Aminani kutyapman.Hayotim davomida hech kim, hech narsani bu qadar intiqlik ila kutmaganman. Niam bo’ladi,Allohim. Sendan biror narsa so’rashga yuzim yo’q. Ammo onam, akam, menga yordamlashmoqchi bo’lgan yaxshi insonlar hurmati, o’lmasimdan avval Aminani keltir"¦Bunday gunohkor holda huzuringga borishni istamayman. Bilaman, og’ir-og’ir gunohlar qildim. Menga so’nggi marotaba imkon ber,Allohim"¦Birdan bo’limdagi pokiza yuzli, dindor assistant esimga tushdi. U har gal xonamga kirganida menga dalda berar,Allohga ishonishni va sabrli bo’lishni uqtirardi. Hatto bir kuni qo’limda "œO’zimni topdim" kitobingizni ko’rib:
-Men ham o’qidim.Juda yaxshi foyda oalsan,-degandi. Ha, bu masalada shu assistent yordam bera oladi. Uni topib, hamma narsani tushuntirishim va yordam so’rashim lozim. Ertalab birinchi qilgan ishim uni topish bo’ldi. Unga hamma narsani tushuntirdim. Farishtadek bir o’spirin. Meni ko’zyoshlari ila tingladi. Menga yordam berishini so’rab yolvordim.
-Xavotirlanman,-dedi. Hammasi yaxshi bo’ladi.Men senga yordam beraman.
Bir necha soatdan keyin muloyim, go’zal, mehribon va xushhulq bir qiz bilan kirib keldi.
-Senga unashtirilgan qizimni tanishtirmoqchiman va u sen istagan masalada yordamlashadi,-dedi

Allohning ishlarini qarang, u ham huquqshunoslikda o’qir ekan.Xuddi ruhiyatshunosga o’xshaydi. Juda ilg’or, juda ko’ngilga yaqin. Ko’rganlarimni unga ham tushuntirdim. Meni quchoqlab, yig’lay boshladi.
-Sen gunohlaringni o’ylab, umidsizlikka tushma,-dedi u menga. Bular qanday yaxshu mujdalar. Bizlar ibodatlarimizni, qulligimizni oqsatmaganimiz holda bunday lutfu ikromga munosib bo’lolmadik. Allohning cheksiz marhamati, shafqati va sevgisi seni panohiga olsin. Seni qutlayman. Hatto havasim kelyapti,senga hasad qilyapman
Shunday shirin so’zlar, go’zal harakatlar bilan meni umidlantirar, e’zozlar edi. Qo’llaridan tutdim.Balki yoshi mendan kichikdir,bilmadim. Hech qisi yo’q. Menga yordam berishni so’radim.
-Mening vaqtim oz,-dedim. Umrimni bir necha kunga sig’dirishim kerak. Menga yordam ber. Qayerdan, qanday boshlay?
-Sen hafa bo’lma, shoshilma,-dedi. Endi sen bilan birgaman.Avval namozdan boshlaymiz, keyin kitob o’qiymiz,suhbatlashamiz, kamchilikarimizni tuzatishga harakat qilamiz.
-Xo’p,-dedim. Men bularni qilishim kerak Hali aqlim, qalbim so’roqlarga, shubhalarga to’la,bualrdan qutulishim, iymonli bo’lishni xohlayman.
-Qo’rqma,-dedi. Hammasi joyida bo’ladi"¦

Savollarimni so’ray boshladim.

Birgalashib reja tuzib oldik. Assistentning suygani ertalab soat sakkizda keladi va oqshom beshgacha qoladi. Bu vaqt ichida namozlarni,duolarni o’rganamiz. Savollarga javob topamiz. Kitoblar o’qiymiz, suhbatlashamiz. Oqshom u menga kitoblar beradi, men ularni o’qiyman. Juda baxtiyorman, hayotimda ilk marotaba bunchalik huzur va baxtuyorlikni his qildim. Namoz o’qishni va duolarni o’rgana boshladim. Turli kitoblardan go’zal parchalar o’qidik, ilohiyot mavzusida suhbatlar qurdik.
Dugonamdan so’ragan ilk savolim:
-Faqat qoqilish, xo’rlanish"¦Kimningdir daldasiga va ko’magiga muhtojlik, mehr ko’rmaslik va inson sifatida qadrlanmaslik"¦Qochgan, masxaralangan holda o’yin kulgu ichidagi yoshlarga havas va siqilish"¦Keyin esa qashqirlar davrasida yem bo’lish, bir chetga uloqtirilish"¦Mana meni isyonim sabablari.Nega bu holga tushdim? Mening aybim gunohim nima edi? Nega menga hamma zulm qildi? Nega Alloh mega rahm qilmadi? Bu adolatsizlikdan, haqsizlikdan ko’z yumadi? Mana dahriyligimning, inqilobchiligimning, haq va tanglik haiqdagi falsafamning asosi. Bu savollar hayotim davomida ichim yondirib keldi. Ha,Alloh bor! Ammo bu haqsizlik nega? Bu adolatsizlik nima uchun? Alloh (o’zi kechirsin) bu adolatsizlikka nega yo’l qo’yadi? Nega ba’zilarni qo’llaydi, bizga o’xshaganlarni chetda qoldiradi? Bizning aybimiz, gunohimiz nima? Hayotim bunday bo’lishini men xohlamagandim. Oxirigacha shunday yashashga majburmanmi? Nega boshqalar yaxshi hayot kechirishadi-da, men oyoqosti bo’laman? Bu isyon meni shubhaga soladi. Dahriylikka undaydi,yana Allohning(O’zi kechirsin) adolati bir yoqlama — ojizlarni unutib kuchlilarni va boylarni panohida saqlash degan fikrga da’vat etadi.
Qiz necha yillardan buyon yuragimga dard bo’lib yotgan bu fikrlarimni jim turib tingladi. Keyin javob bera boshladi.

-Alloh bizga foydalanish uchun ikki omonat bergandir,-dedi u. Birinchisi, o’z tanamiz va hayotimiz,ikkinchisi esa koinot va undagi cheksiz ne’matlar. Agar inson hayoti va koinot qonuni inson qo’li bilan o’zgartirilib, qorishiq holga keltirilsa, berilgan ne’matlardan hikmatiga uyg’un foydalanilsa, insonlarda umuman, muammo qolmasdi. Hamma ko’rguliklar Allohning adolatsizligidan emas, insonlarning o’z qollari bilan hayotlarini buzishlaridandir. Ko’zni, aqlni, qo’lni, oyoqni va dunyoni mukammal qilib yaratgan Alloh qullarining xatolarini natijasida paydo bo’lgan adolatsizlikar uchun qanday mas’uliyatli bo’lsin? Masalaga haq va adolat tuzasidan ham shunday qarashimiz mumkin. Bizni va koinotni buyuk hikmat bilan yaratgan Janobi Haq yaratilgan hamma narsada bizga kamchilik,nuqson va adolatsizlik kabi ko’ringan hollarning biz bilmagan hikmatlari, sabablari bor. Ba’zi narsalarni bizlar o’z qo’limiz bilan buzamiz va adolatsizlikni yuzga keltiramiz. Hozir mana shu xonaga bir boy odam kirib, hammaga pul tarqatsa"¦Ammo birovga oz, birovga ko’p barsa. Sen o’sha kishiga:"Nega menga oz, boshqalarga ko’p berding?-deb ta’na qila olasanmi? Agar shunday desang, katta odobsizlik qilgan bo’lasan. Chunki berilgan pullarda sening haqqing yo’q, ular senga tagishli emas. U kishi achinib, senga yordam qildi. Yordam miqdorini ham o’zi belgilagan. Bu holda sizning shikoyat qilishga haqqingiz yo’q. Xohlasa bergan pulini qaytraib olishi ham mumkin. Bizga ham Alloh koinot ne’matini, insoniy ne’matlarni berganammo ba’zilarga oz, ba’zilarga ko’p. Bu dunyosi imtihon dunyosi bo’lgani uchun oz berilganlarni oz hisob bilan, ko’p berilganlarni esa ko’p hisob bilan imtihon qiladi. Ko’p olganlar, meni imtihonim ko’p deb kerila olmaydilar. Bil’aks, ko’p mol tufayli ularda mas’uliyat ham kattadir. Kam mol berilganlar esa, isyon qilib,"Nega bizga kam beriladi?" deya Allohni ayblay olmaydilar. U to’g’ridan-to’g’ri ALlohga oid va Uning ikromidir. Qanchalik oz berilsa ham, qul shukr qilishi lozim. Shukr qilmasa, haqqi bo’lmagan ne’matga erishmoqchi bo’ladi. Natijada oz ne’matga ham erisha olmaydi. Shukr qilsa,oz ne’matning hisobi ham o’ziga yarasha oz bo’ladi.

Olimning misollari mo’jiza.

Qara,Ayselginam, senga onang omonat qoldirgan kitobdan bir mo’jiza keltirayin:"Sizlar o’zingizdan baland martabadagi sog’lom kishilarga qarab shikoyat qilmangiz. Balki siz o’zingizdan sog’liq borasida past bo’lgan bechoralarga kishilarga qarab, shukr qilishga majbursiz. Sening qo’ling, pchoq bo’lsa, kesilgan qo’llarga qara! Bir ko’zing yo’q bo’lsa, ikki ko’zi yo’qlarga qara! Alloha shukr qil. Ha. Ne’matda o’zidan yuqoriga qarab shikoyat qilishga hech kimning haqqi yo’q. Musibatda ham barchaning haqqi o’zidan ko’ra ko’proq musibat chekkanlarga qarab shukr qilmoqdir". Muallif bu izoxdan keyin shunday misolni keltiradi:"Bir zot bir bechorani minora ustiga chiqaribdi. Minoraning har bir zinapoyasida unga alohida — alohida ehson, hadyalar beribdi. Minoraning ustida eng katta hadyani beribdi. U turli hadyalar uchun bechoradan tashakkur ve minnatdorchilik eshitmoqchi bo’libdi. O’sha chirkin odam zinapoyalarda olgan hadyalarni unutib yohud bepisand bo’lib, shukr qilmasdan, yana yuqoriga qarabdi:"Koshki bu minora yanada balndroq bo’lsaydi, yana ham yuqori chiqsaydim. Nega u tog’dek yoki boshqa minoralardek judayam baland emas?"deya noshukrlik qilibdi. Bu qanchalar yomon ish, kufroni ne’matdir, adolatsizlikdir. "œShunda ham bir insonning yo’qlikdan paydo bo’lib, bir tosh,daraxt va yo hayvon emas, inson, musulmon bolib, uzoq vaqt sog’ salomat va hurmat ko’rib, yuksak daraja, oily ne’matlarga sazovar bo’laturib, ba’zi nuqsonlar bialn sog’liq va hurmat kabi ba’zi ne’matlarga munosib bo’lmagani yoki yomonini afzal ko’rishi bilan yoki yomonlik qilish bilan qo’ldan chiqargani, yoki qo’li yetmagani uchun noshukrlik qilishi, sabrsizlik ko’rsatishi"¦Nima gunoh qildim, nega bular boshimga tushdi?-deya rububiyati ilohiyotni tanqid qilish yomon bir xastalik, musibatli ma’naviy kasallikdir. Xuddi singan qo’l bilan ko’rishish kabi"¦"

Men bu izohlardan so’ng ko’zlarimni bir nuqtaga tikib, chuqur o’yga toldim. U esa kitob o’qishda davom etdi:"Bizlar buyuk qudrat egasi tarafidan dunyoga keltirilganmiz. Bizga minglarcha ne’mat va ikrom taqdim etilgan. Ne’matlarga ko’milib hayot kechiramiz. Bu hayot maqomiga va insoniylik darajasiga erishish uchun minoraning zinapoyalaridek bir qancha hayot zinalaridan o’tamiz. Eng buyuk, eng yuksak daraja insoniylik maqomini topishimizdir." O’ylayman:bir tosh, bir tuproq yo daraxt bo’lishimiz mumkin edi-ku. Bir mushuk, sichqon, ilon yoki bir hashorot bo’lishimiz ham mumkin edi. Ularning ham jonlari bor, ualr ham hayot kechirishadi. Odam tuproq, toshga nisbatan omadliroq bo’lgani uchun shukr qilishi kerak. Sichqonga nisbatan mushuk baxtliroq. U ham shukr qilishi kerak. Ilonga nisbatan sut beruvchi qo’y yaxshi munosabat ko’radi. U ham shukr qilishi lozim.
"œButun hayot zinalariga chiqqan, minglarcha qimmatli va noyob ne’matlarga ega bo’lgan inson, hamma berilgan ikromlarni unutib, "œNega men boshqalardek emasman?Bunda bir tengsizlik, adolatsizlik bor", desa, sichqon, hashorot, ilon yoki mushuk bu so’zga qo’shilib,"Xohlamasang joy almashamiz", deyishi mumkin. "œBzining bu haqqimiz kam emas. Bil’aks, haqqimiz bo’lmagan qancha narsalarga va haqqa egamiz. O’ylayapmiz, ko’ryapmiz, suhbatlashyapmiz, yeyapmiz, uxlayapmiz, kulib-yig’layapmiz, bu ne’matlar qanday kam hisoblanishi mumkin? Yoki qalb ko’rligidan noshukrlik kelishi mumkinmi?" "œHozir bizga shu Anqarani bersalar-u, uning evaziga aqlimizni so’rasalar beramizmi?" "œBu qimmatli, go’zal a’zolar mukammaligini bergan Zotnng maktublarini nega bilmaymiz? Uning nimani xohlashini va bu ne’matlarni nima uchun berganini o’ylab tadqiq qilmaymiz?"

Onam qoldirgan kitobni qayta tanidim.

"œBiz maxluqmiz, ya’ni yaratilganmiz. Bizni yaratgan Zot bor. Insonni yaratgan Zot insonga zulm qilmaydi. Bil’aks, insonni eng ko’p sevuvchi va madad beruvchi Udir". "œAdolatsiz bo’lib ko’ringan har bir narsaning hikmatli tomoni bo’ladi. Bu imtihon dunyosida hamma nima bilandir imtihon qilinadi. Har bir insonning imtihon qilinish darajasi u ega bo’lgan imkoniyatlarga ko’radir". "œKo’zi yo’q odam tabiiyki, ko’z haqida imtihon qilinmaydi. Buning ustiga ko’zi yo’qligiga sabr qilgan bo’lsa, shunga loyiq mukofatlanadi. Ko’zi borlar esa, ko’zi ochiq bo’lgani, ko’rgan hamma narsalari uchun hisob berishga majburdirlar. Boshqa a’zolar borasida ahm shunday".
Chuqur o’yga cho’mgandim. Har bir jumlani tahlil qilar, hayotimda aks etgan ta’sirini izohlardim. Demak, ma’noli va go’zal izohlar onam o’qigan kitob muallifiga tegishli shundaymi? Hay, oanm-a! Sen qanchalar bebaho insonsan. O’sha qishloqi, kamtar soda qalbing bilan olimlardek hayot kechirib, ongli umr o’tkazgansan. Hozir seni juda yaxshi tushunyapman. O’sha ikki kitobni ham nima uchun omonat qoldirganingni ham.  Ko’nglimdagi javobsiz savolardan biri:"Alloh nega bu koinotni yaratdi?’degan masala edi. Buni ham so’radim.
-Alloh bu olamni nega yaratdi? Bir qancha inson yomon yo’lsa yurib jahannamiy bo’ladi, ahyot ularga zindon bo’ladi. Yaratmasaydi, shuncha azob bo’larmidi? Shunda hech narsa bo’lmasdi ham, biz ham, qayg’ularimiz ham bo’lmasdi.
Shu va shunga o’xshash savollarni shunchaki emas, o’rganish uchun so’rar, o’zimcha tahlil qilardim. Abrinur xonim bu savolimga ham javob berishga harakat qildi.

-Koinotni yaratish Allohning irodasi bilandir. Buning sabablarini qidirish biz kabi maxluq insonga munosib ish emas. Biro dam ko’nglida paydo bo’lgan marhamat bilan muhtojlarni yedirsa, kiydirsa,ularga pul bersa, xursand qilsa, ulardan biri chiqib:"Bularni nega qilyapsan, qilmasang bo’lmasmidi?", deb so’rasa, odobsizlik qilgan bo’lmaydimi? Allohning ham olamni nima uchun yaratgani sababini qidirish ana shunday odobsizlikdir. Zotan bu mavzuga o’z aql o’lchovlarimiz bilan izoh bersak ham, biror natija bo’lmaydi. Chunki yaratgan nima uchun yartaganini o’zi izohlamasayu, yaratilgan bo’la turib bizlar buni qnaday izohlaymiz. Izohlasak ham, yana kamchilik va xato qilishimiz aniq. Ammo bu savolga qisman bo’lsa-da, javob beradigan bo’lsak:dastlab yaratish istagi biror ehtiyojdan paydo bo’lmaganini va buni faqat Janobi Haqning o’ziga havola etish afzalligini aytishimiz lozim. Inson zimmasidagi eng asosiy vazifa o’zi bilan bog’liq muammolarni o’rganish, hal etishdir. Nima uchun yaratilgan? Vazifasi nima? Qayerga ketyapti? Kimga qanday hisob beradi? Hayoti davomida atrofini o’rab turgan ne’matlarning Egasi undan nima istaydi? Inson uchun, avvalo, ushbu savollarning javobi muhimdir".

ILK NAMOZ!!!

To’rtinchi kun"¦Ilk marotaba namoz o’qiy boshladim. Yo Rab!...Bun qanchalar yuksak, anglab bo’lmas baxt. To’shak ustiga yostiqni oldimga qo’yib, sajda qildim. Turaman, egilaman, o’tiraman. Xasta bo’laturib bularni bajryapman. Alloh qullariga qulayliklar yaratgan. Bas, Unga yaqin bo’lishga intil va Undan mag’firat so’ra. Ilk namoz"¦Hayotimda hali hech narsadan bunday hayajonlanib, bundya huzurlanmagan edim. Olovdek yonib turgan vujudimning har bir hujayrasiga go’yo muz qo’ygandek sokin va ajoyib olamga qovushdim. "œAllohu Akbar" deya olganim takbir sadosi ruhimga ifodalab bo’lmas bir lazzat keltirdi. Chidolmadim, yig’ladim"¦U buyuk Zotga ibodat etishning o’zi bunchalar yuksak, bunchalar oily hurmatga munosibligini shu paytgacha bilmaganim, anglamaganimdan pushaymon bo’lib oh chekardim. Zero, Allohga yaqin bo’lishga intilish, unga yuzlanib duoga qo’l ochish, Uning eshigini qoqish va Undan gunohlarni kechirishni so’rash insonni go’zal, nurli dunyolarga olib boradi.  Shu payt odamlarga "œyurak titrog’iga, Allohdan kechirim so’rab, yolvorishlarimga guvoh bo’ling, mening xatolarimni takrorlamang", deya hayqirgim kelardi. Boshimni sajdaga qo’ydim. Allohim!Buyuklar buyugi, Sevgililar Sevgilisining qarshisida yerga bosh qo’yish"¦Yo Rab! Sendan nima so’ray olaman? Menga shunday yorug’ kunlarni ham ko’rsatding. O’zimni tutolmayman. Bu shunday ko’zyosh ediki, shu paytgacha to’kkan barcha achchiq ko’zyoshlarimga badal. Barcha chekkan faryod-fig’onlarimni arzimas qilib qo’ydi. Yig’lagan sari rohatlanar,,ko’z yosh to’kkan sarim ko’nglimdagi g’uborlar to’kilardi. Go’zal bir yengillik va huzur tuydim. Ruhimda, qalbimda turgan g’uborlar, xatolar, gunohlar yuvilib, bosh qo’yganim yostiqqa oqar edi. Buyuklar buyugi, ko’zyoshlarimni, tavbamni qabul qil. Tilaklarimni bajo keltir. Sen eshigingga kelganni quvmaysan. Qancha gunoh va xatolari bo’lsa kechirasan. Zero, boshqa chora ham, boshqa boradigan eshigim ham yo’q. Agar sen qabul etmasang men qaysi eshikka boraman, men kimga o’zimni anglataman. Meni Sen yaratding. Men Sening gunohkor bir qulingman. Ming marta tavbamni buzdim. Ammo yana Sening dargohingga keldim. Meni bebahra qilma. O’zimdan ham kechdim-a"¦

Yana xonani faryod va qichqiriqlarim to’ldirdi. Nima bo’layotganini anglolmasdim. Hamshiralar yugurib kelishdi. Bir necha soatdan keyin o’zimga keldim. Men boshqa bir dunyoga tushib qolgandim. Ngea shu paytgacha ibodat, namoz lazzatidan mahrum yashadim, deb afsus — nadomatlar chekardim. Tong otdi. U go’zal qiz yana xonamga keldi. Chehrasida mehr nuri va sevgi to’la ovozi bilan salom berdi, hol-ahvol so’radi. Namozni boshlaganimni aytdim. Tabiiy, bo’lgan voqealarni ham"¦Yana menga iltifotlar ko’rgazdi. Ba’zi savollarim bor edi javob istagan. Sumkasidan bir kitob chiqardi.
-Senga kitob keltirdim,-dedi. Mendan savol so’rab charchama. Bu kitobni o’qi. Keyin savollaring qolsa, so’raysan. Ko’pgina savollarga bu kitobda javob berilgan.