Qur’oni karimdagi sajda oyatlari

Qur’oni karimning o‘n to‘rt joyida sajda oyati bo‘lib, uni o‘qigan va eshitgan kishilardan sajda qilishlari talab qilinadi. Ularni sizga tartib bilan bayon etamiz:
1.   A’rof surasining 206-oyati.
2.   Ra’d surasining 15-oyati.
3.   Nahl surasining 49-oyati.
4.   Isro surasining 109-oyati.
5.   Maryam surasining 58-oyati.
6.   Haj surasining 18-oyati.
7.   Furqon surasining 60-oyati.
8.    Naml surasining 24-oyati.
9.   Sajda surasining 15-oyati.
10.   Sod surasining 24-oyati.
11.   Fussilat surasining 37-oyati.
12.   Najm surasining 62-oyati.
13.   Inshiqoq surasining 21-oyati.
14.   Iqra surasining 19-oyati.

Ushbu sajda oyatlarining har biriga Mushafi sharifda o‘qigan kishini ogohlantirish uchun belgi qo‘yilgan. Sajda qilishlik ushbu oyatlardan birini butun o‘qiganda vojib bo‘ladi. Suradagi sajda oyatini o‘qimasdan tashlab ketish makruhdir. Chunki bu sajdani yoqtirmaslikka o‘xshab qoladi. Tahorati yo‘qligi sababli sajda qilishga tayyor bo‘lmagan kishilarga shafqat qilib, ular oldida sajda oyatini maxfiy o‘qishni ulamolar yaxshi amal, deb sanashadi.

Juma namozi

Juma namozi farzi ayn bo‘lib, u ikki rakatdir. Agar juma kuni peshin vaqtida azon aytilsa, har bir mukallaf musulmonga o‘z amalini tark qilishi, oldi-sotdisini qo‘yib, juma namozini o‘qish uchun masjidga qarab harakat qilishi qat’iy farz bo‘ladi. Juma namozidan oldin bir salom bilan to‘rt rakat, undan keyin ham to‘rt rakat namoz o‘qishlik sunnati muakkadalardan hisoblanadi.

Jumaning vojib bo‘lish shartlari

Juma namozini o‘qishi lozim bo‘lgan kishilarda ma’lum shartlar topilishi kerak:
1.   Hur-ozod bo‘lishi shartdir, qulga juma farz bo‘lmaydi.
2.   Erkak bo‘lishi shartdir, ayollarga juma farz emas.
3.   Balog‘atga yetgan bo‘lishi ham shartdir, go‘dakning garchi bo‘yi cho‘zilib qolgan bo‘lsa ham, juma farz bo‘lmaydi. Lekin uni ota-onasi xuddi boshqa farzlarga buyurganidek, jumaga ham buyurib turishlari lozim.
4.   Salomat bo‘lishi ham shartdir. Kasal kishiga juma farz bo‘lmaydi.
5.   Ko‘zi sog‘lom bo‘lishi ham shartdir. Ko‘zi ojizga juma farz emas.
6.   Ikki oyog‘i salomat bo‘lishi ham shart. Jumaga borishdan ojiz bo‘lib o‘tirib qolgan kishiga ham juma o‘qish farz bo‘lmaydi.
7.   Xotirjamlik ham shartdir. O’z nafsi uchun biror zolimning yoki biror fitnaningxavfi bo‘lsa ham, u kishiga juma namozi farz bo‘lmaydi.

8.   Shaharda istiqomat qilayotgan bo‘lishi ham shart. Shahar, deb uning taklif yoshiga yetgan aholisi eng katta masjidga to‘planganda sig‘maydigan darajada bo‘lgan makonga aytiladi. Va yana shu shaharning qozisi va yoki amiri bo‘lishi ham shartdir. Muqimlik ham juma namozini o‘qishlikni vojib qiladigan shartlardandir. Agar kishi musofir bo‘lsa, unga juma namozini o‘qishlik vojib bo‘lmaydi, lekin shu musofir borgan shaharda o‘n besh kundan ko‘proq turishni niyat qilsa, unga jumani o‘qish vojib bo‘ladi. Ya’ni, jumani o‘qish vojib bo‘lishi uchun o‘z vatanida bo‘lishi shart emas, balki musofir yurtda bo‘lsa-da, u yerda iqomatni niyat qilgan bo‘lsa, jumani o‘qish vojibga aylanadi. Faqat shart shuki, iqomat niyat qilgan makoni jome’ masjididan taqriban ikki yuz metrdan uzoq bo‘lmasligi kerak.

Kimga juma namozini o‘qish vojib bo‘lmasa, u jumaning o‘rniga peshinni o‘qiydi. Mabodo, jumani o‘qisa ham, durust bo‘laveradi, yana qaytarib peshinni o‘qimaydi. Ammo ayollar xoh keksalari bo‘lsin, xoh yoshlari bo‘lsin, jamoat bo‘lishlari makruhligi uchun jumaning o‘rniga peshinni o‘qiganlari afzaldir. Mazkur uzrlar sababli jumaning o‘rniga peshinni o‘qiydigan kishilar imom juma namozini o‘qib bo‘lgandan keyin peshinni o‘qiganlari ma’qul. Chunki imom jumani ado qilmay turib, uzrlilar peshinni o‘qishlari makruh hisoblanadi. (Yana juma namozini o‘qiy olmaganlar o‘sha kunning peshinini yolg‘iz holda jamoat bo‘lmasdan o‘qishadi...- tarj.)

Juma namozining durust bo‘lish shartlari

Juma namozining durust bo‘lishi uchun quyidagi shartlar mukammal bo‘lishi lozimdir:
1.   Juma shaharda o‘qilishi kerak. Yuqorida shaharning ta’rifini keltirdik.
Agar shahar bo‘lishi sharti topilmagan qishloqda juma namozi o‘qilsa, durust bo‘lmaydi. Ularga peshinni o‘qishlik lozim bo‘ladi.
2.   Juma namoziga imomlikka sulton yoki uning noibi va yo o‘sha masjidga tayin
qilingan imom bo‘lishi shartdir. Xuddi shu ahvol bugungi voqe’likda mavjuddir.
3.   Peshin vaqti kirgan bo‘lishi ham shartdir. Chunki peshin vaqti jumaning
vaqti hisoblanib, undan oldinroq o‘qilgan juma namozi durust bo‘lmaydi. Peshin vaqti chiqishi bilan jumaningham vaqti chiqadi.

4.   Xutba. Jumada ozmi-ko‘pmi xutba o‘qishlik ham shartdir. U hamd (alhamdulillah), tasbeh (subhanalloh), tahlil (la ilaha illalloh)ni bir marta aytish bilan ham xutba o‘rniga o‘tadi, lekin shuning o‘zi bilan kifoyalanish makruhdir. Jumada bitta xutbaning o‘zini o‘qisa, kifoya qiladi, lekin uni takror o‘qishlik sunnatdir. Xutbani namozdan oldin aytish shart qilinadi. Juma namoziga imomdan tashqari uch kishi hozir bo‘lishi ham shartdir. Chunki jamoat ushbu adad bilan hosil bo‘ladi. Shu jamoat oqil, balog‘atga yetgan erkaklar bo‘lishlari lozim, mabodo, jamoat oqil, balog‘atga etgan musofir yoki kasal kishilardan tashkil topgan bo‘lsa ham, kifoya qiladi. Ammo faqat ayollar va go‘daklardan tashkil topgan jamoat bilan juma namozini o‘qish durust bo‘lmaydi.

(Boshqa namozlardan ko‘ra juma namozida imomdan tashqari uch kishi bo‘lishining shart qilinishi sababi agar imomning tahorati ketib qolsa, safdan bir kishini o‘rniga tortib qo‘yadi, shunda orqada jamoat saqlanib qolishi lozim, mabodo, keyingi imomning ham tahorati sinib qolsa, endi juma botil bo‘ladi, o‘rniga peshinni o‘qishlari shart bo‘ladi... - tarj.)

Jumaning xutbasida bir qancha sunnatlar bo‘lib, ularning ba’zisi xatibga va ba’zisi xutbaga tegishlidir. Xatib katta-yu kichik betahoratlikdan pok bo‘lishi kerak, mabodo, tahorati bo‘lmasa ham, xutbasi makruhlik bilan durust bo‘ladi. Imom xutbani boshlashdan oldin bir oz minbarda o‘tirishi ham sunnatdir. Lekin qavmga salom berishi makruh hisoblanadi. Xutbani tik turgan holda qilishlik ham sunnatdir. Agar o‘tirib xutba aytsa ham, biroz karohiyat bilan joiz bo‘laveradi. Imom xutbani qavmga yuzlangan holda qilishi ham sunnatdir. O’ng yoki chap tomonga burilib olmaydi. Xutbani ikkita qilishlik ular orasida uch oyat miqdoricha o‘tirishlik sunnatdir. Agar o‘rtadagi o‘tirishni tark qilsa, gunohkor bo‘ladi. Avvalgi xutbani boshlashda «A’uzu billahi minash shaytonir rojiym»ni o‘zi ichida aytadi, keyin jahriy qilib Allohga hamd va Uning o‘ziga loyiq bo‘lgan sanolarni aytadi, keyin ikki shahodat kalimalarini o‘qib, Payg‘ambarimizga (s.a.v.) salovotu salom yo‘llaydi. So‘ngra ma’siyatlardan saqlanish, Alloh taoloning g‘azabi va azobini vojib qilib qo‘yadigan amallar qilishdan ogohlantirib va’z va nasihat bilan odamlarga da’vat qiladi. Yana ularga dunyo va oxiratda najotga sabab bo‘ladigan amallarni eslatadi, avvalo o‘zini, qolaversa, barcha jamoatni taqvoga vasiyat qiladi. Keyin mavzuga tegishli bo‘lgan oyatdan bir oyat tilovat qiladi. Ikkinchi xutbani Alloh taologa hamdu sano aytish bilan boshlaydi, Payg‘ambarimizga (s.a.v.) salovotu salom yo‘llaydi, so‘ngra barcha mo‘min-mo‘minalar, muslim-muslimalarning haqlariga duo qiladi. Xutbani qisqaroq qilib, namozni uzaytirish ham sunnat amallardandir.

5.   Juma namozining durust bo‘lish shartlaridan yana biri hamma musulmonlar uchun masjidga kirish ruxsati bo‘lishi. Masjidga ba’zilarning kirishi ta’qiqlab qo‘yilsa, o‘sha masjidda juma o‘qish durust bo‘lmaydi.

6.   Juma namozini o‘qish uchun jamoat bo‘lish ham shartdir. Bu haqda yuqorida bayon qilindi.

Kishi imomga juma namozini qay bir holatida iqtido qilsa ham, u jumani topgan bo‘ladi. Agar sajdai sahvdan keyingi tashahhud o‘qilayotganda iqtido qilgan bo‘lsa ham, u juma namoziga yetgan hisoblanib, imomning salomidan keyin yetolmay qolgan joylarini oxiriga yetkazib qo‘yadi.

Jumaning sunnatlari va odoblari

1.   Jumaga g‘usl qilib, xushbo‘ylanib, eng chiroyli kiyimini kiyib borish sunnat.
2.   Jumaga ertaroq kelish ham sunnatdir.
3.   Juma kechasi va kunduzi Kahf surasini ham o‘qish sunnatdir;
4.   Payg‘ambarimizga (s.a.v.) salovot va salomni ko‘p aytish. Kamida kechasi uch yuzta, kunduziga ham shuncha aytsa, yaxshi bo‘ladi. Ko‘p aytishning esa chegarasi yo’q.
5.   Duoni ko‘p qilish ham sunnatdir. Chunki juma kunida bir soat borki, unda duolar albatta ijobat bo‘ladi.

Juma kunida makruh bo‘lgan amallar

1.   O’tirgan odamlarni oralab, yelkalaridan oshib oldinga o‘tish makruhdir. Ammo o‘tiradigan joy topa olmasa-yu, oldinda bo‘sh joy bo‘lsa, unda bu makruh bo‘lmaydi.
2.   Xutba o‘qilayotgan vaqtda gapirishlik ham haromga yaqin makruh hisoblanadi. Xoh so‘zlaguvchi imom-xatibga yaqin joyda bo‘lsin, xoh uzoqroqda bo‘lsin, xoh dunyo so‘zini gapirsin, xoh zikr qilsin, baribir makruhi tahrimiy bo‘ladi. Hatto shu paytda salomga alik olish, aksaga javob qaytarish ham makruh amallardandir. Agar imom xutbada Payg‘ambarimizga (s.a.v.) salovot aytishga targ‘ib qiladigan oyatni o‘qisa, ya’ni:
 «Ey mo‘minlar, sizlar ham u zotga salovot va salom aitinglar», desa, ichida salovot aytib qo‘yadi.
3. Xutba vaqtida namoz o‘qish ham makruhi tahrimiy hisoblanadi.