Tarbiya nimaga bog'liq..?

[Муҳаммад Соҳиб]

Ассаламу алайкум!
Ушбу мавзуга оид фикрларни Ñžқир эканман, турли ва ҳақ қарашлар келтирилганига гувоҳ бўлдим. Ҳар кимнинг турфа хил айтган гапини жамлаб, таҳрир қилсак, айни сўралган саволнинг катта қисмига жавоб келиб чиқади!
Мен ҳам ушбу саволга ўзимнинг ожиз фикларимни барчамиз учун манфаатли бўлишини Марҳаматининг чеки йўқ Меҳрибон Ҳолиқдан сўраб бошласам!
Энг аввал Тарбия деган сўзга атрофлича тўхталиб олсак! Тарбия сўзи луғавий жиҳатдан боқди, жисмонан ва аҳлоқан парваришлаш деган маъноларни англатади! Туғилажак гўдак эса боқилишга, жисмонан ва аҳлоқан парваришга муҳтож бўлади! Ва табиийки, гўдакнинг мазкур эҳтиёжини унга масъул шахслар қондиришади! Бу масъулиятни Ислом фарзанднинг ота-онадаги хаққи сифатида жорий қилиб қўйган! Ҳамда бундан ҳеч бир ота-она  бўйин товлай олмайди. Демакким, кўпчилигимиз таъкидлаганимиздек фарзанднинг дастлабки босқичдаги тарбиясига ота-она масъул. Айтайлик мактабнинг қоравули шу мактаб ичидаги буюмларни четга яширинча олиб чиқиб кетилмаслигини таъминлашга масъул. Гар бирор буюм йўқолса, Ñžғриланса ўша қоравулнинг жавоб бериши аниқ! Худди шу каби биз ҳам фарзандларимиз қалбининг қоравулимиз . У соф фитрат билан туғилган қалбни шайтоний иллатлар билан ғуборланишидан қўриқлаймиз. Мактаб қоравули бегона одамни мактаб худудига берухсат киришига йўл қўймагани каби, биз ҳам Аллоҳ ва Унинг Расули :sw:нинг рухсати бўлмаган ишларни бажарилишига йўл қўймаймиз!  Ана шу қоравулчилик давомида бажарадиган ишларимизнинг яхлит номи Тарбиядир.
Энди бу тарбия қачондан бошланади, нимага боғлиқ деган саволга жавоб берсак!
Шахсан менинг қарашим бўйича Тарбия-эр ва хотиннинг илк никоҳ кечаларидан бошланади ҳамда у ният, ихлос ва ҳаракатга боғлиқ. Чунки Исломий таълимот бизга шуни уқтирадики,
Ибн Аббос  :ra:дан ривоят қилинади:
"Набий :
"Агар бирингиз ўз аҳлига яқинлик қилишни ирода этган пайтида "Бисмиллаҳи. Эй бор Худоё биздан шайтонни четда қилгин, шайтонни бизни ризқлантирган нарсангдан четда қилгин", деса, албатта, агар ўшандан унга фарзанд бериладиган бўлса, унга шайтон абадий зарар етказа олмайди", дедилар
Бухорий, Муслим, Абу Довуд, Термизий, Насаий ривоят қилишган.
Мана тарбиянинг биринчи қадами қайда?
Зотан, ÑŽқоридаги атига икки қатор, лекин нақадар муҳим бўлган Набавий дуони билмайдиганлар қанча!
Атрофимиз тарбияси ёмон ёшлар билан кўпаяётган экан демак билайликки, бунда нафақат ўша тарбияси ёмон боланинг ота-онаси балким бизнинг ҳам ҳиссамиз борлигин унутмайлик! БУ гапимни "битта болага етти маҳалла жавобгар" деган маънода эмас, мусулмон қўшнисига қўшилиш одобларин ўргатмаган бепарво инсон сифатида қабул қилишингизни сўрардим. Тарбиянинг мана шундай илк босқичини ўзимиз билмай туриб, билмаганларга ўргатмай туриб оҳ ураверишимиз бекор. Зеро, бу пойдевори мустаҳкам бўлмаган бинонинг ёнига келиб олиб, "у ёнидан тиргак қўйиш керак, бу ёнидан қўйиш керак" деган гап билан бир хилдир! Зотан Асоси мустаҳкам бўлмаган бинонинг самараси оз  бўлишини барчамиз биламиз.
Шунинг учун келинглар аввал асосни мустаҳкам этишдан бошлайлик! Бу иш қандай  бошланиши ҳақидаги менинг тушунчам шулардан иборат!
Сизлар буни Ñžқиб, фикрингизни айтинг-чи, ИншаАллоҳ тарбиянинг кейинги босқичлари ҳақида ҳам гаплашамиз!
Аллоҳ барчамизга ўзимиз истагандан ҳам зиёда тарбиялироқ фарзандлар ато этсин!
 

[Муҳаммад Соҳиб]

Айтганча, фарзандларга тарбия кор қилмаслигининг яна бир сабаларидан бири биз каби тарбиячилар айни шундай мавзуларга беэътибор қараб, турфа хил охиратимиз учун манфаатсиз бахсларга берилаверишимиздир. Валлоҳу аълам!

[Муҳаммад Соҳиб]

Мавзунинг мантиқий давоми деб билгайсизлар!
Бир нарсага чуқурроқ эътибор беришимиз керак!  Оқнинг қораси, туннинг куни, очнинг Ñ‚Ñžқи бўлгани каби яхшининг ёмони, тарбиялининг тарбиясизи бўлади! Ва лекин Аллоҳ ўзининг ажойиб ҳикмати, Чексиз химмати билан барча жабҳада васатийликни(мўътадилликни) қарор топтиришни жорий қилиб қўйган! Яъни, энг аввал ўзингизда яҳши хулқларнинг фазилати, ёмон хулқларнинг мазамматини тушуниб, ғазаб, шахват, хиқду-хасад, химмат ва яна шунга ўхшаш хулқларни ўртачаликка олиб келганингиздан кейин ён-верга боқасиз! Биламизки, сиз айтгандек тарбияга муҳтож ота-оналарнинг тарбияли қўшнилари, тарбияли қариндошлари бўлиши керак! Мисол тариқасида сизни тарбияга муҳтож қўшнингизни олайлик! Мусулмончиликда эса, қўшнига жиддий этиборда бўлишга уқтирилади! Сиз ўша тарбияга муҳтож қўшнига(албатта, аёлни назарда тутяпман) шундай азиз инсон бўлинг-ку, сизнинг гап ва насиҳатларингизни  жон қулоғи билан эшитсин! Шунда сиз ўзингиздаги мўътадиллик руҳини қушнингизда ҳам эриштиришга уринишингиз мумкин!
Зотан, имом Бухорий ва бошқа муҳаддисларимиз Тамийм ад-Дорий розияллоҳу анҳудан ривоят қилган ҳадисларида: «ÐŸÐ°Ð¹ғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ð”ин насиҳатдир», дедилар»

 Ð¨ÑƒÐ½Ð´Ð°Ð½ келиб чиқсак, гар тарбияли ота-она билан бирга тарбияга муҳтожи ҳам бўлмаса,  "Дин насиҳатдир" каби ҳадисларда маъно қолмас эди!
Валлоҳу аълам!
Аллоҳдан тарбиячиларга куч-қувват сўрайман!

[Foniy]

Minbarning poyida tursa ham eshak,
Tarbiya yuqmaydi, bo`lmaydi odam.
Tarbiya ko`rmayin ulg`aysa kishi,
Eshak bo`lib qolur yuzga kirsa ham.

Sa'diy

[ossiyobinti]

Kecha yaqin bir yoshgina, endigina 16 yoshga to'lgan bola o'z otasi bilan teng, deyarli kattaroq ham bo'lgan bir amaki bilan tengma-teng so'kishib yotibdi. U bolani og'zidan chiqqan gapni eshitib xayron qoldim. Amaki ham dadasini hurmati deb indamaygina tinchlantirmoqchi bo'lsa, besh battar sakrab so'kinadi. Aslida amaki unga ozginagina tanbeh berdi xolos, shuning uchun turli zamonaviy so'zlar bilan amakini yer bilan bitta qilib tashladi. U ham mayli, bolaning dadasi kelgach, erkatoy o'g'ilcha bo'lgan voeqeani teppa-teskarisini aytdi va amaki bilan otasi o'rtasiga sovuqchilikni tushurdi qo'ydi. Endi navbat amakiga=ota +bola teng tashlanishdi.Mana shunday aqli past otalar ham bisyor. Ular kelajakka o'zlariga o'xshagan axmoq otalarni kashf qilayotganlariga nima deysiz. Bolaniku tarbiyalab olsa bo'ladi, lekin otalarni tarbiyalaydigan tarbiya maskanlari ham bormikin?
__________________

[Ziyovuddin]

Qo'pol bo'lsa ham: Bukrni go'r tuzatadi.

[Kumush]

Кучук бирла хутикни, канча килма тарбия,
Ит булур, эшшак булур, асло булмас одамий.

Алишер Навоий.

[ossiyobinti]

O’zini tarbiyalay olmagan inson, boshqalarni ham tarbiya qila olmaydi

Avvalo tarbiyani o’zingizdan boshlang. O’z o’zini tarbiyalay olmagan inson boshqa bir kishini tarbiya qilishdan ko’ra, uni noto’g’ri yo’lga boshlash ehtimoli yuqoriroq.

Farzandlari juda yaxshi tarbiya ko’rgan bir oilani bilaman. Ular hech qanday tarbiya metodikasiga asoslaninb tarbiya qilinmaganliklarini ham bilaman. Bir kun ularnikida bo’lganimda farzandlariqa qanday qilib bunday go’zal tarbiya berganlarini so’ramoqchi bo’ldim. Lekin ozginadan keyin bu savolni berishga hojat yo’qligini tushundim. Hamma narsa shundoq ham ayon edi.

Farzandlarning otasi – samimiy, o’gir-bosiq va taqvodor inson, onasi esa mehribon va jonkuyar ayol. Oilada hayrli amallar qilishga alohida e’tibor berilardi. Uydagi televizor odatda o’chgan bo’ladi. Suhbatlarning barchasida Alloh zikri bor, g’iybat va yolg’ondan esa uman uzoq turiladi. Bunday oilada albatta go’zal xulqli farzandlar yetishadi. Qush uyasoda ko’rganini qiladi deb bekorga aytishmaydi.

Psixiatr bo’lganligim uchun turli xil oilalar farzandlarinig muammolari bilan menga murojaat etishadi. Ularning hammasi aynan bir narsadan shikoyat qilishadi: “Bu bola o’zini juda ham g’alati tutayapti. Unga yordamingiz kerak”. Menda hatto qabulimga keladigan barcha bolalarning ota-onalari bir degan tasavvur shakllanadi. Ko’p hollarda muamo ota-onalarda bo’lib, aynan ular qo’pol xatolarga yo’l qo’yishadi, hatto turli xil komplekslardan, ruhiy rohatsizlikdan aziyat chekishadi. Lekin afsuski ular muammo farzandlarida deb o’ylashadi. Xuddi bola oilada tarbiya olmaganu, oydan tushganday tasavvur paydo bo’ladi insonda. Ota-onalar bor kuchlariyu aqllarini sarflab tarbiya qilayotgan farzandlarida ularga yoqmaydigan hatti-harakatlar qayerdan kelganini o’ylab o’ylariga yetolmaydilar. Biz bunday ota-onalarga to’g’ri ta’sir ko’rsatishga harakat qilamiz, shunday qilganimizdan keyingina ularning farzandlari go’yo ko’z o’nglarida yaxshi tomonga o’zgarishga boshlaydilar.

Shuning uchun ham men doim avval o’zingizning hatta-harakatlaringizni tahlil qilib chiqing deyman.

Poydevor mustahkam bo’lsin

Poydevor imoratning asosi bo’lganidek, inson umrinig dastlabgi yilari uning ruhiy rivojlanishining asosidir. Bolaning aqliy rivojlanish jarayonining 80% 7-8 yoshlargacha sodir bo’lganidek, inson shaxsinig har tomonlama va uyg’un rivojlanishi ham aynan shu davrga to’g’ri keladi.

Asosan ilk ikki yil juda muhim. Chunki bu davrda o’ziga va atrofdagilarga ishonch tuyg’usi shakllanadi. Bu davrda bola muntazam e’tibor va sevgiga kuchli ehtiyoj sezadi. Hatto unga kim tarbiya berayotgani uncha muhim emas- eng asosiysi munosabatlarning davomiy va sobit bo’lishi. Tez-tez o’zgarib turadigan muhitda katta bo’lgan bolalarda keyinchalik atrofdagilarga ishonchsizlik, shuningdek odamovilik hislatlari kuzatiladi. Birovga o’ta bog’liqlilik, asabiylik, har doim shubha ichida bo’lish kabi sifatlar ilk yillarda ota-onalar amal qilishi kerak bo’lgan qoidalarga rioya qilmaganliklaridan yuzaga keladi.

Filippinda o’tkazilgan tadqiqotlar shuni ko’rsatdiki, hayotinig ilk yillarida mehr va e’tibor bilan tarbiyalangan bolalar katta bo’lganlarida ancha og’ir- bosiq, o’z hissiyotlarini boshqara oladigan insonlar bo’lib yetishganlar. Shuning uchun ham sizga hali hech narsani anglamaydigan yosh bo’lib tuyulgan ilk yillar farzandingizning ong osti rivojlanishining asosi ekanligini doim yodda tuting.

Jannatning sharbat daryolari.

Bolaga har doim hayot, o’lim va borlig’imiz haqida bilimlar berib boring. Chunki 3-5 yoshlarga kirganda bola atrofidagi olamni o’rgana boshlaydi, ko’pgina narsalar, asosan borlig’imiz va o’lim haqida sizdan javob olishni istaydi.
Misol uchun, savollar quyidagicha bo’lishi mumkin: “Oyijon, siz ham o’lasizmi? O’limdan keyin nima bo’ladi? Dadajon, Alloh qaerda yashaydi?” Javobingiz bolani qoniqtirishi bilan bir qatorda, unga tushunarli tilda bo’lishi kerak. Shuni biling ki, agar bola bunday javobga tayyor bo’lmasa, savol ham bermagan bo’lar edi. Bolaga o’lim va o’limdan keyinggi hayot, Alloh haqidagi savollarga javob berishdan qochilgan oilalardagi bolalarda qandaydir qo’rquv hissi bo’ladi.
Onamdan savol so’raganimda bo’lgan bir voqeani hech unutmayman:

- Oyijon, vafot etganimizdan keyin bizga nima bo’ladi?
- Janatga tushamiz, o’g’lim
- Keyin nima bo’ladi? Jannatda qancha yashaymiz? Onam meni abadiylik nima ekanligini tushunmasa kerak degan xayolda meni tinchlantirish uchun:
- U erda 1000 yil yashaymiz o’g’lim.


Men juda ham xafa bo’ldim. Ich-ichimdan jajji bir ovoz menga : “Agar oxir –oqibat o’ladigan bo’lsak, qancha yashashimizni nima ahamiyati bor. Men abadiy yashashni xoxlayman, yo’q bo’lishni istamayman” derdi.
Shuning uchun ham bolangizga Alloh, Qur’on, o’limdan keyingi hayot haqida bilganlaringizni albatta o’rgating. Shuningdek, farishtalarni ham unutmang. Bizni himoya qiladigan, kuzatadigan bu ko’rinmas maxluqotlarning borligini bilish, bolalarda uchraydigan ertak yoki multfilmdagi salbiy obrazlardan qo’rqqanlarida qalblariga malham bo’ladi.
Payg’ambarimiz va islom dunyosining buyuk shaxslari hayotlaridan hikoyalar keltirish ham muhimdir. Chunki bola katta bo’lar ekan, o’ziga o’rnak qilib olish uchun ideal bir shaxs qidiradi. Agar siz uning ideal shaxs haqidagi tasavvurlarini konkret bir inson bilan bog’lamas ekansiz, tez orada farzandingiz o’ziga Pokemonlar ustozi(yaponlarning tushunarsiz multfilmidan) va shunga o’xshagan yana boshqa bir ideal topib oladi.

Hech qachon bolani din asoslarini o’rgatish bilan qiynab qo’ymang. Bu ishni bolaga og’ir kelmaydigan darajada, bolangizga yoqadigan misollar keltirgan holda qiling. Misol uchun, meva sharbatini yaxshi ko’radigan qizimga jannatda meva sharbatlari oqadigan daryolar borligini, ulardan istaganingcha ichish mumkinligini aytganimdan beri uning o’lim to’g’risidagi tushunchasi shunchalar ozgardiki, hatto o’limdan qo’rqadigan boshqa bolalarga ham ijobiy ta’sir o’tkaza boshladi.



Ota – eng birinchi ustoz

Amallarimiz so’zlarimizdan ancha ustundir. Doimiy suhbat va o’gitlardan tashqari amallaringiz bilan o’zini qanday tutish kerakligini ko’rsating. Yolg’on gapirish yaxshi emasligini aytib turib, navbatdagi telefon qo’ng’irog’iga sizni uyda emas deya javob berishini buyurgan bolangizning ahvolini bir o’ylab ko’ring! Yoki o’zingiz qo’lingizda sigaret bilan “tutab” tursangizda, buyoqdan farzandingizga chekish zahar ekanligi haqida va’z o’qisangiz qanday ta’sir qiladi? Tozalik haqida o’git bergan ota o’z ortidan yig’ilmagan bir uyum axlat qoldirsa, ajabo, uning aytganlari qanday ta’sir qilarkin?

So’zlaringiz amallaringiz va his-tuyg’ularingizga uyg’un bo’lmay qo’lishidan ehtiyot bo’ling!

[jasur.best]

shaxsni shakllanishida 3 omil muhim ekanligi psixologlar tomonidan ta'n olingan:
1. Irsiyat
2. Muhit
3. Shaxsiy faollik
Demak, har biri katta ahamiyatga ega.

[Saliha]

 
Bolani tarbiyasini birinchi bo'lib ona qorindaligida boshlashi kerak deb o'yleman.
Chunki homilador ayol harom luqma emasa, bolani tarbiyalash oson bo'ladi.Keyingisi bola tugilgandan keyin unga aqiqa qilish ham bola tarbiyali bo'lishiga sabab bo'ladi.Bolani tarbiyalash, tugishdan og'irroq deb o'yleman..Oilaviy muhit,ota-ona sababchi bo'ladi bolani tarbiyasiz bo'lishiga.Tarbiyali bo'lishi uchun birinchi luqmasiga etibor berishimiz kerak..deb o'ylaman..