[31] Lyotard, 76.
[32] Preskriptivizm (ingl.) axloqqa oid mulohazalarni bayon qilish fikrgina bo‘lib qolmasdan, boshqalar o‘sha axloqiy qarashga qo‘shilishi va rozi bo‘lishi kerak, degan axloq nazariyasi. Bu nazariya tavsif axloqi va ma'lum bir ma'noda emotivizmga qarama-qarshidir. -http://www.r.bowie.btinternet.co.uk/ethics/glossary.html
[33] Logotsentrizm (lot.) - Postmodern    falsafa iste'molga kiritgan bu atama mumtoz madaniy an'anani tavsiflash uchun ishlatiladi. Bu an'ananing yo‘nalishlari istalgan joyga kirib boruvchi Logos (dunyoviy aql)ning  implitsit (nazarda tutilgan) g‘oyalari sifatida tanqidiy baholanadi. Ayni hol adekvat bo‘lmagan, postmodernizm nuqtai nazaridan borliqni immanent mantiqqa ega va liniyali determinizmga bo‘ysungan deb tushunishni anglatadi. - Tarj.
[34] Liberal - erkin, hur fikrlovchi va murosasoz kishi degan ma'noda. - Tarj.
[35] Aporiya (yunon.) - [ yunoncha. aporia o‘tib bo‘lmaydigan, o‘tish mushkulligi, qiyinchilik]. Falsafada- Tarj.
Antik davr falsafasida: mantiqiy qiyinchilik. Muammoni hal etishda yengib bo‘lmaydigan ziddiyat.
[36] Duns Skotus  (1265?- 1308) - shotland sxolastik ilohiyotshunosi. - Tarj.
[37] Ash'ariya - Kalom ilmining ash'ariya maktabiga o‘z nomini bergan ilohiyotshunos olim Abulhasan Ali bin Ismoil (873-935) al-Ash'ariy nomidan. - Tarj. 
[38] Okkazionalizm (lot."occasio" - "hol" so‘zidan) - 17 -asrda tan va ruhning o‘zaro anglab bo‘lmas munosabatini anglashga harakat qilgan diniy-idealistik doktrina. - Tarj.
[39] Hossein Ziai, "The Illuminftionist Tradition", in S.H.Nasr and O.Leaman  (eds.) History of Islamic Rhilosophy (tehran, 1375 solar), 476.
[40] Fideizm  (lot. Fides - e'tiqod so‘zidan ) - barcha   yoki ba'zi bilimlar e'tiqod yoki vahiyga bog‘liq degan qarash. - Tarj.

[41] Noumenon (ingl.)  - noumen «fenomen» so‘zining antonimi, tajribaga orqali anglash mumkin bo‘lmagan ob'ekt. Kant noumen tushunchasini hissiy tajriba sarhadlaridan chetga chiquvchi sferani tushuntirish uchun qo‘llagan.  - Tarj.
[42] Representational art (ingl.) - narsalarni o‘z holicha tasvirlash san'ati. - Tarj.
[43] Bruce Chatwin, What am I doing here? London, 1990, pp.163-4.
[44] Ahd (ingl. covenant) - muallif bu o‘rinda payg‘ambarlarga nozil bo‘lgan vahiylarni va kitoblarni umumiy nom bilan "ahd" deb ataydi. - Tarj.
[45] Imom Abdulloh al-Haddadning «Sabil al-Iddikar» kitobidan iqtibos.
[46] Qur'on, «A'rof» surasi, 172-173-oyatlar.
[47] Qur'on, «Baqara» surasi, 165-oyat.
[48] Qur'on, «Oli Imron» surasi, 190-191-oyatlar.
[49] Alasti birabbikum (arab.) - «Men sizlarning rabbingiz emasmanmi?» - Tarj.
[50] Disfunktsiya [nem. Dysfunktion < yunon. -]. biol., tibbiyot. Tanadagi qaysidir bir a'zo yoki sistema faoliyatining buzilishi. - Tarj.

[51] Qur'on, «Oli Imron» surasi, 159-oyat.
[52] Buning vahhobiylik bilan ancha mos keladigan jihatlari bor. 
[53]   Shaikhul Hadith Maulana Muhammad Zakariyya, Virtues of Salaat Alan Nabi (Johannesburg: Waterval Islamic Institute,  1983), 197-200.
[54] Michaela Özelsel, Forty Days: The Diary of the Traditional Solitary Sufi Retreat (Brattleboro, 1996), 84-5.
[55] Coleman Barks, introduction to Lion of the Heart (London: Penguin Arkana, 1997).
[56] Ekzoterik (yunon. exoterikos - tashqi) - diniy marosimlarning ommaga mo‘ljallangani ma'nosida. - Tarj.
[57] Sacrificium intellectus (lot.) - "aqlni qurbon qilish".
[58] Boddhisatva - Mahayana buddizmida nirvana - oliy lazzatga erishgan, biroq iztirob chekayotgan kishilarga hamdardligi  tufayli  undan qaytgan kishi. - Tarj.
[59] Via purgativa (lot.) - odamning o‘zini o‘zi poklash yo‘li.
[60] Schimmel, 284.

[61] Teomorfik (yunon.) theos - «xudo»,  morph - «shakl» so‘zlaridan. -  Tarj.
[62] Qur'on, «Anbiyo» surasi, 107-oyat.
[63] Schimmel, 283.
[64] Missioner muallif Kennet Kreggning payg‘ambarni Injil ko‘zgusida talqin etishi g‘alati chalkashliklarni keltirib chiqaradi.  Xuddi Avliyo Pavel kabi u ham Asoschining hayotiga najotni kutish nuqtai nazaridan yondashadi va Asoschi aslida nima deganiga e'tibor ham berib o‘tirmaydi. Shundan so‘ng Kregg o‘zining payg‘ambarga bag‘ishlangan kitobida uni gapirtirmaydi. Shuning uchun muallif  payg‘ambardan iqtibos keltirishdan o‘zini tiygan yagona biograf bo‘lsa ham ajab emas. U payg‘ambar ma'naviyatini tan olishni istamaydi, uning yaqinda chop etilgan salotlar to‘plamida payg‘ambarning Allohga munojotlari ularni yiqqan marhum ulug‘larga  nisbat beriladi. Masalan, payg‘ambarning: «E, Alloh, mening yuragimni nuring bilan munavvar etgan...» degan mashhur munojoti Imom G'azzoliyga tegishli deyiladi. K. Cragg, Common Prayer: A Muslim-Christian Spiritual Anthology (Oxford, 1999), 18. Shuningdek, Kregg payg‘ambarga nisbat bera olmaydigan, lekin unga tegishli bo‘lgan ‘God, Thou art peace ...' (P.69) (Alloh, tinchlik sening san'atingdir...) salotiga ham qarang.
[65] Norman Daniel, Islam and the West: The Making of an Image (Edinburgh University Press, 1960), 145.
[66] Marina Uornerning  Mariyaning bokiraligi xususidagi kitobi «Alone of All her Sex» nazarda tutilyapti.
[67] G'arb normativ nikohi va munosabatlar kodeksining barbod bo‘lishiga duch kelgan zamonaviy mutafakkirlar ushbu ibtidoiy tutim (ko‘pxotinlik) ga yo‘l-yo‘riq sifatida amal qilmoqda. Brin Mor universitetining antropologiya professori  Filip Kilbrayd yaqinda chop etilgan Plural Marriage for Our Times: A Reinvented Option («Bizning zamon uchun ko‘pnikohlilik: qayta kashf etilgan tanlash») kitobida bu masalaga bo‘lgan qiziqishni oshirib yubordi. Odrey Chepman Man-Sharing: Dilemma or Choice  («Insonni bo‘lishish: dilemmami yoki tanlashmi?») deb nomlangan yanada qiziqroq tadqiqot yaratdi. 1996 yili ayolar huquqlari faoli Adriana Bleyk Women Can Win the Marriage Lottery: Share Your Man with Another Wifewww.polygamypage.com ga qarang. Unda Britaniya cherkovlariga keluvchilar orasida bir erkakka ikki yoki undan ziyod ayol to‘g‘ri keladi. (Ayollar nikoh lotereyasini yutib olishlari mumkin: o‘z eringizni boshqa ayol bilan baham ko‘ring») degan kitobini chop ettirdi. Xristianlar (mormon bo‘lmaganlar)ning ko‘pxotinlik harakati kuchayib bormoqda. Masalan,
[68] Apologetika [nem. Apologetik < yunon.]. 1. Ilohiyotshunoslikning bir bo‘limi bo‘lib, unda asosiy diniy tasavvurlarning to‘g‘riligi isboti bayon qilinadi 2. Biror kishi yoki narsani himoya qilish, ko‘klarga ko‘tarib maqtash. - Tarj.
[69] Cragg, Call of the Minaret (OUP, 1956), 93.
[70] John Cornwell, Hitler's Pope (London, 1999), x.

[71] Desmond Tutu, The Rainbow People of God: South Africa's victory over apartheid (Doubleday, 1994), p.56.
[72] Masalan, musulmon tafsiri uchun Siddiqiyning mashhur mulohozasiga qarang: F. Siddiqui, The Bible's Last Prophet (Alexandria, VA, 1995), 12-21.
[73] Asghar Ali Engineer, Islam and Liberation Theology: essays on liberative elements in Islam (Delhi: Sterling, 1990), p.23.
[74] Emperor and Galilean, in Ibsen Plays: Five, edited and translated by Michael Meyer (London, 1994), 191. Meyerning  talqini Bi-Bi-Sining 3-radiosidan efirga uzatilgan, biroq uning na keskin qisqartirilgan talqini, na asliyati Buyuk Britaniyada sahnalashtirilgan.
[75] Identitet (lot. identificare - o‘xshatmoq, so‘nggi lot. identifico - o‘xshataman). O'xshash, aynan o‘xshash, aynanlik. Biror narsa o‘zgaruvchanligidagi bog‘liqlik va izchillikning o‘zaro munosabati. - Tarj.
[76]  Buni portugaliyalik muallif Teiksieru Paskoaesning Migel Unamuno bilan suhbatda bildirgan mulohazasiga taqqoslang: «Har bir kishining yuragida ikkita xudo gavdalanadi: yoki Apollon va Xristos...  yoki Iso va Pan».  Ramón Martínez-López, ‘In Partibus Infidelium', in Ramón Martínez-López (ed.), Unamuno Centennial Studies (Austin: Dept of Romance Languages, University of Texas, 1966) p.13.
[77] Rosmersholm - Genrik Ibsenning pesasi nomi.
[78] G.B. Shaw, The Quintessence of Ibsenism (London, 1891), 101.
[79] Fabiylar - Qadimgi  Rimda eng ko‘p sonli va katta ta'sir kuchiga ega bo‘lgan urug‘ a'zolari. - Tarj.
[80] Har bir kishi Avgustus Jon, H.G.Uels, Erik Jill, Ottolayn Morell va deyarli butun boshli Blumberi tarmog‘i singari  zamondoshlarining dahshatli xilma-xilligi xususida o‘ylaydi. Shouning post-xristian jinsiy axloqining mavhumligidan xabardorligi «Don Juan do‘zaxda» asarida aks ettirilgan.

[81] Hesketh Pearson, Bernard Shaw (London, 1942), 45.
[82] Holroyd, Bernard Shaw (Abridged edition, London, 1997), 411.
[83] Prologue to Major Barbara. See George Whitehead, Bernard Shaw Explained: A Critical Exposition of the Shavian Religion (London, 1925), 12.
[84] Whitehead, 59.
[85] Janna «dastlab ovozlar keladi, so‘ngra men sababni topaman», deydi.
[86] Holroyd, 522
[87] Whitehead, 43.
[88] Holroyd, 525-6.
[89] Teofaniya (yunon.) - Xudoning  tajallisi yoki odamga ayon bo‘lishi. - Tarj.
[90] Sakramentalizm (lot.) - «muqaddas», «an'anaviy», diniy marosim bilan bog‘liq narsa. - Tarj.

[91] Seyyid Hossein Nasr, Man and Nature, 14.
[92] Mt 10:16-30.
[93] Amos Oz, In the Land of Israel, tr. Maurice Goldberg (Jerusalem, 1984), 12.
[94] Eksklyuzivizm (ingl. exclusive < lot. exclūdere istisno qilmoq, tan olmaslik] - biron narsani qabul qila olmaslik amaliyoti. - Tarj.
[95] Soho - Londondagi joy nomi. - Tarj.
[96] Dyuym - ingliz uzunlik o‘lchov birligi. 1 dyuym - 2,54 sm. - Tarj.
[97] Viktorianlar ("victorians") - qirolicha Viktoriya (1837-1901) taxtda o‘tirgan yillar ijod qilgan ingliz madaniyat arboblarining shartli nomi. - Tarj.
98 Diad (ingl. juft) - ijtimoiy nuqtai nazardan muhim o‘zaro munosabatga ega bo‘lgan ikki shaxs (er va xotin). - Tarj.
99 Estrogen (ingl.) - (biokimyoda) ayollar gormonlarining istalgan guruhi, u yoshiga nisbatan sust rivojlangan va tuxumdoni  olib tashlangan sut emizuvchilarning jinsiy faolligini oshiradi. - Webster's New Universal Unabridged Lictionary, 1994.
100 Aksiljismlar (antitela) - tanada aksilgenlar paydo bo‘lishi bilan yuzaga keladigan  va ularning ta'sirini yo‘qotadigan  moddalar) - Tarj.

101 Lyusi Irigaray (1932) - frantsuz feminist psixoanalitigi, u tilning ayollarga nisbatan to‘g‘ri va noto‘g‘ri qo‘llanishini tadqiq qilgan. Irigaray Parijdagi Jak Lakan tashkil etgan Freyd maktabining a'zosi edi. U 1968 yildan 1974 yilda doktorlik tezisi tufayli ishdan ketgunga qadar Parijdagi Sakkizinchi Vinsen universitetida o‘qituvchilik qiladi. "Boshqa ayolning in'ikosi" deb atalgan tezisda tarix va madaniyat patriarxal tilda yozilgani, ular ayollarning  ehtiyoj va istaklarini hisobga olmagani va Zigmund Freyd qarashlari ayollarga nisbatan nafrat bilan yo‘g‘rilganidan bahs yuritiladi. Irigarayning ilk kitobi Le Langage des déments ("Aqldan ozganlar tili",1973) singari Parler n'est jamais neutre («Hech qachon betaraf (o‘rta) rodda gapirib bo‘lmaydi», 1985) kitobida ham shizofreniyaning tili tadqiq qilinadi. Ularda tafakkur orqali jinslar, tarix va muhitdagi o‘zaro tafovut kelib chiqadi, deb xulosa qilinadi. U o‘zining Et l'une ne bougepas sans l'autre («Bir kishi boshqa bir kishisiz harakatlana olmaydi», 1979) asarida ona va qiz o‘rtasidagi munosabatlardan bahs yuritadi va Freydning Edip kompleksi (bolalik chog‘larida otaga nisbatan dushmanlarcha impulslarning siqib chiqarilishi oqibati)ga hujum qiladi. Uning boshqa asarlari: Passions élémentaires («Dastlabki hissiyotlar», 1982 ),  L'Ethique de la différence sexuelle («Jinsiy tafovutlar etikasi», 1984;), Le Temps de la differénce: pour une révolution pacifique («Tafovut haqida o‘ylash: tinch inqilob uchun», 1989), Je, tu, nous: pour une culture de la différence («Je, tu, nous: tafovut madaniyati sari», 1990) va J'aime à toi: equisse d'une félicité dans l'histoire («Men seni sevaman: tarixdagi saodat uchun eskizlar» 1996). 1991 yilda chop etilgan «Irigaray xrestomatiyasi» uning esselari saylanmasidir. - Britannika
[98] Jaloliddin Rumiy - Tarj.               
[99] Jermeyn Grir (1939)  Avstraliyada tug‘ilgan ingliz yozuvchisi, ayollarning jinsiy erkinligi himoyachisi bo‘lgan feminist. - Tarj.
[100] Zanzibar Hind ummonidagi Afrika qit'asining markaziy sharqiy qirg‘og‘idan 35 kilometr olisda bo‘lgan oroldir. Zanzibar 1964 yili Pemba oroli va boshqa kichik orollar bilan birgalikda qit'adagi Tanganyika bilan Tanzaniya birlashgan respublikasini tashkil etish uchun birlashdi. Zanzibar orolining maydoni 1651 kvadrat kilometrdir.  - Tarj.

[101] Til  - bu yerda tildagi muzakkar, mujskoy rod nazarda tutilyapti. - Tarj.
[102] Androtsentrizm - erkaklar ustuvorligiga asoslanish. - Tarj.
[103] Reduktsionizm (fr. réduction < lot. Reductio qaytish, orqaga surish) Murakkab narsalarni oddiy unsurlarga bo‘lib tahlil qilish tamoyili yoki printsipi. - Tarj.
[104] Boshqa - bosh harf bilan yoziladigan bu atama postmodern adabiyotida ko‘p uchraydi. Bu atama kichik harf bilan yoziladigan "boshqa"dan o‘zgacha ma'noni anglatadi. "Boshqa" so‘zi boshqa birovni anglatsa, har bir kishining o‘z "Boshqa"si bor. Bu har birimiz o‘z-o‘zimizni baholayotganimizda eshitiladigan ichki ovozdir. "Boshqa"miz bizga, "ish a'lo darajada bajarildi", yoki "bunday qilmasliging kerak edi", deyishi mumkin.  Odam o‘z "Boshqa"si bilan bahslashishi mumkin. Xayolan ushbu tasavvur qilinadigan ovozga o‘sha ishni nega aynan shunday qilganini tushuntirishi mumkin. Boshqa biror real odamning "boshqaning ovozi bilan gaplashganini ham eshitishi mumkin. Buning ma'nosi shuki, o‘sha real odam Boshqaning ichki ovozi nima deganini (yoki u nima degani haqida o‘sha odam o‘ylayotganini) gapirib berishi mumkin. - Tarj.
[105] Susan Mokker Okin, Is Multiculturalism Bad for Women (Princeton, 1999), 42
[106] In Okin, 43-4.
[107] Dekonstruktsiya - bu atamani iste'molga frantsuz faylasufi Jak Derrida kiritgan. Uning ma'nosi tasavvurlarimizga  va narsalarni ko‘rish usullarimizga o‘rnashib qolgan muayyan bir kontseptsiya tufayli paydo bo‘lgan  kontseptual tartibni buzib tashlashdir. - Tarj.
[108] Kenozis  (Ilohiyotshunoslikda) -Isoning  tajallida ilohiy tabiatdan, qisman bo‘lsa-da, voz kechishi. - Tarj.
[109] Excendence -  bu atamani Emmaniuel Levinas transtsendentsiyadan tashqarida bo‘lgan narsani anglatish uchun iste'molga kiritgan. Levinasning nazdida,  «transtsendentsiya» atamasi mana shu olamga daxldor deb biladi, lekin hech bir atama haqiqiy xudoni mana shu dunyoga daxldor deb bilishi mumkin emas, chunki xudo mohiyatining yaratilgan narsalarga mutlaqo daxli yo‘q. 
[110] Teizm [fr. théisme < yunon. theos xudo] 1. Yakkayu yagona xudoga borliqning yaratuvchisi deb ishonish. 2. Ateizmga qarama-qarshi o‘laroq, xudoga yoki xudolarga ishonish. - Tarj.

[111] Modallik - bilish nazariyasida hodisaning uning voqelikka munosabati nuqtai nazaridan maqomi, shuningdek, bunday munosabatni bilish imkoniyati. - Tarj.
[112] Determinizm [fr. déterminisme < lot. dētermināre chegaralash, aniqlash] - barcha voqea-hodisalarning o‘zaro bog‘liqligi  to‘g‘risidagi falsafiy ta'limot. - Tarj.
[113] Dasein (nem.) mavjudlik degani. - Tarj.
[114] In Okin, 36.
[115] Levinas, cited in Colin Davis, Levinas (Cambridge, 1996), 21.
[116] Heuristic (ingl.) -  kashf etishga ruxsat yoki yordam berish. - Tarj.
[117] Aksiologiya (yunon.) - qadriyatlar haqidagi ta'limot. - Tarj.
[118] Fideizm [fr. fidéisme < lot. fidēs e'tiqod]- barcha va qisman bilimlar e'tiqod yoki  vahiyga asoslanadi, degan aqida. - Tarj.
[119] Monada (yunon.) - turli falsafiy ta'limotlarda borliqning asosiy unsurlarini anglatuvchi tushuncha. Masalan, pifagorizmda son, neoplatonizmda birlik; Bruno panteizmida yagona ibtido va hk. - Tarj.
[120] Deontologiya (yunon.) - etikaning qarz va qarzdorlik muammolarini o‘rganuvchi bo‘limi. Ushbu atamani 1834 yili Bentam umuman axloqiylik nazariyasi ma'nosida muomalaga kiritgan. - Tarj.