*   * *
Jumhur   ulamolarning   aytishlaricha,   foydali    fikr   qilish    besh ko‘rinishda bo‘ladi:
Alloh  taolo  oyatlarini  fikr   qilishdan  Allohning  yakkaligi   va qudratiga ishonch tug‘iladi.
Alloh taoloning ne’matlarini fikr qilishdan Allohga muhabbat tug‘iladi.
Alloh taoloning  va’dalarini  fikr  qilishdan Allohga  nisbatan qiziqish tug‘iladi.
Alloh   taoloning   azoblarini   fikr   qilishdan   Allohdan   qo‘rquv tug‘iladi.
5.   Alloh taoloning insonga bergan yaxshiligini fikr qilishda toatining
noqisligini sezgan kishida Allohdan hayo qilish tug‘iladi.

*   * *
Ba’zi hukamolarning aytishlaricha, taqvo bobida besh uqubat-mashaqqat bo‘lib, kimki shularni yenga olsa, chinakam taqvoga erishadi:
Ne’matustiga mashaqqatni iroda qilish (xohlash);
Rohat ustiga tirishqoqlikni iroda qilish;
Azizlik ustiga xorlikni iroda qilish;
Ortiqcha so‘z ustiga sukutni iroda qilish;
Hayot ustiga o‘limni iroda qilish.

*   * *
Payg‘ambarimiz Muhammad sollallohu alayhi vasallam aytdilar:
«1. Maxfiy so‘zlashmoq - sirlarga qo‘rg‘on bo‘ladi.
Sadaqa - mollarga qo‘rg‘on bo‘ladi.
Ixlos - amallarga qo‘rg‘on bo‘ladi.
Rostgo‘ylik - so‘zlarga qo‘rg‘on bo‘ladi.
Maslahat - fikrlarga qo‘rg‘on bo‘ladi».

*   * *
Yana   Rasululloh  sollallohu  alayhi   vasallam   aytdilar:   «Mol-mulk to‘plashning beshta kulfati bor:
Mol-mulkni behad qiyinchilik bilan to‘playdi.
Mol islohi, deb Alloh zikridan qoladi.
Moli olib qo‘yilishidan yoki o‘g‘irlanishidan qo‘rqib yashaydi.
O’ziga baxil, deb nom orttiradi.
Moli sababli solihlardan ajraydi.

Molni tark etishlikdan esa besh foyda bor:
Mol to‘plash tashvishidan xotirjam bo‘ladi.
Alloh zikri uchun bo‘sh bo‘ladi.
Molining tortib olinishidan yoki o‘g‘irlanishidan xavfsiramaydi.
O’zi uchun ulug‘lik ismini kashf qiladi.
Moldan forig‘ligi uchun solihlar suhbatida bo‘ladi».

*   * *
Sufyon as-Savriy rahimahulloh aytadilar: «Bu dunyoda mol to‘plovchi uchun besh yomon xislat bordir:
Uzun orzu (ya’ni ko‘p narsani orzu qilish)
Ko‘p ochko‘zlik
Qattiq baxillik
Oz taqvo
Oxiratni unutish.

*   * *
Hotam ul-Asom aytadilar: «Shoshilishlik asosan shaytondan, faqat besh holatda shoshilmoqlik Rasululloh sollallohu alayhi vasallam sunnatlaridandir:
Mehmon kelganda taom bermoq;
O’likni jihozlamoq (ya’ni, ko‘mishga hozirlamoq);
Qiz voyaga yetganda uzatmoq;
Qarz vojib bo‘lganda uni ado etmoq;
Gunoh sodir bo‘lganda tavba qilmoq».

*   * *
Muhammad ibn Duriy aytadilar: «Shayton (ya’ni, Iblis) besh narsa sababidan baxtsiz bo‘ldi:
Gunohlariga iqror bo‘lmagani sababli;
Nadomat qilmagani sababli;
Nafsiga malomat qilmagani sababli;
Tavbaga qasd etmagani sababli;
Alloh taolo rahmatidan noumid bo‘lgani sababli.

Odam alayhissalom esa besh narsa sababli baxtli bo‘ldilar:
1. Gunohlariga iqror bo‘lganlari sababli;
Gunohlariga afsus-nadomat chekkanlari sababli;
Nafslariga malomat etganlari sababli;
Tavba qilmoqqa shoshilganlari sababli;
Alloh taolo rahmatidan umidlarini uzmaganlari sababli».

*   * *
Shaqiyq ul-Balxiy aytadilar: «Besh xislatni lozim tuting va ularga amal qiling:
Alloh taologa ibodat qiling - hojatingizga yarasha;
Dunyodan oling - umringizga yarasha;
Allohga gunoh qiling - Uning azobiga toqatingiz yetguncha;
Dunyoda tayyorgarlik ko‘ring - qabrda turishingizga yarasha;
Jannat uchun amal qiling- kutgan maqomingizga yarasha».

*   * *
Umar roziyallohu anhu aytadilar:
«1. Ko‘p do‘stlarni uchratdim, lekin tilni tiyishdan afzalroq do‘stni ko‘rmadim.
2.   Ko‘p    liboslarni    ko‘rdim,    ammo   taqvodan    afzalroq   libosni
uchratmadim.
Ko‘p molni ko‘rdim, biroq qanoatdan afzalroq molni ko‘rmadim.
Ko‘p yaxshiliklarni ko‘rdim, lekin nasihatdan afzalroq yaxshilikni bilmadim.
Ko‘p taomlarni ko‘rdim, ammo sabrdan afzalroq, lazzatliroq taomni uchratmadim

*   * *
Ba’zi ulamolarning aytishlaricha, zohidlikda besh xislat bor:
1. Alloh taologa ishonish;
Xalqdan uzoqlashish;
Amalda ixlos qilish;
Zulmga bardosh berish;
Qo‘ldagi narsa bilan qanoatlanish.