XIII-XXI asr adabiyoti

[Muhammad Amin]

SAKKOKIY
 
 

 
 

 
15-asr she’riyatining iste’dodli vakillaridan biri. Mumtoz adabiyot taraqqiyotida g’azalgo’y va qasidanavis shoir sifatida mashhur. Movaraunnahrda tug’ilgan, hayotining asosiy qismini Samarqandda - Shohruh Mirzo va Ulug’bek saroyida o’tkazgan.

Sakkokiyning g’azal va qasidalardan iborat devoni yetib kelgan. Adabiyot tarixida qasida janrining asoschilaridan biri sifatida iz qoldirgan. Sakkokiy 11 qasida (5 tasi Ulug’bekka, Xalil Sulton, Xoja Muhammad Porso, Arslon Xoja Tarxonlar v.b.) yozgan va zamonasining ulug’ shaxslarini madh etgan.

Sakkokiy g’azallarining o’ziga xosligi samimiy va ohangdorligida. Shoir g’azallarining asosiy qahramoni oshiq, ma’shuqa va raqib timsollari.

Nashr qilingan asarlari:
Sakkokiy. G’azallar. – T.: 1966;
Sakkokiy. G’azallar, qasida. Kitobda: Hayot vasfi. - T.: 1988
 

[Muhammad Amin]

GADOIY
 
 

 
 

 
O’zbek mumtoz she’riyatining taniqli namoyandasi, 1403-1404-yillarda tug’ilganligi taxmin qilinadi. Temuriylar xonadonining vakillaridan biri.

Shoir merosidan birgina devon saqlangan bo’lib, umumiy hajmi 2974 misradir. Qo’lyozma Parij Milliy kutubxonasi (inv.981)da saqlanadi. Devon taxminan 15-asrning oxiri — 16-asrning boshlarida ko’chirilgan (Lutfiy devoni bilan bir muqovada), uning tarkibida 230 g’azal, bir tugallanmagan qasida, mustahzod va 5 qit’a bor.

Nashr qilingan asarlari:
Gadoiy. She’rlar (nashrga tayyorl. S.G’aniyeva). – T.: 1965;
Gadoiy. Devon (nashrga tayyorl. E.Ahmadxo'jayev). – T.: 1973;
 

 

[Muhammad Amin]

UBAYDIY (1487-1540)
 
 

 
 

 
Taniqli shoir, davlat arbobi, tasavvuf adabiyotining namoyandasi. Buxoroda tug’ilgan, Shayboniyxonning jiyani. Buxoro xoni sifatida (1533-1539) mamlakatda obodonchilik va madaniy-ma’rifiy ishlarni yuksaltirgan.

Mashhur Mirarab madrasasi uning davrida qurilgan. Tasavvufda yassaviya-jahriya tariqatiga kirgan. Yassaviyga ergashib, hikmatlar; Navoiyga ergashib g’azallar yozgan. Shoirning kulliyoti O’R FA ShIda 8931 raqami ostida saqlanadi. Kulliyotga “Devon” va “G’ayratnoma”, “Shavqnoma”, “Kitobu-s-salot” (“Namoz kitobi”) asarlari ham kirgan.

Ubaydiyning “Devon”idagi turkiy g’azallar “Vafo qilsang” nomi bilan e’lon qilingan (nashrga tayyorlovchi A.Hayitmetov), shoir ijodi yuzasidan M.Abdullayev nomzodlik dissertatsiyasini himoya qilgan.

Nashr qilingan asari:
Qul Ubaydiy. Vafo qilsang... -T.: 1994 (nashrga tayyorl. A.Hayitmetov).
 

[Muhammad Amin]

MUHAMMADNIYOZ NISHOTIY
 
 
Taniqli o’zbek shoiri, liro-epik she’riyat taraqqiyotida alohida o’ringa ega Nishotiy 1701-yilda Xorazmda tug`ilgan.
Ijodiy merosidan lirik she’rlari va “Husnu Dil” dostoni yetib kelgan. She’rlari “G’azaliyot va muxammasoti Nishotiy”, “Bayozi mutafarriqa”, “Bayozi majmuayi ash’or” kabi manbalarda jamlangan. Muhammad Yusuf Chokar tomonidan ko’chirilgan devoni (1903) O’R FA ShI da (inv.1197, 7013,1117, 1027, 7054) saqlanadi.

Yirik asari “Husnu Dil” dostoni Buxoroda (1778) yozilgan. Husn va Dil sarguzashtining syujeti Sharq adabiyotida mashhur bo’lib, Yahyo Saboq Fattohiy, Abdurahmon Mushfiqiy tomonidan ham shu nomda asarlar yozilgan. Doston 62 bob, 15584 misradan iborat. Dostonning qahramonlari Fuod (arabcha, ko’ngul), Husn, Aql, Ishq, Nazar, Himmat, Sabr, Vafo, Xayol, G’amza, Raqib, Nomus kabi ramziy timsollar orqali muallifning axloqiy-ta’limiy g’oyalari ifodalangan. “Qushlar munozarasi” asari ham allegorik - majoziy xarakterga ega bo’lib, 300 misradan iborat. Shoir 14 qushning o’zaro bahs-munozaralari orqali o’z qarashlarini bayon etadi.

Nashr qilingan asarlari:
Nishotiy. Husnu Dil. Lirika. –T.: 1967.
Nishotiy. Qushlar munozarasi. Jurn. “Guliston”. –1970
 

[Muhammad Amin]

Mahmudho’ja Behbudiy (1875-1919)
 

 
 

 
Buyuk ma’rifatparvar, alloma, dramaturg va jamoat arbobi Mahmudxo`ja Behbudiy 1875-yilining 20-yanvarida Samarqand shahrida muftiy oilasida dunyoga keldi. Oiladagi muhit undagi ma’rifat, adabiyot va ijtimoiy hayotga bo’lgan qiziqishning tezroq ro’yobga chiqishiga imkon berdi.

Behbudiyning otasi islom huquqshunosligi bo’yicha yirik mutaxassis bo’lib, bu borada ko’plab kitob va risolalar yaratgan edi. Bu haqda Behbudiy otasi yozgan “Hidoya ” asari hayotida juda katta rol o’ynaganini aytadi.

        Behbudiy adabiyot, tarix fanlari qatori siyosatshunoslik bilan ham jiddiy shug’ullandi. Gazeta va jurnallar orqali jahonda sodir bo’layotgan siyosiy voqealar bilan tanishib bordi. U Makkaga borish maqsadida arab tilini o’rganib, islom tarixi va nazariyasi bilan shug’ullandi. U 1899-yilda hajga bordi va muftiy unvoniga sazovor bo’ldi. So’ngra Qozon va Ufa shaharlarida bo’lib, Evropa madaniyati bilan ham qiziqdi. O’sha davrda Qozon va Orenburgda chiqadigan arab imlosidagi jurnal va gazetalar bilan hamkorlik qildi. Uning qator maqolalari ham nashrlarda chiqa boshladi. Maktab, maorif va madaniyat masalari hamda ma’rifatparvarlik g’oyalari targ’iboti ushbu maqolalarning markazida turdi.

       Xususan, qrim-tatar allomasi Ismoil Gaspirali va u bosh muharrirlik qilgan “Tarjumon” gazetasi Mahmudxo`ja Behbudiyni buyuk ma’rifatchi va o’zbek milliy jadidchilik yo’nalishining otasi darajasiga ko’tardi.

Behbudiy dunyoqarashida Rossiyadagi eng nufuzli bo’lgan kadetlar partiyasi a’zolari bilan uchrashuv va ular harakatnomalarining ta’siri ham katta bo’lgan.

    1912-13-yillarda Behbudiy Samarqandda “Samarqand” gazetasi, ”Oyna” jurnaliga asos soldi. U 1914-yilda yana Turkiya, Misrga borib, u yerdan muhim kitoblar, o’quv qo’llanmalarini olib keladi, yangi usuldagi maktab dasturi ustida ishlashga kirishadi. Biroq, u turli to’siqlarga uchrab, ”jadidlar rahnomasi”, ”dahriy” deb e’lon qilinadi. Shunga qaramay u tatar mutafakkiri Gaspiralining ma’rifatchilik borasidagi ta’limotini qo’llab – quvvatlab, o’z o’lkasida ham shunday ishlarni amalga oshirishga kirishadi va ko’p o’tmay ma’rifatparvar sifatida o’z xalqi hurmatiga sazovor bo’ladi. U bir qator Sharq va G’arb tillarini bilgan yuksak madaniyat sohibi bo’lishi  bilan birga, umuminsoniy madaniyatning tolmas targ’ibotchisi ham bo`lgan.

        Behbudiy o’zbek va fors-tojik tillarida ikki yuzdan ortiq maqola va asarlar yaratgan. Jumladan, ”Muntaxabi jug’rofiyayi imumiy” - (1903) “Kitobu-l-atfol” (1904) ”Muxtasari tarixi islom” (1904) ”Amaliyoti islom” (1905) ”Rusiyaning qisqacha jo’g’rofiyasi” (1908) kabi darslik va kitoblar yozgan. Uning 1901-yildan boshlab “Turkiston viloyatining gazeti”, ”Taraqqiy”, ”Xurshid”, “Shuhrat”, ”Tujjor, “Osiyo, “Hurriyat”, “Turon”, “Sadoyi Turkiston”, “Ulug’ Turkiston”, “Najot”, ”Mehnatkashlar tovushi”, ”Tirik so’z”, ”Tarjumon”, ”Sho’ro”, ”Vaqt”, ”Toza hayot”, ”Samarqand”, ”Oyna” kabi gazeta va jurnallarda chop etilgan maqolalari esa taraqqiyparvar kishilar va ayniqsa, yoshlarning diqqat-e’tiborini qozongan.

            Behbudiy adib sifatida “Padarkush” dramasini yaratgan. 1913-yilda Samarqandda nashr etilgan bu dramada u yoshlarning ilmli, madaniyatli bo’lishlari lozimligini qayd etgan.

            Mahmudxo`ja Behbudiyning ”Padarkush” dramasi 1911-yilda yozilgan bo’lib, dastlab 1912-yilda “Turon” gazetasida bosilgan. 1913-yilga kelib kitob holida chop etilgan. Shundan so’ng tez fursatda Samarqand, Buxoro va Toshkent teatri sahnalarida ijro etilgan. Drama kompozitsion qurilishiga ko’ra jiddiy bo’lgan holda, mazmun-g’oya jihatidan ancha qamrovlidir. Xususan, undagi xarakter va harakat, shakl-shamoil mazkur janr talablariga ancha mos edi. Dramadagi qahramonlar esa ikki qutbda–ikki xil harakat bilan yashaydilar. Bir tomonda boy, o’g’li va uning gumashtalari bo’lsa, ikkinchi tomonda domla, ziyoli obrazlari asar g’oyasini ochishda muhim o’rin egallaydi.

              O’zbek dramaturgiyasiga, umuman, teatriga poydevor qo’ygan bu asar o’z davrida Abdulla Qodiriyning “Baxtsiz kuyov” dramasi, Mirmuhsin-Fikriyning “Befarzand Ochildiboy”, Hamzaning “Yangi Saodat” kabi qissalarining yaratilishiga turtki bergan.

             Albatta, Behbudiyning xalq o’rtasida ortib borayotgan obro’-e’tibori nafaqat amirlik rahbarlari, balki bolsheviklarning ham reja va niyatlariga zid edi. 1919-yilda xorij safariga chiqqan Behbudiy ular chaquvi bilan Qarshida ushlanib, Said Olimxon farmoni bilan qatl qilinadi.

            Qarshi shahri 1920-30-yillarda Behbudiy nomi bilan atalgan. Behbudiy 1937-yilga kelib qatag’on qilinadi va 1956-yili oqlanadi.

             1977-yili allomaning “Saylanma”si chop etildi. Asarlari darslik  va qo’llanmalarga kiritilib, ko’cha va mahallalar uning nomiga qo’yildi. Hozirgi kunda alloma qoldirgan boy va rang-barang adabiy, madaniy va ma’rifiy meros o’z xalqining Istiqloliga xizmat etmoqda.
 

 

[Muhammad Amin]

ALMAIY (1852-1891)
 
 

 
 

 
Almaiy Fazlulloh Mirjalol o`g`lining taxallusi bo`lib, bu so`z arabchada "sinchkov, ziyrak" degan ma`noni bidiradi.
Almaiyning tug`ilgan va vafot etgan yillari turli adabiyotlarda turlicha talqin qilinadi.
Almaiy Toshkentning Qo`shtut mahallasida tavallud topgan. U ta`limni Buxorodagi madrasada olgan.
Almaiy nafaqat o`zbek tilida, balki arab va fors tillarida ham ijod qilgan. U bu tillarga g`azallar bitgan. Almaiyning arab grammatikasiga oid "Avzona-l-jumu`" (Ko`plik vaznlari) deb nomlangan asari ham bor.
U tarjimonlik sohasida ham ijod qilgan. Hindlarning mashhur yodgorligi "Kalila va Dimna" asarini fors tilidan o`zbek tiliga o`girgan.
Almaiy xushnavis xattotlardan edi. U ayniqsa tirnoq bilan yozish usuli - Xatti noxuniyga usta bo`lgan.
Almaiyga "Ma`dani fazl - Qori Fazlulloh" deb sifat berilgan. Bu jumla Qori Fazlulloh ilm-u fazilat konidir degan ma`noni beradi. Odatda "Qori" so`zi ikki ma`noda ishlatiladi. Birinchisi "Qur`on"ni qiroat bilan o`quvchilarga nisbatan, ikkinchisi ko`zi ojiz kishilarga nisbatan. Almaiy har ikki jihatdan ham qori bo`lgan. U ham "Qur`on"ni yaxshi qiroat bilan o`qigan, ham go`dakligida sandalga tushib ketib, ko`z atrofi kuyib chandiq bo`lgan.
 

 

[Muhammad Amin]

 MUHAMMADRIZO OGAHIY (1809-1874)
 
 

 
 

 


Ulug’ o’zbek shoiri, tarixnavis, tarjima maktabining asoschisi va davlat arbobi Muhammadrizo Ogahiy Xiva yaqinidagi Qiyot qishlog’ida Erniyozbek mirob oilasida (1809) tug’ildi. Uch yoshligida otasi o’lib, amakisi Munis tarbiyasida qoldi. 1829-yilda Munis vafotidan keyin Ogahiy bosh miroblik vazifasiga tayinlandi. 1857-yilda miroblikdan iste’fo beradi. Qolgan umrini ijodga bag’ishlaydi. 1874-yilda 65 yoshida vafot etadi.

Ogahiy ijodiy faoliyati davomida devon tuzdi (O’zFA ShI inv. â„– 938), 19 ta asarni o’zbek tiliga tarjima qildi (inv. â„– 1214; 809.), 5 ta tarixiy asar yozdi (inv. â„– 7474). U shoir sifatida Navoiy an’analarini davom ettirdi. “Ta’vizu-l-oshiqin” (“Oshiqlar tumori”) nomli devon tuzgan. Unda 18.000 misra she’ri jamlangan, shundan 1.300 misrasi forsiy she’rlari. U 20 ga yaqin she’riy janrlarda asarlar yaratgan.

O’zbek mumtoz adabiyotida Ogahiy bilimdon siyosatchi, tarixchi sifatida ham yorqin iz qoldirgan. U “Riyozu-d-davla” (1844), “Zubdatu-t-tavorix” (1845-1846), “Jome’u-l-voqeoti Sultoniy” (1856), “Gulshani davlat” (1865), “Shohidi iqbol” (1873) kabi tarixiy asarlar yozdi. Bu asarlarda Xiva xonlari Olloqulixon (1825-1842), Rahimqulixon (1843-1846), Muhammad Aminxon II (1846-1855), Sayyid Muhammadxon (1856-1865), Muhammad Rahimxon II (1865-1872) davridagi voqealar bayon qilingan. Mirxond, Xondamirning tarixiy asarlarini tarjima qildi.

Ogahiy tarjima maktabi yaratgan adib. Yigirmadan ortiq Sharq mumtoz adabiyoti namunalari Ogahiy tomonidan tarjima qilindi. Ular Nizomiyning “Haft paykar” (nasr bilan), Sa’diyning “Guliston”, Kaykovusning “Qobusnoma”, Mirxondning “Ravzatu-s-safo”, Muhammad Mahriy Astrabodiyning “Tarixi Jahonkushoyi Nodiriy”, Zayniddin Vosifiyning “Badoe’u-l-vaqoye’”, Mahmud G’ijduvoniyning “Miftohu-t-tolibin”, Muhammad Muqim Hirotiyning “Taboqoti Akbarshohiy”, Muhammad Yusuf Munshiyning “Tazkirayi Muqimxoniy”, Rizoqulixon Hidoyatning “Ravzatu-s-safoyi Nosiriy”, Husayn Voiz Koshifiyning “Axloqi Muhsiniy”, Muhammad Vorisning “Zubdatu-l-hikoyat”, “Sharhi daloyilul-hayrot”, Jomiyning “Yusuf va Zulayho”, Badriddin Hiloliyning “Shoh va gado”, Nizomiyning “Haft paykar” kabi badiiy va axloqiy-falsafiy asarlardir.

Nashr qilingan asarlari:
Ogahiy. Ta’vizu-l-oshiqin. –T.: 1960;
Ogahiy. Asarlar (nashrga tayyorl. G’.Karimov va S.Dolimov). Olti jildlik -T.: 1971;
Ogahiy. Ishq ahlining tumori (nashrga tayyorl. F.G’anixo’jayev v.b.) . – T.: 1999.
 

 

[Muhammad Amin]

 MOHLAROYIM NODIRA (1792-1842)
 

 
 

 
Taniqli shoira, davlat arbobi. Asl ismi Mohlaroyim, Andijon hokimi Rahmonqulibiy oilasida dunyoga keldi. 1808-yilda o’sha paytda Marg’ilon hokimi bo’lgan Amir Umarxonga turmushga chiqadi. 1810-yilda akasi Olimxon o’rniga taxtga chiqqan Umarxon bilan Qo’qonga keladi. 1822-yil Umarxonning fojiali vafotidan so’ng o’g’li Madalixon bilan birga Qo’qon xonligini boshqaradi. Madrasa, masjid, karvonsaroylar qurdiradi. Ilm ahliga rahnamolik, faqirlarga homiylik qiladi. 1842-yil Buxoro xoni Amir Nasrulloh tomonidan qatl etiladi.

Nodiraning she’riy merosi bir nechta devonlarining qo’lyozmalari (inv. â„– 7768, 660, 2090) orqali yetib kelgan.O’zbekcha she’rlarida Komila va forsiyda Maknuna taxalluslari bilan ham asarlar yaratgan. Uning 10.000 misraga yaqin asari yetib kelgan. G’azal, muxammas, ruboiy, fard kabi ko’plab janrlardan faol foydalangan. She’rlarida Navoiy, Fuzuliy, Bedil an’analarini davom ettirgan. Nodira g’azallarida firoq, dard iztiroblari samimiy bayon qilingan.

Nodira hayoti va ijodini o’rganish o’z davridanoq boshlangan. Hakimxon To’raning “Muntaxabu-t-tavorix”, Avazmuhammad Attorning “Tuhfatu-t-tavorix”, Ishoqxon To’raning “Tarixi Farg’ona”, Mushrifning “Ansobu-s-salotin va tavorixi xavoqin” kabi tarixiy asarlarida, Uvaysiyning “Voqeoti Muhammadalixon”, Nodir-Uzlatning “Haft gulshan” nomli dostonlarida Nodiraning iqtidori, faoliyati borasida qimmatli ma’lumotlar bayon etilgan.

Andijonda shoira nomiga shahar markazidagi shohko’chalardan biri, kinoteatr va boshqa madaniy muassasalar qo’yilgan.


Nashr qilingan asarlari:
Nodira. Devon. –T.: 1963;
Nodira. Ey, sarvi ravon. –T.: 1992;
Komila –Nodira. –T.: 2002.
 

[Muhammad Amin]

JAHON OTIN UVAYSIY (1780-1845)
 
 

 
 

 
Atoqli shoira, o’zbek shoirlari murabbiysi Jahonotin Uvaysiy Marg’ilonda tug’ilgan. Otasi Siddiq bobo ikki tilda she’rlar yozgan. Onasi Chinnibibi otinoyi bo’lib, akasi Oxunjon hofiz sifatida mashhur edi. Uvaysiyni Hojixon ismli kosibga uzatishgan, biroq shaxsiy hayoti quvonchli kechmagan. U Nodira bilan hamdardlikda Qo’qonda xon saroyida yashay boshlaydi. 65 yoshligida Marg’ilonda vafot etadi.

Uvaysiyning 15.000 misraga yaqin she’riy asarlari mavjud. Uning bir devoni O’R FA ShIda saqlanadi (inv.â„–1837). Unga shoiraning g’azal, muxammas, musaddas, murabba’lari va “Shahzoda Hasan” hamda “Voqeoti Muhammadalixon” dostonlari kiritilgan. Shoira devonining 3 nusxasi topilgan. “Shahzoda Hasan”, “Shahzoda Husayn” kabi dostonlari mavjud, “Voqeoti Muhammadalixon” nomli tarixiy asari tugallanmagan.

Uvaysiy hayoti va ijodi haqidagi ma’lumotlar uning asarida, ayrim tazkiralarda yetib kelgan. “Majmuayi shoiron” tazkirasida (1821) ham shoira ijodiga munosabat bildiriladi.

Nashr qilingan asarlari:
Uvaysiy. Devon. –T.: 1963;
Uvaysiy. Ko’ngil gulzori. – T.: 1983.

 

 

[Muhammad Amin]

MOHLAROYIM NODIRA (1792-1842)
 

 
Taniqli shoira, davlat arbobi. Asl ismi Mohlaroyim, Andijon hokimi Rahmonqulibiy oilasida dunyoga keldi. 1808-yilda o’sha paytda Marg’ilon hokimi bo’lgan Amir Umarxonga turmushga chiqadi. 1810-yilda akasi Olimxon o’rniga taxtga chiqqan Umarxon bilan Qo’qonga keladi. 1822-yil Umarxonning fojiali vafotidan so’ng o’g’li Madalixon bilan birga Qo’qon xonligini boshqaradi. Madrasa, masjid, karvonsaroylar qurdiradi. Ilm ahliga rahnamolik, faqirlarga homiylik qiladi. 1842-yil Buxoro xoni Amir Nasrulloh tomonidan qatl etiladi.

Nodiraning she’riy merosi bir nechta devonlarining qo’lyozmalari (inv. â„– 7768, 660, 2090) orqali yetib kelgan.O’zbekcha she’rlarida Komila va forsiyda Maknuna taxalluslari bilan ham asarlar yaratgan. Uning 10.000 misraga yaqin asari yetib kelgan. G’azal, muxammas, ruboiy, fard kabi ko’plab janrlardan faol foydalangan. She’rlarida Navoiy, Fuzuliy, Bedil an’analarini davom ettirgan. Nodira g’azallarida firoq, dard iztiroblari samimiy bayon qilingan.

Nodira hayoti va ijodini o’rganish o’z davridanoq boshlangan. Hakimxon To’raning “Muntaxabu-t-tavorix”, Avazmuhammad Attorning “Tuhfatu-t-tavorix”, Ishoqxon To’raning “Tarixi Farg’ona”, Mushrifning “Ansobu-s-salotin va tavorixi xavoqin” kabi tarixiy asarlarida, Uvaysiyning “Voqeoti Muhammadalixon”, Nodir-Uzlatning “Haft gulshan” nomli dostonlarida Nodiraning iqtidori, faoliyati borasida qimmatli ma’lumotlar bayon etilgan.

Andijonda shoira nomiga shahar markazidagi shohko’chalardan biri, kinoteatr va boshqa madaniy muassasalar qo’yilgan.


Nashr qilingan asarlari:
Nodira. Devon. –T.: 1963;
Nodira. Ey, sarvi ravon. –T.: 1992;
Komila –Nodira. –T.: 2002.
 

[Muhammad Amin]

MUHAMMAD RAHIMXON II FERUZ (1844-1910)
 

 
Feruz shoh-shoir. Xiva xoni. Adabiyot va san’at rahnamosi, musiqashunos, mohir sozanda va bastakor, san’atkor ham talabchan muxlis bo’lgan.

Shoir she’riyatining bosh mavzui – ishq. Uning “Ul oy vasfini vird etsam zabonda”, “Olsa jonim qoshu ko’zing, ikki lab”, “Soldi olam ichra g’avg’o, ey malaksiymo, ko’zing”, “Gulshan ichra sarv yoxud ul qadi mavzunmudur” kabi ishqiy g’azallari juda mashhur.

Nashr qilingan asarlari:
Feruz Muhammad Rahimxon. Ne bo’ldi, yorim kelmadi. Toshkent, 1991.
Feruz Muhammad Rahimxon. Ne bo’ldi, yorim kelmadi. Toshkent, 1994.
Feruz. Elga shohu ishqqa qul. Toshkent.

 

[Muhammad Amin]

AHMAD TABIBIY (1869-1911)
 

 
 

 
Tabibiy Xorazm adabiy muhitiga mansub shoir. Tabibiy ijodida tazkiranavislik an’analari o’z rivojini topdi.

Tabibiy lirik shoir. Uning uchta o’zbekcha va ikkita forscha devoni ma’lum va mashhur.

Tabibiy san’atshunos, musiqashunos va xattot sifatida ham shuhrat qozongan.

Nashr qilingan asarlari:
Tabibiy. Tanlangan asarlar. Toshkent, 1968.

 

[Muhammad Amin]

SIDDIQIY AJZIY (1864-1927)
 
 

 
Siddiqiy Ajziy 1864-yilda Samarqandda tug’ilgan. Madrasa ta’limini olgan.

U 1890-yillarning oxirida Makkaga boradi. 1900-yilda Rusiyaning Jiddadagi elchixonasida tarjimonlik qilgan. Shoir 1901-yilda ona yurtiga qaytadi va yangi tipdagi maktab ochadi...

U keng ommani ma’rifatga boshlash, haq-huquqini anglatishni adabiyotning bosh mavzui deb bildi. Millatni o’z ahvolini anglashga, dunyo bilan barobar yashamoqqa chaqirdi.

Siddiqiy 1919-yilda Samarqand viloyati adliya bo’limi mudirining o’rinbosari, keyinroq esa bo’lim mudiri bo’lib ishladi.

1922-yilda yana asl kasbi muallimlikka qaytdi. 1927-yilda vafot etadi.

Shoir adabiy merosi professor B.Qosimov tomonidan to’plab, nashr qilingan. “Aynu-l-adab” (“Odob ko’zi”, Samarqand, 1916, o’zbekcha), “Ganjinayi hikmat” (“Hikmat xazinasi”, Samarqand-Toshkent, 1914, tojikcha) she’riy to’plamlari, “Mir’oti ibrat”, “Anjumani arvoh” kabi poemalari, publitsistik maqolalari, Gogol “Shinel”i tarjimasi, hikoyalari ijodining serqirraligidan dalolat beradi.

She’rlari Kavkazda “Mulla Nasriddin”, “Dirilik” jurnallarida bosilgan.

Nashr qilingan adabiyotlari:
Siddiqiy Ajziy. Tanlangan asarlar. T., 1973.
Ajziy. Mir’oti ibrat. To’plamda: Milliy uyg’onish. T., 1993, 96-107 betlar.
Ibrat, Ajziy, So’fizoda. Tanlangan asarlar. T.: Ma’naviyat, 1999.
 

[Muhammad Amin]

KARIMBEK KAMIY (1865-1922)
 
 

 
Karimbek Sharifbek o’g’li Kamiy – Milliy uyg’onish davri o’zbek adabiyoti birinchi davriga mansub shoirlardan biri.

Kamiy 1865-yilda Toshkentning Sebzor dahasida tug’ildi. Dastlabki ta’limni Mozorxon mahallalik Mansurxon domladan oladi. Keyin “Beklarbegi” madrasasida o’qidi. Oila qurmagan. 1922-yilda o’zi tug’ilgan hovlida vafot etgan.

Kamiydan bizga olti ming misraga yaqin she’riy hamda nasriy asarlar va o’zi tuzgan bir necha qo’lyozma bayozlar saqlanib qolgan.

She’rlarining aksariyat qismi an’anaviy ishqiy mavzuda. Shunga qaramasdan, ma’rifatparvarlik va ijtimoiy she’rlari ham borki, bular shoir ijodining bosh yo’nalishlarini tashkil etadi.
 

[Muhammad Amin]

AVAZ O`TAR O`G`LI (1884-1919)
 
 

 
Avaz O`tar o`g`li 1884-yilda Xivada tug`ilgan. U demokratik va ma`rifatparvarlik ruhidagi she`rlari bilan ajralib turadi.
Uning otasi asli kasbi sartaroshlik bo`lsa-da, uning adabiyotga mehri bo`lakcha edi. U o`sha zamonning yetuk shoirlaridan Ogahiy, Komil bilan ko`p bora adabiy suhbatlar qurar edi. Bu esa yosh Avazda adabiyotga bo`lgan mehrning juda erta rivojlanishiga olib keldi.
Usta Avazni sakkiz yoshida maktabga berdi. So`ngra Avaz o`qishni madrasada davom ettirdi.
U Navoiy, Fuzuliydan tortib o`z zamonining ko`zga ko`ringan shoirlari Komil, Munis, Ogahiyning she`rlarini ham muntazam mutolaa qilib boradi. Aynan shu she`rlar ta`sirida u ham ijod qila boshlaydi. Va tez orada xalq tiliga tushadi. Bundan xabar topgan Muhammad Raxim II uni saroyga taklif qiladi. U saroyda Ahmad Tabibiy ismli shoir bilan birgalikda ijod qila boshlaydi.
Biroq saroy hayoti Avazga yoqmaydi va ota kasbi sartaroshlik bilan hayot kechira boshlaydi.
U saroy ahlini o`z she`rlarida fosh eta boshlagach, xon unga ikki yuz darra urdiradi. Keyin uni jinniga chiqarishib, Xivadagi Boboeshon mozorida qattiq nazorat ostida tutishadi.
1909-yilning yozidan to qish chillasigacha mozorda qolib ketgan Avaz xonlikni hajv qilib, she`rlar yozishda davom etdi.
Muhammad Rahim II dan keyin Xiva taxtiga o`tirgan Isfandiyorxon ham uni o`ziga dushman bilib, ta`qib qilishni davom ettiradi. Shu kabi qiynoqlarga dosh bera olmasdan 1919-yilda o`ttiz besh yoshida u dunyodan ko`z yumadi.
Avaz O`tar o`g`lidan bizgacha yetib kelgan adabiy merosning talay qismini muhabbat mavzusi tashkil etadi.
Bunda tashqari u ma`rifatparvarlik yo`nalishida ham samarali ijod qilgan. Bular jumlasiga "Fidoyi xalqim", "Hurriyat", "Ulamolarga", "Maktab", "Til" kabi ijod namunalarini misol qilib ko`rsatish mumkin.