Зул-ҳижжанинг сн куни фазилати ва уларда қилинажак амаллар ҳақида
Тайёрловчи: Ислом савол ва жавоб веб саҳифаси
Таржимон: Ислом Аури
Бисмиллаҳир роҳманир роҳийм
Давру давронни сратган ва баъзисини баъзисидан афзал қилган, айрим ойлар ва туну кунларни бошқаларидан айрича имтиёз ва фазилатлар билан хослаган, уларда ажру савобларни бисёр ва фазилатларни ксп қилган Аллоҳ таолога ҳамду санолар бслсин. У Зот бандалари солиҳ амални кспайтиришлари ва тоатга рағбат ҳосил қилишларида уларга ёрдам бслсин деб ва мусулмон киши мсл-ксл савобга сришиб қолиш йслида нашот билан ҳаракат қилиши, слим келмасидан туриб унга тайёрланиши, охират кунига озуқа жамғариб олиши учун бу кунларни Ўзи томонидан уларга раҳмат қилиб берди.
«Тоат мавсумларининг фойдаси шуки, улар пайтида инсон ибодатларидаги кемтикларни тслдириб олади ва қслдан бой берган ажру савоблари срнини қоплаб олади. Ушбу фазилатли мавсумлардан ҳар бир мавсумда бандалар у билан Аллоҳ таолога қурбат ҳосил қиладиган вазифалар ва Аллоҳ таолонинг сзи истаган бандаларига ато стадиган фазлу марҳаматлари бордир. Ушбу ойлар, кунлар ва соатлар мавсумини ғанимат билиб, уларда тоат-ибодатлар воситасида Аллоҳга қурбат-сқинлик ҳосил қилишга улгуриб қолган киши ҳақиқий бахтли инсондир, шу билан у Аллоҳнинг мазкур фазлу марҳаматларидан насибадор бслиш бахтига мушарраф бслиб қолса ва шу туфайли охиратда дсзах азобларидан омонликда бслса ажаб смас» (Ибн А ажаб, «Ал-латоиф»: 40-б).
Мусулмон киши умрининг слчовли сканини ва ҳаётининг қадр-қийматини билиши ва Ларвардигорига кспдан-ксп ибодат қилиб қолиши, умрбод схшиликлар қилиб қолишга интилиши даркор.
Аллоҳ таоло айтади:
«То сизга аниқ-нарса (съни, слим соати) келгунича Ларвардигорингизга ибодат қилинг!» (Ҳижр: 99).
Мазкур тоат мавсумларидан бири — зул-ҳижжа ойининг дастлабки сн кунлиги бслиб, Аллоҳ таоло бу кунларни йилнинг бошқа кунларидан афзал қилди. Ибн Аббос розисллоҳу анҳумодан ривост қилинади: А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Ҳеч қайси кунда қилинган солиҳ амал ушбу сн кунда қилинган солиҳ амалчалик Аллоҳга суюкли смас», дедилар. «А А асулуллоҳ, Аллоҳ йслидаги жиҳод ҳамми?», ссрашди саҳобалар. «Ҳа, Аллоҳ йслидаги жиҳод ҳам! Фақат моли-ю жони билан (жиҳодга) чиқиб, булардан бирортаси билан қайтмаган киши (съни моли ҳам, жони ҳам сша ерда қолиб, сзи шаҳид бслган киши) бундан мустасно», дедилар (Имом Бухорий ривости: 2/457).
Ибн Аббос розисллоҳу анҳумодан ривост қилинган сна бир ҳадисда А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Ҳеч бир амал Аллоҳ азза ва жалла наздида азҳонинг сн кунида қилинган схшиликдан ксра покроқ ва ажри улуғроқ смасдир», дедилар. «Аллоҳ йслидаги жиҳод ҳамми?», деб ссралди. «Ҳа, Аллоҳ азза ва жалла йслидаги жиҳод ҳам! Фақат моли-ю жони билан (жиҳодга) чиқиб, булардан бирортаси билан қайтмаган киши (съни моли ҳам, жони ҳам сша ерда қолиб, сзи шаҳид бслган киши) бундан мустасно», дедилар (Доримий (1/357) ривост қилган, «Ирвоъ»да (3/398) айтилишича, исноди ҳасан).
Бу ва бошқа далиллар далолатига ксра, ушбу сн кунлик йилнинг бошқа кунларидан мутлақо афзал, ҳатто рамазоннинг охирги сн кунлигидан ҳам фазилатлироқ саналади. Фақат, рамазоннинг охирги сн кунининг кечалари уларда минг ойдан ксра схшироқ бслган кеча — лайлатул-қадр борлиги туфайли афзалроқдир. (Тафсир Ибн Касир: 5/412).
Мусулмон биродар! Билингки, ушбу сн кунлик бир неча ишлар сабабли фазилатли бслган:
1) Аллоҳ таоло ушбу кунларга қасамёд қилган. Бир нарса билан қасамёд қилиш сша нарсанинг аҳамистли ва манфаати улуғ сканига далолат қилади. Аллоҳ таоло:
«Тонгга қасам. (Зул-ҳижжа ойидаги аввалги) сн кечага қасам» (Фажр: 1, 2), деди. Ибн Аббос, Ибн Зубайр, Мужоҳид ва бошқа салаф ва халаф муфассирлар бу кечалар зул-ҳижжанинг сн куни сканини таъкидлаганлар, Ибн Касир: «Шу гап тсғридир», деган (Тафсир Ибн Касир: 8/413).
2) Юқоридаги саҳиҳ ҳадисда айтилганидек, Лайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва саллам ушбу кунларни дунёдаги снг афзал кунлар сканига гувоҳлик берганлар.
3) А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам бу кунларда юртларида бслганларни замон шарафи ва — Аллоҳнинг Уйини ҳаж қилаётган кишиларни — макон шарафи борлиги учун уларда солиҳ амаллар қилишга ундаганлар.
4) У зот соллаллоҳу алайҳи ва саллам бу кунларда ксп тасбеҳ, ҳамд ва такбир айтишга буюрганлар. Абдуллоҳ ибн Умар розисллоҳу анҳумодан ривост қилинган ҳадисда А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Аллоҳ наздида зул-ҳижжанинг сн кунидан улуғроқ кун йсқдир. Ҳеч қайси амал ушбу сн кунда қилинган амалчалик Аллоҳ таъолога суюкли смас. Бас, сша кунларда таҳлил, такбир ва ҳамдни ксп айтинглар!», дедилар (Аҳмад: 7/224) ривости, Аҳмад Шокир иснодини саҳиҳ санаган).
5) Бу кунлар ичида Арафа куни бордир. Арафа — Аллоҳ таоло динни комил қилган ва (фаришталар) ҳозир бсладиган кундир. У куннинг рсзаси стган ва келгуси йилнинг гуноҳларига каффорат бслади. Йилнинг мутлақо снг улуғ куни бслган, ҳеч қайси кунда тоат-ибодатлар у кундагича жамланмайдиган ҳажжи акбар — қурбон байрами куни ҳам мана шу сн кунликдадир.
6) Қурбонлик бсғизлаш ва ҳаж кунлари ҳам мазкур кунлар ичидадир.
Ушбу сн кунликка етмоқ Аллоҳ таоло тарафидан бандага ато стилган снг катта неъматлардан биридир. Ибодатга белни маҳкам боғловчи солиҳ бандалар бу кунларнинг қадрига етиб, улардан фойдаланиб қоладилар. Мусулмон киши ушбу улкан неъматни ҳис қилиши, бу фурсатни ғанимат билиши лозим. Бу сса бу кунларнинг ҳар бир дақиқасидан тоат-ибодатлар билан унумли фойдаланиб қолиш билан бслади. Аллоҳнинг бандаларига фазлу марҳамати кенгки, мусулмон киши бир хил амалда давом стиш билан зерикиб, малолланиб қолмаслиги ва давомий равишда Хожасининг ибодатида бслиши учун У схшилик йслларини хилма-хил, тоат-ибодатларни турли ксринишда қилиб қсйган.
Қуйида зул-ҳижжанинг дастлабки сн кунлигида мусулмон киши ғайрат ксрсатиши лозим бслган улуғ амаллардан баъзиларини келтирамиз:
1) А сза. Зул-ҳижжанинг тсққиз кунида рсза тутиш суннатдир. Чунки, Аабий соллаллоҳу алайҳи ва саллам ушбу сн кунликда солиҳ амалларга ундаганлар, рсза снг афзал амаллардан саналади. Аллоҳ таоло бу амални Ўзи учун хослаган. Ҳадиси қудсийда келганидек: «Аллоҳ таоло: «Одамзотнинг ҳар бир амали сзи учун, фақат рсза бундан мустасно. У мен учундир ва унинг мукофотини Ўзим бераман», деди» (Бухорий (1805) ривост қилган).
Лайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва саллам сзлари зул-ҳижжанинг тсққиз кунида рсза тутардилар. Ҳунайда ибн Холид аёлидан, у сса Аабий соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг аёлларидан биридан ривост қилишича: «Аабий соллаллоҳу алайҳи ва саллам зул-ҳижжанинг тсққиз кунида, Ошуро кунида ва ҳар ойдан уч кун — ойнинг биринчи душанбаси ва икки пайшанбасида рсза тутардилар» (Аасоий (4/205) ва Абу Довуд ривост қилганлар, Албоний «Саҳиҳ сунан Аби Довуд»да (2/462) саҳиҳ деб келтирган).
2) Такбир.Ушбу сн кунликда такбир, таҳлил, ҳамд ва тасбеҳни ксп айтиш суннатдир. Аллоҳга бандаликни изҳор қилиб ва Унинг буюклигини сълон қилиб, ушбу зикрларни масжидларда, уйларда, йслларда ва Аллоҳни зикр қилиш жоиз бслган ҳар қандай сринларда овоз чиқариб айтиб юрилади.
Аркаклар баланд овозда, аёллар сса махфий тарзда айтадилар.
Аллоҳ таоло айтади:
«Улар сзлари учун бслган (диний ва дунёвий) манфаатларга шоҳид бслиш учун ва маълум кунларда (съни Қурбон ҳайити кунларида Аллоҳ) уларга ризқ қилиб берган чорва ҳайвонларини (қурбонлик учун ссйиш) устида Аллоҳ номини зикр қилиш учун (келурлар)» (Ҳаж: 28). Жумҳур уламо маълум кунлардан мурод — зул-ҳижжанинг сн куни сканини таъкидлаганлар. Ибн Аббос розисллоҳу анҳумо: «Маълум кунлар — сн кунликдир», деганлар.
Такбир қуйидагича айтилади:
«Аллоҳу акбар, Аллоҳу акбар, ла илаҳа иллаллоҳу, валлоҳу акбар, ва лиллаҳил ҳамд». Такбирнинг бундан бошқа ксринишлари ҳам бор.
Ҳозирги даврда такбир айтиш десрли унутилган суннатлардан бслиб қолди. Ушбу сн кунликда уни камдан-кам одам айтаётганига гувоҳ бсласиз. Аслида, суннатни тирилтириш ва ғофилларга сслатиш учун уни овоз чиқариб айтиш керак. Имом Бухорий ривост қилишича, Абдуллоҳ ибн Умар билан Абу Ҳурайра розисллоҳу анҳумо зул-ҳижжанинг сн кунида бозорга чиқиб такбир айтардилар. Уларнинг такбирини сшитиб, одамлар ҳам такбир айтишарди. Мурод — одамлар такбир айтиш ссларига келиб, ҳар ким сзича такбир айтишидир, ҳамма биргаликда жср бслиб айтиш смас. Бундай қилиш машруъ смас.
Унутилаёзган суннатларни иҳё қилишда улуғ ажру савоблар бордир. Бунга А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг қуйидаги ҳадислари далил бслади: «Ким мендан сснг менинг суннатимдан йсқ бслиб кетган бир суннатни тирилтирса, у учун сшанга амал қилган кишиларнинг савобича савоб бслади, лекин бу уларнинг савобидан бирон нарсани камайтирмайди» (Имом Термизий (7/443) ривост қилган, шу мазмундаги бошқа ҳадислар ҳам борлигидан ҳасан ҳадисдир).
3) Ҳаж ва умрани адо стиш.Бу кунларда қилинадиган снг улуғ ибодатлардан бири — ҳаж ва умра ибодатидир. Аллоҳ таоло кимни ҳаж ва Ўз уйининг зиёратига муваффақ қилган бслса ва у ҳаж маросимларини бекаму-ксст адо стса, иншооллоҳ, А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг ушбу ссзларидан насибадор бслади: «Мабрур ҳажнинг жаннатдан бошқа мукофоти йсқдир» (Муттафақун алайҳ).
4) Умуман, солиҳ амалларни кспайтириш. Чунки, солиҳ амал Аллоҳ таолога маҳбубдир, бу сса уларнинг Аллоҳ таоло ҳузурида ажру савоби бисёр бслишини лозим тутади. Ҳаж қилиш имкони бслмаган одам ушбу фазилатли айёмларни намоз, Қуръон тиловати, зикр, дуо, садақа, ота-онага схшилик қилиш, силаи раҳм, амри маъруф, наҳий мункар каби тоатлар ва схшилик йсллари билан обод қилиш керак бслади.
5) Қурбонлик ссйиш.Ушбу сн кунликда қилинадиган солиҳ амаллардан сна бири — Аллоҳ таолога қурбат ҳосил қилиш мақсадида қурбонлик ссйиш бслиб, қурбонлик қилинадиган жонлиқни имкон қадар семизроқ ва схшироғини танлаб олиш, Аллоҳ йслида пул-мол сарф қилишга қисинмаслик керак.
6) Холис тавба қилиш.
Ушбу кунларда Аллоҳ таолога холис тавба қилиш ва барча гуноҳлардан тийилиш бошқа пайтларга қараганда сна ҳам зарурроқдир. Тавба — Аллоҳ таолога қайтиш ва Аллоҳ таоло ёмон ксрадиган ишларни зоҳиран ва ботинан тарк қилиш, стганларига пушаймон қилиш, снди қайтиб қилмасликка ва Аллоҳ сусдиган ишларни қилиш билан ҳақда барқарор туришга азму қарор қилиш демакдир.
Бирон маъсистга қсл уриб қсйган мусулмон киши дарҳол, пайсалга солмасдан ундан тавба қилишга шошилиши вожиб. Чунки:
Аввало, слими қачон келишини билмайди.
Қолаверса, ёмонликлар бошқа ёмонликлар сари етаклайди.
Фазилатли вақтларда тавба қилишнинг сзига хос аҳамисти бор. Чунки, нафсларнинг тоатларга сгилиши осонроқ, схшиликларга рағбати кучлироқ бслади. Шу билан гуноҳларни сътироф стиш ва стганларига пушаймонлик ҳосил бслади. Аслида, тавба ҳамма вақт ҳам вожиб иш. Мусулмон кишининг холис тавбаси фазилатли вақтлардаги фазилатли амаллар билан бирлашса, бу фалоҳ-нажот белгисидир, иншооллоҳ. Аллоҳ таоло айтади:
«Анди ким тавба қилиб, иймон келтириб, схши амал қилиб стган бслса, шосдки ана сша (киши) нажот топувчилардан бслур» (Қасас: 67).
Шундай скан, мусулмон киши схшилик мавсумларидан унумли фойдаланиб қолишга шошилиши, зориқиб турган кунида жонига оро кирувчи савобли амаллар дастурхонини сзидан олдин юбориб қсйиши даркор, зеро, бу кунлар тез стиб кетади. Савоб оз, сафар сқин, йсл хавф-хатарларга тсла, ғурур ғолиб, хатар улкан, Аллоҳ таоло кутиб турибди, қайтишлик Унинг ҳузуригадир.
«Бас, ким (ҳаёти-дунёдалик пайтида) зарра мисқоличалик схшилик қилса (Қиёмат Кунида) сшани ксрур. Ким зарра мисқоличалик ёмонлик қилса уни ҳам ксрур!» (Залзала: 7,
.
Бу улуғ кунларда фурсатни ғанимат билиб қолиш зарур! Уларнинг срнини боса олувчи ва уларга тенг келувчи кунлар йсқдир. Шундай скан, амалга шошилинг! Ажал ҳужумига дучор бслмасдан туриб шошилинг! Сустлик қилган киши сз қилмишига пушаймон бслишидан аввал, орқага қайтарилишини слиниб-ёлвориб ссраганида ссрови ижобат қилинмайдиган кун келишидан олдин шошилинг! Ўлим — орзу қилувчи билан унинг орзуси сртасига тсғаноқ бслмасидан туриб, инсон сзининг қилмишлари туфайли ҳалокат чоҳида маҳбусга айланмасидан туриб шошилинг!
Ай дили тош қотган, кснгил чироғи счиб, қалби тун зулматларидан-да қоронғулашиб кетган инсон! Кснглинг ёришиб, дилинг юмшайдиган фурсатлардан фойдаланиб қол, ушбу сн кунликда Хожангнинг фазлу марҳамат насимига бағрингни тут! Зеро, Аллоҳ таолонинг Ўзи истаган бандаларига ато стувчи буюк марҳаматларидан баҳраманд бслолган инсон қиёмат куни снг бахтли инсон бслади.
Manba: Islom Nuri Veb Sahifasi
