[121] Holokost - ikkinchi jahon urushidan oldin va urush davrida Yevropa yahudiylarining natsizm lagerlarida sistemali tarzda qirg‘in qilingani. - Tarj.
[122] Luce Irigaray, The Forgetting of Air (London, 1999), 23.
[123] Jak Mari Emil Lakan (1901-1981) - frantsuz  psixoanalitigi, Zigmund Freyd asarlarining o‘ziga xos talqinchisi sifatida dunyoga mashhur. - Tarj.
[124] Soteriologiya (yunon. sõtērion < najot  + ingl. -logy- shunoslik) najotni, xususan, Iso Masih amalga oshirgan najotkorlikni o‘rganuvchi ilohiyotshunoslik. - Tarj.
[125] Fallogotsentrizm - lot. "fallos" (erkaklarning olati) va falsafiy "logotsentrizm" atamalarining sintezidan yasalgan atama. Dunyoning markazida erkak turadi, degan qarash - Tarj.
[126] Irigaray, An Ethics of Sexual Difference, 6-7.
[127] Spiritus - (lot.) "ruh" so‘zidan. - Tarj.
[128] Aksilreformatsiya - Rim-katolik cherkovida remormatsiyadan so‘nggi islohot harakati. - Tarj.
[129] Hojar - Muallif uni Tavrotga asosan Hagar (Agar) deb beradi. Tavrotning "Ibtido" kitobining 16-, 21-boblarida aytilishicha, Ibrohim alayhissalomning xotini Sara bepusht bo‘lganidan keyin u eriga cho‘risi Hojar bilan qovushishga ruxsat beradi. Ammo cho‘ri Hojar homilador bo‘lgach, Sarani mensimay qo‘yadi va orada kelishmovchilik chiqadi, Hojarning o‘g‘li Ismoil 14 yoshga kirgach, Sara ham homilador bo‘lib, Ishoq tug‘iladi. Shundan so‘ng Hojarning o‘g‘li Ismoil ham Ibrohimning mulkiga voris bo‘lishini bilgan Sara Hojarni o‘g‘li bilan cho‘lga haydab yuboradi. Yahudiylar Ismoilni badaviylarning, shu jumladan, Muhammad alayhissalomning ajdodi deb biladi. - Tarj.
[130] Andromorfik - yunon. "andro" - "erkak", "morf" - «shakl» ma'nosida. - Tarj.

[131] Paradigma - [nem. Paradigma, fr. paradigme < yunon. Paradeigma, namuna, ulgi]. 1. lingv. Bir so‘zning shaklari sistemasi 2. falsafa. Kontseptual ustanovkalarga  va hk. asoslangan  hamda  fan, madaniyat va umuman, tsivilizatsiyaga xos bo‘lgan tasavvurlar sistemasi. - Tarj.
[132] Al-Jahiz, Kitab al-Hayawan (Cairo: Mustafa al-Halabi, 1364/1943), VII, 27.
[133] Albatta, Sharqiy Afrikada amal qilinadigan xatna ko‘rinishlari tahqirlovchidir. Bunday nobop amaliyotni islom taqiqlaydi.
[134] Apofatik ilohiyotshunoslik (yunon. apophatikos - salbiy), mutlaq xudoning mohiyatini uning barcha sifatlarini, tabiatiga to‘g‘ri kelmaydi, degan qarash bilan olib tashlash («inkor qilish») orqali ifoda etishga harakat qiladigan ta'limot. - Tarj.
[135] Egzeget (< yunon. exēgētes mufassir) - ilohiy kitoblar, xususan, Tavrot sharhchilari, tafsirchilari. - Tarj.
[136] Maura O'Neill, Women Speaking, Women Listening: Women in Interreligious Dialogue. Maryknoll: Orbis Books, 1990, p.31.
[137] Transtsendentalizm [nem. transzendental < lot. trānscēndere o‘tmoq, chegaradan chetga chiqmoq]. - idealistik falsafada  mavhum narsalarni hodisalar tajribasiga bog‘liq bo‘lmagan ravishda bilishga intilish. - Tarj.
[138] Noumenal (noumenon) - Kant falsafasida "fenomen"ning ziddi, "narsa o‘zida" ma'nosida. - Tarj.
[139] Adrogen - [fr. androgène < yunon. anēr (andros) erkak + genos jins]. biol. Hayvon va erkak tanasida asosiy erkak gormoni sifatida harakat qiluvchi erkaklar jinsiy gormoni. Estrogen - [nem. Östrogen < yunon. oistros ehtiros, shiddat + genes tug‘uvchi]. biol. Ayollar jinsiy gormonlari xususiyatiga ega bo‘lgan va kimyoviy tarkibiga ko‘ra ularga yaqin bo‘lgan modda. - Tarj.   
[140] Theanthropism (yunon. xudo + odam) 1. Bir vaqtning o‘zida ham xudo, ham odam bo‘lish holati. 2. Inson xususiyatlarining ilohga yoki politeistik ilohga berilishi; antropomorfizm. (Webster, 1913) - Tarj.

[141] Luce Irigaray (tr. Gillian C. Gill), Sexes and  Genealogies. (New York and Chichester: Columbia University Press, 1993), p.61.
[142] Irigaray, Sexes, 62.
[143] Irigaray, Sexes, 63.
[144] Sachiko Muratadan iqtibos, The Tao of Islam (Albany: SUNY, 1992), 181.
[145] Tipologiya [< yunon. typos biror narsani izi; namuna + logos fan].- predmetlar yoki hodisalarni umumiy alomatlariga qarab ilmiy asosda tiplarga - guruhlarga ajratish, tasnif qilish. - Tarj.
[146] Teomorfizm - yunoncha theos - xudo, morphē - shakl. - Tarj.
[147] Murata, 182.
[148] Hajiograf (ingl. hagiographer) hajiografiya yozuvchi. Hajiografiya - adabiy janr bo‘lib, unda xristian avliyolarining hayoti va ularga hurmat bayon qilinadi. Bu taxminan musulmonchilikda mavjud bo‘lgan manoqibga to‘g‘ri keladi.
[149] Murata, 183.
[150] Teofaniya - (yunon. theophaneia, «xudoning paydo bo‘lishi»), ilohning tafakkur qiluvchi tarzida paydo bo‘lishi. Umuman olganda, ushbu atama qadimgi yunon va Yaqin Sharq dinlarida xudolarning paydo bo‘lishiga nisbatan qo‘llangan, bundan tashqari, u Tavrotga oid materiallarda maxsus texnik so‘z sifatida ham qo‘llangan.

[151] In divinis - lot. "falaklarda" degan ma'noda. - Tarj.
[152] Bukhari, Adab, 13.
[153] An sich (nem.) - "o‘zida" ma'nosida. - Tarj.
[154] Bukhari, Adab, 18. (Muallif bu yerda bir oz noaniqlikka yo‘l qo‘ygan. Sababi, «Adab kitobi»da keltirilishicha, sahobalardan Umar ibn al-Xattob bunday rivoyat qiladi: "...Janob Rasululloh (buni ko‘rib) bizga: "Nima deysizlar, anavi ayol o‘z bolasini o‘tg‘a tashlay olg‘aymi?" - dedilar. Biz: «Yo‘q, aslo tashlay olmas!» - dedik. Shunda janob Rasululloh: "Alloh taolo o‘z bandalariga bolasiga mehribonchilik qilayotgan manavi ayoldan ham mehribonroqdir" - dedilar...», «Al-Jomi' as-Sahih", "Qomuslar bosh tahririyati", Toshkent, 1997, 4-jild,  85-bet.)
[155] Muslim, Tawba, 21.
[156] Okkazionalizm [fr. occasionnalisme < lot. occāsio hodisa]. Falsafa. 17-asr falsafasidagi tan va ruhning tabiiy aloqasini inkor etgan va ularning o‘zaro harakatini bevosita xudoning aralashuvi bilan tushuntirgan oqim.
[157] Umar ibn al-Fârid, Dîvân (Cairo, 1984), 205.
[158] Mistitsizm [nem. Mystizismus, fr. mysticisme < yunon. mystikos sirli]. Mistikaga asoslangan diniy- idealistik dunyoqarash shakli va, umuman, mistikaga moyillik. Mistika [nem. Mystik < yunon. mystika sirli marosimlar]. 1. G'ayritabiiy, sirli narsalar, odamning boshqa dunyo bilan bevosita muloqotiga ishonish. 2. Ko‘chma ma'noda, sirli, tushunarsiz, tushuntirib bo‘lmaydigan narsa. - Tarj.
[159] Avliyo Tereza (1515-1582) Ispaniyaning Avila shahrida tug‘ilgan, 1622 yili avliyo deb e'lon qilingan. Uning yana bir nomi Isoning Avliyo Terezasidir. Haqiqiy ismi Tereza De Sepeda Ahumada, ispan zohid ayoli, Rim-katolik cherkovining ulkan mistik va dindor ayollaridan biri va cherkov hayotiga oid taniqli asarlar muallifi. 1970 yili Pop Pol VI Avliyo Terezaga ayollar orasida birinchi bo‘lib doktorlik maqomini bergan. - Tarj.
[160] Irigaray, Sexes, 64.

[161] Biologizm [< biolog(iya) + qo‘shimcha -izm]. Fals. Sotsiologiyaning ijtimoiy munosabatlar va ijtimoiy omillarning mavjudligini biologik hodisa va jarayonlarga bog‘liq deb biluvchi yo‘nalishi. - Tarj.
[162] Esssentsializm - 1. Madaniyatga asos bo‘luvchi g‘oya va tajribalar vaqt sinovidan o‘tgan usullar yordamida o‘rgatilishi kerak, degan ta'lim nazariyasi.  2. Pirovard voqelikni his qilish mumkin bo‘lgan narsalarda namoyon bo‘lgan mohiyatga daxldor deb biluvchi falsafiy nazariya. - Tarj.
[163] Paradigma [nem. Paradigma, fr. paradigme < yunon. paradeigma namuna, ulgi]. 1. lingv. Bir so‘zning shakllari tizimi. 2. fals. Ilm-fan, madaniyat, umuman, tsivilizatsiyaning ma'lum bir bosqichiga xos bo‘lgan tasavvurlar, asosiy kontseptual  yo‘l-yo‘riqlar tizimi. - Tarj.
[164] Evristika [< yunon. heuriskō topaman]. 1. Qadimgi Yunonistonda: javobga ishora qiluvchi savollar berish orqali o‘qitish tizimi. 2. Nazariy tadqiqot va haqiqatni izlab topish zarur bo‘lgan mantiqiy usullar va metodik qoidalar. - Tarj.
[165] Telos (yunon. telos - intiho, maqsad), qadimgi yunon falsafasida biror narsaning pirovard maqsadi; Aristotel falsafasida borliqning to‘rtta asosiy printsiplaridan biri. - Tarj.
[166] Miranda Fricker and Jennifer Hornsby, The Cambridge Companion to Feminism in Philosophy (Cambridge, 2000), 70.
[167] Dixotomiya - [yunon. dichotomia < dicha ikki qismga + tomē bo‘lish]. 1. fals. Tasnifning bir ko‘rinishi: qismning ikki bo‘lakka bo‘linishi. 2. bot. O'simliklarning  shoxlanishi, unda o‘q ikkita yangi, odatda, bir xil rivojlangan shoxlarga bo‘linib ketadi. - Tarj.
[168] Richmond, 79.
[169] Biotsid - (DDT singari) turli organizmlarning kushandasi bo‘lgan modda yoki narsa. - Tarj.
[170] Emmanuel Levinas - Gusserl falsafasi bilan tanish bo‘lgan dastlabki frantsuz mualliflaridan biri. U Gusserl va Haydegger g‘oyalarini o‘zaro chog‘ishtirgan plyuralistik personalizm (zamonaviy falsafaning dunyo oliy ilohiyot tomonidan boshqariluvchi ma'naviy shaxslarning jamoasi deb biluvchi yo‘nalishi) tarafdori. -Tarj.

[171] Nos semblables (fran.) -. "bizga o‘xshaganlar" degani. - Tarj.
[172] Affidamento (ital.) - 20-asrning 80-yillarida faqat ayollardan iborat bo‘lgan feministik jamoalarda ular o‘rtasidagi "birdamlik" printsipi. 
[173] Chantal Lobato, ‘Femmes afghanes, femmes musulmanes,' in Olivier Mongin and Olivier Roy, Islam, le grand malentendu (Paris, 199), 170-3.
[174] Susan J. Hekman, Moral Voices, Moral Selves: Carol Gilligan and Feminist Moral Theory (Cambridge, 1995), 5.
[175] Linearity - (ingl.) to‘g‘ri chiziq xossasi degani. -Tarj.
[176] Templar - 12-asrda Quddus shahrida tashkil etilgan katolik ma'naviy javonmardlik tariqati a'zosi. -Tarj.
[177] Kalatrava harbiy ordeni (isp. Orden Militar de Calatrava) - Ispaniyadagi ulkan harbiy va diniy tariqat. Tariqatga 1158 yili kastiliyalik qirol Sancho III Kalatrava qal'asini Raymondga ko‘chirganida  asos solingan edi. - Tarj.
[178] Bushido (yapon.  "Jangchining yo‘li"), Yaponiyadagi samuraylar sinfining axloq kodeksi. 19-asrning o‘rtalarida bushido butun jamiyat uchun axloqiy mashg‘ulotlarning asosi qilib olindi. - Tarj.
[179] Tertullian (Tertullianus) Kvint Septimiy Florens (160 yil atrofida tug‘. - vaf. 200 yildan so‘ng), xristian ilohiyotshunosi va yozuvchisi. - Tarj.
[180] Germafroditizm, [fr. hermaphroditisme]. fiziol. Bir jonivor tanasida erkak va ayol jinsi belgilarining mavjud bo‘lishi, xunasalik. - Tarj.             

[181] Prichastie (rus.)- prichaс‰enie deb nomlangan cherkov marosimi paytida dindorlarning Iso Masihning qoni va tanasi ramzi hisoblangan sharobni ichishi. - Tarj.
[182] Sacratum (lot.) - muqaddas joy.
[183] Ekzoterik [yunon. exōterikos tashqi]. maxsus. Sir bo‘lmagan va oddiy odamlarga ham mo‘ljallangan (diniy marosimlar, mistik ta'limotlar va hk. xususida). Teskarisi ezoterik - Tarj.
[184] In loco divinis  (lot.) -"ilohiy joyda" degan ma'noni bildiradi. - Tarj.
[185] Muhyiddin Ibn Arabi, al-Futuhat al-Makkiyya (Cairo, 1293 AH), I, 562-3.
[186] Frants Umar Fanon (1925-1961) - G'arbiy  Hindiston psixoanalitigi va ijtimoiy faylasufi. Ba'zi bir nevrozlarga ijtimoiy hayot sabab bo‘ladi degan nazariyasi va mazlum xalqlarning milliy ozodligi xususida yozgan asarlari bilan mashhur. - Tarj.
[187] Stephen Pinker, How the Mind Works (London, 1997).
[188] Mormon [ingl. mormon < Mormon 4-asrda yashagan payg‘ambarning nomi]. 1830 yili AQShda J.Smit asos solgan diniy sektaning a'zosi, uni izdoshlari keyinchalik yangi payg‘ambar Mormon deb atagan. - Tarj.
[189] Masalan, http://www.familyman.u-net.com/polygamy.html dan qarab ko‘rishingiz mumkin.
[190] Brin Mor (Bryn Mawr) AQShning Pensilvaniya shtatidagi Brin Mor shahrida joylashgan ayollarning xususiy kolleji, Yetti opa-singil maktablaridan biri. - Tarj.

[191] B. Carmon Hardy, Solemn Covenant: The Mormon Polygamous Passage (Urbana and Chicago 1992), chapter 3.
[192] Ménage a trois (frants.) - uch  kishilik oila, degani. O'zaro kelishuvga ko‘ra, uch kishi  (er-xotin va ulardan biriinng jazmani) birga yashab, o‘zaro jinsiy aloqa qiladi. - Tarj.
[193] Bukhari, Adhan, 44.
[194] Ibn al-Naqib al-Misri, Umdat al-Salik.
[195] Ayrim mutaxassislar muallifning bu qarashining islom ta'limotiga zid deb hisoblaydi. - Tarj.
[196] Ruth Roded, Women in Islamic Biographical Collections (London, 1994), pp.viii, 11.
[197] Semblables (frants.) - "o‘ziga  o‘xshaganlar" degani. -Tarj.
[198] Telos (yunon.) - « pirovard  yakun» degani. -Tarj.
[199] Nussbaum, ‘Virtue revived', Times Literary Supplement, 3 July, 1992, p.9.)
[200] In Okin, 106.

[201] Anaxronizm [fr. anachronisme < yunon. anchronismos < ana teskari, orqaga, qarshi + chronos vaqt]. 1. O'tmish sarqiti. 2. Bir davrda ro‘y bergan voqea-hodisalarni xato tufayli boshqa davrga taalluqli deb bilish, biror narsani noto‘g‘ri ifoda qilish yoki tasvirlash  bilan xronologik aniqlikning buzilishi. - Tarj.
[202] Kerigma (yunon. e'lon qilish) - Xristian dinida dastlabki paytlarda Iso Masihning qiynalishi bilan bog‘liq ehtiroslar, uningm o‘limm, qayta tirilishi va xudo huzuriga ko‘tarilishi hamda uning amallari haqida tildan-tilga o‘tib yurgan rivoyatlar. Bu o‘rinda Muhammad alayhis-salom sunnatlari nazarda tutiladi. - Tarj.
 [203] Etos (yunon. "tabiat" yoki "xarakter") - ma'ruza chog‘ida voizning o‘z tinglovchilarini ishontirish yo‘lida xarakteri yoki hissiyotlarini namoyon qilishi. U yozuvchi yoki voizning o‘z tinglovchilarini ishontirish umidida namoyon qiladigan hissiyoti - patosdan farq qiladi. Qadimgi  klassik mualliflar nazdida bu ikki so‘z bir-biridan keskin farq qilgan, ular patosni buzmakor hissiyot deb, etosni esa sokinroq hissiyotlarni ifoda qidluvchi tushuncha deb bilgan. Etos tabiiy yoki axloqiy xarakter, doimiy xususiyat, patos esa muvaqqat va ko‘pincha buzmakor hissiy holatdir. Renessans davri  yozuvchilari ularni boshqa bir yo‘sinda farqlashgan: etos xarakterni, patos esa hissiyotni ifodalagan. - Tarj.
[204] Bukhari, Hajj, 132.
[205] Sitz im leben (nem.) hayotdagi o‘rin ma'nosida. - Tarj.
[206] Preparatio evangelii (lot.)  - yangi xabar, ya'ni vahiyga tayyorgarlik.
[207] Qur'on, "Baqara" surasi, 208-oyat.
[208] Qur'on, "An'om" surasi, 125-oyat.
[209] Bu hol ikkita puxta tadqiqotda qayd etiladi: Larry Poston, Islamic Da‘wah in the West: Muslim Missionary Activity and the Dynamics of Conversion to Islam (New York, 1992); and Ali Köse, Conversion to Islam: A Study of Native British Converts (London and New York, 1996). Konversiyaning bosqichma-bosqich jarayonlari tarqalishini quyidagilar ham qayd etgan: Lisbeth Rocher and Fatima Cherqaoui, D'Une foi l'autre: les conversions a l'Islam en occident (Paris, 1986), 21; and also Marcia Hermansen, ‘Roads to Mecca: conversion narratives of European and Euro-American Muslims', The Muslim World 89 (1999), 79-80.
[210] Matthew Fox, Original Blessing: A Primer in Creation Spirituality (Santa Fe, 1983).

[211] Richard Bulliet, ‘Process and Status in Conversion and Continuity', in Michael Gervers and Ramzi Jibran Bikhazi (eds), Conversion and Continuity: Indigenous Christian Communities in Islamic Lands, Eighth to Eighteenth Centuries (Toronto, 1990), 2.
[212] Gerald Butt, Life at the Crossroads: A History of Gaza (Nicosia, 1995), 78-9.
[213] Sir Thomas Arnold, The Preaching of Islam: a History of the Propagation of the Muslim FaithThe Religion of the Sword: An Enquiry into the Tenets and History of Judaism, Christianity and Islam, with a view of considering which Religion has been the most Tolerant. (Vol 1, Liverpool, 1891.) (Westminster, 1896). An earlier but less widely noted expression of this thesis was given by the Anglo-Muslim convert Abdallah Quilliam in his
[214] J. McWilliam, ‘The Context of Spanish Adoptionism' in Gervers and Bikhazi, op. cit., 76.
[215] Cambridge (Mass), 1950.
[216] Richard Bulliet, Conversion to Islam in the Medieval Period: an essay in quantitative history (Cambridge, Mass, 1979).
[217] Nehemia Levtzion (ed.), Conversion to Islam (New York, 1979), p.9.
[218] Richard M. Eaton, ‘Approaches to the Study of Conversion to Islam in India', in Approaches to Islam in Religious Studies, ed. Richard C. Martin (Tucson, 1985), 106-23.
[219] Marshall G.S. Hodgson, The Venture of Islam (Chicago and London, 1974), II, 542-51.
[220] Prozelitizm [< yunon. - prozelit]. 1. Boshqalarni o‘z dinini qabul qildirishga intilish. 2. Yangi qabul qilingan ta'limot, yangi e'tiqodlarga qizg‘in sodiqlik. - Tarj.