Ota-onasining tinimsiz tortishuvidan charchagan bola nima ham qilsin?! Tinchlik istab, ko‘chaga yoki o‘rtoqlari oldiga shoshadi-da. Xo‘sh, bir paytlar ko‘pchilik oldida ahdu paymon qilib, bir yostiqqa bosh qo‘ygan, hamma havas bilan qaraydigan ikki yosh nega bugun qo‘l uchida ko‘rsatilyapti? Ayol erkakka iqtisodiy jihatdan yetarlicha ta’minlay olmayot­ganini bahona qilib baqirsa, er qo‘liga erk beradi. Natijada esa yana bir oila vayron, bir norasida sarsonu sargardon. Sarosimalar ichida voyaga yetgan bola yoshligini eslaganda alamlari ko‘z yoshlarga aylanadi. Hayotini yo‘lga qo‘ya olmay ­dunyolarga sig‘may ketadi.

Maqolada ma’rifatsiz (ichuvchi, chekuvchi, turli jinoyatlarga qo‘l urgan) ona qo‘lida tarbiyalanayotgan yoki shu onaning nojo‘ya qadami tufayli sargardonlik sari yuz tutayotgan bolaning kelajagiga nisbatan o‘qilayotgan hukmlar va ularning oqibatlarini hayotiy kuzatuvlar asosida hikoya qilishga harakat qildik. Bu mavzuning bizning mulohazamizdan chetda qolgan, sizga ma’lum tomonlari bo‘lsa, nomalaringizni kutamiz.

 

Tajriba ta’lim-tarbiyaning tayanchidir. Ta’lim muassasalari bir-biridan "œtoza havo" olib turadilar. Albatta, bu mavjud kamchiliklarni bartaraf etish, ilg‘or tajribalarni amalda qo‘llash orqaligina o‘z samarasini beradi. Quyida  poytaxtimizning Hamza tumani xalq ta’limi bo‘limi tomonidan amalga oshirilayotgan ishlar hamda bu boradagi ayrim tajribalari bilan o‘rtoqlashmoqchimiz. Davomi...

 
 

   

Ota-bola munosabati hamda farzand tarbiyasi haqida xalqimizda ham, dunyo xalqlarida ham ko‘plab turli-tuman naqllar, rivoyatlar uchraydi. Dunyo dinlari hisoblangan islom, nasroniylik, buddaviylik, yahudiylik va hokazo dinlarda ota-ona va farzand munosabati hamda farzand tarbiyasiga alohida e'tibor qaratilgan. Jumladan, islom dinida farzand uchun eng muhimi ota-ona rizoligidir.

Qur'oni karimda va hadisi sharifda ota-ona va farzand muomalasi xususida ibratli fikrlar bor. Muborak hadislardan birida, jumladan, shunday deyiladi: "Otaga itoat qilish tangriga itoat qilishdir".

Ushbu hadis ma'nosidan shu narsa oydinlashadiki, farzand ota oldida mas'uliyatni his qilmog‘i hamda ota-onani hech qachon norozi qilmasligi lozim. Ammo bu hadisdan ota farzandga to‘g‘rimi-yo‘qmi nimani xohlasa buyuraverishi mumkin ekan-da, degan ma'no kelib chiqmasligi kerak. Bu borada rasululloh sallollohu alayhi vassallam shunday deydi: "Farzanding o‘ng bilan chapni ajratguncha uni podshoh, o‘zingni qul o‘rnida, farzandning o‘ng bilan chapni ajratgandan so‘ng uni qul, o‘zingni podshoh o‘rnida ko‘r. Farzanding balog‘atga yetgandan so‘ng esa u bilan do‘sting kabi muomala qil".

Sarvari olam mana shu muxtasar izoh bilan bir necha yillik mashaqqatli farzand tarbiyasining dasturini tuzib bergan, desak, yanglishmaymiz. Keling, imkon qadar ushbu hadisni tushunishga harakat qilib ko‘raylik. "Farzanding o‘ng bilan chapni ajratguncha uni podshoh, o‘zingni qul o‘rnida ko‘r...". Bundan quyidagi ma'noni anglash mumkin. Ma'lumki, go‘dak issiq bilan sovuqning, oq bilan qoraning, yaxshi bilan yomonning farqiga bormaydi. Emaklab borib choynakni ag‘darib yuborgani uchun go‘dakni jazolash foydasiz. Demak, bunday holda go‘dak "podsho", ya'ni u xohlagan ishini qilishdan o‘zini tiyolmaydi. Ota esa "qul", ya'ni farzandi xarxashasiga chidashi va unga nisbatan mehr-muruvvatli bo‘lishi kerak. Har narsaning o‘z me'yori, o‘z chegarasi bo‘lgani singari bu faslning ham o‘z vaqti bor. Birinchi fasl tugashi bilan ota va farzand munosabatining ikkinchi - ota uchun "podshohlik", farzand uchun "qullik" fasli boshlanadi. Bu fasl har ikki tomondan ham, ayniqsa, ota tomonidan nihoyatda katta mas'uliyatni talab etadi. Bu davrda otaga qo‘yiladigan asosiy talab shuki, u farzandini ilmli, ma'rifatli, madaniyatli qilishi shart. Ushbu davrda farzand qiyosan novdaga o‘xshaydi. Uni qay tarafga egsa, o‘sha holda egiladi. Bu borada buyuk alloma Yusuf Xos Hojib "Qutadg‘u bilig" ("Saodatga eltuvchi bilim") asarida shunday yozadi:

Ho‘l novda egilar, qay holda egsang,

Quruqni to‘g‘rilar faqat o‘t-otash.

Ha, bu fasl farzand uchun ilm olish, ma'naviy kamolotga yetish faslidir. Oqil ota-ona bu fasldan unumli foydalanmog‘i lozim. Farzand kamolotini ko‘zlagan ota farzandiga imkon darajasida aqlu odob ham bermog‘i kerak. Zero, hech bir ota-ona o‘z farzandiga xulqu odobdan o‘zga ulkanroq boylik berolmaydi. Ushbu fasldan so‘ng kirib kelguvchi so‘nggi fasl farzand balog‘atga yetgandan so‘ng boshlanadi. Bu davrdagi ota va farzand holati haqida rasululloh aytadi: "Farzanding balog‘atga yetgandan so‘ng do‘sting kabi muomala qil". Bu yo‘llanma ota-ona va farzandlar o‘rtasidagi totuvlik garovidir. Zero ushbu faslda farzand balog‘atga yetgan, ancha-muncha narsaning farqiga yetadigan yoshda hisoblanadi. Endi uni yosh bola ko‘rib, to‘g‘ri va noto‘g‘ri hisoblangan ishni buyuraverish, uni hamon bola hisoblash yaramaydi. Agar ota tomonidan shunday holat sodir bo‘lsa, bu tarbiyaga ziddir. Aynan otaning shunday harakati tufayli farzand qalbida unga nisbatan norozilik tug‘ilishi mumkin. Har qanday ziyrak ota-ona bu davrni darrov ilg‘ab olmog‘i va farzandi bilan bamaslahat ish yuritmog‘i lozim. Bu holat farzandga yana bir qancha ijobiy xislatlarni tuhfa etadiki, bular oxir-oqibatda farzandda o‘z kuchiga nisbatan ishonch tuyg‘usining shakllanishi, mustaqil hayotga qadam bosish muvaffaqiyati hamda boqimandalik kayfiyatining yo‘qolishiga olib keladi. Agar ota-ona uchinchi faslning kirib kelganini ilg‘amay qolsa, bu holat farzand tomonidan judayam ehtiyotkorlik bilan ota-onani ranjitmasdan eslatilishi lozim. Keling, bu borada bir misol keltirib o‘taylik.

Bir do‘stim aytadi:

- Ota-onam aynan shu uchinchi faslni ilg‘amay qoldi. Ular hamon ikkinchi fasl ta'sirida bo‘lib, menga faqat buyruq berishardi. Men esa otamga buni qanday yetkazishni bilmay hayron edim. Nihoyat bunga imkon tug‘ildi. Bir kuni otam: "Qani o‘g‘lim, xaskashni ol, tomorqadan kichikroq chil olib, sabzi ekib qo‘yamiz", deb qoldi. Ota-bola tomorqaga o‘tdik. Men sabzi urug‘ini sepib, ustidan xaskash torta boshladim. Otam esa uzoqdan turib, tuproqni u yoqqa tort yoki bu yoqqa tort, deya ko‘rsatma berardi. Afsuski, ishni otam aytganday qilsam, chil qiya bo‘lib qolar va unga suv yaxshi chiqmasdi. Men otamga e'tiroz bildirdim. Lekin otam, ko‘p gapirmay aytganini qilishimni "maslahat" berdi. Noiloj otamning aytganini qildim. Oradan bir qancha vaqt o‘tib, sabzilar chiqdi. Ammo chilning yarmiga suv chiqmay qoldi - yarmida sabzi boru qolganida hech vaqo o‘smadi. Ahvolni ko‘rib, otamning qoshi chimirildi.

- Shu yoshga kirib bitta chilni ham eplab tekislolmabsan. Qara, yarmiga suv chiqmabdi. Ishlayotganda ko‘zing qayoqda edi. Qoyil, avjini qara, sen olgan chil-da - deya kesatdi. Men ham ìuloyimroq ohangda javob qildim:

- To‘g‘ri, ìen chilni ñizning ko‘zingiz bilan olãan edim. Ño‘zlarim keskin qattiq botmasin deb tabassum qilib turardim. Otam menga tikilib qoldi. Keyin qah-qah urib kulganicha nari ketdi.

Shu tariqa otam va men uchinchi faslga qadam qo‘ydi. Bu fasl ota va bolaning do‘stlashuv fasli edi.

Ushbu hikoyani tinglar ekansiz, uchinchi fasl mohiyatini anglaganday bo‘lasiz. Yodingizga esa bir donishmand bilan bo‘lgan savol-javob kelaveradi. Undan so‘rashibdi:

- Kim yaqin, otami yoki do‘stmi?

Donishmand javob beribdi:

- Shubhasiz, ota. Agar u do‘st bo‘lsa.

Beixtiyor savol tug‘iladi: xo‘sh, ota o‘z xatosini tushunmay, bolani nohaq deb hisoblaganda nima bo‘lardi? O‘z-o‘zidan ravshanki, bolada otaga nisbatan norozilik tuyg‘usi bosh ko‘tarardi. Buning oqibati esa hech qachon yaxshilik bilan tugagan emaski, hayotda sodir bo‘layotgan voqealardan bunga istagancha misol olish mumkin. Hech qachon farzand o‘z-o‘zidan yomon yo‘lga tushib qolmaydi. Ota-ona ushbu fasllarni unutdimi, demak, farzand tarbiyasi tanazzulga yuz buradi.

Xullas, ota-ona go‘dak xarxashasini ko‘tarmog‘i, o‘smir tarbiyasiga jiddiy e'tibor qaratmog‘i hamda voyaga etgan farzandi bilan bamaslahat ish tutmog‘i lozim. Shundagina ota va bola o‘rtasidagi me'yor chegarasi buzilmaydi. Shundagina har ikki tomon o‘rtasida tushunmovchilik kelib chiqmaydi.


 

Assalamu alaykum!
Ko'pchilikni og'zidan eshitib qolamiz...
Bola tarbiyasiga maktab burchli deyishadi, bazida esa ota-ona deyishadi,
aslida xam shundaymi?
Aslida bola bir koptok emaski, gohidada maktab tomonga gohida esa ota-onaga "ma ol tarbiyala" deb uzatiladigan!
Bola tarbiyasiga albatta birinchi o'rinda ota-ona mas'ul.
Maktab bunda bir yordamchi xolos!

 
Bolani haqiqiy solih va odobli bo'lishiga harakat qilib ,uni yetuk inson bo'lib tarbiyalamoqchi bo'lgan ota-onalar avval o'zlari bn jiddiy shug'ullanishlari kerak .

Ассаламу алайкум!
Ушбу мавзуга оид фикрларни сқир сканман, турли ва ҳақ қарашлар келтирилганига гувоҳ бслдим. Ҳар кимнинг турфа хил айтган гапини жамлаб, таҳрир қилсак, айни ссралган саволнинг катта қисмига жавоб келиб чиқади!
Мен ҳам ушбу саволга сзимнинг ожиз фикларимни барчамиз учун манфаатли бслишини Марҳаматининг чеки йсқ Меҳрибон Ҳолиқдан ссраб бошласам!
А­нг аввал Тарбис деган ссзга атрофлича тсхталиб олсак! Тарбис ссзи луғавий жиҳатдан боқди, жисмонан ва аҳлоқан парваришлаш деган маъноларни англатади! Туғилажак гсдак сса боқилишга, жисмонан ва аҳлоқан парваришга муҳтож бслади! Ва табиийки, гсдакнинг мазкур сҳтиёжини унга масъул шахслар қондиришади! Бу масъулистни Ислом фарзанднинг ота-онадаги хаққи сифатида жорий қилиб қсйган! Ҳамда бундан ҳеч бир ота-она  бсйин товлай олмайди. Демакким, кспчилигимиз таъкидлаганимиздек фарзанднинг дастлабки босқичдаги тарбиссига ота-она масъул. Айтайлик мактабнинг қоравули шу мактаб ичидаги буюмларни четга сширинча олиб чиқиб кетилмаслигини таъминлашга масъул. Гар бирор буюм йсқолса, сғриланса сша қоравулнинг жавоб бериши аниқ! Худди шу каби биз ҳам фарзандларимиз қалбининг қоравулимиз . У соф фитрат билан туғилган қалбни шайтоний иллатлар билан ғуборланишидан қсриқлаймиз. Мактаб қоравули бегона одамни мактаб худудига берухсат киришига йсл қсймагани каби, биз ҳам Аллоҳ ва Унинг А асули :sw:нинг рухсати бслмаган ишларни бажарилишига йсл қсймаймиз!  Ана шу қоравулчилик давомида бажарадиган ишларимизнинг схлит номи Тарбисдир.
А­нди бу тарбис қачондан бошланади, нимага боғлиқ деган саволга жавоб берсак!
Шахсан менинг қарашим бсйича Тарбис-ср ва хотиннинг илк никоҳ кечаларидан бошланади ҳамда у нист, ихлос ва ҳаракатга боғлиқ. Чунки Исломий таълимот бизга шуни уқтирадики,
Ибн Аббос  :ra:дан ривост қилинади:
"Аабий :
"Агар бирингиз сз аҳлига сқинлик қилишни ирода стган пайтида "Бисмиллаҳи. А­й бор Худоё биздан шайтонни четда қилгин, шайтонни бизни ризқлантирган нарсангдан четда қилгин", деса, албатта, агар сшандан унга фарзанд бериладиган бслса, унга шайтон абадий зарар етказа олмайди", дедилар
Бухорий, Муслим, Абу Довуд, Термизий, Аасаий ривост қилишган.
Мана тарбиснинг биринчи қадами қайда?
Зотан, юқоридаги атига икки қатор, лекин нақадар муҳим бслган Аабавий дуони билмайдиганлар қанча!
Атрофимиз тарбисси ёмон ёшлар билан кспасётган скан демак билайликки, бунда нафақат сша тарбисси ёмон боланинг ота-онаси балким бизнинг ҳам ҳиссамиз борлигин унутмайлик! БУ гапимни "битта болага етти маҳалла жавобгар" деган маънода смас, мусулмон қсшнисига қсшилиш одобларин сргатмаган бепарво инсон сифатида қабул қилишингизни ссрардим. Тарбиснинг мана шундай илк босқичини сзимиз билмай туриб, билмаганларга сргатмай туриб оҳ ураверишимиз бекор. Зеро, бу пойдевори мустаҳкам бслмаган бинонинг ёнига келиб олиб, "у ёнидан тиргак қсйиш керак, бу ёнидан қсйиш керак" деган гап билан бир хилдир! Зотан Асоси мустаҳкам бслмаган бинонинг самараси оз  бслишини барчамиз биламиз.
Шунинг учун келинглар аввал асосни мустаҳкам стишдан бошлайлик! Бу иш қандай  бошланиши ҳақидаги менинг тушунчам шулардан иборат!
Сизлар буни сқиб, фикрингизни айтинг-чи, ИншаАллоҳ тарбиснинг кейинги босқичлари ҳақида ҳам гаплашамиз!
Аллоҳ барчамизга сзимиз истагандан ҳам зиёда тарбислироқ фарзандлар ато стсин!
 

Айтганча, фарзандларга тарбис кор қилмаслигининг сна бир сабаларидан бири биз каби тарбисчилар айни шундай мавзуларга бесътибор қараб, турфа хил охиратимиз учун манфаатсиз бахсларга берилаверишимиздир. Валлоҳу аълам!

Мавзунинг мантиқий давоми деб билгайсизлар!
Бир нарсага чуқурроқ сътибор беришимиз керак!  Оқнинг қораси, туннинг куни, очнинг тсқи бслгани каби схшининг ёмони, тарбислининг тарбиссизи бслади! Ва лекин Аллоҳ сзининг ажойиб ҳикмати, Чексиз химмати билан барча жабҳада васатийликни(мсътадилликни) қарор топтиришни жорий қилиб қсйган! Яъни, снг аввал сзингизда сҳши хулқларнинг фазилати, ёмон хулқларнинг мазамматини тушуниб, ғазаб, шахват, хиқду-хасад, химмат ва сна шунга схшаш хулқларни сртачаликка олиб келганингиздан кейин ён-верга боқасиз! Биламизки, сиз айтгандек тарбисга муҳтож ота-оналарнинг тарбисли қсшнилари, тарбисли қариндошлари бслиши керак! Мисол тариқасида сизни тарбисга муҳтож қсшнингизни олайлик! Мусулмончиликда сса, қсшнига жиддий стиборда бслишга уқтирилади! Сиз сша тарбисга муҳтож қсшнига(албатта, аёлни назарда тутспман) шундай азиз инсон бслинг-ку, сизнинг гап ва насиҳатларингизни  жон қулоғи билан сшитсин! Шунда сиз сзингиздаги мсътадиллик руҳини қушнингизда ҳам сриштиришга уринишингиз мумкин!
Зотан, имом Бухорий ва бошқа муҳаддисларимиз Тамийм ад-Дорий розисллоҳу анҳудан ривост қилган ҳадисларида: «Лайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Дин насиҳатдир», дедилар»

 Шундан келиб чиқсак, гар тарбисли ота-она билан бирга тарбисга муҳтожи ҳам бслмаса,  "Дин насиҳатдир" каби ҳадисларда маъно қолмас сди!
Валлоҳу аълам!
Аллоҳдан тарбисчиларга куч-қувват ссрайман!

Minbarning poyida tursa ham eshak,
Tarbiya yuqmaydi, bo`lmaydi odam.
Tarbiya ko`rmayin ulg`aysa kishi,
Eshak bo`lib qolur yuzga kirsa ham.

Sa'diy

Kecha yaqin bir yoshgina, endigina 16 yoshga to'lgan bola o'z otasi bilan teng, deyarli kattaroq ham bo'lgan bir amaki bilan tengma-teng so'kishib yotibdi. U bolani og'zidan chiqqan gapni eshitib xayron qoldim. Amaki ham dadasini hurmati deb indamaygina tinchlantirmoqchi bo'lsa, besh battar sakrab so'kinadi. Aslida amaki unga ozginagina tanbeh berdi xolos, shuning uchun turli zamonaviy so'zlar bilan amakini yer bilan bitta qilib tashladi. U ham mayli, bolaning dadasi kelgach, erkatoy o'g'ilcha bo'lgan voeqeani teppa-teskarisini aytdi va amaki bilan otasi o'rtasiga sovuqchilikni tushurdi qo'ydi. Endi navbat amakiga=ota +bola teng tashlanishdi.Mana shunday aqli past otalar ham bisyor. Ular kelajakka o'zlariga o'xshagan axmoq otalarni kashf qilayotganlariga nima deysiz. Bolaniku tarbiyalab olsa bo'ladi, lekin otalarni tarbiyalaydigan tarbiya maskanlari ham bormikin?
__________________