Yana Rasululloh sallallohu alayhi vasalam o‘z sahobalariga: [i"œOilaga xizmat qilmoq Parvardigorning g‘azabini pasaytiradi, hasanot (yaxshiliklar) va darajalarni ziyoda qiladi hamda (jannatiylarga atalgan) hurlarning mahri bo‘ladi"[/I], deganlari ham shunga dalolatdir.

Er o‘z xotini bilan o‘ynamog‘i, hazillashmog‘ini shariat man’ qilmagan. Bu behuda, befoyda va botil amallardan ham emas.

Shu bilan birga erkak kishi xotin va farzandlariga tarbiya beruvchi bo‘lganida, ularning oldilarida azamatli, salobatli va vazmin bo‘lmog‘i lozim. Rasululloh sallallohu alayhi vasalamning: "œO‘z ahli oilang ustidan tayog‘ingni ko‘tarma va qamchingni ularga ko‘rinadigan joyga osib qo‘y!" degan so‘zlarida juda ulug‘ hikmat, go‘zal ko‘rsatma, chiroyli tadbir borligi ochiq ko‘rinib turibdi.

Agar er xotiniga shariat izni bilan odob bermoq uchun siyosat qiladigan va ta’zir beradigan bo‘lsa, u holda shu kunning oxirigacha u bilan jimo’ qilmasin va ochiq yuzlilik bilan gaplashmasin, tadbiri behuda ketadi.

Erkak xotini va qizlariga ip yigirish kabi uyda bajariladigan hunarlarni o‘rgatsin. Qur’oni karimdagi "œNur" surasini o‘qitsin. Bu surada Alloh taolo zinoning hukmi va unga beriladigan jazo hamda bir-biriga la’nat aytish, pokiza ayollarni zinokor deb tuhmat qilishning og‘ir jinoyatlardan ekanligi bayon etgan.

TALOQ

Bilmoq kerakki, ajralishga zarurat tug‘ilgan holda shariat taloqqa ijozat bergan bo‘lsa ham, Alloh halol qilgan ishlarning eng yomoni, eng noxushi taloqdir. Shu sababli bizning hanafiy mazhabimizda bir kishi o‘z ayoliga "œinshaalloh taloqsan" desa, taloq tushmaydi. Chunki Alloh taloqni xushlamaydi, hatto behuda taloq Parvardigorning g‘azabini keltiradi.

Oiladagi birgina janjal tufayli tiliga darhol taloq keladigan erlarning fe’li, ayollarning fe’l-atvoriga yaqindir. Boisi Alloh taolo ajralish ixtiyorini irodasi mustahkam bo‘lgani uchun erkaklarga bergan.

"œMishkotul masobih"da keltirilgan bir hadisi sharif mazmuniga ko‘ra, shaytoni la’in o‘z lashkarlarini turli yomonliklarga buyurar, ulardan birontasi men bir oilaning orasini buzdim, desa katta mukofot berar ekan. Mabodo shariatda ko‘rsatilgan sabablar tufayli ajralishga to‘g‘ri kelganda ham birdan uch taloq qilish man’ qilingan.

Shar’iy sabablar bilan xotinini taloq qiladigan bo‘lsa, birinchi martadayoq uch taloq demasin, balki ikki hayz o‘rtasida jimo’ qilmasdan bir taloq desin va keyin ham shu tartibda ikki marta taloq bersa, sunnatga muvofiq taloq bo‘ladi.

Buning hikmati shuki, oradagi vaqtlarda yarashish xohishi paydo bo‘lsa, yo‘l ochiq qoladi. Qolaversa, idda vaqtida ayolning nafaqasi erning zimmasida bo‘ladi. Hatto raj’iy taloq9 qilingan ayol erining unga qaytmog‘i uchun idda vaqtida ziynatlanib, eriga chiroyli ko‘rinishga harakat qilishi ta’kidlangan.

Shuni ham aytish lozimki, erning faqat uch marta taloq qilishga haqqi bor, xolos. Birdaniga uch taloq desa ham, ayri-ayri aytsa ham shunday. Masalan, biror kishi xotinini bir taloq qilib, qayta nikohlanib, yana bir taloq qilib, qayta nikohlangan bo‘lsa, uchinchi taloq qilishidan keyin bu ayoli bilan yarasha olmaydi, toki u ayoli boshqa odamga o‘z ixtiyori bilan nikohlanib, u eri o‘z ixtiyori birla taloq qilmagunicha.

Taloq qilishning ikki yo‘li bor:

1.   SARIH. Ya’ni faqatgina taloq lafzlari bilan adadni qo‘shmay taloq qilish, "œsen taloqsan", "œseni taloq qildim" kabi so‘zlar bilan taloq qilish. Bu holda faqat bir raj’iy taloq tushadi.

2. KINOYA. Taloq so‘zini ishlatmay, taloq niyatida aytilgan boshqa lafzlar orqali holatga qarab tushadigan taloq. Bu lafzlar uch qismdir.

Birinchisi, er xotiniga "œtur", "œyo‘qol", "œchiq", "œtur meni yonimdan", deb taloq niyatida aytsa, taloq tushadi. Xoh g‘azablanib aytsin, xoh taloq muzokarasi holatida, ya’ni taloq to‘g‘risida bahslashib turgan bo‘lsin, farqsiz. Niyati bir taloq bo‘lsa, bir taloq, niyati uch taloq bo‘lsa, uch taloq tushadi. Agar erning niyati qo‘rqitish yoki taloqdan boshqa narsa bo‘lsa, taloq tushmaydi.

Ikkinchisi, er xotiniga "œbo‘shsan, buzilgansan, uzilgansan, man qilingansan" kabi so‘zlarni aytsa, g‘azab holatida niyatiga qaraladi. Ammo taloq muzokarasi bo‘lib turganda aytsa, niyatidan qat’i nazar taloq voqe’ bo‘ladi, taloqni niyat qilmasa, bir boin10, agar niyati uch taloq bo‘lsa, uch taloq tushadi.

Uchinchi qism so‘zlar, ya’ni "œidda saqlagin, bachadoningni pok qil, sen yagonasan, sen ozodsan, ixtiyor qil, seni ishing va amring o‘z qo‘lingda, o‘z ixtiyoringda, seni haydadim, seni ayirdim" kabi so‘zlar g‘azab holatida ham, muzokara holatida ham, niyatdan qat’i nazar, taloq voqe’ bo‘ladi. Uch taloqni niyat qilsa, uch taloq va taloqni niyat qilmagan taqdirda, bir boin taloq tushadi.

Mazkur uch qismdagi kinoya lafzlarning har qaysisini xursandchilik va rozilik holatida aytsa, u holda niyatiga qaraladi, ya’ni taloq niyat qilmasa, taloq tushmaydi.

Ayollar avratini doimo berkitib yursin va badanlari zohir bo‘ladigan va a’zolari seziladigan darajada yupqa va tor kiyimlar kiymasin. O‘zini erkakka o‘xshatmasin va erkaklar ham o‘zini ayollarga o‘xshatmasin.

Erkaklar orasida yuz beradigan ko‘p fitna va mojarolarga, asosan, ayollar sabab bo‘lar ekan. Shuning uchun erkaklar ko‘cha-ko‘yda begona ayollarga bir marta nigohlari tushgandan so‘ng qaytib unga qaramasinki, bu shariatimizda man’ qilingan. Ulug‘ avliyolar esa begonaligini bilgan ayollarga birinchi marta qarashdan ham saqlanishni buyurganlar. Bunday ehtiyotkorlik fitna va ofatdan omon bo‘lishga kafolat bo‘ladi, inshaalloh.

Agar begona ayolga ko‘zi tushganda shahvat tug‘yon ursa, darhol o‘z ahliyasi bilan jimo’ qilib, taskin topsin. Bu bilan zino qilishdek ulkan gunohdan o‘zini olib qochsinki, hadisi sharifning ko‘rsatmasi ham shunday.

Alloh taolo bizlarga nafaqat zino qilmaslikni, balki zinoga yaqinlashtiradigan amallardan saqlanishni buyuradi. Shunga o‘xshash ayollar ham begona erkakka nazar tashlamasinlar, nomahramlarga ko‘rinishdan tiyilsinlar va imkon qadar ko‘rinmaslikka urinsinlarki, bu bilan, shubhasiz, Alloh taoloning marhamatiga musharraf bo‘ladilar.

IDDA

Idda so‘zining lug‘aviy ma’nosi sanamoq degani. Shariatda esa eri vafot etgan ayolning to‘rt oyu o‘n kun, agar eri taloq qilgan bo‘lsa, uch oy to‘liq va yo uch hayzi komil ko‘rguncha turmushga chiqmay turishiga idda saqlash deyiladi.

Avvalo bilmoq lozimki, idda saqlashdan asosiy maqsad naslni pok va toza bo‘lishidir. Shu maqsadda ayollarga, turli sabablar bilan erlaridan ajralganlaridan so‘ng to idda muddatlari tugamaguncha boshqa erga turmush qurishlariga ruxsat berilmagan. Muayyan qilgan idda muddati, to‘kis o‘tgandan so‘ng ayolning bachadoni tozaligi, avvalgi eridan homilador emasligi ravshan bo‘lgach, turmush qurishlari mumkin.

Idda saqlash Qur’oni karim oyatlari orqali farz bo‘lgan. Alloh taolo "œBaqara" surasining 228-oyatida "œTaloq berilgan xotunlar uch hayz o‘tguncha o‘zlarini boshqa nikohdan saqlasunlar. Va joiz emas alarg‘a qorinlaridagi Alloh taolo yaratgan farzandni yashirmoqlari agar alar bo‘lsalar iymon keltirguchilar Alloh taologa va Qiyomat kuniga. Va alarning o‘z erlari bularni qaytarib olmoqqa shul muddat ichida boshqadin alar haqdordirlar agar alar sulhga tolib bo‘lsalar", deb buyuradi.

Iddaning uch xil holati mavjud:
1. Hayz ko‘radigan ayollar iddasi.
2. Hayz ko‘rmaydigan ayollar iddasi.
3. Homiladorlik hukmi.

Birinchi holatning hukmi shunday: hayz ko‘radigan ozod ayol eri bilan bir jimo’ qilish mumkin bo‘lgan vaqt xilvat joyda bo‘lganlari yoki jimo’ qilganlaridan keyin eri taloq qilsa, yoki bir-birlariga teng bo‘lmagani uchun ajrashsalar va yo hayz ko‘radigan ayolning eri qazo qilsa yoki qozining hukmi bilan nikoh bekor qilinsa, ayolning to‘liq uch hayz muddatida idda o‘tirishi lozim. Keyin boshqa erga tegishi joiz bo‘ladi. Agar mazkur ishlar hayz ko‘rayotgan vaqtida bo‘lsa, ushbu hayzi hisobga kirmaydi, iddasining muddati keyingi hayzdan boshlab hisoblanadi.

Ikkinchi holatda: balog‘atga yetmaganlik, qarilik sababidan yoki balog‘atga yetsa ham hayz ko‘rmagan ayollarning taloqdagi idda muddatlari to‘la uch oy, ammo mazkur ayollarning eri o‘lgan bo‘lsa, to‘rt oyu o‘n kundir.

Uchinchisi, ya’ni homilador ayollarning idda muddatlari hamma holatda tuqqunlarichadir.

NIKOHI NORAVO AYOLLAR

Jamiyatimizda bu mavzuga taalluqli ba’zi noxush voqealar bo‘lib turishi sir emas. Xotin ustiga uning mahrami bo‘lgan opa, singil, amma, xolalari va shunga o‘xshash nikohlab bo‘lmaydigan va eri dunyodan o‘tgan yo eridan taloq bilan ajrashgan ayollar iddasining muddati tugamay boshqa erga tegish holatlari uchrab turibdi.

Bizningcha, bu nosha’riy va fosid ishlarning sodir bo‘lishiga, ba’zi domlalarimizning shu holatdagi ayollarni surishtirmasdan nikohlab berayotganlari ham sabab bo‘lmoqda.

Erkak kishiga nikohlanishi harom qilingan ayollar Qur’oni karimdagi "œNiso’" surasining 23-oyatida va fiqhiy kitoblarimizda bayon etilgan.