XX asrdagi  musulmon payg‘ambari bilan Yevropaning xristianlikdan keyingi ideallari o‘rtasidagi bunday o‘xshashliklarning romantizm bilan umumiy jihatlari ko‘p. Bu yerda Ma'rifatning «saxiy yovvoyi»  tushunchasini yodga olish o‘rinli bo‘ladi, u islomga ham butkul begona emas. O'rta asrda yashaganlar payg‘ambar e'lon qilgan «Tabiat bog‘i» g‘oyasini qoralagan edi; ibtidoiy gunoh xususidagi aqidalarni o‘zi uchun yot deb bilgan  mutafakkirlar uning naturalizmini («realizm»dan ko‘ra tuzukroq kalima) nimagadir zo‘r deb tan olishgan. Me'roj payti Jabroil unga bir kosa sharob va bir kosa sut tutadi. U sutni tanlaydi va farishta xitob qiladi: «Siz tabiatga   moyil ekansiz». Rasululloh Alloh ne'matlarining buzilgan va ayniganidan emas, bevosita tabiat yetishtirganlaridan bahramand bo‘lishga da'vat etadi va bu  bilan dunyoning butunlay teofanik[89] xususiyatga ega ekanini va bizning u bilan uyg‘unlashish barobarida Allohga bilan uyg‘unlashishimiz kerakligini tasdiqlaydi. Bu hodisa sakramentalizm[90]ni inkor etishni bildiradi. Rasulullohning xulosasi «Odam Zamin bilan tinch-totuv yashashi uchun osmon bilan murosa qilib yashashi kerak»ligini anglatadi[91]. 

Yana bir so‘nggi tashviq. Rasululloh tanani, ruhni va dunyoni ozod etish orqali najotkor ilohiyotshunoslikka asos soladi. Biroq Ul zot bu ishni ismoiliylar bayrog‘i ostida amalga oshiradi. Guterresh suyukli o‘g‘lon Ishoqning ahdi bilan ish yuritadi; vaholanki, islom jamoadan ajralib qolgan, yovvoyi «odam»ning himoyachisidir. Islomning aksariyat Uchinchi dunyo kishilari, shuningdek, G'arbdagi bechorahol odamlarning  e'tiqodi sifatida tengsizlik hukmron bo‘lgan bizning asrimizdagi ismoiliy identiteti uning ilohiy xususiyatga ega ekanini tasdiqlaydi.  Alloh bir oyatda: «Men ko‘ngli yarimtalar bilan birgaman», deydi. Rasululloh esa, meni faqirlarning orasida qayta tiriltirgin, deya munojot qiladi. Barchasidan so‘ng:

«Ko‘ring, sizning qardoshlaringiz bo‘lmish Ibrohimning o‘g‘illari ust-boshi kir-chir, ochlikdan o‘layotgan bir paytda sizning uyingiz noz-ne'matlar bilan to‘la, ularga hech narsa berilmaydi»[92].

Ehtimol, Amos Ozning eng esda qolarli qahramonlaridan birining so‘nggi so‘zlari shunday bo‘lgandir:

U (Alloh) ular (yahudiy bo‘lmaganlar)ni nima maqsadda yaratdi? Nega Ishmail, ma'jusiy Ismoil bino bo‘ldi? Buning ma'nosi - «U  Parvardigorning   gaplariga quloq soladi», deganidir. Bilasizmi? Yo‘q, men sizga aytib beraman.  U akasi, ustozi Ishoqning buyurganlariga quloq solishi kerak edi? Nima uchun yahudiy Ishoq - "U kuladi" deb ataldi? U odamlar qaraganda doim kulib turar edi, chunki odil kishilarning mehnatini boshqa birovlar qilishgan edi[93].

Abdul Vadid Shalabiy, ijtimoiy munozaralar chog‘ida «inqiroz» so‘zi printsip sifatida  mutlaqo tilga olinmagan kezlarda jamiyat chin ma'noda inqirozga yuz tutadi, degan edi. Musulmonlar va xristianlar o‘zlarini oldingi avlodlarning qadr-qimmati, avvalgi oltin asrlar mukammalligi va muqaddasligi bilan solishtirganda, hech narsaga arzimasligidan xavotirga tushib qolishgan edi. Biroq o‘z-o‘zimizdan ko‘nglimiz to‘q bo‘lib turgan davrda inqiroz g‘oyasiga hatto shpenglerchasiga murojaat qilish ham tushkun romantizm ayblovlariga o‘zni tutib berish bilan barobardir: u xuddi dekadens - inqiroz  kabi noto‘g‘ri anglangandir.

G'arbga  tanqidiy, ammo hamdardlik ko‘zi bilan qarayotgan musulmonlar ko‘pincha, eski zamonlarda bo‘lgani kabi,  o‘z-o‘zini tadqiq qila olmaslikdan noqulay ahvolga tushib qolishadi. Biz shu narsaga e'tiborni qaratishni istardikki, bundan buyon hech bir hukmron madaniyat o‘tmishdagi a[loqiy va madaniy ustunligini pesh qilish orqali o‘z o‘rnini saqlab qola olmaydi; bugun muttasil o‘zgarib turuvchi liberal murosa ushbu paradigmaga mos  keladi. O'z nafsiga bandi bo‘lgan taloto‘plar dunyosi uchun o‘tmishdagi hech narsa  ulgi bo‘la olmaydi, faqat kelajakkina andoza vazifasini o‘tashi mumkin.  Darhaqiqat, aholining ixtiyoriy murosasi tufayli yuzaga kelgan deb hisoblanayotgan yalpi liberalizmni tahqirlaydigan jamiyatlardan farqli o‘laroq, modern jamiyatlarda razil («kufr») suhbatlarga o‘rin qolmaydi. Biroq bunday liberalizmni amalda kichik, shaxsan axloqsiz, ammo shunga qaramasdan, mafkura botqog‘iga botib ketgan, ommaviy axborot vositalariga egalik qiladigan va jamoatchilik fikrini g‘aroyib va misli ko‘rilmagan shakllarga solayotgan elita - xos guruhlar tahqirlaydi.

Bugun dunyo oilaning maqomi to‘g‘risidagi munozaralar avj olgan davrda yashamoqda, U "tushkun" Shimol hamda taraqqiyparvar, lekin qashshoq Janub o‘rtasidagi mafkuraviy to‘qnashuvlar markazida turibdi. Bu to‘qnashuvlarning qoq markazida bo‘lgan Yevropadagi musulmonlar jamoasi o‘z o‘rnini topish va omon qolishga urinmoqda. Madaniyatlar to‘qnashuvb taraflar uchun o‘zlikni anglash ma'nosida muhim hayotiy ahamiyatga ega, bugungi kunda hech kim bu jarayondan chetda tura olmaydi. Har safar televizorni yoqib qo‘yib, tomosha qilar ekanmiz, shimolning qotib qolgan qarashlari va qat'iy tarzda oilada yashashga o‘rgangan Uchinchi dunyoning xastaliklari, u yerda istiqomat qiladigan aholining liberal demokratik jamiyatlardagi kabi ijtimoiy aqidalarga mos tarzda yashashni mutlaqo istamasligi xususidagi hujjatli filmlarning  intihosiz va jiddiy gumanitar parhezi allalagan tahlikasini kuzatishga majbur bo‘lamiz.  O'rtacha g‘arb kishisi  bunday biryoqlama munozaradan qanoat hosil qiladi va uni tabiiy hol deb tushunadi. Natijada u, o‘zim yashayotgan sharoit Uchinchi dunyoga nisbatan yaxshiroq, degan xulosaga keladi va uning jamiyatdagi muammolardan asabiylashuvi kamayadi. Bunday vaziyat shunday  jamoatchilik fikrini shakllantiradiki,  unga ko‘ra, falastinlik, bosniyalik yoki zapatistalarni juda oz miqdorda  aybdorlikni his qilish bilan (biroq o‘zini haq deb bilgan holda) yo‘qotish mumkin bo‘ladi. Aslida, munozara qiluvchilar feminizm va gomoseksualizmni Uchinchi dunyoni savalash uchun kaltak o‘rnida ishlatayotganiday, modern G'arbning ijtimoiy aqidalari  mingyillikning so‘nggi yillarida imperialistik  mafkuralarga aylanib qoldi.  Bundan yuz yilcha muqaddam yevropaliklar teologik dogma va tijorat bilan hammaning joniga tekkan edi, endilikda esa ijtimoiy dogma va tijorat bilan xuddi shunday qilishyapti. Biroq asosiy munosabat bo‘lmish nafrat juda sekinlik bilan o‘zgarmoqda.

G'arbda yashaydigan musulmonlar ushbu masalada qiziq bir ustunlikka ega. Ko‘pgina islom ilohiyotshunoslari musulmon dunyosidagi «g‘arblashtirish jarayoni" va uning oila hayotiga sharmandalarcha ta'siri haqida yozayotgan bir paytda, ulardan ayrimlari qayd etganiday, ko‘hna dunyoviy elita bu jarayonni himoya qilgani chin haqiqat bo‘lib, uning madaniy qurilmalari eski imperialistik davlatlar qo‘lga kiritgan yutuq edi. O'rtacha dunyoviy suriyalik yoki turkning turmush tarzi zamonaviy yevropalikning turmush tarzidan, uning kurakda turmaydigan teskari da'vosini hisobga olmaganda,  o‘zaro farq qiladi. Uning kiyimlari, sharoiti, nikoh bilan bog‘liq marosimlari va boshqa ikir-chikirlari bugungi G'arb turmush tarzi voqeligi bilan solishtirganda, 40-50-yillarni eslatadi. Shunday qilib, musulmonlarning oiladagi o‘zgarishlarga oid asosiy  munozaralari   «erkinlashgan G'arb"ning qoq markazidagi biz yashab turgan vaziyatga mos bo‘lishga bir oz moyildir. 

G'arblik musulmonlar o‘z sharoitini nazariylashtirishga harakat qilayotgan sharoitda taqdirning  g‘alati bir haziliga duch kelyapmiz: biz qo‘shilib keta boshlagan madaniyat endilikda yo‘qlikka yuz tutdi. Hatto yaqin-yaqinlarda: XX asrning 50-yillari va 60-yillarining boshida ham oilaparvar Ibrohim zaminiga ildiz otgan ulug‘ diniy an'anaga asoslangan  Yevropadagi oilaviy qadriyatlarni tanib olish mumkin edi. Islom va xristianlik o‘rtasidagi doktrinaga oid bahslar keskinligicha qolgan paytda, musulmonlar va xristianlarning   axloqiy va ijtimoiy qarashlari aksariyat hollarda bir-biriga juda yaqin edi. 

Bugungi kunga kelib, bu o‘xshashlikdan nom-nishon qolmayozdi. Hatto cherkovlar ham, necha asrlarga guvoh bo‘lgan metin qoya erkinliklarning qum bo‘roniga dosh berolmay, tobora darz ketib parchalanayotgani kabi, mutlaq ma'naviy haqiqatlarning izchil va ishonchli jarchisi bo‘lishga da'vo qilmay qo‘ydi,   Britaniya katoliklarining odatda sog‘lom fikrlovchi vakili kardinal Hyum ham yaqinda homofiliya (erkak bilan erkakning jinsiy aloqasi) xususida murosali mulohazalar bildirdi; toru tarang jinsi jim va charm kurtka kiyib olgan anglikan yepiskopi o‘zining boshqa bir erkak bilan aloqasi xususida ochiqchasiga gapirdi.  Londondagi oila qadriyatlari xususida va'z aytuvchi 900 nafar ruhoniyning 200 nafari gomoseksualizmga moyil ekani haqida turli gap-so‘zlar oralab yuribdi. Sodomning «fazilatlari»ni qo‘shiq qilib kuylayotgan bir qator xristian va yahudiy tashkilotlari, alohida shaxslar, dunyoviy jamiyat tarafdorlarining qo‘llab-quvvatlashi tufayli an'ananing qolgan ovozi ham o‘chguncha kundan-kunga ko‘payib boraveradigan ko‘rinadi. Yevropaning boshqa o‘lkalari  ham unchalik ortda qolayotgani yo‘q. 

Bu shundan dalolat beradiki, Yevropaning ko‘pgina joylarida sinf, irq va iqtisodiyot nuqtai nazaridan chetga surilib qolgan musulmon jamoasi begonalashuvning bunday keskin ko‘rinishiga qarshi turishi kerak bo‘ladi. Yevropaning oldingi avlodlari qonuniy deb e'tirof etgan qadriyatlarning yakkayu yagona himoyachisi bo‘lmish kamchilikni tashkil etuvchi fuqarolar, ya'ni bizlar yo‘lidan adashgan kishi ko‘yiga tushib qolganmiz. Ko‘pchiligimiz vahima qo‘zg‘ash, keng dunyoni iflos va zulmga to‘la deb ayyuhannos solish hamda turli guruhlarga, sajda qiluvchilarga  bo‘linib ketish gunohidan o‘zimizni tiya olmaymiz. Bunday harakatlar universitetlar shaharchalarida keng quloch otmoqda. Biroq bunday befoyda va yuzaki ermakning yo‘lini to‘sish kerak. Modomiki, e'tiqodimiz bizni yo‘ldan ozdirmoqchi bo‘lganlar tasavvur qilganiday kuchli ekan, unga Yevropa haqqi-hurmati osongina qarshilik ko‘rsatishimiz zarur. Ayni paytda post-modern va post-xristian holatida bo‘lgan Yevropa bilan o‘zaro munosabatlarimiz qalin va samarali bo‘lishi lozim. 

Biroq bunday pozitsiya - turimni  tushuntirish strategiyasi musulmon traditsionalizmi tasalli beruvchi essentsial "metanarratsiya"ni dastak qilib olmasligini bilishga tayanishi zarur.  Chunki essentsial "metanarratsiya"ning ob'ektiv haqiqatga da'vosi uning madaniy identitetning aniqlovchisi maqomidan ko‘ra kamroq ahamiyatga ega. Bu natsionalizm va fashizm singari  raqib essentsializmlarning 20-asrdagi fojiasi edi; bu aksariyat hollarda musulmon faollarining bezovtaligi ruhiy voqelikka bo‘ysungan yoki hatto soxta ruhiy haqiqatdan tasalli izlash bilan o‘rin almashgan xatosi hamdir. 20-asrning 70-yillariga qadar Musulmon birodarligi  va yangi renessanschilariga ilhom bergan islom tsivilizatsiyasi haqidagi rivoyat tasodifan, salaf qonunning bo‘linmas maktabi davomchisidir, degan muammoli da'voga ko‘ra, "Salaf" haqidagi xomxayol rivoyatga yo‘l berdi, biroq biz bu ikki turimning na unisini, na bunisini tutganlar orasidan - haqiqiy e'tiqod mevasiz bo‘lmaydi - to‘g‘ridan-to‘g‘ri va hassos e'tiqodni, surunkali ravishda  pokdomon bo‘lishdan ko‘ra, hamdardlik va tashvishlilikka tayangan ma'naviyatni topishimiz mumkin.

Buning ma'nosi shuki, yevropalik musulmonlar, ba'zi musulmon davlatlarida ro‘y berganidek, islomning qashshoqlashib borayotgan va yakto "mafkurasi"ga qarshi tura bilmasa va rahmdil Alloh rahnamoligida insoniyat baxt-saodati uchun bevosita va samimiy tashvishlanishga asoslangan e'tiqod shaklu shamoyilini qaytarishga harakat qilmasa, biz real vaziyat yuzasidan muayyan masala bo‘yicha keng bahslarga  o‘z hissamizni qo‘sha olmaymiz.  Bu eksklyuzivistlar[94] yelkasini qisishi uchun yetarli emas: "E'tiqodsizlar nima haqda o‘ylashi bilan kimning ishi bor?" Qur'onda musulmonlarning boshqalarga namuna bo‘lishi buyurilgan.  Agar madaniyat kulbalarida yashirinib o‘tirsak va tasavvur etishimiz mumkin bo‘lganidan ko‘proq bilishidan go‘zal bir lazzat tuyadigan kishilarga nisbatan qo‘pol va johil munosabatda bo‘lsak, biz namuna bo‘la olmaymiz, yoki Alloh nozid etgan xabarni boshqalarga yetkaza olmaymiz. Buning o‘rniga  ushbu jamiyatning mavjud muammolarini  tushunishday mashaqqatli, so‘ngra chinakam najotkor chora sifatida undan ham qiyinroq yo‘lni tanlashimiz kerak.

Hozir ayni shunday himoya paytidir. Keyingi yillarda britaniyalik bir necha diniy arbob oilaning taraqqiyot bilan bog‘liq inqirozi fojiasi xususida o‘zlarining ko‘pincha iztirobli, umuman olganda, ishonchli mulohazalarini bildirishdi.  Liverpul yepiskopi va bosh ravvin ushbu jarayon xususida odatdagi statistik ma'lumotlar yordamida mana bunday xulosa chiqaribdi: Britaniyada bolalarning 34 foizi nikohsiz tug‘ilmoqda; taxminan shuncha miqdordagi katta yoshlilar ajrashish alamidan aziyat chekmoqda; kelgusi yigirma yil davomida  britaniyalik bolalarning yarmidan ozrog‘igina ota-ona tarbiyasini oladi va hk. Juda oz kishilargina quyidagi amaliy falokatlarga shubha bilan qaraydi: ma'lum bo‘lishicha, AQShda   qamalganlarning yarmidan ko‘pi buzilgan oilalar farzandlari ekani, ota-onasining ajrashgani tufayli yetkazilgan kuchli ruhiy zarba erkak va ayollarga o‘rta yosh, hatto keksalik  chog‘ida ham salbiy ta'sir ko‘rsatib turishi aniqlangan. Yepiskop ham, ravvin ham bugungi tez o‘zgarib borayotgan dunyoda oila boshpanasiga bolalar qatori kattalar ham hech qachon bu qadar muhtoj bo‘lmaganidan birday tashvish chekadi, uni gunohlarning eng og‘iri - xudbinlikkina barbod qilishi mumkin, deydi. Hech kim o‘zini qurbon qilishni istamaydi: barchamiz shaxsiy erkinlik deb atalmish ma'budga topinar ekanmiz, huquqlarimiz haqida jar solamiz, mas'uliyatimiz borligidan esa asabiylashamiz.

Hayotdan olinadan saboq bizni nechog‘li asabiylashtirmasin, bir narsa kundek ravshan: Adam Smitning raqobatbardosh xususiy manfaat himoyasini ulug‘lashini kollektiv ijtimoiy rivojlanishning kaliti deb bilgan Tetcher-Reygan egotsentrizmi  butun boshli tashabbusga xavf tug‘diruvchi ko‘plab baxtsiz hodisalarni talab etadi. Ochko‘zlik ko‘plab badavlat kishilar va moliya vazirlarini paydo qiladi, biroq endi uning xunini to‘lash uchun uzoq vaqt kerak bo‘ladi, bugun mana shu vaqt boshlandi. Qo‘shimcha qo‘riqchilar, qamoqxonalar, ijtimoiy xizmatchilar va  ijtimoiy ta'minot to‘lovlarining  kun-bakun kuchayib borayotgan qor bo‘roni millionlab ijtimoiy va  iqtisodiy chek qog‘ozlarini uchirib yuribdi. Sotsialistik inqilob barbod bo‘ldi; pirovardida kapitalizmni o‘z ziddiyatlari bo‘g‘ib tashlashi ham mumkin.

Shu yergacha hammasi ravshan. Ochko‘zlikning gunohligi dindorlardan boshqalarga ham  tushunarli ekani xususida bahs qilib o‘tirish shart emas. O'tgan asrlarda fidoiylikka qaytish haqidagi ko‘plab da'vatlar odamlarning ensasini qotirar ediki, ularni biror qaror qabul qilish uchun yetarli deb bo‘lmaydi. Modomiki, dinlar insonlar qilgan gunohlar oqibatini bartaraf etar darajada qudratli ekan,  «yaxshi bo‘lish» uchun yolvorish kamdan-kam hollarda ta'sir kuchiga ega bo‘ladi, unga islohotlarning amalga oshirish mumkin bo‘lgan paradigmasi  yo‘ldosh bo‘lishi kerak. Ravvin ham, yepiskop ham  real va muayyan narsadan boshqasini taklif etishi qiyin; bu siyosatchilar va liberal OAV murosa qilgan, hattoki,  yo‘l sifatida tanlagan narsa bo‘lsa ajab emas. Biroq biz maqomi muayyan ijtimoiy, shuningdek, ma'naviy dasturda «millatlarga saxiylik» deb bayon etilgan   vositachi orqali diniy erkinlik bilan siylangan musulmonlar sifatida bilamizki, jamiyatning mavjud og‘ir ahvolini hech qachon va'zgo‘ylik bilan tuzatib bo‘lmaydi. Struktural o‘zgarishlar ham talab etiladi: biz muammoning tortish kuchi ta'siriga tushib qolib, bunday o‘zgarishlar og‘riqli bo‘lishi mumkinligidan ajablanmasligimiz kerak.

*        *        *

Oila inqirozining sababi hukmron mafkuralar uni tan olmayotganida ekani kundek ravshan. Siyosatchilar o‘z sharmandaliklari bilan boshqalarga o‘rnak bo‘lmoqda: ochig‘ini aytganda, prezident Klintonning shahvatparastlik bilan bog‘liq o‘z qilmishlarini tan olishi zerikarli hodisalarning ipga tizilgan so‘nggi munchog‘idir, bu esa siyosiy arboblarning axloqiy hayot borasida boshqalarga namuna bo‘la olmasligini ko‘rsatadi.   Oval - tuxumsimon  kabinetda, har bir vazir va parlament a'zosining kabinetida bizga kerakli yashirin jinoyat belgilari stol tortmasida turadi va ularning har bir zerikarli xat yozish lahzasiga lazzat baxsh etadi, bu hol ularning, o‘zini sipo tutishiga qaramay,  bir pulga qimmat odam ekanini tasdiqlovchi tartibsizlikdir. Ayrim parlament a'zolarining kotibalari ikkinchi xotinlaridir. Aslida ular maxfiy jazmanlarning ikkinchisidir. Ko‘pxotinlilik tasodifiy istisno emas, xuddi musulmon mamlakatlaridagi kabi,  odatiy holdir. Faqat me'yorni bilmaydigan telbalik   yoki mutelikkina  tiyiqsiz shahvatparastlikka mubtalo bo‘lgan siyosatdonning qarama-qarshi jins vakilasi bilan yarim tungacha ishlashini, o‘yindan o‘t chiqishi ehtimoldan xoli emasligini ko‘rib, ko‘rmaslikka olishi mumkin. Bunday sharoitda mavjud tizim bolalar, er yoki xotinni himoya qilish chorasini topolmaydi. Oqibatda  ular yuragiga  o‘z joniga qasd qilar darajada jarohat yetadi. Shaxs huquqlari oila huquqlaridan baland turadi, degan buzmakor tushuncha ikkalasining ham inqiroziga sabab bo‘ldi.
Biroq siyosat muhitning eng qayg‘uli namunasidir. Eronliklar uni «olov va paxtaning apoq-chapoqligi» deb ataydi. Jinsiy tegajog‘lik xususida davom etayotgan iztirobli bahslar intim xohishlar dasturxon bo‘lmayotgan jamoat joylar kamdan-kam qolayotganini ko‘rsatmoqda. Ilgari hech qachon  jamiyatda erkak va ayol har kuni aralashib ishlamagan hamda  shayton yo‘ldan urishi va xiyonat uchun imkoniyatlar shu darajada ko‘payib ketmagan edi, bu holni axloqsizlik tarafdori bo‘lgan jurnalist ham, siyosatchi ham va ijtimoiy strateg ham ko‘rmasligi mumkin emas.

Tomas Vulfning mashhur «Manmanlik o‘ti» romanida yosh moliyachi «shahvoniy hirslarga cho‘kib ketgan» Nyu-York farzandi bo‘lgani uchun ham zino qilib, xotini va qizining hayotiga zomin bo‘ladi.  Uning tubanligiga sabab bo‘lgan hol jinslarning aralashib ketishigina emas. Uning olma-kesak teruvchi ko‘zlari har qadamda reklama, pornografiya, yangiliklar va tiqmachoq bichimlarni ko‘radi, bularning barchasi uni o‘z iskanjasiga oladi va erkin jinsiy aloqaning jozibasidan jar soladi. Vulf tasvirlagan zinokor tabiatan yovuz odam emas: u yashayotgan dunyoda odamlar shunchaki o‘zini idora qila olmay qoladi.

Nyu-York hali London bo‘lganicha yo‘q, biroq Atlantika qirg‘oqlari tobora bir-biriga yaqinlashib bormoqda, ijtimoiy fazoning shahvoniylashuvi madaniyatimizning bir qismiga aylanib qoldi. Soho[95] fohishasining betartib sarguzashtlarini hisobga olmaganda, avvallari o‘rta yosh xotinlar o‘rta yosh erkaklar ko‘nglini  kamdan-kam ovlar edi. Endi esa ular har muyulishda o‘zlari sog‘ingan badanlarning ko‘z-ko‘z qilinishiga e'tibor qilolmaydigan darajada ahmoq yoki  axloqan pok kuchli shaxslar sirasiga mansub bo‘lsagina, o‘z jufti  haloliga sodiq qolishi mumkin. Bunday pok kishilar bundan oldin ham kam bo‘lgan, hozir ham juda ozdir.