9.   Imom bilan ergashuvchi kishining namozlari har xil bo‘lmasligi. Masalan, asr namozini o‘qiyotgan imomga peshin namozini niyat qilib iqtido qilsa yoki juma kunining asr namozini o‘qiyotgan kishiga payshanba kunining asr namozini niyat qilib iqtido qilsa, namozi durust emas.
10.   Imom bilan iqtido qiluvchi erkaklarning oralarini to‘rt yoki undan ko‘proq ayollar ajratib qo‘ymasligi. Agar imom bilan unga iqtido qiluvchi kishilarning o‘rtasiga ayollardan saf turib qolsa, shular ortidagi erkaklarning namozlari buziladi.
11.   Imom bilan imomga ergashuvchining o‘rtasida kengligi kichik qayiq sig‘adigan miqdorda anhor bo‘lmasligi yoki arava o‘tadigan kenglikda yo‘l bo‘lmasligi. Imomning nima qilayotganini imomga ergashuvchidan to‘sib, uni imom ahvolidan shubhaga soladigan to‘siqning bo‘lmasligi. Agar shu narsalar bo‘lsa, ergashuvchining iqtidosi durust bo‘lmaydi. (Ammo imomga ergashuvchi imomni ko‘rib tursa yoki ovozini eshitib tursa hamda bir masjid hovlisida bo‘lsa, oradagi to‘siqlarningzarari yo‘q... - tarj.)
12.   Imomga ergashuvchi imomning tahoratini singan, deb bilmasligi ham shart. Imomning tahoratsizligini, masalan, qon oqqani yoki boshqa narsani bilgan kishining shu imomga iqtido qilmoqligi joiz emas.

Farz namozlarining jamoatiga yetishish

Kishi jamoatga kelsa, imom farz namozini o‘qiyotgan bo‘lsa, unga iqtido qiladi, so‘ngra farzdan oldingi o‘qilmagan sunnatni o‘qiydi, keyin esa farzdan keyingi sunnatni ado etadi. Ammo bomdod namozida imom farzni boshlagan bo‘lsa, sunnatni o‘qimagan kishi vaqtni chamalab ko‘radi. Imom farz namozini ado qilmay, sunnatni o‘qib, imom salom berishidan oldin yetib olishiga ko‘zi yetsa, jamoatdan uzoqroq joyda sunnatni o‘qib olib, keyin imomga iqtido qiladi. Biroq sunnatni o‘qisa-yu, jamoat namoziga yetib olishiga ko‘zi yetmasa, sunnatni tark qilib, imomga iqtido qiladi. Chunki jamoat namozi afzalroqdir. Agar bomdodning sunnati o‘qilmay qolsa, uning qazosi o‘qilmaydi. Bomdodning farzidan keyin namoz o‘qishlik makruhdir. Ammo shar’iy sababga ko‘ra, bomdodning farzi bilan sunnati qazo bo‘lib qolsa, quyosh nayza bo‘yi ko‘tarilgach, farzdan oldin sunnatini ham o‘qiydi. (Shar’iy uzr, deb uxlab qolish yoki esdan chiqarib qo‘yishga aytiladi.) Demak, subhda sunnat o‘zi yolg‘iz qazo bo‘lsa, farzdan so‘ng o‘qilmaydi, ammo farzga qo‘shilib o‘qilmay qolgan bo‘lsa, quyosh nayza bo‘yi ko‘tarilgandan so‘ng to peshin vaqtigacha sunnatiningham farzga qo‘shib qazosi o‘qiladi.
Kishi agar o‘zi yolg‘iz bomdod kabi ikki yoki shom kabi uch rakatli namozga kirishsa-yu, jamoat namoziga takbir aytilsa, ya’ni imom namozga kirishsa, birinchi rakatni o‘qib, ikkinchi rakatga sajda qilmagan bo‘lsa, namozini buzib imomga iqtido qiladi. Ammo ikkinchi rakatni ham sajda qilish bilan o‘qib qo‘ygan bo‘lsa, endi bu namozni buzmaydi, balki yolg‘iz holda oxiriga yetkazib qo‘yadi.

Agar yolg‘iz o‘quvchining namozi peshin, asr, xufton namozlaridek to‘rt rakatli bo‘lsa, birinchi rakat sajdasini qilmagan bo‘lsa, namozini buzib, imomga iqtido qiladi, ammo birinchi rakat sajdasini qilgan bo‘lsa, ikkinchi rakatni ham ado qilib, ikki tomoniga salom beradi va jamoatga qo‘shiladi. Agar ikki rakatni ham tugatib, uchinchi rakatga turgan bo‘lsa, tik turgan holida ikki yelkaga salom berib, namozini to‘xtatadi va jamoatga ergashadi. Agar uchinchi rakat sajdasini ham ado qilgan bo‘lsa, endi namozni o‘zi yolg‘iz holida tugatadi, jamoat namozini esa tark etadi. Nafl namozlaridan biriga kirishgan kishi esa takbir aytilib, imom farzni boshlagan bo‘lsa ham, ikki rakatni ado etmay turib namozni buzmaydi. (Agar u to‘rtrakatli naflga niyat qilgan bo‘lsa-da, ikki rakat bilan naflni ado qiladi va imomga ergashadi.) Agar kishi juma namozining sunnatini boshlagan bo‘lsa, imom xutba uchun minbarga ko‘tarilsa, u namozni buzmaydi, balki qiroatni yengilroq qilib tugatadi. Peshin namozining sunnatini boshlagan kishi jamoat namoziga yetish uchun avvalgi ikki rakatni tugatib salom beradi va imomga iqtido qiladi. Farzni o‘qib bo‘lgach, avval to‘rt rakatli qazo bo‘lgan sunnatni, keyin esa ikki rakatligini o‘qiydi. Farzdan oldingi ikki rakat nafl bo‘ladi.

Imomga iqtido qiluvchining holatlari

Imomga ergashuvchi ikki xil holatda bo‘ladi:

A) Imom bilan birgalikda hamma rakatlarni to‘liq o‘qigan kishi. Bu kishi mudrik, deyiladi. Uning namozi imomning namozi tugashi bilan tamom bo‘ladi.

B) Imomga iqtido qilishda kech qolgan kishi. Bu masbuq, deyiladi. Masbuq imomni ruku’ holida topsa, takbiri tahrimani tik turib aytadi va ruku’ qiladi. Agar imom ruku’dan turib ketmasdan unga yetib olsa, u o‘sha rakatni topgan bo‘ladi, garchi qiyom va qiroatga yeta olmagan bo‘lsa ham.

Agar imomga u ruku’ qilgan holida yeta olmasa, tik turgan holida takbiri tahrimani aytadi, so‘ng imom qanday holda bo‘lsa ham, unga ergashadi. Imomning keyingi rakatga turishini kutib o‘tirmaydi. Lekin masbuq shu rakatni topolmagan bo‘ladi. Imom namozini tugatib salom bergach, masbuq o‘rnidan turib, yeta olmagan rakatlarini o‘qib oladi. Masbuq yeta olmagan birinchi va ikkinchi rakatlarida Fotiha surasidan keyin bir surani zam qiladi. Chunki u zam surali rakatlarni topa olmagan edi. Ammo uchinchi va to‘rtinchi rakatlarda esa zam surani qiroat qilmay, Fotihaning o‘zi bilan kifoyalanadi.

Masbuq imomga qiroati maxfiy o‘qiladigan rakatlarda iqtido qilgan bo‘lsa, takbiri tahrimani aytgandan so‘ng sano duosini maxfiy o‘qiydi. Agar masbuq imomga jahriy rakatda yetib kelgan bo‘lsa, imom bilan qo‘shilib hech narsani o‘qimaydi, balki ruknlar almashayotgandagi takbirlar va sajda ruku’dagi tasbehlarni aytadi. Imomning salomidan keyin esa o‘rnidan turib «A’uzu...»ni va «Bismillah...»ni o‘qiydi, keyin yolg‘iz o‘quvchi kabi qiroat qiladi, lekin bunda «A’uzu...» va «Bismillah...» bilan birga qiroatni ham maxfiy qiladi.

Imomlikka haqliroq kishi kim?

Imomlikka namoz hukmlarining buzilishi yoki durust bo‘lishini biluvchiroq olim kishi haqliroqdir. Shu bilan birga bu kishining solihligi ma’lum bo‘lgan, oshkora fahsh, gunohlardan saqlangan bo‘lmoqligi ham shartdir. Keyin qiroati chiroyliroq kishi, so‘ngra taqvodorroq, so‘ng yoshi ulug‘roq, keyin esa xulqi go‘zalroq kishi imomlikka haqliroq hisoblanadi. Bu aytilgan tartib, agar jamoatning ichida sulton bo‘lmasa, hisobga olinadi. Agar jamoatda yo sulton, yo amir, yo amirning noibi, yo qozi yoki o‘sha o‘rinda odamlar kelishib jamoat holida o‘zlariga bir kishini tayin qilib olishgan bo‘lsa, yoxud imom vazifasidagi kishi bo‘lsa, mana shular namozni buzmay o‘qib bera olsalar, imomlikka o‘z masjidlarida boshqalardan ko‘ra haqli bo‘ladilar.

Imomligi makruh bo‘lgan kishilar

Johilning imomligi makruhdir, chunki u namoz ahkomlarini bilmasligi sababli uni botil qilib qo‘yishi mumkin. Ko‘zi ojiz kishining ham imomligi makruhdir. Chunki u qiblani topishda qiynaladi, yana o‘zining kiyimlarini najosatdan saqlay olmaydi. Ammo jamoatda shu kishidan ko‘ra afzalroq odam bo‘lmasa, uning imomga o‘tishligi makruh emas.

Katta gunohlardan saqlanmaydigan, kichik gunohlarni doimiy qilib yuradigan kishining ham imomligi makruhdir. Chunki bu kabilarning qalbida din g‘ami kam bo‘ladi. Shu sababli imomlikdek ulug‘ mas’uliyatga ularni muqaddam qilish ma’qul emas.

E’tiqodi kufr darajasiga yetib bormagan bid’atchining ham imomligi makruhdir. Bid’atchilar, deb Islomning avvalidagi diniy qarashlarga yangiliklar qo‘shuvchilarga aytiladi. Misol uchun Me’roj voqeasini inkor qiluvchilar, Alini (r.a.) Abu Bakr va Umardan (r.a.) ortiq ko‘ruvchilar, qabr azobini inkor etuvchilar, Alloh subhanahu va taologa payg‘ambarlar va avliyolarni vasila qiluvchilarni kofir, deb o‘ylaguvchilar bid’atchilar, deyiladi.

Ammo e’tiqodi kufr darajasiga yetgan bid’atchining orqasida namoz o‘qish joiz emas. Isro voqeasini inkor qilgan, dinning zaruratlaridan bo‘lgan namoz, zakot, ro‘za kabilarni tan olmagan, Payg‘ambarimiz (s.a.v.) sunnatlaridan birini past sanagan yoki masxara qilgan, misol uchun soqol qo‘yish va yo misvok ishlatishni ustidan kulgan odam e’tiqodi kufr darajasiga yetgan bid’atchi hisoblanadi. Buning orqasida iqtido qilib o‘qilgan namoz qaytarib o‘qiladi.

Namozdagi qiroatni sunnatda kelgan miqdordan uzaytirib yuboradigan kishining ham imomligi makruhdir. Sunnatga muvofiq bo‘lgan qiroat miqdorining bayoni yuqorida o‘tgan edi. Qiroatning haddan ziyod uzun bo‘lib ketishi jamoatning qochib ketishiga sabab bo‘ladi. Ayollar o‘zlaridan birortasini imom qilib jamoat bo‘lishlari ham makruh. Ular masjiddagi jamoatda ham ishtirok etmaganlari ma’qul. Chunki bunda fitna ehtimoli bor.

Imomga iqtido qiluvchi qanday turadi?

Agar imomga ergashuvchi kishi yoki oq-qorani ajratuvchi go‘dak bo‘lsa, imomning yonida turgani ma’qul. Ammo iqtido qiluvchi o‘ng yonida imomning tavoniga o‘zining oyoq uchini barobar qilib turadi, ayol esa imomning bir saf orqasidan iqtido qiladi. Shu suratda go‘dak ham kishining misolida. Agar jamoatga erkaklar, go‘daklar va ayollar to‘plangan bo‘lsa, imom orqasidan avval erkaklar, keyin go‘daklar, so‘ngra ayollar saf turishadi. Agar go‘dak yolg‘iz bo‘lsa, erkaklar uni o‘z oralariga oladilar. Imom jamoatning o‘rtasida turmoqligi lozim. Agar u jamoatning o‘ng yoki chap tomoniga turib olsa, sunnatga xilof qilganligi sababli gunohkor bo‘ladi. Lekin joy tor bo‘lib, jamoatning o‘rtasida turish imkoni bo‘lmasa, u uzrli hisoblanadi va qodir bo‘lgan o‘rinda imomlikka turadi.

Jamoatga bormasa bo‘ladigan uzrlar:
1.   Qattiq yomg‘ir;
2.   Qattiq sovuq;
3.   Ko‘chaning aziyat yetkazadigan darajada loy bo‘lishi;
4.   Og‘ir kasal bo‘lishi yoki xizmatkorga muhtoj og‘ir kasalning xizmatida bo‘lish;
5.   Bir zolimning uning joniga nisbatan zulm qilishidan yoki fitna sodir etishidan xavfsirash;
6.   Ko‘zining ko‘rmasligi yoki yura olmasdan o‘tirib qolganligiga o‘xshash sabablar bilan ojiz bo‘lib qolish. Shu kabi sababli uzrlar bilan jamoat namoziga bora olmay qolgan kishiga gunoh bo‘lmaydi. Lekin shu uzrlar bo‘la turib ham, imkon topib jamoat namoziga qatnashgan kishining ajri ziyodalashadi. Kishi yuqoridagi sababli uzrlar bilan jamoat namoziga bora olmasa-yu, qalbidan shu holatiga iztirob cheksa, agar mana shu uzr bo‘lmaganda jamoat namoziga albatta borar edim, deb niyat qilsa, unga jamoat bilan namoz o‘qiganlik savobi umid qilinadi.