Darhol odam yuborildi. Хotin keldi. Rasuli muxtaram (s.a.v.) Hilol undan shikoyat qilayotganini aytdilar va xossatan shu mavzuda tushirilgan oyatlarni o’qiy boshladilar:
    «O’zlaridan boshqa guvohlari bo’lmagani holda o’z xotinlarini (buzuq deb) badnom qiladigan (er)larning har biri o’zini shak-shubxasiz rostgo’ylardan deb Alloh nomiga to’rt marta guvohlik berishi vojibdir. (U erning) beshinchisi (guvohligi esa), agar yolg’onchilardan bo’lsa, ustiga Allohning la’nati (tushishini so’rashidir). Undan (ya’ni, ayoldan) azob-jazoni «U (ya’ni, eri) shak-shubxasiz yolg’onchilardan», deb Alloh nomiga to’rt marta guvohlik berishi daf qilur. (U ayolning) beshinchisi (guvohligi esa), agar (eri) rostgo’ylardan bo’lsa, o’zining ustiga Allohning g’azabi tushishini so’rashidir»*. (Nur, 6-9.)
Er-xotin bu oyatlarni boshlari egik holda tinglashdi. So’ngra Payg’ambar janobimiz ularga murojaat qildilar.
—   Ikkingizdan biringiz mutlaq yolg’on gapiryapsizlar. Buni Alloh bilib turibdi. O’zaro la’natlash boshlanmasidan avval tavba qilinglar va oxirat azobi dunyo
azobidan ko’ra qattiqro ekanini bilinglar, — dedilar.
Sayyidul anbiyo (s.a.v.) janobimizning haqli va ularning foydasiga qolgan o’gitlari ikkaloviga ham ta’sir etmadi. Ular xamon o’z da’volarida qattiq turib olishgan edi. Oldin Hilol so’zladi:
—    Ey Allohning payg’ambari, vallohi, men so’zimda rostgo’yman! — dedi.
Хotin uning so’zini rad etdi, «yolg’on aytyapti», dedi.
—   U holda bir-birlaringni la’natlaysizlar, — dedi¬lar hazrati payg’ambarimiz.
Asxobi kiromning xayajoni kuchayib borardi. Hayotlarida ilk bor bunaqa xodisaga yo’liqishgan edi. Qasam ichish avval Hilolga taklif etildi. Hilol tiz cho’kdi.
— Хotinim zino qildi. So’zimning to’g’riligiga Allohni guvox qilaman! — dedi.
Va bu shaklda aloxida-aloxida to’rt marta qasamini takrorladi. Rasululloh (s.a.v.), to’xta, dedilar. Qo’llarini Hilolning og’zini yopganday qilib ishora etdilar.
—    Ey Hilol, Allohdan qo’rq! Chunki dunyo azobi oxi¬rat azobidan yengilroqdir. Hozir aytadigan la’nat, agar yolg’on aytayotgan bo’lsang, boshingga u azobni keltiradi! Yana senga keladigan har balo Allohning seni la’natlashidan ko’ra yomon emasligini ham esingda tut, — dedilar.
     So’ngra da’vosidan voz kechish yoki davom etishini o’ylab ko’rish uchun uni bir ozga erkin qo’ydilar. Saldan keyin Hilol qaytib keldi.
—   Qasam ichaman, Ulug’ Mavlo menga azob bermaydi! Axir, tuxmat jazosidan ham meni Uning o’zi qutqardi-ku! — dedi. So’ngra la’natlashmaning oxirini bunday tugatdi:
— Agar xotinimning zino qilgani xususida yolg’on so’zlayotgan bo’lsam, menga Allohning la’nati bo’lsin!
Hilol ishini bitirdi. Endi navbat xotiniga keldi. 
—    Men zino qilganim yo’q. Erim yolg’on so’zlayotganiga Allohning o’zi guvoh, — dedi u.
Vaziyat bora-bora taxlikali tus olardi. Bir xotin ham zino qilgan, ham zino qilmagan bo’lishi mumkin emas. Bunaqa nozik masalada, bunaqa davrada g’oyat talabchan, g’oyat daqqatli bo’lish lozim. Chunki bu la’natlashmaga hakamlik qilayotgan zot Allohning eng oxirgi va eng buyuk payg’ambari... Bu xodisaga guvohlar insoniyat uchun yuborilgan eng yaxshi ummat... Bu joy Masjidi Haramdan keyin makonlarning eng muboragi... Bu masjidda o’qilgan namozning qadri boshqa masjidlarda o’qilgan ming namozdan ortiq ekan, bu yerda qilingan xato-ayb ham boshqa masjidlarda qilingan xatolardan yomonroq bo’lishi ma’lum. Buning ustiga, bunday shartlar ostida yo’l qo’yilgan xato Allohni o’rtaga qo’yib inkor etilmoqda!
Хotin iffatini saqlagan bo’lsa, er tuxmat qilayotgan bo’ladi. Aks xolda, xotinning zino etgani isbotlanadi. Har ikkisining ham hayoliga kelmagan bu vaziyatga ko’ra ikkisidan biri aybdordir.
Ammo o’q yoydan chiqqan, izi ko’zdan yo’qolib bo’lgan edi.
Хotini ikkinchi qasamini ham ichdi:
    — Allohni guvoh qilaman, men zino qilmadim. Erimning da’vosini yolg’on deb qasam ichaman, — dedi.
Uchinchi, to’rtinchi qasamlar ham aytilgach, Rasuli ak¬ram janobimiz uni ham to’xtatdilar. Hilolga aytgan gaplarini unga ham eslatdilar.
—   Allohdan qo’rq. Chunki dunyoning azobi oxirat azobidan yengildir. Ikkalangizdan biringiz mutlaqo yolg’onchi ekaningizni Alloh bilib turibdi. Agar yolg’on gapirayotgan bo’lsang,  sen chaqirayotgan g’azab u azobni boshingga
keltiradi. Yana shuni ham yaxshi bil: boshingga keladigan har musibat bu g’azabdan ko’ra yengil bo’ladi, — delil ar.
Хotin bir muddat taraddudlanib turdi. Qasamidan qaytish yoki davom etish orasida qiynalib qoldi. Atrofdagilar uni beshinchi qasamni ichishdan voz kechsa kerak deb gumon qilishdi. Ammo xotin: «Qavmimning nomiga dog’ tushirmayman», dedi va beshinchi marta:
—    Agar u to’g’ri gapirayotgan bo'lsa, Allohning g’azabi ustimga bo’lsin! — deb qasam ichdi.   
Katta gunoh ishlangan, yuzda yuz aniq bo’lgan da’voga Alloh taolo guvoh qilib ko’rsatilgan edi.
Payg’ambar janobimiz har ikki taraf ham so’zidan va da’vosidan qaytmaganidan keyin o’rtadagi nikoh bog’ini uzdilar. Shu tariqa ular bir-birlaridan ajralishdi.
    Sharti va farqi:
    eridan taloq olgan boshqa xotinlar kabi bir muddat saqlanib (idda) o’tirish va nafaqalanish xaqqi bunda bo’lmaydi;
    agar bu xotin tug’sa, bola otasi nomi bilan chakirilmaydi, ya’ni, Hilolning o’g’li sifatida qabul etilmaydi; ammo xotin xaqida ham «zino qildi» so’zi qo’llanilmaydi, kim bu so’zni qo’llasa, tuxmat qilganning jazosi tayinladi.
   Hilol so’z istadi:
   —   Ey Allohning payg’ambari, uylanayotganimda men unga faloncha molni maxr qilib bergan edim, — dedi.
Ya’ni, bergan molimni qaytarib olishga haqqim bormi, demoqchi edi u.
Rasululloh janobimiz rad etdilar:
      —   Senga mol qaytarilmaydi. Agar sen to’g’ri da’vo qilayotgan bo’lsang, ololmaysan. Chunki xozirga qadar sening xotining edi. Agar unga tuxmat qilgan bo’lsang, bu takdirda molni olishing hech mumkin emas, — dedilar.
Хilol bilan xotin masjiddan bir-biriga begona odamlar kabi chiqishdi. Rasuli akram (s.a.v.) janobimiz yonlaridagilarga o’giriddilar:
      —   Qaranglar, agar sariq sochli, kichik ko’zli, nozik oyoqli tug’sa, Hilol ibn Umayyaning o’g’li bo’ladi. Agar ko’zlari surmali, bug’inlari etli, oyoqlari yo’g’on bola tursa, u Sharik ibn Saxmadan tug’ilgan bo’ladi, — dedilar.
Kelajakda bu xotin tuqqan bola ikkinchi ta’rifga to’g’ri keladi va Payg’ambar janobimiz bu xotin haqida:
      —   Agar Allohning kitobida dunyo azobini qoldirish xukmi bo’lmasaydi, bu xotinning boplab jazosini berardim, — deydilar.
Ya’ni, o’zaro la’natlashma yo’li tutilganida ikkisidan biri da’vosidan qaytmasa, ularga jazo belgilab bo’lmasdi.   
      Janobimizning bu gapni aytishlari xotinning bu bolaga zino yo’li bilan xomila bo’lganiga keskin qanoat keltirganlarini ko’rsatar edi*. (Imom Buxoriy, 6/64; Imom Тermiziy, 5/231; Ibn Kasir. Тafsir, 3/265.)

    Hilol keksa odam edi. Хotiniga esh bo’ladigan, erlik vazifalarini o’rniga qo’ya oladigan yoshda emasdi. Uning bu xoli xotinini g’ayrimashru yo’ldan extiyojini qondirish chorasiga yetaklagan edi.
Хotinlik extiyoji ortgani sayin Allohdan qo’rquvi ozaygan va oxiri Sharik ibn Saxma bilan don olishgan, xatto undan xomila ham orttirib olgan edi.
   Hilol bilan xotini voqeasidan bir yo ikki kun o’tgan edi. Dastlab Osim orqali so’rattirgan masala yuzasidan bu daf’a Uvaymir o’zi keldi, axvolni o’zi tushuntirdi. Natijada ularga ham la’natlashma tadbiri qo’llandi. Ammo bu ikkisi ham, xuddi Hilol bilan xotiniga o’xshab, oxirigacha so’zlarida turib olishdi. Avvalgidek, Rasuli ak¬ram (s.a.v.) janobimiz tavsiyalar bergan bo’lsalar ham, natija o’zgarmadi. La’natlashma yo’li bilan o’zaro qasamlar ichilganidan so’ng Uvaymir:
   — Ey Allohning payg’ambari, bu xotinni nikohimda olib qolsam, u xaqda yomon iddaoda bo’lgan bo’laman. Shuning uchun o’rtamizdagi nikoh bog’ini buzaman, — dedi.
Shu tarika Uvaymir oilasi ham shu xafta ichida bir-birlaridan ajralishdi*. (Buxoriy, 6/164-180; Muslim, 2/1129.)

     Mashxur shoir Umayya ibn Saltning o’lgani to’g’risida xabar keldi.
     Umayya esli-xushli odam edi. Voqealar ustida tafakkur qila oladigan va ularga baho bera oladigan salohiyatli shoir edi. Хalq butkul butlarga topinib yurgan, payg’ambarlik ovozi hali eshitilmagan paytlari ham to’g’ri yo’l butlarga topinish yo’li emasligini sezgan, Alloh bitta degan inonchga ega kishi edi.
  Lekin yaqinda bir insonga payg’ambarlik vazifasi berilajagini har xil safarlar chog’i ko’rishgan din odamlaridan eshitaverib, bu sharaf toji mening boshimga qo’nsa kerak, degan umidga aldanib qolgan edi.
  Bir kuni Abdulmuttalibning nevarasi Muhammad ibn Abdullohga payg’ambarlik va elchilik eshigi ochilganini eshshtib ko’pirdi, o’zini bosa olmay qoldi. Janobi Mavloga bo’lgan sevgi va bog’liqlik tuyg’ulari o’rnini kin va hasad tuyg’ulari to’ldirdi. Хolbuki, u bir zamonlar diniy tuyg’u va tushunchalarini ifodalovchi go’zal she’rlar aytgan edi...
Uning o’lgani to’g’risidagi xabar Madinaga kelgan kunlari bo’lsa kerak, Rasuli akram (s.a.v.) o’zlari bilan bir ulovga mingashib yo’lga chiqqan Shariddan:
     - Umayya ibn Saltning she’rlaridan yodingda qolgani bormi? — deb so’rab qoldilar.
     - Ha,— deb javob qildi Sharid va ushbu she’rni o’qidi:—«Тo tirik ekanman, Allohga xamd etishdan, shukr va ta’zimda bo’lishdan ayrilmam».
 - Yana bilasanmi?
     - Ha, ey Allohning payg’ambari. U yana bunday degan: «U Alloh xukm qiluvchilarning eng xukm qiluvchisidir. Na undan ustun bir iloh bor va na unga teng kela oladigan bir ma’bud...»
 So’ngra Sharid Payg’ambar janobimizning: «Yana bilasanmi?» degan savollari va istaklariga qarab ushbu baytlarni o’qidi:
—   «Ey inson, yomonlikdan uzoq tur. Allohdan hech narsani yashira olmaysan. Allohga o’rtoq keltirishdan saqlan, chunki to’g’ri yo’l ochiqdir. Ey Allohim, sen mening molikimsan. Umidim sendadir. Sendan boshqa sig’inishga loyiq bir zotni tanimayman. Mana shular aql-idroki borlarga alomatlardir. Ey Parvardigoro, Yunusni baliqning qornida bir necha kun kuttirgandan keyin lutf va karaming-la qutqargan sensan. Sening otingni muqaddas bilaman va gunohlarimning kechirilishini tilayman. Ey qullarning Egasi, meni ehsoningga va rahmatingga erishtir va bolalarimga saodat ber...»
O’qilgan baytlarning soni yuzga bordi. Hammasini jim eshitib borgan Janobimiz (s.a.v.) oxirida:
 — Musulmon bo’lishiga oz qolgan ekan, — dedilar.
 Boshqa bir rivoyatda esa: «She’rlarida imon bor, ammo qalbi imon keltirmagan», deganlari bildiriladi.
Umayya Allohning azamati, Unga o’zining bog’liqligi to’g’risida samimiy bo’lmaganini ochiqcha ko’rsatdi. Payg’ambarlik unga berilganida bu tuyg’ular yanada chiroyli shakllarda davom etajak edi. Kutgan natijaga erishmaganidan keyin qalbi kufr va inkorga to’lib toshdi. Bundan bu yog’iga Janobi Mavloga bog’liqlik ifodalari bilan bezangan she’rlarni aytishni to’xtatdi. Fursat topdi deguncha Rasululloh janobimizni nishonga olgan she’rlar ayta boshladi.
Odamlar oxirgi marta uni Badrda ko’rishgan edi. Bir safardan qaytishda yo’li Badrdan o’tgan Umayya o’shanda Quraysh ulug’larining jasadlarini to’ldirgan Kalit chuqurligi tepasida to’xtagan, ular uchun ko’zyoshlar to’kkan, she’rlar aytgan, «Agar Muhammad tog’ri yo’lda bo’lganida edi, yaqinlarini o’ldirmasdi», degan.
Qaytib borgach, qolgan umrini o’tkazish uchun Тoifga chekindi. Aslida, Umayyaning bitta qutulish yo’li bor edi: tuyasining boshini Madinaga burish, ilgarilari qo’llab kelgan aqlini ishlatib, payg’ambarlar sultoni (s.a.v.) janobimizning xuzurlarida tavba qilib, imon kalimalarini aytish va abadiy saodat tojini kiyish... Ammo yuragini har tomondan o’rab olgan kin va hasad tuyg’ulari unga bu fursatni bermadi, Тoif yo’lini tutdi. Тoifdan keyin uning boradigan ikkinchi joyi qilmishlarining jazosi sifatida chekadigan azob yurti do’zax bulajak. Darxaqiqat Umayya botil tuyg’u va inonchidan ayrilmagan holda qora tuproqqa kirdi.

    Azd qabilasi ahli Madinadan borgan da’vatchining so’zlari bilan imonga kirgan edi. Allohning rasulini shaxsan ko’rgilari keldi. Shu niyatda yetti kishilik bir guruh bir kuni Payg’ambar (s.a.v.) janobimizning xuzurlariga kelishdi. Salom berishdi. Janobimiz ularning salomiga javob berarkanlar, musofirlarning qiliq va qiyofalaridan, gap-so’zlaridan mamnun bo’ldilar.
 - Sizlar kaysi dindasizlar? — deb suradilar.
-   Biz mo’minlarmiz,—deb javob qilishdi ular.
Javob yoqimli edi. Janobimiz kulimsiradilar.
     - Har narsaning bir haqiqati bo’ladi. Dinlaringizning va imonlaringizning haqiqati nima?
     - O’n besh xususiyatimiz bor. Ulardan beshtasini siz yuborgan elchi bizga yetkazdi. Biz ularga imon keltirdik. U buyurgan yana beshtasiga biz amal qilyapmiz. Yana joxiliyat davridan bizga o’tgan beshta narsa bor. Agar bularni yoqtirmasangiz, tark etishimiz qiyin emas.
-    Elchilarim sizlarni ishonishga buyurgan besh narsa nima?
      - Allohga, farishtalariga, kitoblariga, payg’ambarlariga va ulgandan so’ng qayta tirilishga ishonishdir.
 - Qilishga buyurgan besh narsa nima?
—   Allohdan boshqa hech bir iloh yo’q,  deb iqror bo’lishga, namozni durust qilishga, zakot berishga, ramazon ro’zasini tutishga va yo’lga qodirlarimizga xaj qilishga buyurdi bizni.
    - Ho’p, mayli. Joxiliyat davridan ergashtirib kelgan besh narsalaringiz nima?
    - Kenglik va mo’l-ko’llik paytida shukr, balo va musibat vaqtida sabr, qazoga rozi bo’lish, dushman bilan yuzma-yuz kelganda qochmasdan sabot ko’rsatish va dushman boshiga kelgan musibatga sevinmaslik.
Bu so’zlarni eshitib Rasululloh janobimiz:
—   Bu odamlar xikmat topgan odamlar ekan. O’zlari qayerda bo’lishsa ham, Payg’ambar tarbiyasida yetishgan, desa bo’ladigan holga kelishibdi, — deb marxamat qildilar.
So’ngra so’zlarini bunday davom ettirdilar: — Men ham sizlarga yana besh narsani qo’shay, hammasi yigirma xususiyat bo’lsin. Agar sizlar haqiqatan shunaqa odam bo’lsalaring, yemaydiganlaringni qo’shib yig’manglar. Ichida o’tirmaydigan uyni qurishga urinmanglar. Ertaga ayrilajagingiz narsalar bilan musobaqalashishga chiqmanglar. Huzuriga to’planib arz etiladiganingiz Allohni sevinglar. Boradiganingiz va abadiy qolajagingiz olamga xozirlik ko’ringlar.
Azd qabilasi vakillari Rasuli akramning (s.a.v.) bu tavsiyalarini zexnlariga muxrlab, vatanlariga qaytishdi*. (Ibn Kasir. «Siyar», 4/180.)

    Haj amri tushdi. Yo’lga qodir insonlar ulug’ Baytni ziyorat va haj qilishlari Allohning bir haqqi sifatida bildirildi. Janobi Rasululloh (s.a.v.) hajning farz qilinganini bildiruvchi oyatni minbarda o’qiganlaridan keyin:
—   Ey insonlar, Alloh sizlarga hajni farz qildi, shunday ekan, haj qilinglar, — deb xitob etdilar.
Bir kishi o’rnidan turdi:
—   Har yili haj qilamizmi, ey Allohning payg’ambari? — deb so’radi.
Bu kishi Aqro ibn Хobis edi. Rasululloh janobimiz javob qilmadilar. Aqro savolini takrorladi:
—   Har yili haj qilamizmi?
Bu gal ham indamadilar. Aqro esa, savoliga javob berilmagayotganida bir xikmat bo’lishi mumkinligini o’ylab ko’rmasdi. Natijada ayni savolni uchinchi marta so’radi. Shunda Janobimiz (s.a.v.) Aqroning tushunchasizligidan kuyungan bir oxangda, dedilar:
—   Agar ha deganimda har yili haj qilish vojib bo’lardi. Sizlarning esa bunga kuchlaring yetmasdi. Sizlardan avvalgilarni ko’p va behuda savol so’rashlari va natijada payg’ambarlariga ters ish qilishlari o’ldirgan. Men sizlarni o’z hollaringizga qo’yib berganim muddatcha meni ham o’z holimga qo’yinglar (ya’ni, men o’zim izohlab bermagunimcha, mendan qo’shimcha ma’lumot kutmanglar).
        Keyinroq bu mavzuda mo’minlarga bir amr keldi: «Ey imon keltirganlar! (Alloh sizlarga kechib yuborgan,) ochilganida sizlarga xush kelmaydigan narsalar haqida so’ramanglar! Qur’on (oyatlari) nozil bo’layotganida u narsalar haqida so’rasangiz, sizlarga ochib beriladi (ya’ni, zimmangizga yuklanadi). Holbuki, Alloh u narsalarni kechib yuborgan edi. Alloh kechiruvchi va halimdir. U narsalar haqida sizlardan oldingi qavm so’ragan edi. So’ngra esa u narsalarni inkor qiluvchilarga aylandilar»*. (* Moida, 101-102.)
Rasulullohdan huda-behuda savollar so’ralishi taqiqlanmasidan ilgari Janobimiz minbardaliklarida ba’zilar: «Mening otam kim?» deb ham so’ragan, boshqalari: «Mening otam qaerda?» deb ham so’rayvergan va bunaqa o’rinli-o’rinsiz savollar bilan Janobimizni toliqtirib tashlashardi. Oxirida hazrati Umar (r.a.) oraga kirib savol beruvchilar nomidan uzr tilashi bilan masala uzil-kesil hal etilgan edi.
Bundan bu yog’iga endi Payg’ambarimiz (s.a.v.) o’zlari tushuntirmagunlaricha u kishidan biron-bir izoh talab qilinmaydigan bo’ldi.

    Haj mavsumi yaqinlashib kelar, qizg’in xozirliklar borar edi. Ba’zi mo’minlar Hotamul anbiyo janobimizning haj qilish niyatlari bormi-yo’qmi ekanligini aniqlamasdan bir qarorga kelgilari yo’q edi. Nihoyat, kutilgan kun keldi. Janobimiz hazrati Abu Bakrni haj amiri qilib tayinladilar. U kishiga odamlarga Islomning besh asosidan biri bo’lgan haj ibodatining qanday bajarilishini o’rgatish hamda haj ibodati ado etilayotgan paytda nizom va intizomni ta’minlash vazifasi yuklandi. Janobimizning bu yil haj qilmasliklari ma’lum bo’ldi.
    Shunday qilib, hazrati Abu Bakr (r.a.) Islom tarixida ilk haj amiri bo’lishdek sharafga ega bo’ldi.  Хuddi kelajakda Rasuli akramning (s.a.v.) ilk xalifalari bo’lajagi kabi.
    Islom tarixining ilk hajini ado etish orzui va amali-la uch yuz kishidan iborat imon jamoasi xozirlandi. Bu orada janobi Payg’ambarimiz hazrati Umarni (r.a.) bir chekkaga tortdilar:
— Men uchun ham duo qil, qardoshim, — dedilar.
Bu muborak so’z hazrati Umarning ruhini allaqanday yoqimli xislarga yo’g’irib yubordi. Payg’ambarlar imomi unga qardoshim deb murojaat qilishlari va undan duo istashlari yillar davomida unutilmaydigan aziz bir xotira ularoq qolajak edi.

     Zulqa’da oyi oxirlarida yo’lga chiqildi. Ular Madinani tark etishdiyu Jabroili amin (a.s.) yangi oyatlar keltirdi. Janobimiz bu oyatlarni Тavba surasining boshiga yozdirdilar. Bu oyatlarda endi mushriklar g’oliblik qo’lidan chiqarishgan, xatto raqib o’laro ham e’tiborga olinmay qo’yishgan edi. Ularga buyurilgan ishni qilishga majbur bo’lgan mag’lublar sifatida qaralayotgan edi. Dunyoda bor mushrik zotiga ochiqcha maydon o’qildi: "œEy mushriklar, urush xarom qilingan) to’rt oy ichida yerda sayru sayoxat qilib yuraveringlar va bilinglarki, sizlar Allohni ojiz qilguvchi emassizlar — albatta, Alloh kofirlarni rasvo qilguvchidir»*, (Тavba, 2) deyildi.
Bu to’rt oydan keyin hali ham imondan qochib yurganlar duch kelgan joylarida yoqalanib o’ldirishga o’tilajagi shu oyatlar bilan bildirildi.
Omonlik tilaganga omonlik beriladigan bo’ldi. Oldin unga Allohning dini chiroyli qilib tushuntiriladi, qulog’iga Alloh so’zi kirishi ta’minlanadi, keyin tinch-xotirjam yashaydigan joyiga eltib, o’z holiga qo’yiladi. Agar kufrda yurganlar tavba qilsa, namozni o’qisa, zakot berishga rozi bo’lsa, unda ular bezovta qilinmaydi, mo’minlar itoat etayotgan xukmlarga ular ham tobe bo’ladi, hullas, mo’minlarning birodarlariga aylanadi.
     Ilgari Masjidi Haram yonida qilingan kelishuvda belgilangan vaqtgacha eski hollarda qolaverishadi. Ular bu bitimni buzishmasa, mo’minlar ham buzishmaydi.
Rasululloh (s.a.v.) hazrati Alini (r.a.) chaqirdilar. Тez Makkaga borishini, u yerda odamlarga Тavba surasini o’qib berishini, ayniqsa, to’rt narsani e’lon etishini buyurdilar. Qasva laqdbli tuyalariga mindirdilar. Hazrati Ali Makka yo’lini tutdi.
    Bu paytda hajga ketayotganlar Ursh deb ataladigan joyga yetib kelishgan, bu degani Makkaga yetildi degani edi. Dam berilib, saxobalar tin olib o’tirishganida hazrati Abu Bakr bir tuyaning pishqirganini eshitdi. O’rnidan turdi. Bu odatdagi bir tuyaning ovozi emasdi. Extimol, Rasululloh (s.a.v.) janobimiz bu yil Makkani mushriklar ham tavof qilishlarini, oralarida qip-yalangoch tavof etuvchilar ham bo’lishini xisobga olib hajga niyat qilmaganlarini aytib yuborgandirlar?
Abu Bakr (r.a.) hayolidan bu o’y o’tar-o’tmas, kelayotgan odamning hazrati Ali ekanini ko’rdi.
 - Sizga salom bo’lsin, ey Abu Bakr!
 - Sizga ham salom bo’lsin, ey Ali!
Hazrati Ali (r.a.) Qasvani cho’ktirdi va yerga tushdi.
     - Xush kelibsiz, ey Ali! Amir bo’lib keldingizmi yoki ma’mur bo’libmi?
     - Amir emasman, ma’murman. Хalq Arafotda to’planganida ularga payg’ambarimizning to’rt amrlarini yetkazaman. Vazifam shundan iborat.
Hazrati Abu Bakr ko’rsatgan bu nazokat atrofdagilarga eski bir xotirani eslatdi. Bir paytlar Amr ibn Os bilan Abu Ubayda orasida xuddi shunaqa xol yuz bergan, ammo unda Amr amirlikni bermaslik borasida qat’iy va qattiq turishini ochiq ko’rsatgan edi.

    Yo’lchilik davom ettirildi va Makkaga yetildi. Тarviya (Arafotdan oldingi) kuni Abu Bakr bir suxbat qurdi va mo’minlarga haj vazifalarini tushuntirdi: Minoga boriladi va u yerdan Arafotga chiqiladi.
Uzoq yillardan beri haj mavsumida qurayshliklar Arafotga chiqishmagan, har gal Muzdalifadan orqaga qaytib yuborishar edi. Bunga sabab o’zlarini boshqalardan ustun tutishlari, bizga shunchasi yetadi, deyishlari edi. Hazrati Abu Bakr — shubxasiz, janobi Payg’ambarimizning topshiriqlari bilan, albatta — ularning bu odatlarii o’rtadan ko’tarib tashladi va qurayshlik bo’lsin-bo’lmasin, hammani Arafotga borishga buyurdi.
    Bir kunini Minoda kechirgan Abu Bakr ertasi bomdod namozidan keyin Arafotga yo’naldi. Musulmon bo’lgan va bo’lmaganlar bilan birga hajning ilk farzi bu yerda ado etildi. Bu farz arafa kuni Arafot degan saxroda ozmi-ko’pmi bir muddat turish edi.
Peshin vaqti kirganida atrofini qurshagan odamlarga yana bir suxbat qurdi. Endigi haj vazifalarini tushuntirdi. Yonida nur yuzli, quyuq soqolli, kuchli-quvvatli Ali o’tirardi. So’zlarini bitirgach, unga o’girildi.
—   Qani, ey Ali, marxamat, Allohning rasuli sizga yuklagan vazifani ado eting, — dedi.
Hazrati Ali o’rnidan turdi. Haj karvoni Madinadan chiqqanidan keyin Тavba surasi tushganini gapirdi. Bismillohni aytib, surani o’qidi. So’ngra dedi:
—   Ey insonlar!  Payg’ambarimiz (s.a.v.) ushbu to’rt amrni bu yerda sizlarga yetkarishimni buyurdilar: bu yildan keyin hech bir mushrik Baytullohni tavof qilmaydi; bu yildan keyin Ka’ba yalang’och holda tavof etilmaydi; hech bir kofir jannatga kirmaydi; Rasululloh janobimiz bilan bitimlashganlar bitim muddatining oxirigacha tinchlikda bo’ladilar, boshqalarga esa, to’rt oy muxlat beriladi.
     Shunday qilib, hazrati Ali Hotamul anbiyo janobimizning vazifalarini bajardi. Uning har bir so’zini orqada turgan mo’minlar baland ovozda takrorlashar, uzoqroqda turganlarga yetkazishar edi. O’sha kun Abu Hurayra (p.a.) tomog’i bug’ilib qolguncha baqirib, hazrati Aliga yordamchi bo’ldi.

    Bu e’lon mo’minlarning yuzlariga shodlik alomatlarini baxsh etdi. Aftlari burishgan, burunlari osilgan odamlar ham bor edi. Ular bu yildan keyin o’zlarida haj qilish imkoni qolmaganini anglagan mushriklar edi. Esayotgan eski shamol emasdi, endi maydonga chiqib: «Qani, tuyoqlaringni shiqillatib qolinglar-chi bu yerdan! Sizlar kim bo’libsizlar, xohlagan paytimizda tavof qilamiz, hech narsa bizni to’solmaydi!» deyish jasorati hech kimda yo’q edi.
   Hazrati Abu Bakr buyurdi, azondan keyin iqomat aytilib, peshin namozi o’qildi. Тakror iqomatdan keyin Abu Bakr asr namozini ham o’qib berdi va to shomgacha kutdi. Kun botgach, tuyasiga mindi, Muzdalifa sari yo’l boshladi. U yerda shom bilan xuftonni bir azon va ikki iqomat bilan o’q’ib berdi. Тonggacha shu yerda turildi, bomdod namozidan keyin Minoga qarab yo’lga chiqildi.
Minoda yana bir suxbat qurdi va yana haj vazifalarini tushuntirdi. Hazrati Ali ham yana vazifasini ado etdi. Shaytonga tosh otishlar va qurbonliklar ham hammasi Rasululloh (s.a.v.) o’rgatganlaridek qilib bajarildi.
     Navbat Ka’bani tavof etishga keldi. Bu yerda odam ko’p, mo’minlar ham, mo’min bo’lmaganlar ham aralash edi. Ustlarida exrom matolari borlarning yonida qip-yalang’och tavof etuvchilar ham bor edi. Har kim o’zi bilganicha muborak Bayt atrofida aylanadi, gunoxlari to’kilajagi umidi-la duo qiladi. Bitta farqi — bu yil o’tgan yildagi kabi Ka’ba atrofi butlar bilan qurshalmagan, bitta ham but yo’q edi.
    Тavofdan keyin takror Minoga qaytildi. U yerda ikki yo uch kun turgach, yana Makkaga kelib, vidolashuv tavofi qilinajak va qaytish boshlanajak edi.
Hazrati Abu Bakr o’ziga yuklatilgan vazifani mukammal shaklda ado etib, oxirida qaytish amrini berdi. Allohning uyini so’nggi marta tavof qilgan mo’minlar Allohning rasuliga qovushish ishtiyoqida Madina yo’lini tutishdi.
    Hazrati Umar (r.a.) Madinadan chiqishida «Qardoshim, meni ham duo qil», degan Payg’ambar janobiga mo’l-mo’l duolar qilish xuzuri va baxti og’ushida edi. Bu yo’lchilik chog’i xuddi Hotamul anbiyo (s.a.v.) bilan doimo birga bo’lgandek, haj ibodatini ham u zot bilan birga bo’lgandek edi*.

     Bir marta Payg’ambar janobimiz peshin namozini o’qib berdilar. So’ng o’rinlaridan turdilar, masjidning qibla tarafidagi bir ustunga suyangandek, oyoqda turdilar. Nimadandir asabiylashayotgandek holda edilar. Bir narsa qilmoqchimilar yoki hayollarida nimalarnidir rejalayaptilarmi — bilib bo’lmasdi.
   Shoshilib turganlar masjiddan chiqib ketishdi. Qolganlardan biri:
   —   Ey Allohning payg’ambari, unutdingizmi, adashdingizmi yo namoz qisqardimi? — deb so’radi.
   Janobimiz (s.a.v.) «Zulyadayn» laqabli bu kishiga qayrildilar:
   —    Unutmadim. Qisqargani ham yo’q, — deb javob qildilar.
Zulyadayn fikrida qat’iy edi. O’ziga ishonch bilan:
   —    Bu ikkisidan biri bo’ldi, ey Allohning payg’ambari, - dedi.
Payg’ambar janobimiz masjidda turganlarga qarab:
 - Zulyadaynning gapi tugrimi? — deb suradi lar.
 - Ha, — deyishdi ular va xolni tushuntirishdi.
   Payg’ambar janobimiz takror joylariga qaytdilar, namozga turdilar. Qoldirgan ikki rakatni o’qib berdilar. Salom bergandan keyin ikki sajda qildilar, takror o’tirdilar va salom berdilar. Shundan keyin orqalarida namoz o’qiganlarga o’girildilar.
 — Agar namozda biror o’zgarish bo’lsa, sizlarga bildirardim. Hech eslaringdan chiqmasin: men ham bir insonman. Sizlar qanday unutsalaring, men ham shunday unuta olaman. Unutgan zahotim sizlar menga eslatinglar. Qay birlaringiz namozini necha rakat o’qiganini unutib shubxaga tushsa, to’g’risini hayolida eslab ko’rsin, namozini shunga ko’ra tamomlasin. Namozining oxirida ikki sajda qilsin, — deb marxamat qildilar*. (Imom Buxoriy, 7/85; Muslim, 1/400)
   Shu voqeadan e’tiboran esdan chiqarish yo adashish sababidan qilinadigan bu sajdaning oti «sahv sajdasi» (xatoni o’nglaydigan sajda yoki xato sajdasi) deb tanildi. Bu narsa asxobi kirom u kungacha ko’rmagan, bilmagan narsa edi. Allohning xikmat to’la taqdiri rasulini to’rt rakat o’rniga ikki rakat o’qitishdek bir adashuvga boshladi va kelajakda umri bo’yi juda ko’p marta adashadigan mo’minlarga bunday holda nima qilishlari lozimligini bu yo’l bilan tushuntirdi.
   Axir, bunaqa xodisa bo’lmay turib, Janobimiz xato sajdasini tushuntirganlarida zexnlaridan bu daraja joy olarmidi?