6-bob. Ollohning ilm to’g’risida nozil qilgan kalomi.

Olloh taolo oyati karimasida:"Yo rabbiy,ilmimni ziyoda qilg’aysen,deb so’ra!",-deydi.

7-bob. Qur’on qiroatini muhaddis ko’rigidan o’tkazib olish lozimligi to’g’risida.

Hasan Basriy, Sufyon as-Savriy va Imom Molik:"Bu joizdir",-deganlar.
Rasululloh sallolohu alayhi va sallam huzurlariga Zimom ibn Sa’laba degan sahoba kelib aytdi:"Olloh sizga besht vaqt namoz o’qimoqni buyurdimi?" "œHa",-dedilar Rasululloh sallolohu alayhi va sallam. Ushbu so’zni Zimom o’z qavmiga borib, Rasulullohdsn deb rivoyat qildi. Odamlar uni Rasulullohdan deb qabul qildilar. Ba’zi kishilar Qur’on muallimiga o’zlari bilgan oyatlarni o’qib berib,tasdiqdan o’tgach, falonchidan Qur’on o’rgandim, deb unga nisbat beradir(quidagi hadis bining dalilidir).
Anas ibn Molik aytadilar:"Majlisda Rasululloh sallolohu alayhi va sallam bilan o’tirgan erdik.Bir kishi tuya minib keldi-da, tuyasini masjidga cho’ktirib, tushovladi.Keyin dedi:"Qaysi biringiz Muhammad alayhissalomsiz?" Rasululloh sahobalar o’rtasida suyanib o’tirgan erdilar. "œMana bu suyanib o’tirgan oq yuzli kishi",-deb ko’rsatdik. Rasulullohga qarab:"Mutallibning o’g’limisiz?"-deb so’radi."Ha",-dedilar.Shunda u Rasulullohga qarab:"Men sizdan ba’zi bir narsalarni jiddiy so’raydirmen,mendan hafa bo’lmangiz",-dedi."So’rayvering",-dedilar Rasululloh."Sizning va sizdan avvalgilarning rabbinic o’rtaga qo’yib so’raydirmen,sizni Olloh odamlarning barchasiga payg’ambar qilib yubordimi?"-deb so’radi."Ha",-dedilar Rasululloh."Ollohga qasamyod etib sizdan so’raydirmen,5 vaqt namoz o’qimog’imizni Olloh buyurdimi?"-dedi."Ha",-dedilar Payg’ambarimiz."Ollohni o’rtaga qo’yib so’raydirmen,boylardan zakot olib, faqirlarga bo’lib bermoqni sizga Olloh buyurdimi?"-dedi."Ha ",-dedilar."Ollohni o’rtaga qo’yib so’raydirmen,yilda biro y ro’za tutmoqni Olloh buyurdimi?",-deb so’radi."Ha",-dedilar.Shundan so’ng u kishi dedi:"Men siz olib kelgan narsalarga iymon keltirdim.Men o’z qavmim yuborgan vakildirmen,ismim Zimom ibn Sa’laba, Sa’d ibn Bakr qabilasidanmen".

8-bob. Qur’on va hadislarni boshqa mamlakatlarga tarqatish joizligi to’g’risida.

Sahoba Anas ayutadilar:"Usmon raziallohu anhu Mushaf(Qur’on)ni ko’paytirib,atrofdagi mamlakatlarga yubordilar". Abdulloh ibn Umar, Yahyo ibn Sa’id va Imom Molik:"Shundoq qilmoq joiz",-dedilar. Bir necha Hijoz ulamolari Rasululloh sallolohu alayhi va sallamning hadislarini maktubga qo’shib, maxfiy ishlar boshlig’iga berdilar va "œFalon joyga yetib borganingdan keyin o’qirsen",-dedilar. Tayinlangan joyga borgach, u maktubni odamlarga o’qib berdi va ularni payg’ambarimizning amrlaridan boxabar qildi.
Rasululloh sallolohu alayhi va sallam bir xat yozib,uni Bahrayn boshlig’I orqali fors boshlig’iga yetkazmoqni buyurdilar. Fors boshlig’I xatni o’qib yirtib tashladi.

9-bob. Davraga kelgan odamning bo’sh joyga yoki davraning bir chekkasiga borib o’tirmog’i zarurligi to’g’risida.

Rasululloh sallolohu alayhi va sallam majlisda o’tirgan erdilar. Uch kishi kirib keldi. Ulardan ikkitasi Rasulullohga yuzlanib, to’xtab qoldi, bittasi esa, qaytib ketdi.Qolgan ikki kishidan biri davradagi bo’sh o’rinni ko’rib, o’sha yerga borib o’tirdi. Ikkinchisi esa, davraning chekkasiga asta kelib o’tirdi. Rasululloh sallolohu alayhi va sallam so’zlab bo’lgach, dedilar:"Uch kishi to’g’risida sizlarga xabar aytaymi? Birinchisi Olloh Rasuluning majlisidan joy oldi. Olloh taolo unga oxiratda (Arsh soyasidan) o’rin bergaydir, ikkinchisi esa(qaytib ketishdan uyaldi), Olloh taolo ham (uni azoblashdan) uyalgaydir. Ammo uchinchisi majlisdan yuz o’girdi. Olloh taolo ham undan yuz o’girdi".

10-bob. Rasululloh sallolohu alayhi va sallamning "œShoyad, mendan eshitgan odamdan ko’ra, keyin eshitgan odam yodida tutguvchiroq bo’lsa",-degan so’zlari to’g’risida.

Rasululloh sallolohu alayhi va sallam jilovini bir kishi ushlab turgan tuya ustida o’tirgan xolda va’z aytdilar:"Bugun qaysi kundir?"-dedilar. Hammamiz jim qoldik va bugunning boshqa nomini aytsalar kerak, deb o’yladik. "œQurbon hayiti kuni emasmidir?"-dedilar. "œHa,shunday",-dedik. "œBu oy qaysi oydir?"-deb so’radilar. Hammamiz jim qoldik. Biz bu oyning boshqa ismini aytsalar kerak, deb o’yladik. "œZulhijja oyi emasmidir?"-dedilar. "œHa, shunday"-dedik.Rasululloh dedilar:"O’zaro qon to’kishingiz, talon-taroj qilishingiz,obro’ingizni to’kishingiz, xuddi shu kun va shu oyda va shu joyda yomonlik qilish qanday harom bo’lsa, shunday haromdir. Eshitganlar, eshitmaganlarga shu xususda yetkazsinlar! Chunki shu yerda bor kishi o’zidan ko’rqa hadisni yodda saqlovchiroq kishiga yetkazsa, ajab ermas".

11-bob. Bir ishni qilishdan ham,so’zlashdan ham avval ilm darkorligi to’g’risida.

Olloh taolo oyati karimasida:"Bilgil, Olloh yakkayu yagonadir",-degan so’zini ham "œbil" degan so’z bilan boshlagan. Olimlar—payg’ambarlarning merosho’rlari, ilmi payg’ambarlardan o’rganishadi."Kimki ilm olgan bo’lsa, payg’ambar alayhissalomdan to’liq meros olibdir",-degan hadisda ham ilm olish kerakligi uqtirilgandir."Kimki ilm istab qadam qo’ysa, Olloh taolo unga jannat yo’lini oson qilg’aydir",-deyiladi boshqa hadisda. Olloh taolo oyati karimasida:"Ollohdan uning olim bandalari haqiqatdan ham qo’rqqaydirlar",-deyilgan. Ikkinchi bir oyatda :"Bu so’zlarni faqat olimlar tushingaydir",-deyilgan bo’lsa, boshqalarida "œDo’zaxiylar:"Agar tinglab, fikr yuritganimizda erdi, do’zax ahlidan bo’lmagan bo’lur erdik",-deyishadi", "œBilganlar birlan bilmaganlar tengmi?"-deyilgan.
Rasululloh sallolohu alayhi va sallam:"Kimgaki Olloh taolo yaxshilikni ravo ko’rgaydir, uni din ilmidan bahramand qilg’aydir,ilmga ilm olmoq yo’li birlan erishilg’aydir",-deganlar.
Sahoba Abu Zarr:"Agar qilichni mana bunga(bo’yinga) qo’ysangizu bo’ynimni uzib yubormasingizdan avval men Rasulullohdan eshitgan so’zlarimdan birortasiniaytib ulgurmog’imni bilsam, ayitb olar erdim",-degan ekanlar.
Ibn Abbos:"Kunu rabboniyna!", ya’ni "œRabboniy bo’lingiz!",-degan Olloh buyrug’ini "œHalim va faqih bo’lingiz!",-deb tarjima qildilar. Imom Buhoriy:"Rabboniy degani odamlarni katta ilmlardan avval kichik ilmlar birlan tarbiyalagan kishidir",-deganlar.

12-bob. Rasululloh sallolohu alayhi va sallamning odamlarga malol kelmasin deb, muayyan kunlarni ilm va va’z aytish uchun
belgilab qo’yganlari

Ibn Mas’ud raziallohu anhu aytganlar:" Rasululloh sallolohu alayhi va sallam bizga malol kelmasin deb, va’z aytmoq uchun ma’lum kunlarni belgilab qo’ygan edilar. Rasululloh sallolohu alayhi va sallam:"Osonlashtiringiz, qiyinlashtirmangiz! Xushxabar aytingiz, qiziqtiringiz, nafratlantirmangiz(o’zingizdan bezdirmangiz)!"-deganlar"

13-bob. Ilm o’rganuvchilar uchun ma’lum kunlarni belgilagan kishi to’g’risida.

Abdulloh ibn Mas’ud odamlarga payshanba kuni va’z aytar edilar.Bir kishi ularga dedi:"Ey Abdulloh, har kuni va’z aytishingizni juda ham istardim". Abdulloh dedilar:"Sizlarga malol kelib qolishini istamasligim kunda va’z aytishdan meni qaytaradir. Rasululloh sallolohu alayhi va sallam bizlarga vaqti-vaqti bilan va’z aytganlaridek,men ham sizlarga vaqti-vaqti bilan va’z ayturmen".

14-bob. Alloh taolo kimga yaxshilikni ravo ko‘rsa, uni faqih qilgay

Muoviya raziyallohu anhu xutbada turib ushbu so‘zni Rasulullohdan eshitganman, deb aytdilar: «Alloh taolo kimga yaxshilikni ravo ko‘rsa, uni faqih (din olimi) qilgay, qasamyod qilib aytamanki, Alloh buni menga nasib aylaydi. Islom ummati Haq dini yo‘lida sobit bo‘lsa, toki Alloh taoloning o‘zi istamas ekan, ularga dushmanlik qilayotganlarning zarari tegmaydi».

15-bob. Ilmni fahmlash (teran tushunish)

Mujohid bunday deganlar: «Ibn Umar bilan Madinaga birga ketdim. Yo‘lda u Rasululloh sollallohu alayhi va sallam hadislaridan bittasini aytib berdi. U bunday dedi: «Rasululloh yonlarida edik, xurmo yog‘i keltirib qoldilar. Shunda Rasululloh sollallohu alayhi va sallam: «Daraxtlar orasinda bir daraxt bordir, u musulmonga o‘xshaydi»,— dedilar. Men: «Xurmo»,— deb aytmoqchi bo‘ldim-u, lekin hammadan yosh bo‘lganim uchun indamadim. Rasululloh sollallohu alayhi va sallamning o‘zlari: «Bu xurmo daraxtidir»,— deb aytdilar».