Kafanlash

Kafanlashda xoh u yangi bo‘lsin, xoh eski bo‘lsin, toza oppoq libos bo‘lishi mahbubdir. Erkak kishini tiriklik chog‘ida kiyish durust bo‘lgan har qanday kiyim bilan vafotidan keyin kafanlash joizdir. Ammo tirikligida kiyish durust bo‘lmagan mato bilan, ya’ni ipak bilan o‘lgandan so‘ng ham kafanlash nojoizdir. Mabodo, boshqa hech narsa topilmay qolsagina, erkak kishini ipak bilan kafanlash mumkin. Ayollar esa ipak bilan ham kafanlansa bo‘ladi.

Erkaklar uchun sunnatga muvofiq kafan uchta bo‘ladi: 1. Qamis; 2. Izor; 3. Lifofa. Bo‘yindan qadamgacha o‘raladigan mato qamis, deyiladi. Izor bilan bosh va qadam qo‘shib o‘raladi. Lifofa ham izor kabi bo‘ladi. Ayollarga esa ko‘kraklarini bog‘lab qo‘yish uchun bir parcha latta va yuzni to‘sish uchun ro‘mol ziyoda qilinsa, sunnatga muvofiq bo‘ladi.

Janoza namozi

Janoza namozida ma’lum shartlar va arkonlar bo‘lib, uning shatrlari quyidagicha:
1. Yuqorida o‘tgan namoz shartlarining barchasi janoza o‘qilayotganda ham mavjud bo‘lishi kerak. Ammo vaqt janozada shart qilinmaydi. Qachonki, mayyit hozir bo‘lsa, o‘shanda janoza o‘qiladi.
2.   Mayyit musulmon bo‘lishi ham shart, kofirga janoza o‘qilmaydi.
3.   Mayyit janoza o‘quvchilarning oldilarida bo‘lishi ham shart. o‘oyibga janoza o‘qilmaydi.
4.   Mayyitning boshi bilan birga aksar badani bo‘lishi kerak. Yarmidan ko‘proq badani yo‘q kishining ham janozasi o‘qilmaydi.
5.   Janoza o‘qilayotgan vaqtda mayyit yerga qo‘yilgan bo‘lishi shart. Insonlar qo‘lida yoki biror hayvonning tepasida turgan mayyitga janoza o‘qish joiz emas.

Ruknlari

1.   To‘rt takbir aytmoqlik;
2.   Qiyom turmoqlik, ammo salom berishlik boshqa namozlardagi kabi vojibdir;

Sunnatlari

1.   Birinchi takbirdan so‘ng sanoni o‘qishlik sunnatdir.
2.   Salovoti Ibrohimiyyani ikkinchi takbirdan keyin o‘qishlik ham sunnatdir. Agar vaqt qisqa bo‘lsa, boshqa salovotlarni o‘qishlik ham durust bo‘ladi. Lekin salovotu Ibrohimiyyani o‘qish afzal hisoblanadi.

Uchinchi takbirdan so‘ng marhumning haqqiga duo qilish ham sunnatdir.

Ushbu duoni o‘qishning ham zarari yo‘q. Ammo to‘rtinchi takbirdan keyin duo o‘qilmaydi, balki salom beriladi.

Janoza namozining ko‘rinishi

Janoza namozida azon-takbir ham, ruku’-sajda ham bo‘lmaydi. Imom mayyitning ko‘kragi to‘g‘risida tik turadi. Insonlar esa imomning orqasidan saf turishadi. Imom «Allohu akbar», deb qo‘llarini quloqlari barobaricha ko‘taradi. Iqtido qilganlar ham xuddi shunday qilishadi. Undan keyin hamma maxfiy holda sano duosini o‘qiydi va ikkinchi takbirni aytishadi. Lekin bu va keyingi takbirlarda qo‘llar ko‘tarilmaydi. Ikkinchi takbirdan so‘ng salovoti Ibrohimiyya o‘qiladi. Keyin uchinchi takbir aytiladi, orqasidan mayyit haqqiga hadislarda rivoyat qilingan duolardan o‘qiladi:

«Allohummag‘fir lihayyina va mayyitina va shahidina va g‘oibina va sog‘iyrina va kabiyrina va zakarina va unsana. Allohumma man ahyaytahu minna faahyihi ‘alal islam va man tavaffaytahu minna fatavaffahu ‘alal iyman. Allohumma in kana muhsinan fazid fiy ihsanihi va in kana musiyan fatajavaz an sayyiotihi». (Ma’nosi: «Ey Rabbim, tirigu o‘ligimizni, hoziru g‘oyibimizni, kichigu kattamizni, erkagu ayolimizni mag‘firat qil. Ey Rabbim, kimimizni hayotda qoldiradigan bo‘lsang, uni Islomda qil, kimimizni o‘ldiradigan bo‘lsang, uni iymon bilan vafot ettir. Allohim, agar yaxshi kishi bo‘lsa, yaxshiligini ziyoda qilgin. Agar yomon kishi bo‘lsa, yomonligidan o‘tgin».)

«Allohummag‘fir lahu varhamhu va ‘afihu vahfu anhu va akrim nuzulahu va vassi’ mudxolahu vag‘silhu bil mai vas salji val barodi va naqqihi minal xotoya kama naqqoytas savbal abyazo minad danasi va abdilhu daron xoyron min darihi va ahlan xoyron min ahlihi va zavjan xoyron min zavjihi va adxilhul jannata va a’izhu min ‘azabil qobri va min ‘azabin nar. Allohumma la tahrimna ajrohu va la taftinna ba’dahu». (Ma’nosi: «Ey Rabbim, uni mag‘firat qil, unga rahm et. Uni ofiyatda qil va avf et. Tushadigan yerini mukarram, kiradigan yerini keng qil. Uni suv, qor, do‘l bilan yuv. Oq kiyim kirdan toza bo‘lgani kabi, uni xatolardan pokla. Unga hovlisidan yaxshiroq hovli, ahlidan yaxshiroq ahl, juftidan yaxshiroq juft ber. Uni jannatga kirgiz, qabr va do‘zax azobidan saqla. Bizni uning ajridan mahrum qilma. Undan keyin bizni fitnaga solma».)

Keyin to‘rtinchi takbir aytiladi. Imom barcha takriblarni jahriy aytadi, imomga ergashuvchilar esa maxfiy qilishadi. Agar imom takbirni to‘rttadan ko‘p aytib yuborsa, imomga ergashuvchi o‘sha oshiqcha takbirlarni aytishmaydi, balki imom salom berishini kutib jim turadi. Imom salom bergach, hamma salom beradi. Shu bilan janoza namozi tamom bo‘ladi. Ammo imom qasddan takbirlarni to‘rttadan kam aytsa, namoz buziladi. Agar kishi imom ba’zi takbirlarni aytib bo‘lgach, yetib kelsa, kelgan joyidan imomga qo‘shiladi va imom salom bergach, hali tobut yerdan ko‘tarilmay turib, yeta olmay qolgan takbirlarini aytib qo‘yadi. Agar takbirlarni aytmasdan tobut ko‘tarilsa, endi ularni aytmaydi.

Janoza namozida safni uchta yoki undan ko‘p qilishlik mandub amaldir. Janoza o‘qishga eng birinchi haqli kishi, agar bor bo‘lsa, amir hisoblanadi, undan keyin mayyitning egalari haqli bo‘ladi. Mayyitning egasi, deganda avvalo o‘g‘li, o‘g‘lining o‘g‘li va hokazolar kiradi. Keyin ota, otaning otasi va hokazolar. Undan so‘ng aka va shu kabi eng yaqinlari mayyitning egasi, deb aytiladi.

Agar mayyit g‘usl qilinmay ko‘mib yuborilgan, modomiki, hali chirib ulgurmagan bo‘lsa, uning qabri tepasida janozasi o‘qib qo‘yiladi. Qabrni kovlashlik mayyitni yuvish uchun bo‘lsa ham haromdir. Mayyit taxminan uch kundan keyin chirishni boshlaydi. Agar bir vaqtning o‘zida bir necha janozalar hozir bo‘lib qolsa, ularga birma-bir janoza o‘qigan afzaldir. Bunda ilm, taqvo va yosh jihatidan afzali avval o‘qiladi. Ammo hammasiga birdan janoza o‘qish ham durust bo‘ladi.

Tobutni ko‘tarish

Tobutni garchi bir-ikki qadam bo‘lsa-da, ko‘tarib qo‘yish mustahabdir. Uni ko‘targan kishi tezroq yuradi, lekin lo‘killamaydi. Janozaga ergashganlar tobutning orqasidan yoyilib yurishlari ham mustahabdir. Tobutning orqasidan ovozni ko‘tarib zikr va Qur’on tilovat qilish makruhi tahrimiydir. Shuningdek, ayollarning ham tobut orqasidan qabristongacha borishlari makruhi tahrimiy hisoblanadi. Tobutni olib borganda hali yerga qo‘ymasdan oldin o‘tirib olish ham makruh. Ayol kishi qabrga qo‘yilayotgan paytda uning ustidan latta bilan berkitib turishlik mustahabdir. Erkaklar uchun esa shart emas. Mayyitni qabrga qo‘yuvchi uchun:

"Bismillahi, va billahi va ‘ala millati rosulillahi" deb aytishlik sunnatdir. Qabr tepasiga bino qurishlik makruhi tahrimiy hisoblanadi. Ammo yo‘qotib qo‘ymaslik uchun biror belgi qo‘yishning zarari yo‘qdir.

Bir kishi dengizda, kemaning o‘zida vafot topsa-yu, quruqlik uzoq bo‘lsa, u yuvilib, kafanlanib, janozasi o‘qiladi va suvga cho‘kishi uchun og‘irroq narsa bog‘lab tashlanadi.

Ta’ziya

Musibatzadalarga ta’ziya bildirish odobdir. Aza muddati o‘lgan kundan boshlab uch kungacha hisoblanadi. Bundan ortiq aza tutishlik makruhdir. Ammo ta’ziya bildiradiganlar yo‘q bo‘lib, uch kundan keyin kelsa, unda ta’ziya bildirish joiz. Ayol kishi eri uchun to‘rt oyu o‘n kun aza tutadi. Bu azaning ma’nosi o‘zini ziynatlab, yangi kiyimlarini kiymaslikdir. Shu muddatda azador ayolga sovchi ham qo‘yilmaydi. Balki biror ishora qilish joizdir.

Musibatzadaga ushbu so‘zlarni aytishlik mustahabdir:
Ya’ni, «Alloh taolo marhumni mag‘firat qilsin, gunohlaridan o‘tsin, O’z rahmatiga cho‘mdirsin, bu musibatda sizga sabr bersin va uning evaziga sizni ajr bilan mukofotlasin».

Eng afzal ta’ziya bildirish Rasululloh (s.a.v.) bildirgan ta’ziyadir:
«Albatta olishlik va berishlik Allohning ishidir. Har bir narsa ma’lum miqdor bilan Uning huzuridadir».

Yuqoridagiga buni ham qo‘shib aytsa yaxshi bo‘ladi.

Ta’ziyani marhum dafn qilingandan keyin bildirish ma’qul bo‘ladi. Ammo sabrsizlik kuchayib ketsa, dafndan oldin bildirish afzaldir. Ta’ziyani bir marta aytsa, kifoya qiladi. Uni takror bildirishlik makruhdir.

Aza kunlarida o‘lik chiqqan xonadonda ziyofat uyushtirish makruhdir. Chunki ziyofat xursandchilik belgisidir. Alohida joy hozirlab, odam chaqirish bid’at amaldir. Ammo marhumning nomidan sadaqa qilish, ochlarni taomlantirish, yalang‘ochlarni kiyintirish sunnat amallardandir. Bu ishlar kun sanalmay, imkoniyatdan kelib chiqib qilinadi. Hamma qilishi shart emas.

Aza kunlarida qo‘ni-qo‘shnilar, yoru do‘stlar marhum xonadoniga ovqat tayyorlab olib borishlari yoki yuborishlari ma’quldir. Azadorning taomidan xabar olib turilmasa, u o‘zining musibati bilan mashg‘ul bo‘lib, bu narsalar uning ko‘ngliga sig‘may qoladi.

Qabrlarni ziyorat etish va ular haqqiga duo qilish

 Oxiratni eslab, pandu nasihat olish uchun qabrlarni ziyorat qilsa bo‘ladi. Juma kuni namozdan oldin yo keyin ziyoratga borish ma’qulroq. Ziyoratga borgan kishi tazarru’ bilan duoga, mashg‘ul bo‘ladi, o‘limdan ibrat olib, mayyitlar haqqiga Qur’on tilovat qiladi. Bularning barchasi bilan marhumlar manfaatlanadi. Qabristonga kirgan kishi o‘limdan ibrat olishi lozim. Ziyoratchi qabristonga kirganda ushbu duolarni o‘qiydi:

«Mo‘minlar va musulmonlardan bo‘lgan diyor ahllariga salom bo‘lsin. Alloh taolo bizlardan oldingilarni va keyingilarni (ya’ni, o‘lgandan keyingilarni) rahmat qilsin. Biz ham Alloh xohlasa, sizlarga yo‘liquvchimiz. Sizlar uchun va o‘zimiz uchun ofiyat so‘rayman. Assalomu alaykum, ey qabr egalari. Alloh bizni va sizlarni mag‘firat qilsin. Sizlar bizdan oldin o‘tib ketgansizlar, biz esa sizlarning izlaringizdan ergashuvchimiz».

Ziyorat qilinadigan qabrlarning yaqin yoki uzoq bo‘lishida farq yo‘q. Balki qanday bo‘lsa ham, safar qilib, mo‘minlar qabrlarining ziyoratiga borsa bo‘ladi.

Payg‘ambarimizning (s.a.v.) qabrlari ziyorati uchun borish ziyoratlarning eng ma’qulidir. Qabrlarni ziyorat qilish erkaklar uchun joiz bo‘lganidek, agar fitna xavfi bo‘lmasa, oxiratni eslab, o‘limdan ibrat olish uchun ayollar ham ziyoratga borsalar joiz. Agar ziyorat safar masofasida bo‘lsa, unda albatta mahram bo‘lishi shartdir.