O’z shirklarida, fahsh, munkar ishlarida davom etardilar. Maloikalar qaytib ketayotganlarida Sora onamizning farzandli bo‘lishlari, o‘g‘il ko‘rishlarining bashoratini berdilar - «(Parda ortida Ibrohimning) xotini turgan edi. U (farishtalarning Lut kofir qavmini halok etish uchun kelganliklarini eshitib) kuldi - xursand bo‘ldi. Shunda Biz (farishtalarimiz vositasida) u ayolga Ishoq (ismli o‘g‘il ko‘rishi) haqida va Ishoqdan keyin Ya’qub (ismli nabira ko‘rishi) haqida xushxabar berdik» (Hud surasi, 71-oyat). Bu xabarni eshitgan Sora onamiz ham xursand bo‘lib, ham dahshatga tushib dedilar - «U dedi: «Voy o‘lmasam, o‘zim kampir, erim qari chol bo‘lsa ham, tug‘averamanmi? Bu juda qiziq ish-ku!» (Hud surasi, 72-oyat).

Maloikalar Soraga dedilar - «Ular aytdilar: «Allohning amridan ajablanyapsanmi? Ey xonadon egalari, sizlarga Allohning rahmati va barakoti bo‘lgay. Albatta U hamdu sano egasi va buyuk zotdir» (Hud surasi, 73-oyat).

Hazrati Sora Allohga shukr qildilar.

Kunlar o‘tib, Hazrati Soraning ham homilalari bilinib qoldi. U zot juda xursand edilar. Oy-kuni to‘lib, Ishoq alayhissalomni tug‘dilar.

Soraning vafotlari

Hazrati Sora Ishoq alayhissalomni 90 yoshlarida tug‘dilar. Ishoq alayhissalomga hayotlarining so‘nggi yillarini bag‘ishlab o‘stirdilar. Ibrohim alayhissalom ba’zan Hojarning oldilariga ketardilar. Shunda   Hazrati   Sora   o‘g‘illari    bilan   yolg‘iz   qolardilar.    Ishoq alayhissalom o‘sib-ulg‘ayib, uylandilar. Sora onamizning yoshlari 127 ga kirganida ajal yaqinlashdi. Rabbilarining chaqirig‘iga labbay, dedilar, pokiza ruhlari Xoliq tomon uchib, vafot etdilar. Muborak Falastin yeridagi Xalil degan shaharga dafn etildilar.

UMMU ISMOIL - HOJAR ONAMIZ

Go‘zal Hojar muborak Misr yerida bundan 4000 yil avval dunyoga kelgandilar. Faqir bir oilada o‘sdilar. Go‘zalliklari, zukko va odobli ekanliklari atrofga yoyildi. Podshoh Hojarni qasriga keltirdi va o‘ziga xizmatchi qilib oldi. Hojar podshoh qasrida ayollar bilan birga yashadilar. Ixlos bilan xizmat qildilar. Lekin podshoh o‘ta zolim edi. Ko‘p ayollar bilan fahsh ishlariga berilar, xotinlarni yaxshi ko‘rardi.

Bir kuni ayollardan u qasrga boshqa bir go‘zal, soliha ayol kelganini eshitib qoldi. Ko‘p o‘tmay podshoh bu ayolni kelgan joyiga qaytarishni askarlariga amr qildi. Bu ayol Sora onamiz edilar. Podshoh unga xizmatkor qo‘shib berishni buyurgandi. Askarlarning ko‘zi Hojar onamizga tushib qoladi. Yuzlaridan soliha, taqvodor ekanliklari ko‘rinib turardi. Rahm qilib, uni zolimning qo‘lidan, fohishalar davrasidan qutqarishdi. Hojar onamiz bu ishdan o‘ta quvondilar. Allohga shukr qilib, yetti yil Sora onamizga sidqidildan xizmat qildilar. Hazrati Sora joriyalarini Ibrohim alayhissalomga olib berdilar.

Itoatli xodima

Hojar va Sora Ibrohim alayhissalom bilan Misrda oz muddat yashab, Falastinga ko‘chib ketishdi. Hojar Sora onamizga sidqi-dil bilan xizmat qildilar. Sora ham Hojar onamizdek axloqi go‘zal, shirinso‘z, sadoqatli insonni hali ko‘rmagan edilar. Buyurilgan hech bir ishni og‘ir sanamaydigan Hojar gap qaytarmasdilar, ixlos bilan xizmat qilardilar.

Ibrohim alayhissalom joriyalarini yagona Allohga itoat va ibodat qilishga chaqirdilar. Hojar jonu dil bilan iymon keltirdilar. Bildilarki, albatta Ibrohim alayhissalom Allohning rasulidirlar! Zolimning qo‘lidan qutilib, soliha, mo‘mina Sora va Allohning rasuli Ibrohim alayhissalomga xizmat qilish nasib etganiga Allohga shukrlar qildilar va Allohning ulug‘ payg‘ambari Ibrohim alayhissalomga xizmat qilishlik buyuk ne’mat ekanligini bildilar.

Ikkinchi xotin

Oylar, yillar o‘tdi. Hojar onamiz bu oilada Sora bilan birga yashadilar. Oilaning kamchiligi farzandsizlik edi. Bir kuni Sora onamiz: «Ey Hojar, men seni Ibrohim alayhissalomga bermoqchiman, shoyad, farzand tug‘ib berib, uni  shod qilsang.  Sendan hech yomonlik ko‘rmadik», dedilar. Bu taklifga hayron bo‘lgan Hojar onamiz ham xursand bo‘ldilar. Ulug‘ payg‘ambarga ayol bo‘lish ulug‘ baxt, lekin Sora Ibrohim alayhissalomni qizg‘onmasmikinlar, deb qo‘rqdilar. Ammo bu ish zaruratdan ekanligini tushundilar.

Shunday qilib, Sora onamiz joriyalarini Ibrohim alayhissalomga berdilar. Kunlar o‘tib, Hojar homilador bo‘ldilar. Soraning rashklari kundan-kun zo‘raydi. Hojar chiroyli, shirin o‘g‘il tug‘ib bergandilar. Otalari unga Ismoil deb ism qo‘ydilar. Hojar onamiz shu farzand baxtidan juda shod edilar.

Hojar sahrodalar

Hojar onamiz tuqqanlaridan keyin Ibrohim alayhissalom yanada muhabbatli bo‘ldilar, o‘g‘illarini juda ko‘p suyardilar. Buni ko‘rib Sora onamizning rashklari kuchayardi. Bunga chiday olmasdan bir kuni o‘g‘li va onasini uzoqroqqa tashlab kelishni buyurdilar. Ibrohim alayhissalom o‘ylanib qoldilar. Alloh ularni Makkaning sahrosiga olib borishni Ibrohim alayhissalomga amr qildi. Bularning hammasi Uning xohishi va hikmati edi. Ibrohim alayhissalom Allohning amriga labbay, deb xotinlari va o‘g‘illari bilan uzoq yo‘lga tushdilar. Ular ko‘p yo‘l yurib, tog‘lar orasidagi bir vodiyga yetib kelishdi. Bu yerda hech kim ko‘rinmas, suv, ekin, hayot alomatlaridan asar yo‘q edi. Go‘dak Ismoil esa faqat onasini emar edi. Ibrohim alayhissalom ularning oldiga suv va xurmo qo‘yib, Falastinga qaytayotganlarida, Hojar onamiz hayron bo‘lib va qo‘rqib: «Ey Ibrohim, qaerga ketyapsiz, bu vodiyda hech narsa yo‘q-ku, bizni kimga tashlab ketyapsiz?» dedilar. Ibrohim alayhissalom javob bermadilar. Hojar bu so‘zlarni ko‘p marta takrorladilar, ul zot esa jim edilar! Hojar onamiz bu Allohning amri ekanligini his qildilar. Axir u zot Allohning rasuli!

Hojar Ibrohim alayhissalomga: «Bu Allohning amrimi?» dedilar. Ibrohim alayhissalom: «Ha», dedilar. Kuchli iymon sohibasi Hojar: «Agar Allohning amri bo‘lsa, men Unga tavakkal qilaman. U meni zoe qilmaydi, tashlab qo‘ymaydi», dedilar.

Ibrohim alayhissalom qo‘llarini baland ko‘tarib: «Parvardigoro, albatta men zurriyotimdan (bir qismini - o‘g‘lim Ismoil va uning onasi Hojarni) Sening hurmatli Bayting huzuridagi ekin o‘smaydigan bir vodiyga joylashtirdim. Parvardigoro, (ular) namozni to‘kis ado qilsinlar, deb (shunday qildim). Bas, Sening O’zing odamlarning dillarini ularga moyil qilib qo‘ygil va ularni (barcha) mevalardan bahramand etgil. Shoyad, shukr qilsalar» (Ibrohim surasi, 37-oyat), deb duo qildilar. So‘ng Falastinga qaytib ketdilar. Hojar onamiz emizikli bolani ko‘tarib, Ibrohim alayhissalomning orqalaridan qarab qoldilar. Keyin o‘tirib, xurmo yedilar, suv ichdilar, Ismoilni emizdilar.    Ikki    kundan    so‘ng    xurmo    ham,    suv    ham    qolmadi.

Ko‘kraklaridan sut ham kelmay qoldi. Och va chanqagan Ismoil qattiq yig‘lay boshladi. Bolani yerga qo‘yib, Safo tog‘iga chiqib qaradilar, suv yo‘q! Marvaga chiqib qaradilar suv yo‘q! Yetti bor yugurib, ikki tog‘ orasida suv qidirdilar. Bola esa qattiq chanqaganidan betinim yig‘lardi.

Allohning rahmati

Hojar o‘g‘illarining oldiga yugurib keldilar. Shu lahzada Alloh onaning g‘amini yeb O’zining rahmatidan nasib etdi. Alloh Jabroil alayhissalomni yubordi. U zot qanotlari bilan yerni urdilar. Yerdan sizib suv chiqa boshladi. Hojar onamiz suvni ichib, Allohga hamd aytdilar. Suvga qarab: «zummi zummi», dedilar, shundan buloqning nomi Zam-zam bo‘ldi.

Ona-bola suvdan ichdilar, yuzlariga tabassum yugurdi. Bu Allohning ona-bolaga rahmati edi! Hojar onamizning suv qidirib yugurishlari to qiyomatgacha keladigan odamlarga shior bo‘lib qoldi. Baqara surasining 158-oyatida Alloh taolo xabar beradi: «Albatta Safo va Marva Alloh (buyurgan) marosimlardandir. Bas, kim Baytullohni (tavof qilish bilan) haj yoki umra qilsa, u ikki tog‘ orasida sa’y qilishining gunohi yo‘qdir. Va kim o‘z ixtiyori-la yaxshilikni niyat qilsa, bas, albatta Alloh Shukr qilguvchi (Taqdirlovchi) va Bilguvchidir».

Ona-bola bir qancha kun Zam-zam qudug‘i oldida qoldilar. Buloq atrofiga qushlar uchib kelishdi. Bu yerda suv borligini bilib, qabilalar ham yetib keldilar. Ba’zilar bu yerga maskan qilib yashab qolishdi. Yosh Ismoil ulardan arab tilini o‘rgandi.

Katta imtihon

Ismoil arablar orasida, Zam-zam yonida ulg‘aya boshladi. Ibrohim alayhissalom o‘g‘illari va xotinlarini ko‘rgani kelardilar. Bir kuni Ibrohim alayhissalom tush ko‘rsalar, o‘g‘illari Ismoilni so‘yayotgan emishlar! Buni Hojar onamizga aytdilar. Hojar bildilarki, payg‘ambarlarning tushlari rost va vahiy bo‘ladi. Bir necha vaqt Hojar onamiz jim mayus yurdilar. O’zlari o‘zlariga: «Yolg‘iz o‘g‘illarini qanday qilib qo‘yga o‘xshab bo‘g‘izlaydilar?», dedilar. Lekin Xojar onamizning iymonlari komil iymon edi. «Agar Alloh taolo shuni qazoi qadar qilgan bo‘lsa, sabr qilaman, Allohning amriga itoat etaman, bor kuch-quvvatim bilan bo‘ysunaman!» dedilar.

Ibrohim alayhissalom o‘g‘illari Ismoilga bu xabarni yetkazdilar. Ismoil shunday dedi: «Ey otajon, senga (tushingda Parvardigor tomonidan) buyurilgan ishni qilgin. Inshaalloh, meni sabr qilguvchilardan topursan» (Vas-soffot surasi, 102-oyat). Ibrohim alayhissalom o‘g‘illari bilan sahroga chiqdilar. Shayton avval Hojar onamizni vasvasa qildi: «Bolangni so‘ygani olib ketyapti!» So‘ng Ibrohim alayhissalomni vasvasa qildi. U zot ikkita tosh olib otdilar, Allohdan panoh so‘radilar. O’g‘illari ham shunday qildi. Haj amallari bajarilgandan so‘ng uch kun tosh otish shulardan meros qoldi.

Buyuk fidokorlik

Hojar intizorlik bilan uyda erlari va o‘g‘illarini kutardilar. Tinimsiz duo qilib, yig‘lab, bu imtihonni yengil qilishini, ota-bolaning sog‘-salomat qaytib kelishini Allohdan so‘rardilar. Ularning salomat qaytganlarini ko‘rib nima hodisa bo‘lganiga qiziqdilar. Ibrohim alayhissalom o‘g‘illari badaliga Alloh taolo jannatdan bir qo‘chqorni chiqarganligini, bu Uning imtihoni ekanligini, bu balodan ozod qilganligini aytib ayollarini xursand qildilar. Jabroil alayhissalom jannatdan bir qo‘y olib chiqib, bola badaliga so‘yishlarini bildirganini aytdilar. «Bas, qachonki, ikkisi ham (Allohning vahiysiga) bo‘yinsunib, (endi Ibrohim o‘z o‘g‘li Ismoilni qurbon qilish uchun) peshonasi bilan (erga) yotqizgan ediki, Biz unga nido qildik: «Ey Ibrohim, darhaqiqat sen (ko‘rgan) tushingni rost-bajo qilding». Albatta Biz chiroyli amal qilguvchilarni mana shunday mukofotlarmiz. Albatta bu (ya’ni, Ibrohimning o‘z o‘g‘lini qurbon qilishga buyurilishi) ochiq-ravshan imtihondir, xolos. Biz (Ismoilning) o‘rniga (Ibrohimga) katta bir (qo‘chqor) so‘yishni - qurbonliqni evaz qilib berdik (ya’ni, katta bir qo‘chqorni jannatdan tushirdik)». (Vas-soffot, 103-oyat)

Hojar xursand bo‘lib Allohga shukr qildilar. Qo‘chqorning go‘shtidan o‘zlari ham yedilar, faqirlarga ham taqsim qildilar.