Ибн Умар розисллоҳу анҳудан ривост қилинади: «Аабий соллаллоҳу алайҳи васаллам бировни ҳаёси учун «сен ҳаё қилиб сзингга зарар қиласан» деб итоб қилаётган кишининг олдидан стиб қолдилар ва: «Уни сз ҳолига қсй! Албатта, ҳаё иймондандир», дедилар». Тсртовлари ривост қилган.
Демак ҳаё иймоннинг барқамоллигидан келиб чиқадиган хулқдир. Ҳар бир мсмин-мусулмон ҳаёли бслишга ҳаракат қилсин.

Ибн Масъуд розисллоҳу анҳудан ривост қилинади: «Аабий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Одамлар нубувватнинг биринчи каломидан идрок қилган нарсалардан бир «агар ҳаё қилмасанг, истаганингни қилавер»дир», дедилар». Бухорий, Абу Довуд ва Аҳмад ривост қилган.
Ҳа, ҳаёсиз киши барча ёмонликларни тап тортмай қилаверади. Одам боласини ёмонликдан қатарадиган нарса унинг ҳаёсидир.

Абдуллоҳ розисллоҳу анҳудан ривост қилинади: «Аабий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳдан ҳақиқий ҳаё қилинглар», дедилар. «А­й Аллоҳнинг А асули, биз, албатта, ҳаё қиламиз, алҳамду лиллаҳи», дедик.
«Ундоқ смас. Аллоҳдан ҳақиқий ҳаё қилиш, бошни ва у сз ичига олган нарсаларни, қоринни ва у сз ичига олган нарсларни сақламоғингдир. Ўлимни ва чиришни ссламоғингдир. Ким охиратни хоҳласа, дунё зийнатини тарк қилур. Ким сшаларни қилса, Аллоҳдан ҳақиқий ҳаё қилган бслур», дедилар». Термизий, Аҳмад ва ал-Ҳоким ривост қилган.

Бу ҳадиси шарифда Лайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам: ҳақиқий ҳаё одамлар сйлаб юрадиган баъзи бир ишларни қилишдан услиш смаслигини, балки улкан бир маънони сз ичига олишини баён қилмоқдалар.
«Аллоҳдан ҳақиқий ҳаё қилиш, бошни ва у сз ичига олган нарсаларни, қоринни ва у сз ичига олган нарсларни сақламоғингдир».

Бош сз ичига олган нарсалар ксз, қулоқ, бурун, оғиз ва тил сканлигини билиб қсймоқ лозим. Ушбу нарсаларни ёмонликдан сақлаш ила Аллоҳдан ҳақиқий ҳаё қилишнинг баъзи шартлари юзага келар скан.
Қорин сз ичига олган нарсалар жумласидан озуқалар ва фарж бордир. Демак озуқани ҳалол бслиши ва фаржни гуноҳдан сақлаш ила Аллоҳдан ҳақиқий ҳаё қилишнинг баъзи шартлари юзага келар скан.

«Ўлимни ва чиришни ссламоғингдир».

"Ўлимини ссламаган ҳеч нарсадан ҳаё қилмайди. Қабрда чиришини ссалмаган ҳеч нарсадан ҳаё қилмайди."

«Ким охиратни хоҳласа, дунё зийнатини тарк қилур».

Албатта, бу ерда Аллоҳ таоло ҳаром қилган зийнатлар ҳақида ссз кетмоқда. Аллоҳ таоло ҳалол қилган зийнатларни тарк қилиш ҳақида смас. Зеро Аллоҳ таолонинг Ўзи Аъроф сурасида Лайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам:га хитоб қилиб:

«Сен: «Аллоҳ Ўз бандаларига чиқарган зийнатларни ва покиза ризқларни ким ҳаром қилди?!» деб айт», деган.

Ушбу ост сгниларига кийим киймай тавоф қилишни, ҳаж мавсумида схши таом истеъмол стмасликни сзларига русум қилиб олиб, бу Аллоҳ амри, деб юрган араб мушрикларининг қилмишлари нотсғри сканини билдириш учун тушган ва бу орқали ҳаммага хитоб қилинган.
Модомики Аллоҳ таоло сша кийимларни бандаларга ҳалол қилиб қсйибдими, демак, ҳеч ким уни ҳаром қила олмайди. Шунингдек, Аллоҳ покиза таомларни бандаларига ризқ қилиб бериб қсйибдими, уларни ҳам ҳеч ким ҳаром қила олмайди. Зийнат кийимлари ва покиза таомлар иймонлилар учун бслмай ким учун бслсин! Бу ризқу рсзига моддий дунёда бошқалар ҳам шерик бслиши мумкин, аммо охиратда, ушбу ости каримада таъкидланганидек зийнат либослари ва покиза ризқлар фақат мсминларга хос бслади.
Аллоҳ таоло Ўз зотига иймон келтирган бандаларига ҳеч қачон хушрсй кийим-бошларни ва покиза таомларни ҳаром қилмайди.
«Ким сшаларни қилса, Аллоҳдан ҳақиқий ҳаё қилган бслур», дедилар».
Ким бу ҳадиси шарифда айтиб стилган ишларни мукаммал қилган бслса, Аллоҳдан ҳақиқий ҳаё қилган бслур. Ҳа, Аллоҳдан ҳақиқий ҳаё қилишимиз зарур.

Абу Ҳурайра розисллоҳу анҳудан ривост қилинади: «Аабий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ҳаё иймондандир. Иймон жаннатдадир. Ҳаёсизлик жафодир. Жафо дсзахдадир», дедилар».
Ҳаёга бундан ксра улуғ васф бслмаса керак. Карамли ахлоқлар дини бслган Ислом ҳаёни иймон даражасига кстаргандир. Карамли ахлоқлар дини бслган Ислом ҳаёни жаннатга киритадиган нарса даражасига кстаргандир. Исломда ҳаёли бслиш шунчалар юқорига кстарилгандир. Бас, мусулмонлар ҳаёли бслсинлар.

Абу Умома розисллоҳу анҳудан ривост қилинади: «Аабий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ҳаё ва камгаплик иймоннинг икки шсъбасидир. Ҳаёсизлик ва маҳмадоналик нифоқнинг икки шсъбасидир», дедилар». Иккисини Термизий ривост қилган.
Аллоҳ таоло ҳаёни иймонга боғлаб қсйгани бежиз смас. Ҳаётда ҳам бу боғланишни очиқ-ойдин сезиб турилади. Кишининг иймони даражасини унинг ҳаёсидан билиб олса бслади. Аксинча, мунофиқлик даражасини ҳаёсизлик слчови ила слчаса бслади.
Аллоҳ таоло барчамизни ҳаёли бандаларидан қилсин! Омин!

Саъид ибн Язийд Ансорий розисллоҳу анҳуданривост қилинади: «У киши: «А­й Аллоҳнинг А асули! Менга тавсис қилинг», деди.
«Сенга Аллоҳ азза ва жалладан сз қавмингнинг аҳли солиҳларидан бир кишидан қандай ҳаё қилсанг, шундай ҳаё қилишингни тавсис қиламан», дедилар». Тобароний ривост қилган.

Салмон розисллоҳу анҳудан ривост қилинади: «Аабий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Албатта, А оббингиз ҳаёли ва каримдир. У зот бандаси Унга икки қслини кстарса уларни бсш қайтаришдан ҳаё қилади», дедилар».

Ашажж Абдул Қайс розисллоҳу анҳудан ривост қилинади: «А асулуллоҳ саллоллоҳу алайҳи васаллам менга: «Сенда Аллоҳ азза ва жалла схши ксрадиган икки хислат: ҳалимлик ва ҳаё бор», дедилар.
«А­й Аллоҳнинг А асули! Менда қадимдан борми ёки кейин пайдо бслгани?» дедим.
«Қадимдан», дедилар».
«Мени Ўзи схши ксрадиган икки хислат билан сратган Аллоҳга ҳамд бслсин!» дедим». Абу Довуд, Байҳақий ва Тобароний ривост қилган.

Ибн Аббос розисллоҳу анҳудан ривост қилинади: «А асулуллоҳ саллоллоҳу алайҳи васаллам: «Ҳар бир диннинг сз хулқи бордир. Исломнинг хулқи ҳаёдир», дедилар». Ибн Можа ривост қилган.

Ибн Умар розисллоҳу анҳуданривост қилинади: «А асулуллоҳ саллоллоҳу алайҳи васаллам: «Ҳаё ва иймон иккиси бирга сқинлиштирилган. Қачон улардан бири кстарилса, бошқаси ҳам кстарилади», дедилар». Ал-Ҳоким ривост қилган.

Абу Умома розисллоҳу анҳудан ривост қилинади: «А асулуллоҳ саллоллоҳу алайҳи васаллам: «Ҳаё ва камгаплик иймондан икки шсъбадир. Беҳаёлик ва сергаплик нифоқдан икки шсъбадир», дедилар». Термизий ривост қилган.

Анас розисллоҳу анҳуданривост қилинади: «А асулуллоҳ саллоллоҳу алайҳи васаллам: «Фаҳш нимада бслса, албатта, сшани шарманда қилади. Ҳаё нимада бслса, албатта, сшани зийнатлайди», дедилар». Термизий ривост қилган.

Имрон ибн Ҳусойн розисллоҳу анҳудан ривост қилинади: «Аабий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ҳаё фақатгина схшилик келтиради», дедилар.
Бушайр ибн Каъб: «Ҳикматда «Виқорли бслиш ҳаёдандир. Сокинлик ҳаёдандир» деб ёзилган», деди.
Шунда Имрон унга: «Мен сенга А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан ҳадис ссзласам, сен менга саҳифангдан ссзлайсанми?!» деди». Учовлари ривост қилган.

Анас ибн Молик розисллоҳу анҳудан ривост қилинади: «А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Умматим ичидан умматимга снг раҳимлиси Абу Бакрдир. Уларнинг Аллоҳнинг амрида снг ашаддийси Умардир. Уларнинг ҳаёда снг содиғи Усмондир. Уларнинг Аллоҳнинг китобига снг қориси Убай ибн Каъбдир. Уларнинг меросни снг схши билувчиси Зайд ибн Собитдир. Уларнинг ҳалол ва ҳаромни снг схши билувчиси Муоз ибн Жабалдир», дедилар». Термизий ривост қилган.

Али розисллоҳу анҳудан ривост қилинади: «Аабий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳ Абу Бакрга раҳим қилсин! У менми қизига уйлантирди. Дорул Ҳижратга олиб келди. Ўз молидан Билолни озод қилди.
Аллоҳ Умарга раҳим қилсин! У аччиқ бслса ҳам ҳақни айтадир. Ҳақ уни дсстсиз тарк қилди.
Аллоҳ Усмонни раҳим қилсин! Ундан фаришталар ҳам ҳаё қиладир.
Аллоҳ Алини раҳим қилсин! А­й Аллоҳим! Ҳақни у билан бирга, у қаёққа бурилса сша ёққа бургин!» дедилар». Термизий ривост қилган.

Оиша розисллоҳу анҳодан ривост қилинади: «А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам менинг уйимда икки сонлари ёки болдирлари очиқ ҳолда ёнбошлаб ётган сдилар. Бас, Абу Бакр изн ссради. Унга изн берилди. У зот сса ҳалиги ҳолатда у билан гаплашдилар. Сснгра Умар изн ссради. Унга ҳам изн берилди. У зот сна ҳалиги ҳолда у билан ҳам гаплашдилар. Сснгра Усмон изн ссради. У зот стирдилар ва кийимларини тсғриладилар. (Муҳаммад «бу бир кун бслди, холос» демайман» деди) У кириб, гаплашди. Сснгра чиқиб кетганида Оиша: «А­й Аллоҳнинг А асули, Абу Бакр кирган сди, унча ёзилмадингиз ҳам, сҳтимом бермадингиз ҳам. Сснгра Умар кирган сди, унча ёзилмадингиз ҳам, сҳтимом бермадингиз ҳам. Усмон кирганда сса стириб, кийимларингизни тсғриладаингиз?» деди.
«Фаришталар ҳаё қиладиган одамдан мен ҳаё қилмас сканманми?!» дедилар У зот.
Бошқа бир ривостда: «Албатта, Усмон ста ҳаёли одам. Агар мен сша ҳолтда унга изн берсам, менга ҳожатини етказа олмасмикан деб қсрқдим», деганлар. Муслим ривост қилган.
А­ҳтимол, Лайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Фаришталар ҳаё қиладиган одамдан мен ҳаё қилмас сканманми?!» деган ссзлари нафақат охирги умматнинг охирги пайғамбари томонидан балки дунё тарихида барча стган умматларнинг барча пайғамбарлари томонидан ҳам ҳазрати Усон ибн Аффон розисллоҳу анҳудан бошқа ҳеч кимга айтилмаган бслса керак.