Tayammumni buzuvchi narsalar

1.   Tahoratni buzuvchi har bir narsa tayammumni ham buzadi.
2.   Agar kishi suv yo‘qligi sababli tayammum qilgan bo‘lsa, suvni ko‘rishi bilan tayammumi  buziladi.
3.   Suvni ishlatishga ojiz bo‘lgan kishining unga qodir bo‘lishi bilan ham tayammum buziladi. Agar bir kishi junub bo‘lib tayammum qilgan bo‘lsa, so‘ng unda kichik tahoratni buzadigan narsalar sodir bo‘lsa, yana u junub holatiga qaytib qolmaydi, balki u kichik  tahoratsizlik hukmida bo‘lib, unga yoddan Qur’on o‘qish, masjidga kirish kabi amallar joiz  bo‘ladi. Ammo kishining tayammumi katta tahoratsizlik sodir qiladigan amallar bilan buzilgan bo‘lsa, to u tayammum qilmaguncha junub hukmida hisoblanib, Qur’on o‘qish, masjidga kirish va shularga o‘xshash junub kishiga joiz bo‘lmagan amallar bunga ham durust bo‘lmaydi.

Tayammumga ham, tahoratga ham qodir bo‘lmagan kishi bajaradigan narsa

Kishi hibs qilinganligi yoki kasalligi va shunga o‘xshash holatlar tufayli suvga ham, yer jinsidan bo‘lgan pokiza narsaga ham qodir bo‘lmasa, namoz vaqti kirganda o‘zini namoz o‘qiyotganga o‘xshatib qiyom turadi, ruku’ qiladi, sajda qiladi, qa’da o‘tiradi va salom beradi. Faqat shu holatda namozni niyat qilmaydi va qiroat ham qilmaydi, u xoh katta tahoratsizlikda bo‘lsin, xoh kichik tahoratsizlikda bo‘lsin, farqi yo‘q.

Uning bunday qilishi namoz vaqtining hurmatidandir. Ammo, qachonki, suvga yoki tayammum qilishga qodir bo‘lsa, namozlarini qaytarib o‘qiydi. Chunki oldingi namozlarida niyat va qiroat bo‘lmagani uchun namoz hisobiga o‘tmaydi.

Hayz va nifos

Ko‘pincha qizlar o‘n uch yoshga kirganda, ba’zan undan oldinroq ham qon ko‘rishadi. Uning nomi shariatda hayz, deyiladi. Qizlar shundan so‘ng taklif yoshiga yetgan hisoblanadilar va ularga namoz, ro‘za va shu kabi ibodatlar farz bo‘ladi. Bu holat kamida to‘qqiz yoshda ham ko‘riladi. Hayzdan boshqa yana nifos, istihoza qonlari ham bor. Bularning bayoni kelgusi boblarda keladi.

Hayz

Hayz - balog‘atga yetgan, sog‘lom, homilasiz, homila ko‘rishdan umidini uzmagan ayollarning raxmidan (bachadonidan) keladigan qondir. Ayollar ko‘pincha ellik besh yoshdan so‘ng homila ko‘rishdan umidsiz, deyiladi. U umidsizlik yoshidan keyingi ko‘rilgan qon istihoza qoni hisoblanadi. Bu haqda hali to‘xtalamiz. Hayz ko‘pincha har oyda bir marta ko‘riladi. Uning eng ozi uch-kecha kunduz, ko‘pi esa o‘n kun bo‘ladi. Shu kunlar orasida qonning to‘xtamasdan kelib turishi shartmas, balki orada bir-ikki soat to‘xtab, yana kelishi mumkin. Mana shu qonning to‘xtashi hayzning hukmini botil qilmaydi. Albatta hayz avvalgi va oxirgi vaqti bilan e’tiborga olinadi.

Agar hayz ko‘ruvchining odati bo‘lsa va unga ziyodalik qo‘shilsa, to o‘n kungacha qo‘shilgani hayz hisoblanib boraveradi. Chunki odat o‘zgarishi mumkin, ammo odatidan ziyoda bo‘lgan qon o‘ninchi kundan ham o‘tib ketsa, u o‘z odatini hayz hisoblab, undan ortganini istihoza qonga hukm qiladi va tahoratini qilib, odatidan ortgan kunlardagi namozlarining qazosini o‘qiydi. Demak, odatidan ziyoda bo‘lib o‘n kungacha to‘xtasa, odatim o‘zgaribdi, deydi, ammo o‘n kundan ham ziyoda bo‘lib ketsa, o‘z odatida qoladi va undan ortgani hayz hisoblamaydi. Ayol kishi hayz kunlarida qizil, sariq va loyqalikni ko‘rsa, hatto hech narsa aralashmagan xolis oqlikni ko‘rguncha hayzli hisoblanadi. Xolis oqlik hayz to‘xtagandan so‘ng chiqadigan narsa bo‘lib, xuddi u shilimshiq burun suviga o‘xshaydi yoki xolis oqlik, deganda ayollarning o‘zlari qo‘yib olgan paxtalariga aytiladi. Agar shu paxta xolis oq bo‘lsa, demak, hayz to‘xtagan bo‘ladi. Ikki hayz o‘rtasidagi kunlar poklik kunlari, deyiladi. Shu poklik kunlari kamida o‘n besh kun bo‘ladi. Ko‘pining esa chegarasi yo‘qdir. (Ayollarning umuman hayz ko‘rmay yuradiganlari ham bo‘lishi mumkin... - tarj.)

Nifos

Farzand tug‘ilgach, undan keyin keladigan qonga nifos, deyiladi. Ammo farzand ona qornidaligida keladigan qon nifos hisoblanmaydi, balki u tahoratni sindiruvchi qon bo‘lib, bunday qon ko‘rgan ayol tahoratini yangilaydi-da, tahoratli ayollarga qaysi amal durust bo‘lsa, bunga ham shu amal durust bo‘ladi. Nifosning kelish muddati ko‘pi bilan qirq kun bo‘lsa, ozining chegarasi yo‘q, ya’ni farzand tug‘ilib umuman qon ko‘rmaydigan ayollar ham bo‘ladi. Nifos qoni kelayotgan kunlar orasida bo‘ladigan poklik agar o‘n besh kun va hatto undan ortiq bo‘lsa ham, nifos qoni, deb hisoblanadi. Nifos ayolning odatidan ziyodalashsa va qirq kungacha to‘xtasa, demak, odati o‘zgaribdi. Ammo odatidan oshib, hatto qirq kundan ham ziyodalashib ketsa, u ayol odatigacha bo‘lgan holatni nifos holati, deb, undan ortganini xuddi yuqoridagi hayz masalasiga o‘xshab, poklikka hukm qiladi. Hayz va nifos holatidagi ayollar namozni ham, ro‘zani ham tark qilishadi, pok bo‘lganlaridan so‘ng esa ro‘zaning qazosini tutib berishadi, namozning qazosini o‘qishmaydi. Chunki bunda insonga mashaqqat bor. Islom dini insonga toqatidan ortiq narsani buyurmaydi.

Hayz holatidagi ayol o‘zining uzrli ekanligini eridan berkitmasligi lozimki, hatto eri unga yaqinlik qilib qo‘ymasin yoki buning aksi, ayol o‘zi pok bo‘la turib eri uni to‘shagiga chaqirganda yolg‘ondan uzrliman, deb eridan bosh tortishi ham durust emas. Mana shu ikki sifatning biri bilan sifatlangan ayolga Alloh taoloning la’nati bo‘lishi haqida hadislar vorid bo‘lgan. Muslima, muxlisa ayollarimiz bundan ogoh bo‘lishlari lozim.

Istihoza qoni

Uch kundan oz muddat keluvchi qon, hayz kunlarining o‘n kunidan oshganda kelgan qon, nifos kunlarning qirq kunidan ziyoda bo‘lganda keluvchi qon, homilador ayol ko‘radigan qon, bularning bari istihoza, ya’ni kasallik qoni, deyiladi. Birinchi bor hayz ko‘ruvchining hayz muddati o‘n kun deb e’tiborga olinadi va uning poklik muddati har oyda o‘n besh kun deb hisoblanadi. Hayzning o‘n kunlik muddatidan keyin keladigan qon istihoza qoni, deyiladi. Chunki hali bu ayolning odati ma’lum emas. Xuddi shuningdek, birinchi bor nifos ko‘rayotgan ayolning nifos muddati (agar qon qirq kundan o‘tib ham to‘xtamasa) qirq kun deb belgilanadi va undan oshgani istihoza qoni, deyiladi. Istihoza qoni uzrli kishining burnidan doimiy oqib turgan qoniga o‘xshaydi. U namoz, ro‘za va jimoni man qilmaydi. Istihoza qoni kelib turgan ayolning hukmi uzrli kishining hukmida bo‘ladi. Uzrli kishilarning bayoni yuqorida o‘tdi.

Hayz, nifos holatida harom bo‘lgan amallar

Hayz bilan nifos katta tahoratsizlik, ya’ni janobat hisoblanib, junub kishiga nima amal harom bo‘lsa, hayz va nifos holatidagi ayolga ham shu amallar harom bo‘ladi. Va yana bundan boshqa quyidagi amallarni ham qilish durust emas:

1.   Xoh farz bo‘lsin, xoh nafl bo‘lsin, ro‘za tutishi durust emas. Ammo pok bo‘lgach, ramazon ro‘zasining qazosini tutib beradi. Namozning qazosini esa, yuqorida aytganimizdek, o‘qimaydi. Ayollar hayz yoki nifos holida zaiflashadilar, ro‘za ham insonni zaiflashtiradi. Ikki zaiflikni jamlashda badan sog‘ligiga xatar bor. Shariat esa sog‘likka zarar qiladigan narsalardan insonlarni muhofaza qilgan.
2.   Hayz va nifos holida er bilan yaqinlik qilish ham durust emas. Hayz va nifosning muddati tugagach, hali g‘usl qilmasdan turib eri bilan yaqinlik qilsa bo‘ladi. Lekin g‘usl qilib olib, so‘ng yaqinlik qilsa, afzal hisoblanadi.
3. Hayz yoki nifosli ayolning kindigi va tizzasi orasidan foylanish ham durust emas, lekin ishtonga o‘xshash to‘suvchi narsasi bo‘lsa, uning ustidan foydalanish mumkin.

NAMOZ KITOBI

Namozning ko‘rinishi

Namoz o‘qimoqchi bo‘lgan kishining kiyimi, badani va namoz o‘qiydigan o‘rni najosatlardan pok bo‘lishi lozim. Shu bilan birga katta va kichik tahoratsizlikdan, ya’ni junublik va betahoratlikdan ham pok, avratlari esa yopiq holatda bo‘lmog‘i kerak. Agar namoz vaqti kirsa, azon aytiladi, so‘ng sunnat namozlari o‘qilib, orada farzga turiladi, qiblaga yuzlangan holda o‘qimoqchi bo‘lgan namozga niyat qilinadi.

Birinchi rakatga «Allohu akbar», deb qo‘l quloq barobariga ko‘tarilgan holda kirishiladi. Barmoqlarning oralari esa bir oz ochiq, kaftning ichi qiblaga qaragan bo‘ladi. So‘ng o‘ng qo‘l bilan chap qo‘lining bo‘g‘inidan ushlab, ikkisi kindik ostiga tushiriladi va qiyom holda sajda qilinadigan o‘ringa qarab turib, maxfiy ushbu duo o‘qiladi:

«Subhanakallohumma va bihamdika va tabarokasmuka va ta’ala jadduka va la ilaha g‘oyruk». (Ma’nosi: «Ey Rabbim, Senga hamd aytish bilan Seni aybu nuqsonlardan poklayman. Sening isming muborakdir. Azamating oliydir. Sendan boshqa iloh yo‘qdir».)

Keyin:
«A’uzu billahi minash shaytonir rojiym, Bismillahir rohmanir rohim» , deb, so‘ng oshkor qilib o‘qiladigan namozlarning avvalgi ikki rakatida Fotiha surasi jahriy o‘qiladi. Imomga iqtido qilgan kishi sanoni aytgandan so‘ng «A’uzu...», «Bismillah...»ni va Fotihani o‘qimaydi. Imom Fotihani o‘qib bo‘lgach, maxfiy qilib «omiyn», deydi, iqtido qilganlar ham «omiyn»ni maxfiy aytishadi. Fotihadan so‘ng kamida uch oyat miqdorida Qur’oni karimdan tilovat qilinadi. Jahriy o‘qiladigan namozlarda buni ham oshkor qilib o‘qiydi. Jahriy namozlar quyidagilar:
1.   Bomdod;
2.   Shomning avvalgi ikki rakati;
3.   Xuftonning avvalgi ikki rakati;
4. Juma;
5.   Ikki hayit namozlari;
6.   Ramazondagi vitr va taroveh namozlari.

So‘ng «Allohu akbar», deb ruku’ qiladi, ikki kafti bilan tizzasining ko‘zini ushlab, boshi bilan belini bir tekis qiladi va xotirjam holda uch marta «Subhona Rabbiyal ‘azim» («Ulug‘ Rabbim pokdir»), deydi. Ruku’ holida ikki qadamining ustiga qarab turadi. So‘ng belini ko‘tarib, «Sami’allohu liman hamidah» («Unga hamd aytgan kishini Alloh eshitdi»), deya tik turadi. Tik turgach esa, «Robbana lakal hamd» («Ey Rabbimiz, maqtov faqat Sen uchundir»), deydi. Yolg‘iz namoz o‘quvchi kishi ikkisini ham aytadi. Imom esa avvalgisi bilan kifoyalansa, iqtido qiluvchi keyingisining o‘zini aytadi. Ruku’dan qaytib, oz fursat xotirjam holda tik turiladi. Keyin takbir aytib sajdaga yiqiladi, yerga avval tizzalar, keyin kaftlar, so‘ng burun, oxiri peshona qo‘yiladi. Tirsaklarni yerga va ikki biqiniga tekkizmasdan, imkon boricha har bir a’zoni, xususan, oyoq barmoqlarini qiblaga yuzlantirib, xotirjam holda «Subhana Rabbiyal a’lo» («Oliy Rabbim pokdir»), deb uch marta aytadi. Keyin takbir aytib, sajdadan bosh ko‘taradi va chap oyoqni to‘shab, o‘ng oyoqning kaftini tik qilib, barmoqlarni qiblaga yuzlantirgan holda o‘tiradi, ikki qo‘l kaftlarining uchi tizza barobarida bo‘ladi, undan osilib tushib ketmaydi va tizzaga yetmay ham qolmaydi. Shu o‘tirgan holda xotirjamlik bilan « Rabbig‘firliy varhamniy » («Rabbim, meni kechirgin va menga rahm qilgin»), deydi. So‘ng ikkinchi sajda ham avvalgisidek qilinadi. Keyin bosh «Allohu akbar» («Alloh ulug‘dir»), deb ko‘tariladi, o‘tirmay, hech narsaga suyanmay, ikkinchi rakatni o‘qish uchun o‘rindan turiladi.