[/i]

«Digraf» deb o‘ziga o‘xshamagan bir tovushni ifodalovchi ikki harf birikmasiga aytiladi.

I. «Th» undosh harflar birikmasi (ya’ni digrafi) ikki xil tovush beradi:

   [`]  jarangli undosh
th
   [|]  jarangsiz undosh

Misol:   this [`is], thin [|in]

II. Qo‘shaloq «oo» digrafi «k» undosh harfi oldidan qisqa unli tovushini, boshqa holatlarda esa cho‘ziq [u:] unli tovushni beradi.
Misollar:   book [buk]      boot [bu:t]      too [tu:]
   took  [tuk]      food [fu:d]      zoo [zu:]

Quyidagi so‘zlar bu qoidadan mustasnodir, ularni yodda saqlang:
1. foot [fut] — oyoq
2. soot [sut] — qorakuya
3. good [gud] — yaxshi
4. hood [hud] — kapyushon
5. wood [wud] — o‘rmon
6. wool [wul] — jun
7. room [rum] — xona
8. groom [grum] — otboqar
9. stood [stud] — turdi
10. blood [blА‡d] — qon
11. flood [flА‡d] — oqim

III. «ow» digrafi 2 xil o‘qilishga ega 14-raqamli [ou] va 16-raqamli [au], lekin ko‘p bo‘g‘inli so‘zlarning oxirgi urg‘usiz bo‘g‘inida kelganda, doimo [ou]. Misol: low [lou], now [nau], window [windou].
IV. «Ai», «ay«, «ei», «ey» digraflari 13-raqamli [ei] diftongini beradi. Misol: main [mein], vein [vein], veil [veil], day [dei].
V. «Ww» undosh harfi [w] tovushini beradi. Uni talaffuz qilish uchun lablar dumaloq holga keltirilib, cho‘chchaytiriladi (ya’ni xartumcha yasaladi): wood  [wud].
 VI. «Jj» harfi [d¦]  tovushini beradi: just [d¦А‡st].
VII. «Yy» harfining o‘qilishi. «Yy» harfi so‘zda ikki xil tovush bilan ifodalanadi: 1. Unli tovush. Bunda «Ii» harfining dublyori bo‘lib keladi. 2. Yarim unli tovush [j].

1. «Yy» harfi so‘zning o‘rtasida va oxirida unli harf vazifasini bajaradi va «Ii» harfining dublyori sifatida to‘rtala tur bo‘g‘inda «i» harfi ifodalagan tovushlarni ifodalaydi.
Misol:      lid — lydd      [lid] — [lid]
      fine — type   [fain] — [taip]
      firm — myrtle   [fс’:m] — [mс’:tl]
      tire — tyre   [taiс’] — [taiс’]

2. «Yy» harfi so‘z boshida unli harfdan oldin kelganda, yarim unli tovush [j] bilan  ifodalanadi.
Misol:   yes [jes], yell [jel]
Uning yarim unli deb atalishiga sabab quyidagicha: 1. Bu tovushni talaffuz qilinayotganda o‘pkadan chiqayotgan havo og‘iz bo‘shlig‘ida hech qanday to‘siqqa uchramaydi. Bu unli tovush belgisi. 2. [j] tovushidan keyin kelayotgan unli tovush talaffuziga o‘tish oson kechadi. Bu — undosh tovush belgisi.

  I. «This», «that» so‘zlari ko‘rsatish olmoshlaridir. Shaxsga yaqin turgan predmetni ko‘rsatish uchun «this»  «bu», nariroqdagisini ko‘rsatish uchun esa «that»  «narigi» ishlatiladi. Ular gapda urg‘u oladilar.
  II. Ingliz tilida otdan oldin artikl deb ataladigan yordamchi so‘z qo‘llaniladi. Artikllar ikki xil bo‘ladi: Noaniq va aniq artikllar. Noaniq artiklning ikki shakli bor: a, an. Agar so‘z undosh tovushdan boshlansa, «a» shakli, unli tovushdan boshlansa, «an» shakli qo‘llaniladi.
  Misol:   a pen, an egg.
Aniq artikl «the» ning esa ikki xil o‘qilish shakli bor: so‘z undosh tovushdan boshlansa [`с’], unli tovushdan boshlansa, [`i] shakli talaffuz qilinadi.
Misol:   the pen [`с’ pen]  the egg [`i eg].

  III. «It» so‘zi III shaxs birlikdagi olmosh bo‘lib, u jonsiz predmetlar yoki hayvonlar nomi o‘rnida keladi. «It» ba’zan «this»  «bu» ma’nosida ham kelishi mumkin.

IV. «is» fe’li «to be» (degan) fe’lning hozirgi zamon III shaxs birligidagi shaklidir. U ham mustaqil fe’l, ham yordamchi, bog‘lama fe’l vazifasida kelishi mumkin. O‘zbek tiliga «dir» deb tarjima qilinadi.

Misol:        This is a book. (qo‘shma ot kesimda bog‘lama fe’l) 
      Bu kitobdir.
      The book is on the desk. (mustaqil fe’l)
      Kitob parta ustidadir.

  V. Ingliz tilida darak gapda so‘zlar tartibi. O‘zbek tilida gap bo‘laklari darak gapning turli joyida tursa ham gap ma’nosi deyarli o‘zgarmaydi.

Misol:      Kecha Тom Nikka kitobni berdi.
         Nikka kecha Тom kitobni berdi.
         Kitobni Nikka Тom kecha berdi va h.k.

  Lekin ingliz tilida darak gapda so‘zlar (ya’ni gap bo‘laklari) tartibini o‘zgartirish mumkin emas, ingliz tilidagi gapda so‘zlar tartibi qat’iy. Bunga sabab ingliz tilida kelishik va shaxs qo‘shimchalarining deyarli yo‘qligidir.

Yuqoridagi misollardan ko‘rinib turibdiki, gap bo‘laklari tartibi o‘zgarishi bilan gapning ma’nosi ham butunlay o‘zgarib ketadi. Darak gaplar pasayuvchi ohang bilan talaffuz etiladi.

VI. Umumiy so‘roq gap.
«Ha» yoki «yo‘q» degan qisqa javob beriladigan so‘roq gapga umumiy so‘roq gap deyiladi. Umumiy so‘roq gapda esa so‘z tartibi quyidagicha, ya’ni ega oldiga yordamchi yoki bog‘lama fe’l chiqarib qo‘yiladi va shu fe’l vositasida javob beriladi.

Misol:
(Darak gapda)               This is a book.
                     Bu kitobdir.
(Umumiy so‘roq gapda)         Is this a book?                           Bu kitobmi?
                     Yes, it is.—Ha.
                     No, it is not.—Yo‘q.

   Ingliz tilida qisqa javob deganimiz, «yes», «no», so‘zlaridan tashqari, tegishli kishilik olmoshi bilan ifodalangan egadan, hamda yordamchi yoki bog‘lama fe’ldan iborat bo‘ladi. Ular quyidagicha ohangda talaffuz qilinadi.
Misol:
'Is 'this a book?   'iz'`is с’ buk |
Yes, it is.      jes|it iz |
No, it is not.      nou|it iz nс”t |
No, it isn‘t      nou|it iznt |

VII. Ingliz tilida ham o‘zbek tilidagi kabi qo‘shma so‘zlar mavjud. Ular oddiy ot bilan ot, ot bilan sifat, sifatdosh bilan ot qo‘shilishi orqali yasaladilar.
Misol:           A notebook (ot — ot)  daftar
         A bedroom  (ot — ot)  uxlaydigan xona
         A reading-room (sifatdosh-ot)  o‘quv xonasi

VIII. «on», «in» o‘rinni ifodalovchi predloglar bo‘lib, «on» —    ... da (ustida), «in» — ... da (ichida) ma’nosini ifodalaydi.
Misol:            The book is on the desk.   Kitob parta ustidadir.
         The table is in the room.   Stol xonadadir.

Тopshiriq: «Text two» ni eshiting va yodlang, «Matn uchun tushuntirish» da berilgan qoidalarni yodda tuting.

I mashq.«oo» digrafining so‘zdagi holatini aniqlab, talaffuz qiling:
   
   cook — cool       look — loon
   foot — food       soot — soon
   book — boot      took — tool
   coo — moo — zoo — too

II mashq. «ow» digrafining o‘qilishiga e’tibor berib, o‘qing:
   
   [au]      [ou]
   now      own
   cow      low
   how      tow
   town      shown
   allow      flow

III mashq. Digraflarning o‘qilishini mashq qiling:
   
   Chain   —hay      main — may
   [t$ein] —[hei]   [mein] — [mei]
   fail —   day      tail — bay
   [feil] — [dei]   [teil] — [bei]
   veil — they      heif — fay
   [veil] — [`ei]   [heif] — [fei]
   beige — bey      lei — bey
   [beid¦] — [bei]   [lei] — [bei]

IV mashq. Unli harflarni so‘zdagi holatiga qarab transkripsiya qiling:
   
Toe music  ice  typist
Food  baby  mete  be
Too  so ruby hay
Plate  foot  life  blue
Chain  mute  rye  due
Bone  finy  soon  rock
Table  they sofa  dyke
Now  pony  lie  rule

V mashq. Quyidagi gaplarni so‘roq va bo‘lishsiz shaklga qo‘ying:

1. This is a table. 2. The table is in the room. 3. That is a text-book.¬¬ 4. The text-book is on the desk. 5. The desk is brown. 6. His name is Ben. 7. He is six. 8. She is Jane. 9. Jane is ten. 10. She is in the room.

VI mashq. Nuqtalar o‘rniga quyidagilardan mos keladiganini qo‘ying: am, in, thick, ten, name, thin, pen, on.

1. His ... is Nick. 2. He is ... the room. 3. The book is ... . 4. She is .... 5. The note-book is ... . 6. I ... in the room. 7. The ... is blue. 8. The text-book is ... the desk.

VII mashq. Quyidagi gaplarni ingliz tiliga tarjima qiling.

1. Stol jigarrangdir. 2. Men 10 yoshdaman. 3. U xonada. 4. Deraza ko‘kdir. 5. Bu  darslik. 6. Darslik parta ustida. 7. U  o‘quvchi. 8. O‘quvchi sinfda. 9. Narigi  daftar. 10. Daftar sumkada.

Dialogni eshiting va yodlab oling:
            
Dialogue 1

Sam: Hi, Tom.
Tom: Hi, Sam. How are you?
S.: I am fine, thanks. And you?
T.: I'm fine too. Thanks.
S.: Let's visit Nell.
T.: Oh, yes, let's.

         
1. III tur yopiq bo‘g‘in deb faqat «r» harfi bilan tugallanuvchi bo‘g‘inga aytiladi. «r» harfidan keyin istagan undosh harf turishi mumkin.

Misol:    far   —   farm      fur   —   hurt
      uzoq   —   xo‘jalik   jun   —   shikastlanmoq
   
Unli harfdan keyin kelgan «r» harfi o‘qilmaydi. III tur bo‘g‘inda hamma unli harflar cho‘ziq monoftonglarni beradi.

2. IV tur ochiq bo‘g‘in deb, shunday ochiq bo‘g‘inga aytiladiki, undan keyingi bo‘g‘in «r» harfi bilan boshlanib, undan keyin unli harf keladi.

Misol:   ca-re, he-re, ty-rant

IV tur bo‘g‘inda unli harflar murakkab unli tovushlar (diftong, triftong) beradi. «Тriftong»  uchta elementdan iborat bo‘lgan bir unli tovushdir.
3. Ingliz unli harflarining III  va IV tur bo‘g‘inlarida ifodalaydigan tovushlari yuqoridagi jadvalda ko‘rsatildi.

I mashq. Quyidagi so‘zlarni transkripsiya qiling va o‘qilishini mashq qiling:

park — hare      term — mere   purl — pure
darn — dare      herb — here      curl — cure
horn — bore      bird — dire      myrtle — lyre
corn — core      circle — sire      byrd — tyre

II mashq. Unlilarning so‘zdagi holatini aniqlab, so‘zlarni transkripsiya qiling:

shake — share      wane — ware 
sole — sore         note — shore
mete — mere         eve — here
mute — pure         dune — rure
fine — fire         type — tyre

III mashq. Unli tovush cho‘ziqligining o‘zgarishi so‘z ma’nosini o‘zgartirishiga e’tibor berib o‘qing:

o‘ra — pit [pit]      —   Pete[pi:t] — Petya
qopqoq — lid [lid]      —   lead[li:d] — boshlab bormoq
o‘tirmoq — sit [sit]      —   seat[si:t] — o‘rindiq, joy
bo‘lak — bit [bit]      —   beat[bi:t] — urmoq
sirg‘anmoq — slip [slip]   —   sleep[sli:p] — uxlamoq
             
IV mashq. «a» unlisining so‘zdagi holatini aniqlab, transkripsiya qiling:

cap   —   cape   —   car   —   care
bad   —   bade   —   bar   —   bare
lam   —   game   —   jar   —   hare
fat   —   fate   —   far   —   fare

V mashq. «o» unlisining so‘zdagi holatini aniqlab, transkripsiya qiling:

not   —   note   —   nor   —   more
cock   —   coke   —   cork   —   core
hot   —   home   —   horn   —   store
got   —   go   —   corn   —   shore

VI mashq. «e», «i», «y», «u» unli harflarining III tur bo‘g‘inda [с’:] tovushi bilan o‘qilishini mashq qiling:

kerf      fir      curt
term      firm      turn
germ      stir      burn
serf      pirn      hurt
nerve      Byrd      purr

Ingliz tilida III tur yopiq urg‘usiz bo‘g‘inda hamma (yumshoq va qattiq) unlilar qattiq reduksiya holatida bo‘ladilar, ya’ni ular o‘rniga [с’] unli tovushi o‘qiladi.

Misollar:   grammar   ['gr#mс’]   grammatika
         chapter   ['t$#ptс’]   bo‘lim, bob
         doctor      ['dс”ktс’]   shifokor
         tapir      ['teipс’]   tapir (zool.)
         martyr   ['ma:tс’]   jafokash, alamdiyda
         murmur   ['mс’:mс’]   shivirlamoq

IV tur ochiq urg‘usiz bo‘g‘inda so‘z oxirida faqat «u» harfigina reduksiyaga uchraydi.

Misol:      failure      [feiljс’]

«t», «s», «z» harflari IV tur urg‘usiz bo‘g‘indagi «u» harfidan oldin o‘zgacha o‘qiladi.

Misol:
picture      ['pikt$с’]   rasm
measure   ['me¦с’]   o‘lchov
azure      ['ei¦с’]      ko‘m-ko‘k osmon (shoirona)

So‘z o‘rtasida kelgan urg‘usiz bo‘g‘inda hamma unli harflar qattiq reduksiya qoidasiga binoan o‘qiladi, ya’ni ular o‘rniga [с’]  unli tovushi o‘qiladi.

Misollar:   library   [laibrс’ri]   kutubxona
         factory   [f#ktс’ri]   zavod, fabrika
         cookery   [kukс’ri]   pazandachilik
         century   [sent$с’ri]   asr

I mashq. Unli harflarning III, IV tur bo‘g‘indagi urg‘usiz holatini aniqlab, transkripsiya qiling:

'grammar      'picture
'stubborn      'century
for'lorn         'injury
'chapter      'cookery
'tapir         'factory
per'form      'measure

This is Fred Russel. He is a teacher. That is his wife. Her name is Judy. She is a writer. These are his children: Mark and Peggy. They are school-children. Mark is in the fourth form and Peggy is in the third form. They are in the garden today. The garden is not large but it is nice.

Is Fred a teacher? — Yes, he is.
Is Judy a doctor? — No, she isn't.
What is she? — She is a writer.
Are Mark and Peggy school-children? — Yes, they are.
Is Mark in the fourth form? — Yes, he is.
Is the garden large? — No, it isn't.
Where are they today? — They are in the garden.
What garden is it? — It is nice.