O’sha paytdagi dahshat qalbni go‘e ildizidan sug‘urgandek bo‘ladi, nafs halokatiga aniq ishonadi va Alloh taoloning O’z payg‘ambari orqali ogohlantirganlarini eslaydi:
«(Ey Muhammad), siz hargiz: «Alloh zolim kimsalarning qilayotgan amallaridan g‘ofil», deb o‘ylamang! Faqat Alloh ularning(jazolarini) ko‘zlar (dahshatdan) qotib qoladigan (qo‘rqinchli qiyomat) kuniga qoldirmoq-da, xolos. (U kuni) ular boshlarini (osmonga) ko‘targan hollarida (chorlangan tomonga hisob-kitob uchun) chopurlar. Ko‘zlari o‘zlariga qaytmaydi (ya’ni, qo‘rquvdan qotib qolib, o‘zlarining qanday holda ekanliklarini ham ko‘rmaydilar)...(Ibrohim, 42-43-oyatlar).

Bugun sen odamlarning izzat-nafsiga tegib, ularning mollarini yeb, o‘yiab-kulib yuribsan. Bugun sening quvonching naqadar cheksiz! Lekin u Kun - adolat gilami uzra Rabbingning xuzurida turganingda, senga siyosat bilan xitob qilinayotgan bir paytda hasrating naqadar cheksiz bo‘lur! Sen u Kunda muflis, faqir, ojiz, hatto uzr aytishga ham yaroksiz, siniq bir ahvolda qolasan.
Evoh! Umr bo‘yi ter to‘kib topgan yaxshiliklaring u Kuni haqlari uchun evaz so‘rayotgai da’vogarlaring hisobiga o‘tkaziladi.

Abu Xurayra roziyallohu anhu shunday rivoyat qiladi:, «Payg‘ambar alayhissalom dedilar:
- Muflis kim bilasizlarmi?
- Ey Allohning rasuli! Bizningcha, muflis na dir-hami, na dinori, na boshqa matohi bor kishidir, dedik. Shunda Payg‘ambar alayhissalom aytdilar:
Ummatimning muflisi Qiyomat kuni Parvardigori-ning xuzurida o‘qigan namozi, tutgan ro‘zasi, bergan zakoti bilan hozir bo‘ladi. (Lekin shu ibodatlarni ado etgani holda) u kimnidir so‘kkan, kimningdir obro‘sini poymol qilgan, birovning molini yeb ketgan, birini urgan, boshqasining qonini to‘kkan. (Bu mazlumlarning) buiisiga xam, unisiga xam uning yaxshiliklaridan olib berilaveradi. Na-tijada, mazlumlarning qaqlaridan hali qutulmay turib, (topgai barcha) yaxshiliklari tugab bo‘ladi. Endi unga da’-vogarlariing gunohlari yuklanadi, Keyin u jahannamga uloqtiriladi»(Abu Xurayra rivoyati).

Bas, u Kundagi musibat haqida o‘yla. Aytchi, riyo ofatlaridan, shayton hiylalaridan omonda bo‘lgan biron yaxshiliging bormi?! Bilgilki, agar bitta xayr amalni uzoq muddatlarda, ming mashaqqat bilan bu ofatlardan omon saq-lab qolganingda ham oxiratdagi da’vogarlaring sevdan pesh-qadamroq u amalga yetadi va uni o‘ziniki qilib oladi.

Nafsingni bir tergab, taftish qilib ko‘r! Kunduzni ro‘za, kechani namoz bilan o‘tkazishga tirishding. Keyin bildingki, hali kun tugab ulgurmasdanoq, tiling g‘iybatga shoshibdi. Endi o‘ylab ko‘r, shuncha topgan savoblaring qaerga ketdi?! Xo‘sh, haromu shubhali narsalarni yeganlaring, to-atlarni nuqsonli ado qilganlaringchi? Bunga qanday chi-dash mumkin?! Shoxsizlar uchun shoxlilardan qasos oli-nadigan kunda qanday qilib mazlumning haqlaridan xalos bo‘lishni umid etyapsan?

Abu Zar shunday rivoyat qiladi: «Rasululloh sollal-lohu alayhi vasallam ikkita qo‘yning suzishayotganini ko‘rdilar va:
- Ey Abu Zar, bularning nima uchun suzishayotganini bilasanmi? deya so‘radilar.
- Yo‘q, dedi Abu Zar.
- Lekin Alloh biladi, xali Qiyomat kuni ularshshg o‘r-tasida hukm qiladi»(Imom Ahmad rivoyati).

Abu Xurayra Alloh taoloning:
«Yerda sudralib yurgan har bir jonivor, osmonda qanot qoqayotgan har bir qush xuddi sizlar kabi (Bizning qo‘l ostimizdagi) jamoalardir. Kitobda(ya’ni taqdiri azal kitobida) biron narsani qo‘ymay (yozganmiz). Keyin hammalari Parvardigori dargoxiga to‘planurlar» (An’om, 38-oyat) oyati xususida dedi: «Alloh taolo Kiyomat kuni barcha maxluqshi to‘ilaydi. U Zotngng adolati hatto shoxsiz hayvonning shoxli xayvondan intiqom olinishiga-cha joriy bo‘ladi. Keyin Alloh taolo (ularga): «Tuproq bo‘l!» deb amr qiladi. Shunda kofir kimsa: «Koshki men tuproqqa aylansam zdi» deb koladi».

Ey miskin! U Kun amallaring sahifasiga boqib, nomai a’molingni savob ishlardan xoli ko‘rasan. Axir sen qancha yaxshi amallar qilgan eding, savob uchun qanchalar ter to‘kkan eding, Shunda sen: «Qani, qaerga ketdi mening yaxshi amallarim?» deb zorlanasan. «Sening savoblaring mazlum da’vogarlaring sahifasiga o‘tkazildi» deya javob beriladi. Saxifang gunohlar bilan to‘lganini ko‘rasan. Holbuki, bu sening gunohlaridg emas. Holbuki, sen bu gunohlardan tiyilish uchun kanyaalar mashaqkdt chekkansan. «Ey Rabbim, axir bu gunoxlarni men qilmaganman-ku!» deysan. «Xa, bu sendan aldangan, sen so‘kkan, sendan yomoshgak ko‘rgan, ko‘shni-chilik, suhbat, munozara va boshkd muomalalarda sendan zulm ko‘rgan qavmning gunoxlaridir» deyiladi.

Ibn Mas’ud shunday rivoyat qiladi: «Rasululloh dedilar: «Shayton arab yerida sanamlarga ibodat qilinishidan noumiddir. Lekin butparastliqtsan xaqirroq bo‘lgan gunohlaringiz uni xursand qiladi. Aslida shu kichik gunohlar sizni xalokatga yetaklaydi. Kuchingiz yetgancha zulmdan saklaning. Zero, banda Qiyomat kunida Alloh taoloning huzuriga tog‘lar qadar ibodatlari bilan kelib, ular menga najot beradi, deb o‘ylaydi. Holbuki, o‘sha payt uning oddiga boshqa bir banda kelib: «Rabbim, bu bandang menga zulm etdi» deydi. «Uning savoblaridan oling» deb bugoradi Alloh. Savoblari tog‘larcha bo‘lgan bandaning bironta yaxshiligi qolmagun-cha bu hol davom etadi. Buning misoli, safarga otlanib, yaydoq bir sahroda to‘xtagan musofirlarning holatiga o‘xshaydi. Ularning yonida o‘tinlari yo‘q. O’tin terib kelish uchup ular turli tomonlarga tarqalishadi. Sal vaqt o‘tmay, yig‘ilgan o‘tinlardan katta gulxan yoqib, xohlaganlariga erishishadi-(ya’ni, birorta o‘tin yo‘q edi, anchagtsha o‘tin yig‘shpdi, uni yoqib, issig‘idan foydalanishdi, sal fursatdan so‘ng shuncha o‘tindan hech narsa qolmadi)»(Ahmad rivoyati).

«(Ey Muhammad), hech shubhasiz siz hai o‘lguvchidirsiz, ular ham o‘lguvchidirlar. So‘ngra albatta sizlar qiemat Kunida Parvardigoringiz huzurida (bir-birlaringiz bilan) talashib-tortishursizlar (va siz o‘z zimmangizdagi payg‘ambarlikni to‘la-to‘kis yetkazganingizga hujjat keltirursiz, ular esa sizni yolg‘onchi qilib, kufru zalolatda o‘tganlariga turli bahonalarni ro‘kach qilurlar, ammo Allohning adolatln hukmidan qochib qutula olmaslar)!» (Zumar, 30-31) oyatlari nozil bo‘lganda Zubayr ibn Avvom:

— Ey Allohning rasuli! Bu dunyoda gunohlarga botib talashib-tortigaganlarimiz, (u Kunda) yana xuddi shu tarzda takrorlanadimi? deb so‘radi.
— Ha, har bir haq egasining haqqi to‘la ado etilgung‘a qadar takrorlanadi, dedilar Allohning rasuli.

Shunda Zubayr: «Allohga qasamki, ahvol og‘ir» — dedi» (Imom Ahmad rivoyati).

Ha, u Kun shunday shiddatliki, zarracha o‘tinch o‘tmas. Bitta tarsaki, bitta so‘z uchun intiqom olinur, zolimda mazlumning haqi kolmas.

Anas ibn Molik aytadi: «Rasulullohning shunday deganlarini eshitdim:
— Alloh taolo bandalarini yalang‘och, changga belangan va «buqm>> holida tiriltirur.
— «Buqm» nima degani? deya so‘radik.
— Ular hech vaqosiz bo‘lishadi. Uzoqdagilar xuddi yaqin-agilardek eshitadigan ovozda Alloh taolo ularga nido qiladi: «Podshoh Menman, Qozi Menman! Jannat ahlidan bo‘lgan kishida jahannam ahlidan bo‘lgan kishining haqqi bor ekan, to o‘sha haq olinmaguncha, u jannatiy jannatga kirmaydi. Do‘zax ahlidan bo‘lgan kishi ham to jannat ahlidap bo‘lgan kishining hakqini ado qilmaguncha do‘zaxga kirmaydi. Hatto, bu haq bir tarsaki bo‘lsin, (albatta uning uchun qasos olinadi).
— Axir biz ulug‘ va qudratli Allohning huzuriga yalang‘och, changga belangan va hech vaqosiz holda borsak, qanday qilib haqlarni ado qilamiz? dedik.
— Savoblariigiz va gunohlaringiz evaziga, dedilar Allohning‘ rasuli» (Imom Ahmad rivoyati).

Ey banda, Allohdan qo‘rq! Kishilarning mollarini nohaq yo‘llar bilan olib, ularga zulm kilishdan, izzat-nafsiga teg‘ib, ko‘ngillarini xijil etib ko‘yishdan, muomalada xu-lqqa zarar yetishidan saqlan. Albatta Alloh va bandasining o‘rtasida bir xoslik, yaqinlik bor. Olamlar Parvardigori mag‘firatli Zot, kechirimli bo‘l. Kimning zimmasida mazlumlar haki yig‘ilib qolgan ekan, darhol tavbaga shoshsin. Mazlumlar hali haqini so‘rab, qistovga oladi. Bas, Intiqom kuniga hozirlik ko‘r, savob amallarni ko‘paytir. Alloh va o‘zinggagina ayon yaxigaliklarni paydo qil. Kamoli ixlos bilan qilingan bu yaxshiliklarni Allohdan o‘zga hech kim bilmasin. Shoyad shunday amallardan biri seni Parvardigoringga yaqinlashtirar va mo‘min do‘stlarini bandalarining haqlaridan xalos etishdek lutfiga sazovor etar.

Anas ibn Molik Rasululloh sollallohu alayhi vasallamdan shunday rivoyat qiladi: «Payg‘ambar alayhissalom huzurida edik. U zot kuldilar, hatto kurak tishlari ko‘ri-nib ketdi. Shunda Umar:
— Otachsham Sizga fido bo‘lsin, ey Allohning rasuli! Nima Sizni kuldirdi? — deya so‘radi.
— Ummatimdan ikki kishi ulug‘ va qudratli Alloh qarshisida tiz cho‘kkan holda turibdi. Biri: «Ey Rabbim, birodarimdan haqqimni olib ber» dedi. Shunda Alloh taolo: «Birodaringning haqqini ber» deb amr qildi. «Rab-bim, hakqini qanday qilib beray, bitta ham savob amalim qolmadi-ku?!» dedi u. «Bitta ham savob amali qolmabdi, nima qilasan?» dedi Alloh haqqini talab qilgan kishiga. «Ey Rabbim, gunohlarim unga yuklansin», dedi u.

 (Birdaniga Rasululloh sollallohu alayhi vasallam jim bo‘lib qoldilar), ko‘zlari to‘la yosh edi, yig‘ladilar, so‘ngra dedilar: «Darhaqiqat, u Kunning xatari ulug‘. U Kunda odamlar gunohlari boshqaga yuklanishga muhtoj bo‘ladilar... Keyin Alloh taolo haqqini birodaridan talab qilayotgan bandasiga dedi:
— Boshingni ko‘tar, jannatlarga nazar sol! U boshini ko‘tarib:
— Yo Rabbiy, kumushdan bo‘lgan baland shaharlarni, duru marvaridlar bilan bezatilgan oltin qasrlarni ko‘ryapman. Bular qaysi payg‘ambarniki yo qaysi siddiqniki yoxud qaysi shahidniki?— dedi hayratlanib.

Shunda Alloh taolo:
— Kim Menga kiymatini to‘lasa, shuniki, — dedi.
— Ey Rabbim, kim ham bu qasrlarning qiymatiga ega bo‘la olardi, dedi u umidsizlanib.
— Sen unga ega bo‘lolasan, dedi olamlar Parvardigori haqqini birodaridan da’vo qilayotgan bandasiga.
— Qanday qilib? - so‘radi u.
— Birodaringni kechir, dedi ulug‘ va qudratli Zot.
— Ey Rabbim, men uni kechirdim! Shunda Alloh taolo dedi:
— Qani, birodaringning qo‘lidan ushla va uni jannatga yetakla!

Keyin Rasululloh sollallohu alayhi vasallam dedilar: «Allohdan qo‘rqinglar! Oralaringizni isloh qilinglar! Chunki, Alloh mo‘minlarning orasini isloh qilur» (Ibn Abu Dunyo rivoyati).

Demak, bu o‘rinda: oralarimizni isloh qilmoq — Allohning xulqi ila xulqlanmoq va shu yo‘l bilan bu buyuk martabaga noil bo‘lmoq xikmati eslatilyapti.

Bir tasavvur qil: sahifang kishi xaqidan holi yoki Rabbing seni O’z lutfi ila afv etdi, abadiy saodatga ishonching komil. Hukm yerini tark etar ekansan, senga rizodai kiyim kiydirildi, so‘ngsiz saodatga, tuganmas ne’matlarga qaytyapsan, qanchalik kuvonchga to‘lasan?! Sevinch va su-rurdan qalbing uchib ketay deydi. Yuzing oppoq va nurli, xuddi kechasi porlagan to‘lin oydek. Tasavvur qil, xaloyiq oldidan boishngni tik tutib, gunoh yuklarydan ozod holda ko‘r to‘kib o‘tyapsan. Atrofingda mayin shabada g‘ir-g‘ir esadi, baxtiyor peshonangdan rizo musaffoligi yog‘iladi. Av-valgilaru oxirgilar senga, sening holingga havas ila bo-qadi. Husning va jamolingga suqlanib qaraydi. Oldingda va orqangda farishtalar yuradi, barchaning ko‘z o‘ngida: «Bu falon o‘g‘li falon! Alloh undan rozi bo‘ldi va rozi qildi, U abadiy saodatga erishdi!» deb nido qilishadi.

Bir o‘ylab ko‘r! Oxiratdagi bu makom riyokorlik va hiylakorlik bilan xalqning qalbida qozongan bu dunyodagi soxta martabangdan ulug‘roq emasmi?! Bas, oxirat maqomini bu martabadan beqiyos darajada yuksak deb bilar ekansan, endi samimiy bo‘l. Ulug‘ va qudratli Zot bilan muo-malada sof ixlos va sodiq niyat bilan bu maqomni idrok qilishga intil. Boshqa yo‘l yo‘q!

Alloh asrasin, agar sahifangdan sen arzimas deb bilgan, holbuki Alloh nazdida ulug‘ deb sanalgan gunohlar chiqsa, senga Allohning nafrati yog‘iladi: «Seng‘a la’nat bo‘lsin, ey yomonlikning quli! Ibodatingni qabul qilmayman». Bu nidoni eshitiboq, yuzing qorayadi. Alloh taoloning g‘azabiga sababchi bo‘lganing uchun farishtalar ham sendan g‘azablanadi va: «Seng‘a bizning va butun xaloyiqning la’nati bo‘lsin!» deyigaadi. Keyin oldingda azob farishtalari hozir bo‘lib, qahr bilan senga tashlanishadi, peshona sochingdan ushlab, butun xalq oldida yuzingni yerga sudrab o‘tishadi. Xaloyiq qorayib ketgan yuzingga qarab, xor bo‘lganingni ko‘rishadi.

Sen o‘zingga jahannamni, halokatni chorlaysan. Shunda senga: «Bugun sen bitta emas, ko‘p halokatlarni o‘zingga chorla!» deyiladi va farishtalar nido qilishadi: «Bu falon o‘g‘li falokdir, Alloh uni sharmanda etdi, xor qildi, qabih qilmishlari uchun la’natladi. Bas, u abadiy badbaxtlikka ketdi».

Bu sharmandalik gunohlarni bandalardan yashirib, davomli qilganing yoki bandalarning mehrini qozonishni talab etganing-uchun yoxud faqat ularning huzurida aybing ochilib qolishidan qo‘rqqaning uchun sodir bo‘ldi. Bu na-kadar ulkan jaholat! Inqirozi muqarrar dunyoda banda oldida sharmanda bo‘lishdan bor kuchingni sarflab saqla-nasan. Lekin bundan ulug‘roq sharmandalik - Mahshar ahli oldida Allohniig g‘azabiga uchrashdan, jahannamga uloqti-ruvchi azob farishtalarining alamli azobidai qo‘rkmaysan.

Bu tafsilotlarning barchasi senga tegishli, ammo oldingda bulardanda ulug‘roq xatar bor, u Sirot xataridir.

Sirot

Alloh taolo dedi:
«Biz taqvodor zotlarni otliq hollarida Rahmon dargohiga to‘playdigan va jinoyatchi kofirlarni jahannamga tushishlari uchun haydaydigan kunni (eslang)!» (Maryam, 85-86-oyatlar).

Mana shu dahshatlardan so‘ng odamlar Sirot tomon haydaladilar. Jahannam uzra cho‘zilgan Sirot qilichdan o‘tkir, qildan ingichka ko‘prikdir. Kimki bu olamda hayotini to‘g‘ri yo‘lga qurgan bo‘lsa, oxirat Sirotidan o‘tish uning uchun yengil bo‘ladi va najot topadi. Kimki bu dunyo xayotida to‘g‘rilikdan chalg‘igan va gunoh yuklarini yelkaga ortib olgan bo‘lsa, Sirotga avval kadam qo‘yishi bilanoq, qoqiladi va qulaydi.

Tasavvur qil: oldingda tubsiz, qop-qora jahannam ustiga qurilgan qilday ingichka ko‘prik, yuraging qo‘rquvdan orqaga tortadi. Shunda qulog‘ingga jahannamning g‘azab bilan o‘kirgan faryodi eshitiladi.

Holing nochor, qalbing iztirobli, oyoqlaring dirdir titrayotgan bo‘lishiga qaramasdan, ko‘prikdan yurishga majbursan. Eng alamlisi, yelkangga nafaqat bunday nozik ko‘prik, balki keng yo‘lda ham tekis yurishingga moyae’lik qiladigan yuklarni ortib olgansan. O’ngmi yo chapmi, bitta oyog‘ingni ko‘prikka asta ko‘yar ekansan, qilichning damidek o‘tkirlikni sezib seskanasan.

Oldingda xaloyiq: kimdir qokilyapti, kimdir qulayapti, azob farishtalari ularni changak va ilgaklar bilan jahannamga tortyapti. Shularga guvoh bo‘lib turgan paytingda birdaniga sen keyingi qadamingni tashlashga majbur qili-nasan. Ko‘z oldingda odamlar oyoqlari osmondan bo‘lib, boshlari bilan jahannamga qulayaptilar... bor kuchinpsh so‘-rib, toliqtirib tashlaydigan tepalik, nafasni bo‘g‘ib qo‘yadigan darajadagi tor yo‘lak! Naqadar dahshatli manzara!

O’sha ondagi holingga nazar sol: go‘yo emaklab bir tepalikka ko‘tarilyapsan, yelkangga og‘ir yuk ortilgan. O’ngga, chapga qayrilib, odamlarga qaraysan, do‘zaxga kulashyapti. Payg‘ambar alayhissalom: «Yo Rabbim, salomat qil, salomat qil» deyapti. Sirotdan o‘tolmay, jahannam ka’riga qulagan xaloyiqning azob va halokat to‘la faryodlarini eshitasan.

Endi aytchi, oyog‘ing toyib ketsa, so‘nggi nadomatdan ne foyda?! Usha payt halokatni o‘zingga chorlab, shunday deb qolmaysanmi: «Eh, koshki edi, men hayot vaqtimda solih amallar qilib o‘tgan bo‘lsam! Eh, koshki edi, Payg‘ambar alayhissalom bilan bir yo‘lda bo‘lgan bo‘lsam! Boy bo‘lsin menga, koshki edi, falonchini o‘zimga do‘st tutmagan bo‘lsam! Eh, koshki edi, qaytadan tuproqqa aylanib, butkul unut bo‘lib ketsam! Ex, koshki edi, onam meni tug‘magan bo‘lsa!»