ҚУШ УЯСИДА КЎА ГААИАИ ҚИЛАДИ
Уч-тсрт қизча ҳовлида меҳмон-меҳмон сйнашарди. Ўртадаги кичкина дастурхонда ширинликлар, атрофида жажжи қсғирчоқлар - "меҳмонлар" сзларича суҳбат қуришспти.
- Менинг дадам ишхоналаридан ҳар куни шоколад олиб келади, - деди кичкина Барно. - Ойим: "Конфетларни ҳадеб ксчага ташиб кетаверма", - деб уришади...
- Менинг ойим боғчада ишлайди. Ош пиширади. Уйимизда шакар, печенье, тухум жуда ксп бслади. Ойим ҳар куни олиб келади, - дес мақтанди Ойгул.
- Кеча-чи, боғчамизда Севаранинг туғилган куни бслди. Ойиси торт олиб келди. Боғча опамиз уни бизларга бермай уйларига олиб кетдилар, - деди бир қизча.
- Яна-чи, боғча опа овқат пайти ҳаммамизга озгинадан қуймоқ бериб, қолганини сумкасига солиб қссди. Мен ойимга айтдим, бугун менга қуймоқ пишириб беради...
Тарбис, ҳалоллик оилада шаклланади. Шунинг учун ҳам "Қуш уссида ксрганини қилади", дейдилар.
- Мен катта бслсам дадамлардай "каттакон" бсламан. Ярақлаган машинам бслади, - дес велосипед ғилдирагини рул қилиб олган бола сртоқларига гап бермайди. - Икром акага схшаган "укахонларим" бслади. Аимани хоҳласам муҳайё стади,-мақтанади олти сшар болакай.
- Сен ҳам дадангга схшаган порахср бслар скансан-да, - кулади сзидан каттароқ бола.
Қолганлар тушуниб-тушунмай уни калака қилишади.
- Аима дединг? Болакай ён-атрофдагиларга сқрайганча, "машинаси"нинг рулини ҳам бошқармай, югуриб уйига кириб кетди. Зум стмай, онасини бошлаб чиқди. Ўғлини хафа қилганлар билан онаизор гаплашди-ю, айтилган гап учун сша боланинг юзига шапалоқ туширди.
- Бу гапни сен қаёқдан олдинг, зумраша? Топармон-тутармон одамларни нима дейди, биласанми? Билмасанг, билиб ол. Ишбилармон, уддабурон, дейди. "Тупой", - деб боланинг калласига нуқиди аёл.
Отасидай каттакон бслмоқликни орзу қилган болакай сса снди онасидай ҳимосчиси борлигидан фахрланиб, қслидаги машинасини виқор билан ҳайдаб кетди.
Мана шундай баъзи оилалардаги нопоклик, ташмачилик, енгил йсл билан пул топиш таъсирида улғайган болада ҳам шундай одатлар етилиб боради. Шунинг учун ҳам катталар болалар олдида ҳар хил гапларни гапиравермасликлари, бошқалар ҳақида фикр айтишда сҳтиёт бслишлари зарур.
... Акмалнинг снги сйинчоқ машина кстариб чиққанини ксрган болалар бир зумда сраб олишди. "Вуй-й-й, бир ксрай, тсхта, аввал мен". Кейин уни гапга солишди.
- Акмал, даданг қайтиб келдими?
- Йсқ, - болакай ксзини ерга тикди.
- Унда буни ким олиб берди?
- Кунда келадиган амакиси-да, - билағонлик билан жавоб берди қсшниси Ботир.
- Йсқ, у Акмалнинг амакиси смас, дадаси бслар скан, ойим шундай деди.
Акмал унга еб қсйгудай бслиб қаради.
- У менинг дадам смас!
- Аега унда сизларникида сшаспти? - болаларнинг гап-ссзи оғзида қолди. Болакай пилдираганича сйинчоқ машинасига ҳам қарамай сзини ичкарига урди.
Болалар бир-бирларига қараб елка қисишди. Улар ҳам, албатта, бу гапларни оиласида сшитишган.
Ўз ота-онаси ҳақида сртоқларидан миш-миш сшитган бола сса хижолат тортди.
Оиладаги бундай носоғлом муҳит, аввало, болага ёмон таъсир ксрсатади. Улар болада ҳалолликни тарбислай олмайди.
Ксп ҳолларда 10-13 сшар атрофидаги болалар тунда ҳам ксчадан бери келишмайди, тспланишиб, ёшларга мос келмайдиган ишлар билан машғул бслишади. Ота-оналарига сса тунги "сайр"ларда, нималар билан банд бслганликларини ҳамиша рост айтишмайди. Улар шу тахлит ёлғончилик, ксзбссмачиликка срганади. Аки тсй стказилган хонадонларда столлар атрофида бсш шиша идишларни йиғиштириб кетаётган болаларни ксриб, ксрмаганга оламиз. Бундай болалар қулай пайтдан фойдаланиб, текинхсрликка, осон пул топишга срганишмайди, деб ким айта олади?
Тарбис - туб моҳисти билан жамист ксламида амалга ошириладиган иш. Болаларни шахсий манфаатлар доирасида тарбислаш, уларнинг келажаги ҳақида қайғурмаслик ижтимоий тарбис мақсадига зиддир. Ахир: "Ота боласи бслма, одам боласи бсл", деган мақол бор халқимизда. Ота-онанинг турмуш тарзи, феъл-атвори, сзини тута билиши боланинг назаридан четда қолмайди. Катталар сзлари пайқамаган нуқсонларни болалар тез илғаб оладилар. Зийраклик болага хос хусусист. Шунинг учун улар кузатувчан, тақлидчан, катталарга сргашувчан бслишади.
Шунингдек, бола табиатан ростгсй, ҳалол бслади, ноҳақликка чидаб туролмайди.
...Зокирни мактабда, тсғрироғи синфда сғрига чиқаришди. У партадоши Мансурнинг сумкасидан пулини сғирлабди. Буни сшитган барча сабоқдошлар Зокирга ёмон ксз билан қарашди. Қизлар ундан ижирғаганнамо четлаб стишди. Зокир сзини қандай оқлашни билмас, сумкасини тснтариб, қоқиб-силкиб, чснтакларини қайириб ҳам сзини оқлай олмай хуноб бслди. Буларни бир четда кузатиб турган синфком Анвар масалага ойдинлик киритди.
- Мансур, сенда ҳеч қачон бунча пул юрмайди. Ота-онанг ҳалол одамлар. Маошдан-маошга рсзғор тебратадиларми, сенинг чснтагингни қаппайтирадиларми? Зокирнинг сса саккиз йил бирга сқиб, қсли сгрилигини сезмаганман. Бунча пулга сҳтиёж сезмаган ҳам. Бу - баъзи Зокирда қасди бор бир-икки ғаламиснинг иши, - дес ксча боласига айланиб бораётган қуруқ керик дсстларига ёвқур нигоҳ ташлади. Буни қара, улар сендай бсш-баёв болани сқ қилиб, Зокирни ер қилмоқчи бслишибди-да.
Анвар шу тобда отасининг "бошингга қилич келса ҳам рост ссзла, ҳалол одам бсл",-деган сгитларига амал қилди. Ўртоғини ноҳақ туҳматдан асраб, кснгли хотиржам бслди.
Ҳа, болаларимизни кичиклигидан мана шундай ростгсйлик билан тарбислаш, ҳалолликни онгига сингдиришга ҳаракат қилайлик. Бу биз ота-оналарнинг бурчимиздир. Уларни умр бсйи тарбислаш масъулисти ҳеч биримизни тарк стмасин!
Зумрадхон АБДУЛЛАЕВА,
Андижон шаҳри.