Shunda Rasululloh dedilar:
- Nafsim izmida bo‘lgan Zotga qasamki, Rabbingizni ko‘rishga ham hech narsa xalaqit berolmaydi. Banda Parvardigoriga yuzma-yuz qilinadi, Alloh taolo bandasi-ga deydi: «Seni maxluqotning eng mukarrami va sayyidi qilmaganmidim? Seni jufti xaloling bilan ko‘shmagan-mqdim, ot va tuyalarni senga bo‘ysundirmaganmidim?..»
-   Ha, shunday, deydi   bandasi.
- Menga albatta yuzma-yuzma bo‘lishingni o‘yladingmi? -so‘raydi Alloh taolo.
-   Yo‘q, deydi bandasi. Shunda Alloh taolo bandasiga:
- Meni unutganipg kabi Men ham seni unutdim, deydi-»(Imom Muslim rivoyati).

Uyla va tasavur et, ey miskin!    Farishtalar yelkangdan ushlagan ko‘yi Allohning oldida turibsan, so‘rokqa tuti-lyapsan: «Yigitlikni senga ne’mat etib berdim, uni ni-malarga sarflading? Umrni muhlat etib berdim, uni qay-larga sovurding? Senga rizq o‘laroq mol berdim, halol yo‘l bilan topdingmi, infoq qildingmi? Seni ilm bilan mu-karram etdim, bilganlaringga amal qildingmi?

Alloh O’zining ne’matlarini va sening gunoxlaring-ni, O’zining yaxshiliklarini va sening yomonliklaringni birma-bir sanayotgan paytda xijolatu sharmandalikdan qan-day ahvolga tushasan? Agar inkor qilsang, a’zolaring senga qarshi guvohlik beradi.

Anas roziyallohu anhu dedi: «Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bilan birga edik. Bir payt u zot jil-mayganday bo‘ldilar va daf’atan:
-   Bilasizlarmi, nega kuldim? dedilar.
-   Alloh va Uning rasuli bilguvchiroq, dedik.
- Bandaning o‘z Parvadigori bilan bo‘layotgan suhbati meni kuldirdi. Banda: «Ey Rabbim, meni zulmdan qaytar-madingmi? deydi. «Qaytardim»- deydi Alloh taolo. Shunda banda: «Rabbim, nafsimga o‘zim tomondan bir guvoh bo‘lsin» deya so‘radi. «Nafsing seni bugun hisob-kitob kilishga, «kiromin kotibin»-amallaringni yozib boruvchi farishtalar guvohlikka kifoyadir» dedi Alloh taolo.

Keyin bandaniig og‘zi muhrlanadi, a’zolarga «Gapiring!» deya amr qshshnadi. A’zolar bandaning barcha ishla-rini birma-bir aytadi. Keyin bandaga so‘zlash ixtiyori beriladi, Banda afsus-nadomatlar bilan a’zolariga qara-ta: «Sizlarga halokat bo‘lsin, men sizlarni kanday ayar-dim-a?!» deydi (Muslim rivoyati).

Ey Alloh! Mo‘minning gunohini bekitib, O’zingdan o‘zgaga bildirmaslik va’dang bor. A’zolar egasiga qarshi guvohlik bergan paytda xaloyiq oldida sharmanda bo‘lish-dan O’zing asra.

Bir kishi Ibn Umardan so‘radi: «Payg‘ambar alayhissaom «najva»( sirlashuv) haqida nima deganlar?» Payg‘ambar alayhissalom (bu hakda) aytadilar. Yurangizdan kimdir Parvardigoringizga yaqin boradi. Parvardigori olam u kishini ximoyasiga olib: «Falon-falon ishlarni qilding!» deydi. «X,a, qildim» deydi bandasi. «Falon-falon ishlar-ni xam qilding!» deb Alloh unga yana boshkd amallarini ham eslatadi. «Xa, kildim» deya banda barchasini tan oladi. Shunda Alloh taolo: «U(foniy) dunyoda gunohlaringni yashir-dim. Bu Kun(Qiyomatda) ularni kechiraman» deydi» (Muslim rivoyati).

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam dedilar: «Kim-ki bir mo‘minning aybini bekitsa, Qiyomatda Alloh taolo uning aybini bekitadi». Allohning bu marhamati odam-larning ayblarini bekitadigan, ularning nuqsonlariga toqat etib, yomonliklarini ovoza qilmaydigan, g‘iybatdan tiyiladigan mo‘min bandalar uchun umid etiladigan nasibadir. Zero, bunday mo‘min banda Qiyomatda ayni amaliga muvofiq mukofotlanishga munosibdir.

Nega parishonsan, xayollaring qayga sochilgan? O’zingni yig‘ib, bir jiddiy o‘yla. Alloh aybingni o‘zgalardan be-kitdi! Mahsharga chorlanayotgan sas qulog‘ingga chalinmayap-timi? Agar bilsang, bu - gunohlaringga kifoya qilgulik qo‘rqinchdir.

Tasavvur qil: peshona sochlaringdan ushlab, seni sudrab ketishyapti. Ranglaring bo‘zargan, a’zolaring shalviragan, tizzalaring titrokda, hushing boshingdan uchgan, qalbing iz-tirobga to‘la, olam ko‘zingga qorong‘u, ko‘zlar esa senga ti-kilgan. Faraz qil, xuddi shu holatda muakkil farishtalar oldidasan. Ular yoningga yaqinlashib, seni Rahmonning arshi qadar otishadi. Allohu subhanahu taolo senga ulug‘ kalomi-ni nido qiladi: «Ey Odam farzandi, yaqin kel!»

Qo‘rquvdan dukillab urayotgan mahzun qalb bilan, ko‘z-laringdan mo‘lt-mo‘lt yosh to‘kib, siniq bir axvolda yaqin-lashasan. Biron narsa koldirilmasdan yozilgan noma’i a’mo-ling beriladi. Evox! Senga unut bo‘lib ketgan qanchadan-qancha ishlar nomangga bitib qo‘yilgan, eslayapsanmi? Qanchadan -qancha ibodatlarni boy berding, buning ofatlari-dan g‘ofil qolding? Bas, mana endi senga ularning oqibatlari!

Nomai a’molingga qara, qanchadan-qancha xijolatdik ishlar va qo‘rqoqliklar! Kanchadan-qancha chekinishlar va ojiz-liklar! Koshki, Allohning huzurida qanday turishingni, qanday javob berishingni, javob berayotib, qalbing qay axvolga tushishini, ozgina bo‘lsada, sezganingda edi!

Keyin gunohlaring birma-bir, oshkora zslatiladi. Fikr et, bundan ortiq uyat va sharmandalik bormi?! «Ey bandam! -deydi o‘shanda Alloh. -Mendan xayo qilmay, qabix amallarga bosh urdingu, Men xalq etgan maxlukotdan uyalib, ularga chiroyli bo‘lib ko‘rinding. Men senga ulardan haqir-roq bo‘ldimmi? Mening nazarimni arzimas bilib, o‘zga-ning nazarini ulug‘ sanadingmi? Seni ne’matlantirmadim-mi? Nima seni aldab ko‘ydi? « Bugun ko‘rmayapman, ertaga ham yuzma -yuz bo‘lish yo‘q» degan gumonga bordingmi?

Rasululloh sollallohu alayhi va sallam dedilar: «Butun olamlar Parvardigori Alloh sizlarning xar birin-gizni xech qanday to‘siq va tarjimonsiz so‘roqqa tutadi» (muttafaqun alayx).
Allohning rasuli dedilar: «Xdr biringiz ulug‘ va qud-ratli Alloh oldida turasiz, orada hech qanday to‘siq bo‘l-maydi. Shunda Alloh bandasiga xitoban:

-Seni rizqlantirmadimmi, senga mol-dunyo bermadimmi?»-deb so‘raydi.
- Xa, berding, deydi bandasi.

Keyin Alloh:
- Senga payg‘ambar yubormadimmi? -deb so‘raydi.
- Ha, yubording, deydi bandasi. So‘ngra o‘ng tomonga qaraydi, jaxannamdan o‘zga narsani ko‘rmaydi. Keyin chap tomonga karaydi, jahannamdan boshqasini ko‘maydi. Bas, yarim xurmo bilan bo‘lsa xam do‘zaxdan saqlaning. Agar topolmasangiz, bitta yaxshi so‘z bilan bo‘lsa xam do‘zaxdan saqlaning»(Buxoriy rivoyati).

Ibn Mas’ud aytadi: «Hali har biringiz munavvar kechada to‘lin oy bilan yolg‘iz kolganingiz kabi ulug‘ va qud-ratli Zot bilan yuzma-yuz bo‘lasiz. Shunda Alloh deydi: «Ey Odam farzandi! Nima seni «Allohga ibodat qilma-sang ham bo‘laveradi» deb aldab qo‘ydi. Ey Odam farzandi!

Bilganlaringta amal qildingmi? PaYg‘ambarlarga nima deb javob berding? Ey Odam farzandi! Men ko‘z oldingda ku-zatguvchi emasmidim, harom narsalarga qarading?! Men senga bo‘yin tomiringdan ham yaqii emasmidim, faxshu g‘iybat-larga quloq tutding...» Shunday deb Rasululloh yana bir nechta a’zolarnn sanadilar».

Mujohid aytadi: «Qiyomat kuni banda to to‘rt narsa xususida so‘ralmagutgcha ulug‘ va kudratli Zot oldidan ketmaydi: yo‘qotgan umri; amal qilgan ilmi; ozib to‘zdirgan jasadi qaerdan topib, qaerga sarflagan moli».

Ey miskin! U Kuniing xijolati, xijolat paytidagi xatar naqadar ulug‘! Chunki u payt sen ikki yo‘l orasida bo‘lasan: yo senga aytiladi: «Dunyoda sodir etgan gunohiigni bekitdim, bugun uni kechiraman». Avvalgilaru oxirgi-lar havas qilgulik bu holdan boshing osmonga yetadi. Yoki farishtalarga aytiladi: «Bu yomon bandani ushlanglar, bog‘langlar. So‘ngra jahannamga uloktiringlar. O’shanda yeru osmonlar sen uchun yig‘laydi. Bu yig‘i sening ulug‘ musibatingga, Allohning toatidan benasib qolib chekayotgan qattiq hasratingga, oxiratingni bebako va tuban bir dunyoga almashganingga munosib yig‘ingdir.

Mezon - tarozining sifati

Mezon ya’ni, amallar tortiladigan tarozi haqida hech o‘ylab ko‘rganmisan? Ko‘z oldingga keltir: gunoh va savoblar bitilgan nomalar o‘ng va so‘lga sochilib uchadi, odam-lar uch guruhga ajraladi. Birinchi guruh birorta savob amali yo‘q odamlardan iborat. Do‘zaxdan kop-kora bo‘yin chiqib, qush donni tergan kabi ularni teradi va barchasini yig‘ishtirib jahannamga uloqtiradi. Olov ularni komiga tortadi. Shunda: «Bu jahannamiylar abadiy badbaxtlikka tushdilar» degan nido eshitiladi.

Ikkinchi guruh begunoh odamlardir. Ularga; «Allohga doimiy hamd aytuvchilar o‘rnidan tursin» deyiladi. Ular o‘rnidan qalqib, jannat sari yuradilar. So‘ngra kechalarini ibodat bilan o‘tkazuvchilar va dunyo tijorati Alloh taoloning zikridan chalg‘itmagan kishilarga ham shu muoma-la qilinadi. Keyin ularga: «Bu jannatiylar boqiy sao-datga ketdi» degan nido bo‘ladi».
Uchinchi guruh ko‘pchilikni tashkil etib, ular yaxshi va yomon amallarni aralash qilgan kishilardir. Ularning yaxshi amali ko‘pmi yo yomonimi, bu yolg‘iz Allohga ayon. Lekin Alloh taolo O’zining afvidagi fazlini va jazosida-gi adlini bandalariga ham bildirish uchun ularning amal-larini taroziga soladi. Gunox va savob amallar o‘ralgan noma va sahifalar har tomonga sochilib uchadi ...

Tarozi qurshtadi. Ko‘zlar nomalarga tikilgan: nomalar ta-rozining o‘ng pallasiga tushadimi yoki chap pallasiga? So‘nfa nigohlar tarozining tiliga qadaladi: gunohlar tomon og‘ir bosadimi yo savoblar? Bu daxshatli xolat xaloyiqning aqlini shoshiradi.

Hasan Basriy rivoyat qiladi: «Rasululloh sollallohu alayhi vasallam boshlarini Oisha onamizning tizzalariga qo‘yib uxlayotgan edilar. Oisha onamiz oxiratni eslab yig‘ladilar. Hatto ko‘z yoshlari sarvari olamning yonoqla-riga tushib, u zotni uyqudan uyg‘otib yubordi. Shunda Allohning rasuli:
-Nega yig‘layapsan, ey Oisha?- dedilar.
-Oxiratni esladim. Siz payg‘ambarlar Qiyomat kunida ahlingizni esga olasizmi? - so‘radi Oisha
-Jonim izmida bo‘lgan Zotga qasamki, uch yerda kishi kishini esga olmaydi: tarozi qurilib, amallar tortila-yotgan paytda(chunki o‘sha payt Odam farzandining ko‘zi yen-gil yo og‘ir kelayotgan tarozi pallasiga qadalgan bo‘ladi nomai a’moli berilayotganida(bu paytda bandaning nazari o‘ng yo chapdan kelayotgan nomadan uzilmaydi); sirotdan o‘ta-yotganda»(Abu Dardo rivoyati).

Anas ibn Molikdan rivoyat qilinadi: «Qiyomat kuni Odam farzandi tarozining ikki pallasi orasiga keltiriladi. Unga bir farishta vakil kilingan bo‘ladi. Agar ban-daning tarozisi og‘ir kelsa, farishta odamlar eshitadigan ovozda nido qiladi: «Falonchi abadiy saodatga erishdi». Agar tarozisi yengil kelsa, farishta barcha eshitadigan ovoz-da: «Falonchi abadiy badbaxtlikka yuz tutdi» deya nido qila-di. Tarozining savoblar qo‘yiladigan pallasi yengil kel-ganida azob farishtalari qo‘llarida temirdan bo‘lgan to‘hmoqlar bilan, ustlarida olov kiyimlarda kelishadi va do‘zaxning nasibasini do‘zaxga olib ketishadi.

Rasululloh sallalloqu alayhi vasallam Qiyomat haqida dedilar: «Alloh taolo Qiyomat kuni Odam alayhissalomga nido qilib:
- Ey Odam, tur, jahannamiylar guruhini jo‘nat, deydi.
- Ular qancha?-deb so‘raydi Odam alayhissalom.
- Har mishtadan to‘qqiz yuz to‘qson to‘qqizta!

Bu so‘zlarni eshitgan sahobalar qattiq g‘amga botdilar, kulish neligini unutdilar. Rasuli akram ashobida sodir bo‘lgan bu ahvolni ko‘rib: «Amal qshshnglar, xushxabar be-ringlar!

Muhammadning joni Uniki bo‘lgan Zotga qasam-ki, dunyoda siz bilan birga yana ikkita maxluq bor...
- Kim ular, ey Allohning rasuli? deyishdi,
- Ya’juj va Ma’juj, dedilar Rasuli akram. Qavm endi o‘ziga keldi. Rasululloh dedilar:
- Amal qilinglar va xushxabar beringlar! Muhammad-ning joni Uniki bo‘lgan Zotga qasamki, Qiyomat kuni odam-lar orasida sizlar tuyaning yonboshidagi xoldek, otning tizzasidagi bo‘rtib, qavarib turgan yeridek ko‘zga tashlanasizlar»(muttafaqun alayh).

Da’vogarlarning sifati va mazlumlar haqqining qaytarilishi

Tarozining qo‘rqinchi va xataridan voqif bo‘lding. Ko‘zlar tarozining tiliga qadalib qolgan:
«Bas, endi (u kunda) kimning tortilgan (yaxshi amallari)og‘ir kelsa, ana o‘sha(inson) rozi bo‘ladigan-orzu qiladigan xayotda bo‘lur. Endi kimning tortilgan (yaxshi amallari) yengil kelsa, uning joyi «jarlik»dir! (Al-Qoria, 6-9 oyat).

Bilgil! Bu dunyoda nafsini hisob-kitob qiladigan, amallari, so‘zlari, laxzalarini shariat mezoni bilan o‘lchaydigan kishigina tarozining xataridan najot toladi. Umar roziyallohu anhu dedi: «Hisob berishingizdan oldin nafsingizni xisob-kitob qiling. Taroziga qo‘yili-shidan avval amallaringizni torting»

Nafsni hisobga tortish - o‘limdan oldin barcha gunoh-lardan xolis tavba qilish, Alloh taolo farz etgan amallarni bajarishda qo‘yilgan nuqsonlarni o‘nglash, mazlumlar haqqini qaytarishdir. Kimki kimgaki tili, qo‘li, qal-bida yomon gumoni bilan ozor yetkazgan bo‘lsa, halollanib olsin, ya’ni o‘zi ozor bergan har bir mazlumni topib, uni rozi qilsin. Toki umrining oxirigacha qalbi pok bo‘lib, unda bironta mazlumning haqi, bironta ado qilinmagan farz qolmasin. Bunday insonlar jannatga hisob-kitobsiz kiradilar. Mazlumlar xaqini ado qilmay ketgan kishining ahvoliga voy!

Ko‘z oldingga keltir: da’vogarlar xaqqini talab qilib, atrofini o‘rab olishadi. Kimdir uning qo‘liga, kimdir sochiga, kimdir yoqasiga yopishadi. Biri «menga zulm et-ding» desa, yana biri «meni so‘kding» deydi. Birovi «meni haqorat etding» desa, boshqa birovi «men yo‘g‘imda o‘zimga yoqmagan narsalar bilan meni eslading» deydi.

Kimdir «menga qo‘shni bo‘lding, lekin qo‘shnichilikni buzding», desa, yana kimdir «men bilan muomala qilding, lekin aldading», deydi. Yana birovi «men bilan oldi-berdi qildingu, meni chuv tushirib ketding» desa, boshqasi «molning aybini mendan yashirding, bahosini ko‘tarib, yolg‘on so‘zlading» deydi.

Kimdir aytadi: «Muhtojligimni ko‘rding, bilding, boy bo‘laturib, holimdan xabar olmading». Yana biri deydi: «Men mazlum edim. Zulmni mendan daf’ qilishga qodir bo‘laturib, zolimga yaltoqlik etding, uning istagiga yurding».

Shunday ahvolda turganingda da’vogarlar senga tirnoqlarini botiradi, yoqangdan mahkam ushlab, haqlarini ta-lab qiladi. Sen ularning ko‘pligidan o‘zingni yo‘qotgan holda hayratda qotasan: nahotki, umring davomida sen muomala qilgan kishilar ichida senda haqqi bo‘lmagan yoki sen g‘iybat, xiyonat etmagan yo masxaraomuz nazaring bilan qaramagan birorta odam topilmasa?!

Sen bu dahshatli iskaijadan qutulishga urinasan, umid-la Parvardigori Egamga bo‘yningni cho‘zasan, koshki u Zot bu qo‘llardan seni xalos etsa. Shunda qulog‘ingga ulug‘ va qudratli Zotning nidosi eshitiladi:

«Bu Kunda har bir jon o‘zi qilgan ish amali bilan jazolanur. Bu Kunda (hech kimga) zulm qilinmas» (G’ofir, 17-oyat).