Assalomu alaykum!
Muqaddas oylardan hisoblangan zulhijja oyining kirishiga ham oz qoldi. Hadislarda bu oyning fazilati haqida biz uchun birqancha hushxabarlar berilgan.
Birodarim, sizga bu oy muborak bo'lsin!
Bu oyda qilinajak g'animat ibodatlaringizni O'zi husni maqbul etsin!



Alloh taolo Haj surasini 28-oyatida:

«Ma’lum kunlarda Allohning nomini zikr qilinglar», deb aytgan. Ibn Abbos (r.a.) «Ma’lum kunlar»ni zulhijjaning avvalgi o’n kuni, deganlar.

Ibn Abbos (r.a.) rivoyat qiladilar: «Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Mana bunda (ya’ni, zulhijja oyining avvalgi o’n kunida) qilinganidan-da afzalroq amal yo’q», dedilar. Shunda sahobalar: «Alloh yo’lidagi jihoddan hammi?» deyishdi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Ha, deb, «lekin bir kishi moli va nafsini xatarga qo’yib ko’chaga chiqsayu, hech bir narsa bilan qaytmasa, ana o’sha afzaldir», dedilar. Imom Buxoriy rivoyatlari.

Imom Termiziyning rivoyatlarida: «Solih amallar qilingan kunlar ichida zulhijja oyini o’n kunidan ko’ra Allohga mahbubroq kun yo’qdir», dedilar, deb keladi.

Abu Hurayra r.a.dan rivoyat qilinadi: «Alloh taologa ibodat qilinadigan kunlar ichida Zulhijja oyining (avvalgi) o‘n kunidan sevimli kun yo‘q. U kunlarda tutilgan ro‘za yil davomida tutilgan ro‘zaga teng. U kechalarda qilingan ibodat Qadr kechasida qilingan ibodatga tengdir» («Uqud’ul-javohir», 2-831).

Abdulloh ibn Abdurahmon Doramiyning «Musnad»larida rivoyat qilinadi: Nabiy sollallohu alayhi vasallam «Zulhijja oyining o’n kunidagi amaldan ko’ra afzalroq amal yo’qdir», dedilar.

Faqih Abu Lays Samarqandiy (r.a.) aytadilar: Ibn Abbos (r.a.) rivoyat qilishlaricha, Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam aytganlar: "Solih amallarning Allohga mahbubrog‘i mana shu kunlarda qilinganidir". Ya’ni, zulhijja oyining birinchi o‘n kunligida qilingan amallar.

davomi...

Савол: Сиздан Зулҳижжанинг сн кунлиги фазилатлари ҳақида келган ривостларни тушунтириб беришингизни ссраймиз. Бу сн кунликка хосланган қандай амаллар бор?

Жавоб:

الحمد لله والصلاة والسلام على رسول الله نبينا محمد وعلى آله وصحبه أجمعين، وبعد:


Бухорий ва бошқа уламолар Ибн Аббос разисллоҳу анҳумодан ривост қилишганки, Аабий соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: "Бирор-бир кун йсқки, ундаги солиҳ амал бу сн кунликдагидан ксра Аллоҳга суюклироқ бслса". Одамлар ссрашди: "А А асулуллоҳ, Аллоҳ йслидаги жиҳод ҳам суюкли бслолмайдими?" А асулуллоҳ дедилар: "Аллоҳ йслидаги жиҳод ҳам суюкли бслолмайди. Аммо бир инсон жони ва моли билан чиқиб, ундан бирон нарса қайтиб келмаса, шугина мустасно". (Саҳиҳул-Бухорий - 969; Сунани Аби Довуд - 2438).

Имом Аҳмад Ибн Умар разисллоҳу анҳумодан ривост қиладилар (5446). Аабий соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: "Аллоҳнинг наздида бирор кун йсқки унда қилинган амал бу сн кунликда қилинганчалик маҳбуброқ бслса. Бас, таҳлил, такбир ва ҳамдни ксп айтинглар".

Ибн Ҳиббон сз "Саҳиҳ"ларида Жобир разисллоҳу анҳудан ривост қилганлар. Аабий соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: "Аллоҳ ҳузурида Арафа кунидан афзалроқ бирор кун йсқ".

Биринчи. Ҳаж ва умра ибодатини бажо қилиш.

Бу шу кунлар ичида қилинадиган амалларнинг снг афзалидир. Бунинг фазилатига бир неча ҳадислар далолат қилади. Жумладан, Лайғамбар алайҳиссалом дедилар: "Умра сзидан кейинги умрагача бслган гуноҳларга каффоратдир. Ҳажжи мабрурнинг мукофоти фақат жаннатдир". Бу ҳақда сна бир қанча саҳиҳ ҳадислар ворид бслган. (Саҳиҳул-Бухорий - 1773, Саҳиҳул-Муслим - 1349).

Иккинчи. Бу кунларнинг ҳаммасида ёки уддасидан чиққан кунларида, хоссатан Арафа куни рсзадор бслиш.

Шубҳа йсқки, рсза снг афзал ибодатлардан саналади. У ҳадиси қудсийда айтилганидек, Аллоҳ Ўзи учун танлаб олган амаллардандир. Аллоҳ таоло айтган: "А сза Мен учундир. Унинг мукофотини ҳам Мен Ўзим бераман. Зеро, банда таоми, суви ва шаҳватини Мен учун тарк қилади". (Муснади Аҳмад - 9112, Саҳиҳул-Бухорий - 7492, Саҳиҳул-Муслим - 1151).

Абу Саид ал-Худрий разисллоҳу анҳудан ривост қилинади. У киши дедилар. А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айтдилар: "Қайси бир банда Аллоҳ йслида бир кун рсза тутса, Аллоҳ шу кун сабабидан унинг юзини етмиш куз муддатича узоқлаштириб юборади". Етмиш куз дейилишидан мурод, етмиш йилдир. (Муттафақун алайҳ, Бухорий - 2840, Муслим - 1153).

Муслим Абу Қатода разисллоҳу анҳудан ривост қиладилар (1162). Аабий соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: "Аллоҳдан умид стаманки, У Арафа кунининг рсзасини аввалги ва кейинги йилнинг гуноҳларига каффорат қилади".

Учинчи. Бу кунларда такбир, зикр ва дуолар билан машғул бслиш.

Аллоҳ марҳамат қилади: "Маълум кунларда Аллоҳнинг исмини зикр қилсинлар". (Ҳаж сураси, 28-ост). Бизга схши аёнки, "маълум кунлар"ни сн кунлик муддат деб тафсир қилинган. Шунинг учун уламолар бу кунларда зикрни ксп айтишни мустаҳаб санаганлар. Юқорида Аҳмад Ибн Умар разисллоҳу анҳумодан ривост қилган ҳадисда: "Бу кунларда таҳлил, такбир ва ҳамдни ксп айтинглар", деган ссз стди. Бухорий Ибн Умар ва Абу Ҳурайра разисллоҳу анҳумдан ривост қиладилар. У икковлари сн кунлик давомида бозорга чиқиб такбир айтишарди. Одамлар ҳам уларнинг такбирларини сшитиб такбир айтар сдилар. Исҳоқ тобеийнларнинг фуқаҳоларидан - раҳматуллоҳи айлайҳим - ривост қиладилар. Улар мана бундай деб такбир айтишар сди: "Аллоҳу Акбар, Аллоҳу Акбар, ла илаха иллаллоҳу валлоҳу Акбар, Аллоҳу Акбар, валиллаҳил-ҳамд".

Бозорларда, ҳовлиларда, йслларда, масжидларда ва шу каби бошқа жойларда такбир айтганда овозни кстариш мустаҳаб иш саналади. Чунки Аллоҳ: "(Бу кунлар) Сизларни ҳидост қилганига шукрона сифатида Аллоҳни улуғлашларингиз учундир", - деган. (Бақара сураси, 185-ост). Такбирни жамоат бслиб айтиш жоиз смас. Яъни ҳамма бир-бирининг овозига мослаб, жср бслиб такбир айтмайди. Бу иш салафлардан нақл қилинмаган. Суннат шуки, ҳар бир инсон сзи ёлғиз такбир айтаверади. Барча зикр ва дуолардаги қоида шундайдир. Фақат билмайдиган одам бслса, унга сргатиш учун то у срганиб олгунча кимдир айтиб туриши мумкин. Бу кунларда такбир, таҳмид, тасбеҳ ва бошқа машруъ дуолардан ҳар ким қурби етганича, насиб бслганича сқиши жоиздир.

Тсртинчи. Барча гуноҳ ва маъсистлардан тавба қилиш, тсхташ.

Мана шунда қилинган схши амаллар учун мағфират ва раҳмат келишига йсл очилади. Чунки гуноҳлар раҳматдан узоқлашиш ва қувилиш омилидир. Тоатлар сса сқинлик ва дсстлик омилларидан. Абу Ҳурайра разисллоҳу анҳудан ривост қилинган ҳадисда келадики, Лайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: "Аллоҳнинг рашки келади. Унинг рашки мсминнинг Аллоҳ ҳаром қилган ишларни қилишидадир". (Саҳиҳул-Бухорий - 5223, Саҳиҳул-Муслим - 2761).

Бешинчи. Солиҳ амалларни кспроқ килиш.

Аамоз, садақа, жиҳод, кироат, амри маъруф-наҳйи мункар ва ҳоказо солиҳ амалларнинг нафлларини кспайтириш бу кунларда ксп савоб топишга сабаб бслади. Гарчи бир амалнинг даражаси аслида қайсидир бир амалдан пастроқ бслса ҳам, бироқ даражаси паст амал шу кунларда қилингани учун бошқа вақтларда даражаси юқорироқ саналадиган амалдан афзалроқ ва Аллоҳга маҳбуброқ бслади. Ҳатто амалларнинг афзали бслган жиҳоддан ҳам устун бслади. Фақат жиҳодда оти ссйилиб, сзининг ҳам қони тскилган одамгина бундан мустасно.

Олтинчи. Бу кунлар учун хосланган такбирларни айтиш.

Бу кунларда ҳамма вақт ичида: хоҳ кечаси, хоҳ кундузи бслсин, то ҳайит намози сқилгунча ҳеч бир чекловсиз ихтиёрий такбир айтиб юриш ("такбири мутлақ") шариатга мувофиқ иш бслади. Яна шу билан бирга аниқ ва қатъий қоидага мувофиқ қилиб такбир айтиш ҳам бор ("такбири муқайсд"). Бу иккинчиси жамоат билан сқилган фарз намозларидан кейин айтиладиган такбирлардир. Бу амал ҳожилардан бошқа одамлар учун Арафа куни тонгидан бошлаб, ҳожилар учун сса ҳайит куни пешин вақтидан бошлаб, то охирги "ташриқ" кунининг аср намозигача давом стади.

Еттинчи. Ҳайит куни ва "ташриқ" кунлари ичида қурбонлик қилиш.

Бу иш бизнинг отамиз Иброҳим алайҳиссалоту вассаломнинг суннатларидир. Маълумки, Аллоҳ у кишининг сғилларини буюк қурбонликка алмаштириб берган. Лайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламдан собит бслганки, "У зот сз қсллари билан шохдор, ола-була иккита қсчқор қурбонлик қилганлар. Бисмиллоҳ ва такбир айтиб, оёқларини у икки қсчқорга қсйиб турганлар". (Муттафақун алайҳ, Бухорий - 5558, Муслим - 1966).

Саккизинчи. Қурбонлик қилувчиларга тегишли суннат.

Муслим (1977) ва бошқалар Умми Салама разисллоҳу анҳодан ривост қилишганки, Лайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам айтганлар: "Зулҳижжанинг ҳилолини ксрсангизлар ва ичингиздан кимдир қурбонлик қилмоқчи бслса, то қурбонлигини бажо қилмагунча соч-соқоли ва тирноқларини олишдан тийилсин". Яна бир ривостда: "Соч-соқоли ва тирноқларидан ҳеч бир нарса олмасин", - дейилган. Бу сҳтимол ҳажда қурбонлик қиладиган одамларга сзини схшатиш учундир. Аллоҳ таоло айтган: "То қурбонлигингиз сз маконига етмагунча сочларингизни олмангиз". (Бақара сураси, 196-ост). Бу ссзнинг зоҳири ушбу тақиқ фақат қурбонлик қилувчига тегишли бслиб, аёли ва болаларига тааллуқли смаслигини ксрсатади. Аммо улардан ҳам кимдир қурбонлик қилмоқчи бслса, у ҳам бу қоидага амал қилади. Бошни ювса, ишқаласа ва ундан бирор тук тскилса зарари йсқ.

Тсққизинчи. Мусулмон одам намозгоҳга бориб ийд намозини сқишга, хутбани сшитиб фойдаланишга астойдил ҳаракат қилмоғи лозим.

У сна ушбу ийднинг шариатга киритилишидан ксзланган ҳикмат нимада сканини англаши керак. Бу куннинг шукрона ва схшиликлар қилинадиган кун сканини ссдан чиқариш мумкин смас. Шундай скан, байрам кунини ҳаддан ошиш ва очксзлик куни қилиб юбормасин. Гуноҳ ва маъсист байрами қилмасин, мусиқа ва маст қилувчи ичимликлар каби нарсаларга берилиб, сн кунликда бажо қилган солиҳ амалларининг йсқ бслиб кетишига сабаб бслиб қолмасин.

Ўнинчи. Биз ксриб стган нарсалардан хулоса шуки, ҳар бир мусулмон сркак ва аёлга бу айёмларни ғанимат билмоқ зарурдир. Инсон ушбу имконистлардан фойдаланиб сзининг мавлоси розилигини топиш учун Аллоҳнинг тоати ва зикрида бслиши, Унга шукр айтиб, вожиб амалларни бажо стиши, қайтарилган нарсалардан узоқ бслиши, бу мавсум ичида Аллоҳнинг марҳаматларига кспроқ сазовор бслишга интилиши лозим. Яхшиликларга етакловчи, тсғри йслга илҳом берувчи Аллоҳдир.

وصلى الله وسلم على محمد وعلى آله وصحبه

Ар-А иёз, 1425 ҳ, 28 - Зулқаъда
Шайх Абдуллоҳ бин Абдурраҳмон бин Жибрин - Саудис Арабистони уламоларидан

Аллоҳ Таолога ҳамду санолар, пайғамбаримиз Муҳаммад ибн Абдуллоҳга, аҳли оилаларига ва асҳобларига салоту саломлар бслсин.

Маълумки, Аллоҳ Таоло сз ҳикмати ва фазлу карами билан айрим кунларни бошқаларидан ксра муфаззал стди.

"Ларвардигорингиз Ўзи хоҳлаган нарсасини сратур, ва (Ўзи хоҳлаган ишни) ихтиёр қилур. Улар учун ихтиёр йсқдир"¦"(Қасас сураси, 68-ост).

Ушбу афзаллик мсминлар хайрли ишларга қаттиқроқ берилмоқлари ва ажру савобларга мсл-ксл ксмилмоқлари учун, Аллоҳ Таолога сна ҳам сқинроқ бслмоқлари учун пок Ларвардигор тарафидан жорий стилган. Аммо атрофга назар ташласангиз, кспчилик мусулмонларнинг фазилатли соатлардан мутлақо ғофил сканларини ксрасиз. Улар улуғ ажру савоблардан маҳрум қолиб, ушбу соатларни ғанимат билмайдилар.

Масалан, Зулҳижжанинг аввалги сн куни дунё кунларининг снг афзали ва уларда қилинган амаллар бошқа кунлар амалига қараганда Аллоҳ Таолога суюклироқдир.

Хсш, мана шундай улуғ ва ғанимат соатларда биз нима билан машғул бсламиз? Афсуски, кспчилигимиз ҳатто бу кунларнинг келиб-кетганини ҳам сезмай қоламиз. Зулҳижжанинг сн кунида айтилиши лозим бслган такбирларнинг мутлақо ташлаб қсйилишини бунга мисол сифатида келтириб стиш мумкин. Зулҳижжанинг сн куни А амазон кунларидан улуғроқ, унда қилинган амаллар А амазон кунлари амалидан афзалроқ саналишига қарамасдан, А амазонда амалга ошириладиган амаллардан биронтаси ҳам, кспгина мусулмонлар томонидан Зулҳижжанинг сн кунида қилинмайди. Тсғри, бунга ажабланмаса ҳам бслади. Чунки А амазон сзига хос хусусистлар билан сралганки, Зулҳижжанинг сн кунида бу хусусистлар топилмайди.

Биринчидан: А амазон ойида ҳар йили бажаришимиз фарз стилган бир ой рсза ибодати мавжуд. А сзанинг мусулмонларни тарбис қилишдаги, уларнинг иймонларини зиёдалаштиришдаги аҳамисти сса барчага аён.

Иккинчидан: Қуръони Каримнинг нозил бслиши ҳам А амазон ойига бевосита боғлиқ. Шу боисдан мусулмонлар А амазон ойини ҳақли равишда Қуръон ойи деб биладилар ва бу ой давомида Ларвардигорлари каломини қслларидан қсймайдилар.

Учинчидан: А амазон кечаларида қоим туриб ибодат қилмоққа ксп тарғиб стилган. А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам Қадр кечасини кутиб, А амазоннинг охирги сн кечасига алоҳида сътибор берардилар.

Мазкур уч хусусист А амазон учун сзига хос муҳит сратиб, кишилар ҳаётини сзгартириб юборади. Бундан ташқари, ушбу муборак ойда шайтонларнинг кишанланиши, жаннат сшикларининг очилиб, дсзах дарвозаларининг ёпилиши мсминларнинг ибодатга снада ҳарисрок бслишларига кучли таъсир ксрсатади. Аатижада мусулмонлар турли хайр-схшилик ишларига кспроқ машғул бсладилар. Зулҳижжанинг сн кунлигида сса, ушбу имтиёзларнинг йсқлиги ҳам биз учун бир имтиҳондир. Бу кунларда А амазонда бслгани каби кишини солиҳ амалларга ундаб турувчи кучли омиллар ксринмайди. Фақат Аллоҳ Таолонинг тавфиқи билан охират ғамида жидду жаҳд қилган инсонларгина бу кунларни ғанимат билишлари мумкин.

Ушбу кунларнинг фазилати ҳақида бир қанча далилларни келтириш мумкин.

1. Аллоҳ шундай марҳамат қилади: "Тонгга қасам, (Зулҳижжа ойи аввалидаги) сн кечага қасам"¦". (Фажр сураси, 1-ост).

2. А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам Зулҳижжа ойининг сн кунини дунё кунларининг снг улуғи деб билганлар.
А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар: "Ҳеч қайси кунда қилинган солиҳ амал ушбу сн кунда қилинган солиҳ амалчалик Аллоҳга суюкли смас".
- А А асулуллоҳ, Аллоҳ йслидаги жиҳод ҳамми? - ссрашди саҳобалар.
- Ҳа. Аллоҳ йслидаги жиҳод ҳам! Фақат моли-ю жони билан (жиҳодга) чиқиб, ҳеч нарсасисиз қайтган киши (съни моли ҳам жони ҳам сша ерда қолган, шаҳид бслган киши) бундан мустасно". (Бухорий ва Муслим ривостлари).

А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар: "Аллоҳ наздида Зулҳижжанинг сн кунидан улуғроқ кун йсқдир. Ҳеч қайси амал ушбу сн кунда қилинган амалчалик Аллоҳ Таолога суюкли смас. Бас, сша кунларда таҳлил, такбир ва ҳамдни ксп айтинглар!" (Аҳмад ривостлари).

Демак, Зулҳижжа ойининг сн куни йилнинг снг афзал кунлари скан, ушбу сн кун ичида келган жумъа ҳам икки фазлни сзида жамлагани учун бошқа жумъалардан муфаззалдир. ("Фатҳул-борий" китобидан).

3. А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам Зулҳижжанинг сн кунида схши амалларни кспроқ қилишга чақириб, таҳлил ва такбир айтишга буюрдилар.

4. Зулҳижжанинг сн кунида арафа ва наҳр (қурбон ҳайити) кунлари бор.

5. Ушбу кунлар ичида снг улуғ ибодатлар - намоз, рсза, садақа, ҳаж жамланади. Бу ҳам сзига хос мумтозликдир. Айниқса, Зулҳижжанинг сн куни ичида амалга ошириладиган ҳаж ибодати бутун умр давомида фарз сифатида бир мартагина адо стиладиган ғанимат ва ноёб амалдир.

Агар бирор кун муфаззал саналса, сша кунда қилинган амал ҳам афзал бслиши табиий. Юқоридаги ҳадисда ҳам Аллоҳ Таолонинг Зулҳижжанинг сн кунида қилинган амалга муҳаббати баён стиб стилди. Демак, бу кунларнинг улуғлиги икки томонлама таъкидланади. Ушбу сн кун давомида қилинадиган солиҳ амалларни агар умумлаштириб санаб стадиган бслсак, қуйидаги ибодатларни зикр стишимиз мумкин:

1. Ҳақиқий тавба-тазарру

Аллоҳ Таоло ёмон ксрадиган зоҳиру ботин маъсистларни тарк стиб, Ларвардигор хуш ксрадиган хайрли амалларга киришмоқ, стган гуноҳларидан афсус-надомат чекиб, қайта бу ишга қсл урмасликка қатъий аҳд стмоқ чин тавба ҳисобланади. Банда сзига буюрилган ишларни тарк стгани, қайтарилган ишларга қсл ургани учун ҳам тавба-тазаррулар қилмоғи лозим. Киши слим соатининг сқин-узоқлигини билмас скан, гуноҳ-маъсистлардан дарҳол тавба қилмоғи керак. Зеро, ҳар бир ёмон амал сзига схшаган кейинги ёмон амални тортиб келаверади. Ҳар қандай гуноҳ аслида ёмон нарса, аммо муфаззал жойлар ва кунларда қилинган гуноҳлар бошқа кунларда қилинган айни гуноҳларга қараганда ёмонроқ бслади. Бинобарин, уларнинг жазоси ҳам улкан бслади. Аллоҳ асрасин!

"А­й мсминлар, Аллоҳга холис тавба қилинглар!" (Таҳрим сураси, 8-ост).

Ибн Қоййим ал-Жавзийс ёзадилар: "Холис тавбада уч нарса - барча гуноҳлардан қайтиш, бунга ҳақиқий ва қатъий азму қарор қилиш ҳамда иллат-камчиликлардан холи бслиш мужассам бслмоғи лозим. Мана шу комил тавба бслади".

2. Ҳаж ва умра ибодати

Ҳажнинг аксар амаллари Зулҳижжанинг аввалги сн куни ичида адо стилишини ҳисобга оладиган бслсак, ҳаж ва умра ибодатларини ҳам ушбу сн кунликдаги амаллар доирасига киритишимиз мумкин. Аабий соллаллоҳу алайҳи ва саллам ҳаж ва умрага ксп чақирганлар. Чунки мазкур улуғ ибодатлар инсонни гуноҳ-маъсист кирларидан тозалайди. Аатижада киши охиратда азиз-мукаррам зотлар сафидан жой олади.

3. Вожиботларни сз вақтида адо стмоқ

Яъни, шариат буйруқларини А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам ксрсатмаларига мувофиқ равишда, барча суннат ва одоблари билан бекаму ксст адо стмоқ. Бу ҳар бир инсоннинг ҳаётда биринчи галдаги вазифасидир.

Аллоҳ Таоло айтади: "Ким менинг валийим - дсстимга тажовуз қилса, унга уруш сълон қиламан. Биронта бандам Мен сзим фарз қилган амалларни адо стишдан ксра суюклироқ нарса билан Менга сқинлик ҳосил қилмаган. Аафл амаллар сса бандамни Менга снада сқинроқ қилаверади. Охир-оқибат Мен уни схши ксриб қоламан. Қачон Мен бандамни схши ксриб қолсам, Ўзим унинг сшитадиган қулоғи, ксрадиган ксзи, ушлайдиган қсли ва юрадиган оёғи бсламан. Мендан бирон нарса ссраса - албатта бераман, паноҳ тиласа - Ўз паноҳимга оламан. Мен қиладиган ишларимнинг биронтасида мсминнинг жонини олишда тараддудланганимдек тараддудга тушмаганман. У слимни ёмон ксради, Мен сса унга озор беришни истамайман". (Ҳадиси қудсий. Бухорий ривостлари).

Ҳофиз ибн Ҳажар ёзадилар:
"Фарзларни буюрилгандек адо стишда қуйидаги нарсалар мужассам бслади:
"¢  Буйруққа бсйсуниш;
"¢  Буюрувчига нисбатан ҳурмат-сҳтиром;
"¢  Буюрувчига сргашиш ила уни улуғлаш;
"¢  Унинг улуғлигини тан олиш;
"¢  Ўзининг қуллигини сътироф стиш.

Шунинг учун ҳам фарзларни тсла адо стиш Аллоҳ Таолога сқинлик ҳосил қиладиган амаллар ичида снг улуғи саналади".

Шариат буйруқларига тсла риос стмоқ мсминларнинг Қуръони Каримда мақталган сифатларидандир.

"Улар намозларини муҳофаза стгувчи (сз вақтида бекаму ксст адо стувчи) зотлардир". (Маъориж сураси, 34-ост).

4. Солиҳ амалларни кспайтирмоқ

Аллоҳ Таолога ҳамиша суюкли бслган солиҳ амаллар ушбу муборак кунларда сна ҳам таъкидлироқдир. Яъни, уларнинг фазли, ажр-мукофоти юқори бслади. Шундай скан, ҳаж қилишга мушарраф бсла олмаган киши ушбу сн кунни намоз, Қуръон тиловати, зикр, дуо, сҳсон-садақалар, ота-онага схшилик қилиш, силаи раҳм ва схшиликка буюриб, ёмонликдан қайтариш каби хайрли амаллар билан стказсин. Ана шунда у Ларвардигори муҳаббатига лойиқ топилиши мумкин.

5. Зикр

Ўзга амаллардан фарқли равишда зикр ҳақида алоҳида ост нозил бслган: "Ва маълум кунларда (съни қурбон ҳайити кунларида Аллоҳ) уларга ризқ қилиб берган чорва ҳайвонларини (қурбонлик учун ссйиш) устида Аллоҳ номини зикр қилиш учун (келурлар)". (Ҳаж сураси, 29-ост).

Абдуллоҳ ибн Аббос юқоридаги остда зикр қилинган "маълум кунлар"ни Зулҳижжанинг сн куни деб тафсир қилганлар. Яъни шу кунларда мсминлар Аллоҳ Таоло уларга ризқ қилиб берган чорва моллари учун Ларвардигорларига шукроналар қилиб, ҳамдлар айтишади.

6. Такбир

Масжидларда, уйларда, ксча-ксйда, бозорларда такбир айтмоқ суннатдир. А­ркаклар ошкора, аёллар сса овозларини чиқармасдан Аллоҳ Таолони улуғлаб такбир айтадилар. Такбирни қай лафзлар билан айтиш лозимлигини қатъий чегаралаб қсйган аниқ бир ксрсатма йсқ. Бу хусусда саҳоба ва тобеинлардан ривост қилинган асарларнинг саҳиҳроғи Салмон разисллоҳу анҳунинг қуйидаги ссзларидир: "Аллоҳу акбар, Аллоҳу акбар, Аллоҳу акбару кабийро! - деб такбир айтинглар". Кспчилик мусулмонлар ушбу суннатни бутунлай унутганлар. Сиз агар хоҳласангиз, унутилган суннатни тирилтириб, улкан ажрга сришишингиз мумкин.

А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар: "Мендан кейин унутилган бир суннатимни тиклаган кишига сзи учун алоҳида савоб берилиши билан бирга ундан кейин ушбу суннатга амал қилганларнинг савоблари баробарида ҳам ажр-мукофот берилади".
Абдуллоҳ ибн Умар билан Абу Ҳурайра разисллоҳу анҳумо Зулҳижжанинг сн кунида бозорга чиқиб такбир айтардилар. Одамлар ҳам уларнинг такбирини сшитиб, такбир айтишарди. Яъни, кишилар у икки саҳобадан сшитганларидан сснг такбир айтиш лозимлигини ссга олиб такбир айтардилар.

7. А сза тутмоқ

Ҳафса разисллоҳу анҳодан ривост қилинади: "А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам тсрт нарсани ҳеч ташламас сдилар: Ошуро кунида, Зулҳижжанинг сн кунида ва ҳар ойнинг уч кунида рсза тутишни ҳамда бомдоддан аввалги икки ракаат суннатни".

Албатта бу ерда Зулҳижжанинг сн кунида рсза тутиш ҳакида гапирилганда шу кунларнинг аввалги тсққиз куни назарда тутилган. Зеро снинчи куни Қурбон ҳайити куни бслиб, ҳайит куни рсза тутиш ман қилинган. Айрим кимсаларнинг фақат еттинчи, саккизинчи ҳамда тсққизинчи кунларни хослаб рсза тутишларига келсак, шариатда бу ишнинг асли йуқ. Бироқ, қайси бир инсон сзининг имконист ва куч-қудратидан келиб чиқиб шу уч кунни рсза билан стказмоқчи бслса, албатта бу учун савоб олади, иншоаллоҳ.

8. Қурбонлик

Қурби етадиган кишилар учун қурбонлик ссйиш камида - суннати муаккада. Баъзи олимлар, масалан, Ибн Таймис уни ҳатто фарз дейишган. Ҳанафий мазҳаб уламолари наздида бу амал вожибдир.

"Бас, сиз Ларвардигорингиз учун намоз сқинг ва қурбонлик қилинг!" (Кавсар сураси, 2-ост).

Ушбу ост ичига ҳайит намозини сқиш ва қурбонлик қилиш киради. А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам унга доим амал қилганлар. Абдуллоҳ ибн Умар айтадилар: "А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам Мадинада сн йил турдилар ва ҳар йили қурбонлик қилдилар".

9. Ҳайит намози

Ҳайит намози қаттиқ таъкидланган суннатлардандир. Имом Абу Ҳанифа бу намозни вожиб дейдилар. Баъзи уламолар унинг фарзлиги хусусида ҳам кучли далиллар келтирганлар. Мусулмонлар ҳайит намозига чиқиб ҳайит хутбасини тингламоқлари, бу куннинг байрам стиб танланишидаги ҳикматларни, бу кун Аллоҳга шукроналар қилинадиган, солиҳ амаллар бажариладиган кун сканлигини ёдга олмоқлари лозим.

Арафа куни алоҳида фазл ва хусусистларга сга бслгани учун унинг фазилати ва шарафи хусусида батафсил тсхталиб стамиз.

Биринчидан - Арафа куни динимиз комил стилган, неъмат тугал қилинган кун.
"Яҳудлар Умар разисллоҳу анҳуга айтишди:

- Сизлар бир остни сқийсизлар. Агар сша ост бизга нозил бслганида сди, уни байрам қилиб олган бслар сдик.
- Мен сша остни қачон нозил бслганини ҳам, қаерда нозил бслганини ҳам, у нозил бслганида А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам қаерда турганларини ҳам биламан. У арафа куни сди, биз ҳам Аллоҳга қасамки, Арафотда сдик (шу ерда Суфён: "Ўша кун жумъа куни бслганмиди-йсқми, аниқ айтолмайман", - дедилар). (Бухорий ривостлари).

"Бугун сизларга динингизни комил қилдим, неъматимни бенуқсон, тскис қилиб бердим ва сизлар учун Исломни дин қилиб танладим" (Моида сураси, 3-ост).

Арафа куни дин комил стилди, деб айтилишига сабаб, шу кунгача мусулмонлар Ислом ҳажини амалга оширмаган сдилар. А­нди Ислом рукнларининг охиргиси ҳам жорий стилиши билан дин комил бслди. Бундан ташқари, Аллоҳ Таоло ҳажни Иброҳим алайҳиссалом асосларига қайтарди, сша йилги ҳаж мавсумидан бошлаб ҳажда мушриклар иштирок стишини ҳам, ширк амаллари бажарилишини ҳам ман қилди. Шунинг учун сша йилдан буён Арафотда мусулмонлар орасида мушриклар бслмади. Аеъматнинг тскис бслиши сса, Аллоҳ Таоло мағфирати туфайли ҳосил бслади. Зеро, неъмат мағфиратсиз тскис бслмайди.

"(А­й Муҳаммад,) Аллоҳ сизнинг гуноҳингиздан илгари стганини ҳам, кейин келадиганини ҳам (съни барча гуноҳларингизни) мағфират қилиш ва сизга Ўз неъматини тскис-комил қилиб бериши учун"¦" (Фатҳ сураси, 2-ост).

Иккинчидан - Арафа ийд кунидир. Аабий соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар: "Арафа куни, қурбонлик куни ва ташриқ кунлари биз - Ислом аҳлининг байрамимиздир"¦" (Абу Довуд ривостлари).

Учинчидан - Арафа куни тутилган рсза икки йиллик гуноҳга каффорат бслади. А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар: "Арафа куни тутилган рсза стган йил ва келгуси йил учун каффорат бслади". (Муслим ривостлари).

Тсртинчидан - Арафа гуноҳлар кечириладиган ва жонлар дсзахдан озод стиладиган кундир.

Оиша разисллоҳу анҳодан ривост қилинади, А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар: "Аллоҳ Таоло бирон кун Арафа куничалик ксп бандани дсзахдан озод стмайди. У сқинлашиб, сснг дсзахдан озод қилган бандалари билан фаришталар олдида фахрланади ва: "Улар нима исташади?" - деб ссрайди". (Муслим ривостлари).

Ибн Абдул Барр айтадилар:
- Бу сша бандаларнинг гуноҳлари мағфират стилганига ишорадир. Чунки Аллоҳ Таоло гуноҳ-маъсист аҳли билан ҳеч қачон фахрланмайди. Фақат тавба ва мағфиратдан сснг бу нарса бслиши мумкин. Валлоҳу аълам.

а) А сза тутмоқ.

А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар: "Арафа кунининг рсзаси стган ва келгуси йиллар (гуноҳи)га каффорат бслади деб умид қиламан"¦" (Муслим ривостлари).

Албатта, бу рсза ҳаждагилар учун смас, ҳажга бормаганлар учун айтилган. Чунки ҳожилар арафа куни рсза тутмайдилар. Арафа куни гуноҳга қсл уриб қсйишдан айниқса сҳтиёт бслмоқ лозим. Абдуллоҳ ибн Аббос разисллоҳу анҳу ривост қилган ҳадисда шундай дейилади: "Шу куни қулоғи, ксзи ва тилини (гуноҳ-маъсистдан) сақлаган банда мағфират қилинади".

б) Зикр ва дуода ксп бслмоқ.

А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар: "Дуонинг снг схшиси арафа кунида қилинган дуодир. Мен ва мендан илгари стган пайғамбарлар дуода айтган снг схши ссзлари "Ла илаҳа иллаллоҳу ваҳдаҳу ла шарийка лаҳу, лаҳул мулку ва лаҳул ҳамду ва ҳува ала кулли шай`ин қодийр". (Термизий ривостлари).

Ибн Абдул Барр айтадилар: "Мазкур ҳадис арафа кунининг дуоси кспинча мақбуллиги ва снг афзал зикр "ла илаҳа иллаллоҳ" сканлигига далилдир.

Хаттобий айтадилар: "А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: "одатда мен дуо қилишимдан муқаддам Аллоҳ Таолога айтадиган ҳамду саноларим ичида снг афзали шу ссзлардир", - демоқчи бсладилар. Аегаки дуо қилувчи даставвал Аллоҳ Таолога ҳамду сано айтиб, ундан кейингина ҳожатини ссрай бошлайди. Шу боис, сано ҳам дуо номини олди"¦"

в) Такбир.

Зулҳижжанинг сн кунида такбир айтмоқ мустаҳаб амалдир. Бу кунларда ҳар ерда ва ҳамма вақт Аллоҳ зикри жоиз. Олимлар такбирни икки турга бсладилар:

Биринчи: Мутлақ такбир.
Уни кеча-кундузнинг исталган вақтида айтиш мумкин. Ушбу такбир Зулҳижжа ойи кириши билан бошланиб, ташриқ кунларининнг охирига қадар давом стади.

Иккинчи: Муқайсд такбир.
Бу такбирни намозлардан кейин айтилади. Ҳар намоздан кейин такбир айтмоқ афзал дейилган. У Арафа тонгидан бошланиб, ташриқ кунларининг охирига қадар давом стади.

Бу куннинг бир қанча улуғ фазилатлари бор. У ҳажжул акбар куни, йил давомидаги снг афзал кун. А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар: "Аллоҳ таборака ва таоло наздида снг улуғ кун - қурбонлик кунлари"¦" (Абу Довуд ривостлари). Қурбонлик куни (съни Қурбон ҳайит куни) ана шу хусусисти билан А амазон ҳайитидан афзалдир. Чунки унда намоз ва қурбонлик жам бслган. Ўзга миллатлар байрамларини сйин-кулгу, маишатбозлик, исрофгарчилик ва бекорчилик билан стказадилар. Бироқ, Ислом ҳар иккала ҳайитни тоат-ибодат ранги билан зийнатлади. Мсминлар Аллоҳга шукроналар айтиб, бу кунни байрам қиладилар. Қурбонлик кунида намоз, такбир, қурбонликларни ссйиш ва ҳаж амаллари адо стилади. Бошқалар бу кунни сйин-кулги билан беҳуда стказсалар, тақво сгалари Аллоҳ ризолигини топиш учун ушбу фурсатни ҳам ғанимат биладилар. Улуғ кунларни бесамар ва сзимизга зиён бсладиган қилиб стказишдан Аллоҳ асрасин!

Ташриқ кунлари Қурбонлик кунидан кейинги уч кундир. "Саноқли кунларда Аллоҳни зикр қилингиз!" (Бақара сураси, 203-ост).

Имом Қуртубий ушбу саноқли кунларнинг ташриқ кунлари (съни Зулҳижжанинг 11, 12 ва 13-кунлари) сканлиги хусусида ҳеч бир ихтилоф йсқлигини айтганлар. Бу кунлар ҳам мусулмонларнинг байрамидир. А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар: "Арафа, қурбонлик ва Мино кунлари биз - аҳли Исломнинг байрамимиздир". (Абу Довуд ривостлари).

Ташриқ кунлари рсза тутишдан қайтарилган. Улар Зулҳижжанинг муфаззал сн кунидан кейин бошланади. Ташриқ кунлари муборак сн кунга сқинлиги билан ҳам шарафлидир. Боз устига ҳажнинг баъзи амаллари шу кунларда адо стилади. Қурбонлик кунининг улар таркибига кириши билан ташриқ кунларининг фазлу шарафи снада улуғлашади. Ташриқ кунларининг иккинчи куни, съни Зулҳижжанинг сн биринчиси - қурбонлик кунидан кейин турадиган снг афзал кундир. Ушбу кунлар саҳиҳ қавлга ксра, қурбонлик учун аталган жонлиқларни ссйиш кунлари ҳисобланади. Демак, бу сна бир қсшимча фазилат. Бу кунлар ибодат, зикр ва қувонч кунларидир. А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар: "Ташриқ кунлари еб-ичиш ва Аллоҳни зикр қилиш кунларидир".

Бу кунларда мсминлар Аллоҳнинг улуғ неъматларидан шод-хуррамликларини изҳор қиладилар. Ҳадисда ҳалол неъматлар билан қувватланиб, Аллоҳни зикр қилишга ишора бор. Бу неъматлар шукронасидир. Ҳадисда буюрилган зикр бир неча турларга бслинади:

Ҳар намоздан кейин айтиладиган муқайсд ва кеча-кундузнинг исталган вақтида айтиладиган мутлақ такбир;
"¢  Қурбонлик қилаётганда "Бисмиллаҳ, Аллоҳу Акбар!" деб Аллоҳ номини зикр қилмоқ;
"¢  Ейишда, ичишда ва бошқа ҳолатларда Аллоҳни зикр стмоқ;
"¢  Шайтонга тош отаётганда такбир айтмоқ;
"¢  Умуман Аллоҳ Таолони зикр қилмоқ.

Аллоҳ Таоло барчамизни хайрли амалларга муваффақ стиб, бидъат аҳлидан йироқ қилсин!