Tahorat va namoz hukmlari (Abu Hanifa (r.a.) mazhablariga muvofiq)

[Laylo]

AbuHanifa (r.a.) mazhablariga muvofiq
TAHORAT VA NAMOZ HUKMLARI

Tarjimon: Abror Abduazimov

«Movarounnahr"
Toshkent
2005

MUNDARIJA

Muqaddima

Tahorat kitobi
Islom - poklik dini
Tahoratning qismlari
Suvlarning qismlari
Qoldiqlar hukmi
Quduqlarning suvlari
Tushishi bilan suv najosat bo‘lmaydigan narsalar
Najosat
Avf qilingan najosatlar
Najosatni tozalash yo‘l-yo‘rig‘i
Qazoi hojat va istinjo odoblari
Tahorat va uning hukmlari
Tahoratning durust bo‘lish shartlari
Tahoratning farzlari
Tahoratning sunnatlari
Tahoratning odoblari
Tahoratning makruhlari
Tahoratning sifatlari
Tahoratni sindiruvchilar
Uzrli kishining tahorati
Uzrli kishining hukmi
Uzrli kishiga vojib bo‘lgan narsalar
Tahoratsiz kishiga harom bo‘lgan narsalar
G’usl va uning hukmlari hamda g‘uslni vojib qiluvchi narsalar
G’uslni vojib qilmaydigan narsalar
G’uslning farzlari
G’uslning sunnatlari
Rasulullohning (s.a.v.) g‘usllari
G’uslning turlari
G’usl vojib bo‘lgan kishi bajarishi harom bo‘lgan amallar
Oyoq kiyimiga mash tortish
Mahsiga mash tortish shartlari
Mash tortishning farzlari
Mash tortishning sunnat ko‘rinishi
Mash tortib yurish muddati
Mashni buzuvchi amallar
Jarohatga mash tortish
Tayammum va uning hukmlari
Tayammum qilish lozim bo‘lgan sabablar
Tayammumning shartlari
Tayammumning ruknlari
Tayammumning sunnatlari
Tayammumni buzuvci narsalar
Tayammumga ham, tahoratga ham qodir bo‘lmagan kishi bajaradigan narsa
Hayz va nifos
Hayz
Nifos
Istihoza qoni
Hayz, nifos holatida harom bo‘lgan amallar

Namoz kitobi
Namozning ko‘rinishi
Namozning farzlari, uning shartlari va ruknlari
Namozning shartlari
Namozning ruknlari
Namozning vojiblari
Namozning sunnatlari
Namozning odoblari
Namozni buzuvchilar
Namozdagi makruh amallar
Namozni buzish joiz va vojib bo‘lgan o‘rinlar
Azon va iqomat
Azon va iqomatning hukmi
Azonning shartlari
Azon va iqomatdagi sunnatlar
Muazzinga javob berish
Jamoat namozi
Jamoatning hukmi va hikmati
Imomlik va jamoatning shartlari
Farz namozlarining jamoatiga yetishish
Imomga iqtido qiluvchining holatlari
Imomlikka haqliroq kishi kim?
Imomligi makruh bo‘lgan kishilar
Imomga iqtido qiluvchi qanday turadi?
Masjidda bajarish makruh bo‘lgan amallar
Vitr namozi
Nafl namozi
Namozdan so‘ng o‘qilishi vorid bo‘lgan zikrlar
Farz namozlariga tobe’ bo‘lmagan, mustaqil o‘qiladigan sunnatlar
Nafllarga tegishli hukmlar
Nafl namozlarini o‘qish makruh bo‘lgan vaqtlar
Farz namozlarini o‘qish joiz bo‘lmagan vaqtlar
Markabda namoz o‘qish
Esdan chiqarganlik sajdasi
Namozda ikkilanib qolishlik
Sajdai sahvning o‘rni va uning sifatlari
Sajda tilovati
Tilovat sajdasining kayfiyati
Qur’oni karimdagi sajda oyatlari
Juma namozi
Jumaning vojib bo‘lish shartlari
Juma namozining durust bo‘lish shartlari
Jumaning sunnatlari va odoblari
Ikki iyd namozlari
Iyd namozlarining ko‘rinishi
Takbiru tashriqlar
Ikki hayitdagi sunnat amallar
Hayit namozlaridagi hikmatlar
Musofirning namozi
Qasr o‘qishlik vojib bo‘ladigan safar masofasi
Musofirning qazo namozi va uning iqtido qilishi
Xavf namozi
Qazo namozlarini o‘qish
Qazo namozlarini o‘qishlik joiz bo‘lmaydigan vaqtlar
Kasal kishining namozi
Janoza namozi
Mayyitni yuvish
Marhumni g‘usl qilish sunnatlari, odoblari va makruhlari
Kafanlash
Janoza namozi
Janoza namozining ko‘rinishi
Tobutni ko‘tarish
Ta’ziya
Qabrlarni ziyorat etish va ular haqqiga duo qilish
Namoz amallarining hukmlari bayoni

[Laylo]

Muqaddima

Bismillahir rohmanir rohim.

Mo‘minlarni O’ziga itoat qilishga buyurib, shu ibodat orqali ularning nafslarini poklab, ruhlarini haqiqiy bandalik me’rojiga yuksaltirib, qalblarini ixlos va sadoqatga to‘ldirgan Alloh taologa hamd va sanolarimiz bo‘lsin.

Olimlarning yo‘lboshchisi, obidlarning namunasi, so‘zda ham, amalda ham taqvodorlarning imomi bo‘lgan, habibimiz Muhammadga (s.a.v.) salovotu salomlarimiz bo‘lsin.

Din yo‘lida faqih bo‘lib, ruhlarini toatga, badanlarini istiqomatga bo‘ysundirgan, Allohning roziligi yo‘lida haqiqiy bandalik qilgan sahobalardan Allohning o‘zi rozi bo‘lsin.

[Laylo]

Alloh subhanahu va taolo musulmon bandalarini dinda faqih bo‘lishga, Uning shariat va ahkomlarini o‘rganishga qiziqtirdi. Hatto shu yo‘lda jihodga chiqishdan ham qaytardi. Tavba surasining 122-oyatida Alloh taolo marhamat qilib: «Barcha mo‘minlar (jangga) chiqishlari loyiq emas. Axir ulardan har bir guruhdan bir toifa odamlar (jang uchun) chiqmaydilarmi?! (Qolganlarni esa Madinada) dinni o‘rganib (jangga ketgan) qavmlari ularning oldilariga qaytgan vaqtlarida, u qavmlar Allohning azobidan saqlanishlari uchun ularni ogohlantirgani (qolmaydilarmi) ?!»

Payg‘ambarimiz (s.a.v.) ham dinda faqih bo‘lishga targ‘ib qilib shunday deydilar: «Alloh kimga yaxshilikni iroda qilsa, uni dinda faqih qilib qo‘yadi...» (Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari).

«Kimki ilm istash yo‘liga chiqsa, Alloh u uchun jannat yo‘lini oson qilib qo‘yadi» (Imom Muslim rivoyati).

[Laylo]

Bandalarning Allohga ibodat qilishlari shariat ko‘rsatmasi asosida bo‘lmog‘ligi kerak. Ummat Payg‘ambarimizga (s.a.v.) ergashib, u zot poklanganlaridek poklanadilar, haj qilganlaridek haj qiladilar va hokazo.

«Qanday namoz o‘qiganimni ko‘rgan bo‘lsangizlar, shunday namoz o‘qingizlar» (Imom Buxoriy rivoyatlari).

«(Haj) amallaringizni mendan olinglar» (Imom Muslim va Nasaiy rivoyatlari).

Ibodatlar Payg‘ambar (s.a.v) ko‘rsatmalari asosida bo‘lsagina, uning qabul bo‘lishiga umid bog‘lanadi. Demak, shunday ekan, ibodatlarimizni to‘g‘ri bo‘lishligi uchun shartlari va ruknlarini, vojib va sunnatlarini, makruh va buzuvchilarini albatta bilmog‘imiz lozim bo‘ladi. Inson tahorat qilmasdan ming rakat namoz o‘qisa ham, qabul bo‘lmaydi, chunki u namozning shartlaridan bo‘lgan tahoratni tark qildi. Ha, banda tahoratni mukammal ado qilgach, uning martabasi ko‘tariladi. Badan pokligidan so‘ng axloq pokizaligi vujudga keladi. Axloqning pok bo‘lishi qalbning go‘zal bo‘lishiga olib keladi. Banda shu holatda namoz o‘qisa, uning shartlari va ruknlariga rioya qilsa, sunnat va odoblarini joyiga qo‘ysa, makruh va buzuvchilaridan saqlansa, uning qalbida xushu’ jonlanadi, ko‘zidan yosh qalqiydi. Shu namoz uni buzuq ishlardan qaytarib, go‘zal ishlarga unday boshlaydi. Shunda inson haqiqiy zokir bo‘ladi.

[Laylo]

Xullas, mo‘min ba’zi johillarning «Ilm o‘qigan kishi amal qila olmay qoladi», degan buzuq safsatasiga aldanib qolmasligi kerak. Zero, ilm o‘qimaslikning o‘zi ham amal qilmaslikdir. Ushbu risola Shayx Izzuddin al-Bayyanuniy qalamlariga mansub bo‘lib, unda Hanafiy mazhabi asosida tahorat va namozning ruknlari yengil uslub bilan bayon qilingan. Tarjima asnosida ba’zi izohlarga ehtiyoj sezilganda, Hanafiy mazhabiga doir quyidagi mo‘‘tabar kitoblardan foydalanildi. Ular:

1.   «Muxtasarul viqoya»;
2.   «Sharhun Niqoya»;
3.   «Hidoya»;
4.   «Al-Ixtiyor fi ta’lilil muxtar»;
5.   «Qoziyxon»;
6.   «Fatavoi olamgiriya»;
7.   «Tuhfatul fuqaho»;
8.   «Bado’ius sanoi’»;
9.   «Fathul qodir»;
10.   «Xulosa»;
11.   «Hadis va hayot»;
12. «Islom fiqhi va uning dalillari»;
13. «Ulumul Qur’on».

[Laylo]

Ushbu risolada ishlatilgan fiqhiy istilohlarga biroz tushuncha berib o‘tishni lozim topdik va ba’zi o‘rinlarda misol tariqasida keltirilgan shahar nomlarini tushunarliroq bo‘lsin uchun o‘zimizdagilariga almashtirdik.

Shariati islomiyada amallar savob yoki gunoh bo‘lish e’tibori bilan fiqhiy istilohga ko‘ra, yetti navga bo‘linadi:
1.   Farz;
2.   Vojib;
3.   Sunnat;
4.   Harom;
5.   Makruh tahrimiy;
6.   Makruh tanzihiy;
7.   Muboh.

[Laylo]

1. Farz - bajarishlik qat’iy talab bilan sobit bo‘lgan, uni yumshatadigan biror dalil kelmagan amalga farz, deyiladi. Farz o‘z o‘rnida ikkiga bo‘linadi:
a) shart;
v) rukn.

Amalning tashqarisidagi farziga shart, deyiladi. Bunga namozning tashqarisidagi oltita shart misol bo‘la oladi.
Amalning ichidagi farzlar rukn, deyiladi. Bunga namozning ichidagi farzlar misol bo‘ladi.

Farz amalini bajargan odam yuksak savobga doxil bo‘ladi. Qilmagan odam esa qattiq gunohkor bo‘lib, ikki dunyo azobiga loyiq bo‘ladi. Farzning hukmini inkor qilguvchilar kofir bo‘ladi.

[Laylo]

2) Vojib - bajarishlik qat’iy talab bilan sobit bo‘lmagan, balki uni yumshatish uchun biror dalil kelgan amalga vojib, deyiladi. Misol uchun vitr namozini o‘qishlik vojib amal hisoblanadi.

Payg‘ambarimiz ( s.a.v.) vitr namozini o‘qishni buyurganlar, bu buyruq farzga dalolat qilishi kerak edi. Lekin uning farzligini vojibga tushirib qo‘yadigan dalil hadisning ohod suratda sobit bo‘lishligidir.

Vojib amalni bajargan kishi savobga ega bo‘lib, uni bajarmagan esa gunohkor bo‘ladi. Vojib amalni inkor qilgan kishi esa qattiq gunohkor bo‘ladi.

[Laylo]

3)   Sunnat - bajarishlik qat’iy suratda talab qilinmagan amalga sunnat,
deyiladi. Sunnat fiqhiy istilohda mandub, mustahab, odob kabi so‘zlar bilan
ham ishlatiladi.

Sunnatning turlari uchga bo‘linadi:
1.   Takidlangan sunnat (sunnati muakkkada);
2.   Odatiy sunnat (sunnati mashru’a);
3.   Zoida sunnat (sunnati zoida).

Sunnati muakkadaga misvok ishlatish, jamoat bilan namoz o‘qish, sunnati ravotiblarni o‘qish kabilar kiradi.

Sunnati muakkadaning hukmi vojibdan keyingi o‘rinda turadi.

Odatiy sunnatlarga Payg‘ambarimiz (s.a.v.) odatda qilib yurgan, lekin boshqalarga qilishlikni ta’kidlamagan sunnatlar kiradi.

Ramazondan boshqa paytlardagi tutiladigan ixtiyoriy ro‘zalar, farz va sunnati muakkada namozlaridan boshqa ixtiyoriy namozlar, Zuxo namozi, Asr va Xufton namozidan oldingi to‘rt rakat sunnat namozlari, zulqa’da oyida olti kun ro‘za tutishlik, dushanba va payshanba kunlaridagi ro‘zalar va hokazolar shular jumlasidandir.
Sunnatga amal qilgan odam savobga erishadi, unga amal qilmagan kishiga esa azob berilmasa-da, qiyomat kunida malomatga qolish ehtimoli bor.

[Laylo]

4) Harom - bajarmaslik qat’iy talab bilan sobit bo‘lgan, uni yumshatadigan biror dalil kelmagan amalga harom, deyiladi. Harom amallarni qilgan kishi qattiq gunohkor bo‘lib, ikki dunyo azobiga uchraydi, uni qilmagan kishi savobga doxil bo‘ladi. Haromni inkor qilgan kishi kofir bo‘ladi.

5) Makruhi tahrimiy - bajarmaslik qat’iy dalil bilan sobit bo‘lmagan, balki qat’iylikni yengillashtiradigan dalil orqali sobit bo‘lgan amalga makruhi tahrimiy, deyiladi. Misol uchun erkak kishilarning tilla va ippakdan tayyorlangan narsalarni kiyishlari haromligi to‘g‘risida hadis rivoyat qilingan. Hadisning ochiq lafzida harom ishlatilgan. Lekin ushbu harom   hukmni   makruhi   tahrimiy   darajasiga   tushirib   qo‘yadigan   omil hadisning ohodligidir. Makruhi tahrimiy amalini qilgan odam gunohkor bo‘ladi. Qilmagan esa ajr oladi. Inkor qilganlar kofir bo‘lmasa-da, qattiq gunohkor bo‘ladi.

[Laylo]

6)   Makruhi tanzihiy - bajarmaslik qat’iy talab qilinmagan amalga makruhi tanzihiy, deyiladi. Bunday amalni qilmagan odam savobga ega bo‘ladi, qilganlar esa qiyomatda malomatga ham, azobga ham uchramaydi.

7)   Muboh - bandaning qilish qilmasligida ixtiyori bo‘lgan amallarga muboh, deyiladi. Bularga yemoq-ichmoq, dam olmoq va shunga o‘xshash amallar kiradi. Bu amallarni qilish-qilmaslikka buyruq ham, qaytariq ham yo‘q.

Shu sababli ularni bajargan kishiga gunoh ham, savob ham bo‘lmaydi. Lekin mo‘min banda niyatini to‘g‘ri qilib, Allohning roziligi uchun shu amallarni bajarsa, unga ham savob yoziladi. Misol uchun kishi charchaganda o‘z jasadini dam oldirsa va bunda Allohning ibodatiga g‘ayratli bo‘lishni niyat qilsa, uning dam olishi ham ibodatga aylanadi.

Kishi uylansa yoki turmushga chiqsa, er-xotin o‘rtasidagi munosabatlarda haromdan saqlanishni niyat qilsa, ular o‘rtasidagi er-xotinlik ham ibodatga aylanadi.

[Laylo]

Demak, mo‘min kishi uchun hayotning har qirrasi ibodatdir. Namoz o‘qishi ibodat, ro‘za tutishi ibodat, mehnat qilishi ibodat, dam olishi ibodat, taom yeyishi ibodat? hatto er-xotinlik munosabatlari ham ibodat. Bundan ortiq saodat bo‘lishi mumkinmi?!

Baxt to‘g‘risidagi tushuncha insonlar o‘rtasida turlicha talqin qilinadi. Alloh taolo O’zining kalomida tarixda o‘tgan isyonchi qavmlarning baxtsiz kunlarida halok qilganligini eslatib: «Bas, ularga mana shu hayoti dunyoda rasvo-xor qilguvchi azobni totdirib qo‘yish uchun naxsli-shum kunlarda ustilariga bir dahshatli bo‘ron yubordik» , deb aytgan. (Fussilat surasi, 16-oyat). Demak, inson Rabbisiga ibodat qilgan kunlarini baxtli kunlar, deb aytsa arziydi.

Alloh taalodan ushbu risolani barcha mo‘minlarga manfaatli bo‘lishini so‘rab, uni o‘qigan, amal qilgan va yetkazgan, shunday go‘zal suratda kitobcha bo‘lib xalqimizga yetib borishida xizmat qilgan barcha muxlis insonlarga Rabbimizdan ajr-mukofot umid qilib qolamiz. Biz ojizlarning haqqiga ham qalblar eriganda, ko‘zlar yoshga to‘lganda duo qilishligingizni istaymiz.

«Ey Allohim, albatta Sen avf qilguvchi mehribonsan, avfni sevasan. Bizlarni avf qilgin».

[Laylo]

Abror Muxtor Ali al-Hanafiy
1425 hijriy safar 15
abu.lubaba@mail.ru

Bismillahir rohmanir rohim

Tahorat kitobi

Tahorat va uning hukmlari

Tahorat lug‘atda poklikdir. Poklik - inson tabiatan rag‘bat qiladigan go‘zal sifatlarning biridir. Islom dini insonlarni poklikka qattiq targ‘ib qiladi va o‘zlarini pok tutuvchilarni maqtaydi.

«Albatta Alloh tavba qilguvchilarni va o‘zlarini mudom pok tutguvchilarni sevadi» (Baqara surasi, 222-oyat).

Hadisi sharifda Rasululloh (s.a.v.): «Poklik iymonning yarmidir», deb aytganlar (Imom Buxoriy va boshqalar rivoyati).

[Laylo]

Islom - poklik dini

Bizning hanif Islom dinimiz poklikka juda katta ahamiyat bergan va musulmonlar namoz o‘qishlari uchun avval tahorat olishga buyurgan. Ular tahorat qilishayotganda yuzlari, qo‘llari va oyoqlarini yuvishadi. Shuningdek, Islom mo‘minlarga g‘usl qilish, bundan tashqari tirnoqlarni qisqartirish, kiyimlarni pokiza tutish, jamoat joylarida, xususan, juma va hayit namozlarida xushbo‘ylanib yurishni targ‘ib qiladi.

Darhaqiqat, Rasululloh (s.a.v.) safardan qaytayotgan sahobalariga pokiza va chiroyli yurishlarini targ‘ib etib: «Sizlar birodarlaringiz huzuriga qaytmoqdasiz. Shunday ekan, ulovlaringiz-u liboslaringizni chiroyli holda tutinglar. Hattoki, odamlar ichida go‘yoki xol kabi ajrab turing. Albatta, Alloh buzuqlik va axloqsizlikni yaxshi ko‘rmaydi», deb aytganlar.

[Laylo]

Tahoratning qismlari

Shariat istilohida tahorat ikki qismga bo‘linadi:

1.   Badanning o‘zini hadasdan (ya’ni, betahoratlikdan) poklashlik, bu maxsus a’zolarni yuvish bilan (tahorat qilish bilan) yoki butun badanni yuvish bilan (ya’ni, g‘usl qilish bilan) bo‘ladi. Suv topilmay qolgan paytda yoki iste’molidan ojiz bo‘lgan vaqtda g‘usl va tahoratning o‘rinbosari bo‘lmish tayammumdan foydalaniladi.

2. Kiyimdagi, badandagi va makondagi najosatdan poklashlik.