Nabiy (sollallohu alayhi vasallam): "Odam farzandi to'ldirgan idishlar ichida qornidan yomonrog'i yo'q. Odam bolasiga qomatini tutib turadigan ozuqa kifoya qiladi, agar iloji bo'lsa, qorinning uchdan biri taom uchun, uchdan biri sharob uchun va uchdan biri havo uchun", dedilar.

Aytiladiki, ko'p eyishda beshta yomonlik bor: Allohdan qo'rquvni qalbdan ketkazadi; toat-ibodatni kishiga og'irlashtiradi; hikmat eshitsa, undan ta'sirlanmaydi; agar u hikmatli gaplarni gapirsa, uning gapi odamlar qalbida o'rnashmaydi; tanasida kasallik uyg'onadi.

Aytiladiki, taomda to'rtta xislat bo'lishi farz, to'rttasi sunnat, to'rttasi odob, ikkitasi davo va ikkitasi makruh. Farz bo'lgan to'rt xislat: faqat haloldan yeyish;  taom Allohdan ekanini unutmaslik; unga rozi bo'lish; uning quvvati bilan Allohga osiylik qilmaslik. Sunnat bo'lgan to'rt xislat: eyishdan oldin Alloh taoloning nomini aytish; taom oxirida Allohga hamd aytish; qo'lini taomdan oldin va keyin yuvish; ovqatlanayotganda chap oyog'ini tagiga to'shab, o'ng oyog'ini ko'tarib o'tirish. Odob bo'lgan to'rt xislat: oldidan olib yeyish; luqmani kichik qilish; mayda chaynash; boshqalarning luqmasiga qaramaslik. Shifo bo'lgan ikki xislat: dasturxonga tushgan ushoqlarni terib yeyish, tavoqni yalab, tozalab qo'yish. Makruh bo'lgan ikki xislat: taomni hidlamaslik va taomga puflamaslik, ya'ni, issiq taomni sovugunicha kutish lozim. Nabiy (sollallohu alayhi vasallam) aytganlarki: "Issiq taomda baraka yo'q". Vallohu a'lam.

152-bob
Tahiyya — salomlashish haqida

Faqih (rahimahulloh) aytadilar: Tahiyya musulmonlarning o'zaro salomlashishlaridir. Va bu jannat ahlining salomlashishi sanaladi. Musulmon kishi boshqa bir musulmon birodariga salom berishi lozim. Chunki bu ish musulmonning axloqidan. Nabiy (sollallohu alayhi vasallam) Anas ibn Molikka: "Agar uyingdan chiqqaningda, ko'zing tushgan har bir qibla ahliga salom bersang, qalbingga iymon halovati  kiradi. Uyinga kirganingda ham salom ber, o'zingning va uyingning barakasi ko'payadi", deganlar.

Bir solih kishining oldiga do'sti kelib: "Qanday tong ottirding?" deb so'rabdi. Kishi unga: "Senga vayl bo'lsin, nega salom bermaysan? Agar salom berganingda, senga o'nta hasanot bo'lar edi, keyin men olardim va menga ham o'nta hasanot yozilar edi. Yigirmata hasanot to'plansa, shu vaqtda rahmat tushishiga umid qilinadi", dedi.

Solihlarning biridan bir kishining xotiniga: "Alloh umringni uzun qilsin", degan so'zi haqida so'rashdi. U: "Bu dahriylarning ko'rishuvidir, musulmonlarniki "Asalomu alaykum", dedi.

Ibn Umardan (roziyallohu anhu) rivoyat qilinadi. U bozorga chiqar, lekin hech narsa sotib olmas edilar. "Hech narsa olmasangiz bozorda nima qilasiz?" deyishdi. "Salom berish uchun chiqaman", dedilar. U zot biror kishining oldidan o'tsalar, albatta, salom berar edilar. Luqmoni Hakim o'g'liga: "Ey o'g'ilcham, agar bir qavmning majlisiga kirsang, ularga islom o'qini ot" (ya'ni, salom ber). So'ng o'tir, ular gapirganini ko'rmasang — gapirma, agar ular yaxshilik haqida gapirsalar, ular bilan birga kir, bundan boshqa narsa haqida ko'p gapirsalar, boshqa tomonga burilgin", degan edi. Alloh muvaffaq qilguvchi.

153-bob
Nikoh haqida aytilgan so'zlar haqida

Faqih (rahimahulloh) aytadilar: Nabiy (sollallohu alayhi vasallam): "Nikohning eng barakalisi ta'minot jihatidan engilidir", dedilar.

Bir kishi Hasan Basriyning oldiga kelib, qizini uzatish haqida maslahat so'radi. U zot: "Qizingni taqvodor kishiga turmushga ber, chunki agar uni yaxshi ko'rsa, hurmat qiladi. Agar yoqtirmasa ham, unga zulm qilmaydi", dedilar.

Hasan Basriy aytadilar: "Baloning kattasi to'rtta: oilaning kattaligi, molning ozligi, yomon qo'shni va xiyonatkor xotin".

Ummu Yahyo vafot etganida, Molik ibn Diynorga: "Ey Abu Yahyo, uylanmaysizmi?" deyishdi. Shunda u kishi: "Agar qodir bo'lganimda, nafsimni taloq qilar elim", dedilar.

"Arablarda bir gap bor: "Uylanish bir oy xursandchilik, bir zamon qayg'u, mahr og'irligi va orqani kesishdir".

Abu Hurayra Nabiydan (sollallohu alayhi vasallam) rivoyat qiladilar: "Uch toifaga yordam berish Alloh zimmasidagi haqdir: Alloh yo'lida jihod qiluvchi, Alloh harom qilgan narsadan saqlanib, nikohlanuvchi, ozod bo'lishni xohlagan mukotab qul".

Xabarlarda keltirilishicha, Bani Isroildan bir kishi: "Yuzta odam bilan maslahat qilmagunimcha, uylanmayman!" dedi. 99 tasi bilan maslahatlashib, biri qoldi. Ertasiga birinchi uchragan kishi bilan maslahatlashib, uning fikriga amal qilishni o'ziga qasd qildi. Tong ottirib uydan chiqqan vaqtda, qamishga minib olgan jinnini uchratdi. Birinchi uchragan kishi bilan maslahatlashish haqidagi ahdidan chiqishga chora topa olmadi va jinniga yaqinlashdi. Jinni unga: "Otimdan ehtiyot bo'l, seni urib yubormasin", dedi. Kishi unga: "Men sendan bir narsani so'ramoqchiman, otingni to'xtat", dedi. So'ng: "Men uylanmoqchiman, qanday ayolga uylanay?", deb  so'radi. Shunda jinni unga: "Ayollar uch xil bo'ladi: biri sening foydanga, biri sening zararingga va biri sening foydangga yoki zararingga", dedi. So'ng: "Otimdan nari tur, turtib yubormasin", deb yo'lida davom etdi. Haligi kishi: "Bu nima degani bo'ldi", dedi-da, ortidan bordi. "Ey to'xta,— dedi unga yaqinlashib.—Tushuntirib gapir, nima deding?". Shunda jinni: "Sening foydangga bo'lgani bokira ayol, uning qalbi va muhabbati seniki, u sendan boshqa birontani bilmaydi. Senga ziyoni bo'lgan ayol farzandli, er ko'rgan ayol, u sening molingni eb, avvalgi eriga yig'laydi. Sening foydangga yoki zararingga bo'lgan ayol — er ko'rgan, lekin bolasi yo'q ayol, agar sen avvalgi eridan yaxshi bo'lsang, u sening foydangga, agar bunday bo'lmasa, sening ziyoningga", dedi. So'ng yo'liga ketdi. Haligi kishi yana uning ortidan borib: "Vayl bo'lsin senga, hakimlarning gapini gapirasan-u, qilayotgan ishing jinnilarniki", dedi. U: "Bani Isroil meni qozi qilmoqchi bo'ldi, men bosh tordim, shunda ular meni so'kib, haqorat qilishdi. Men o'zimni jinnilikka soldim va ulardan najot topdim", dedi.

Xabarlarda aytilishicha, bir kishi Dovud alayhissalomga kelib: "Men uylanmoqchiman, qanaqasiga uylanay?", deb so'radi. Dovud alayhissalom: "O'g'lim Sulaymonga bor va undan so'ra", dedilar. O'sha paytda Sulaymon alayhissalom yetti yoshda edilar. Kishi Sulaymon alayhissalomning oldlariga bordi. U kishi bolalar bilan o'ynayotgan edilar. Kishi o'sha savolni so'radi. Sulaymon alayhissalom: "Qizil oltin bilan oq kumushni mahkam tut, seni tepib yubormasligi uchun otdan ehtiyot bo'l", dedilar. Kishi bu gapga tushunmadi.  So'ng kishi Sulaymon alayhissalomning javobini Dovud alayhissalomga aytib berdi. Dovud alayhissalom: "Qizil oltin — bokira ayol, oq kumush — yosh juvon, tepadigan ot — kampir yoki bolali ayol", dedilar.

Nabiy (sollallohu alayhi vasallam) tug'adigan ayolga uylanishga buyurganlar, tug'maydigan ayoldan qattiq ogohlantirganlar va: "Sevikli yoqimtoy ayollarga uylaninglar, chunki men sizlarning ko'pligingiz bilan qiyomat kunida payg'ambarlarga faxrlanaman", deganlar.

Abdulloh ibn Umar va Ibn Abbosdan rivoyat qilinadi. Nabiy (sollallohu alayhi vasallam): "Ogoh bo'linglarki, Alloh to'rt toifani la'natladi va maloikalar unga iymon keltirdi: Alloh unga xasislik qilmagan holda ziqnalik qilgan kishini, Alloh uni ayol qilib yaratgan holda o'zi erkakka o'xshagan ayolni, Alloh uni erkak qilib yaratgan holda o'zi ayolga o'xshagan erni va ko'r kishini yo'ldan adashtirgan kishini", dedilar.

154-bob
Nabiyga (sollallohu alayhi vasallam) vahiyning boshlanishi haqida

Faqih (rahimahulloh) aytadilar: Nabiy (sollallohu alayhi vasallam) yoshlari yigirma beshga etganida, amakilari Abu Tolib: "Ey birodarimning o'g'li, seni o'z molimdan uylantiray desam, Allohga qasamki, molim ko'p emas. Otangdan ham senga biror narsa qolgani yo'q, o'zingda Xadicha binti Xuvaylidga beradigan biror narsa bormi? U (Xadicha) ish haqiga ikki tuya beradi, yana bitta so'rasang shoyad qo'shib bersa", dedi va Nabiy bilan Hadichaning oldiga keldi. Shunda Xadicha: "Ha, bosh ustiga, ikki tuya ustiga yana bir tuya qo'shaman", dedilar. Nabiyning (sollalohu alayhi vasallam Hadichaning Maysara degan g'ulomi bilan Shom tomonga Busro bozoriga bordilar va ko'p foyda ko'rdilar. Alloh taolo Maysaraning qalbiga Nabiyning (sollallohu alayhi vasallam) muhabbatini soldi. Ikkalasi Marroz-zahron degan joyga etganlarida, Maysara: "Ey Muhammad, oldinga o'ting va Xadichaga foydamizni ayting, shoyad u sizga yana bir tuya qo'shsa", dedi. Rasululloh shunday qildilar, shunda Xadicha onamiz yana bitta tuyani ko'shdilar. So'ng Maysara Xadichaga Muhammaddan (sollallohu alayhi vasallam) yo'lda ko'rgan, hisoblab bo'lmaydigan ajoyibotlar, alomatlar va barakalarning xabarini berdi. Bu Xadichaning qalbida Rasulullohga nisbatan sevgi paydo qildi. Taom tayyorlab, Quraysh raislarini chaqirdilar va otasidan o'zini Muhammadga (sollallohu alayhi vasallam) berishini talab qildilar. Otasi g'azablandi, bosh tortdi, shunda Xadicha unga aroq quydilar, hatto otasi mast bo'lib qoldi. So'ng undan yana talab qildilar, shunda otasi uni Nabiyga (sollallohu alayhi vasallam) uylantirdi. Chol o'ziga kelganida, kiyimlarida atir hidini sezdi va Xadicha onamizdan: "Nima bu?" deb so'radi. "Meni Muhammadga (sollallohu alayhi vasallam) uzatdingiz", dedilar. Otasi: "Qavmning kazo-kazolari senga sovchi qo'ydi, men bosh tortdim, sen moli bo'lmagan kishiga nikohlandingmi?", dedi. Hadicha: "U hasabli va nasabli, uning moliga menda hojat yo'q", dedilar. Shunday qilib, Nabiy (sollallohu alayhi vasallam) unga uylandilar. So'ng qirq yoshga etganlarida havoda bir narsani ko'rdilar, xuddi u o'zlariga tushib kelayotgandek edi. Qo'rqdilar. So'ng: "Qo'rqmang, men Jabroilman", degan ovozni eshitdilar. Nabiy (sollallohu alayhi vasallam) Xadicha onamiz yonlariga mahzun holda keldilar va: "Bir narsani ko'rib juda qo'rqdim. U, qo'rqma, men Jabroilman, dedi. Men jinnilikdan qo'rqyapman", dedidar. Xadicha Varaqa ibn Navfal oldiga keldilar. U amakisini o'g'li, kitob o'qir, ko'p o'qiganidan ko'r bo'lib qolgan edi. Xadicha: "Ey amakimning o'g'li, erim bir narsani ko'rdi va undan qo'rqdi, u, men Jabroilman, debdi", deb aytdilar. Shunda Varaqa ibn Navfal: "Subhonallohil-quddus, Jabroil ulug' Allohning nomusi va payg'ambarlarga Allohning safiri", dedi. (Nomus — yaxshi xabarning sohibi, josus — yomon xabarning sohibi, safir — ikki kishining orasini isloh qiladigan elchi). Varaqa: "Agar ering haqiqatda buni ko'rgan bo'lsa, u nabiydir", dedi. Xadicha Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam) yonlariga qaytdilar va uning gapini aytib berdilar.

Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam) bir kuni Xadicha onamiz bilan o'tirgan vaqtlarida, osmon bilan erning orasida bir zotni ko'rdilar va: "Ey Xadicha, men osmon bilan erning o'rtasida bir zotni ko'ryapman", dedilar. Xadicha: "Menga yaqin keling", dedilar. Nabiy yaqin kelganlarida boshlarini u zotning qorinlariga qo'ydilar va: "Endi ko'rmayapsizmi?", deb so'radilar. Rasululloh: "Yo'q, ketdi", dedilar. Shunda: "Xursand bo'ling,  u farishta. Agar shayton bo'lganida, hayo qilmas edi", dedi Xadicha (r.a.).

Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam) Xiro g'orida ekanlarida, to'satdan Jabroil alayhissalom keldi va qimmatbaho gilamni to'shadi. So'ng oyoqlarini erga ishqalagan edi, suv chiqdi. So'ng tahorat olishni o'rgatdi, so'ng Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam) bilan ikki rak'at namoz o'qidi va nubuvat xabarini berdi, so'ng:

"Yaratgan zot bo'lmish Parvardigoringiz nomi bilan o'qing" oyatidan "U zot insonga uning bilmagan narsalarini o'rgatdi" (Alaq, 1—5-oyatlar) gacha o'qidi. Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam) Xadichaning oldiga qaytdilar va unga buning xabarini berdilar. Shunda Xadicha onamiz iymon keltirdi, Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam) unga tahoratni va namozni o'rgatdilar, so'ng Abu Bakr (roziyallohu anhu) va Ali (roziyallohu anhu) musulmon bo'ldilar, ba'zilar avval Ali (roziyallohu anhu), so'ng Abu Bakr (roziyallohu anhu), so'ng Bilol (roziyallohu anhu) musulmon bo'ldi, deyishadi. So'ng Abu Bakrning (roziyallohu anhu) do'stlari Usmon (roziyallohu anhu), Abdurahmon ibn Avf (roziyallohu anhu), Talha, Zubayr, Sa'd va boshqalar musulmon bo'lishdi. Umar (roziyallohu anhu) musulmon bo'lganlarida ularning adadi qirqtaga etdi.

155-bob
Nabiyning (sollallohu alayhi vasallam) hijratlari haqida

Faqih (rahimahulloh) aytadilar: Nabiy (sollallohu alayhi vasallam) haj mavsumida Minoga chiqib, odamlarni islomga chaqirdilar. So'ng Madina ahlidan bir necha nafariga Islomni taklif qildilar. Maoz ibn Ifro musulmon bo'ldi, so'ng qavmning hammasi musulmon bo'ldi. Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam) ularga: "Rabbimning risolatini etkazgunimcha, menga yordam berasizlarmi?", deb so'radilar. Ular: "Ey Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam), o'tgan yili bizning oramizda urush bo'lgan edi. Biz bir-birimizga g'azablanganmiz, shuning sizga kelgusi yil mavsumida va'da qila olamiz", deyishdi. Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam) bunga rozi bo'ldilar, ular Madinaga qaytib ketishdi va odamlarni yashirincha da'vat qilishdi. Bir yil o'tmay Madinada ko'pgina xonadonlar musulmon bo'ldi. Haj mavsumiga Madinadan ko'p odamlar chiqishdi va Minoga to'planishdi. Ansorlar etmish erkak, bir ayol edi. Rasululloh ularning oldiga keldilar, u kishi bilan birga amakilari Abbos ibn Abdulmuttalib ham bor edi. Ular Nabiyga salom berishdi. Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam) alik olib: "Muso Bani Isroildan o'n ikki kishi naqib qilib olganidek, men ham sizlardan tanlab olaman", dedilar. Ular bay'at qilishdi va: "Ey Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam), Rabbingiz va o'zingiz uchun shart qo'ying", deyishdi. Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam): "Rabbim uchun shart shuki, sizlar Unga ibodat qilasizlar, Unga biror narsani sherik qilmaysizlar, o'zim uchun esa, o'zlaringizni va oilalaringni himoya qiladigan narsadan meni ham himoya qilishingizni shart qilaman", dedilar. Ular: "Agar zimmamizdagi narsani bajarsak, bizga nima bo'ladi?, deyishdi. Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam): "Jannat", dedilar. Ular: "Savdo foydali bo'ldi", deyishdi.

Iblis (Alloh uni la'natlasin) Minoda qichqirdi va: "Ey Quraysh jamoasi, Muhammad sizlarning zararlaringga Yasrib ahli bilan qasam ichyapti", dedi. Shunda ular Muhammadni (sollallohu alayhi vasallam) izlab kelishdi, ammo u kishini topa olishmadi. Naqiblar Madinaga qaytganlarida, Rasululloh ular bilan birga Mus'ab ibn Umayrni ularga Qur'onni va dinni o'rgatish uchun yubordilar. Makka ahli Muhammad (sollallohu alayhi vasallam) yordamchi-ansor topganlarini ko'rib, unga zotni hiyla bilan o'ldirmoqchi bo'lishdi. So'ng Alloh taolo u kishiga Madinaga hijrat qilishni buyurdi. Shunda Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam) Abu Bakrning uyiga keldilar. Abu Bakr (roziyallohu anhu) turib, u kishining boshini o'pdilar va: "Ey Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam), sizga nima bo'ldi?" deb so'radilar. Rasululloh: "Quraysh meni o'ldirmoqchi", dedilar. Abu Bakr (roziyallohu anhu) aytdilar: "Qonim qoningiz, jonim joningiz". Nabiy (sollallohu alayhi vasallam): "Menga hijratga izn berildi", dedilar. Abu Bakr: "Ikkita tuyam bor, men ularni hijratga chiqish uchun bog'lagan edim, bittasini oling", dedilar. Rasululloh: "Faqat pulga olaman", deb  sotib oldilar. Kech kirganida, Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam) Abu Bakr bilan chiqib, Savr tog'i tomonga yurdilar va g'orga etdilar. Abu Bakr (roziyallohu anhu) Abdulloh ibn Fuhayraga Savr tog'ida qo'yini boqishni aytdilar. Shu kecha Ali ibn Abu Tolib (roziyallohu anhu) Rasulullohning (sollallohu alayhi vasallam) to'shagida qoldilar. Quraysh ahli kelib, uyga kirishdi va u erda Nabiyni emas, Ali ibn Abu Tolibni ko'rishdi, u kishidan Payg'ambarimizni (sollallohu alayhi vasallam) so'rashdi. U zot: "Bilmayman", dedilar. Ular Rasulullohning (sollallohu alayhi vasallam) izlaridan chiqishdi, hatto Savr tog'iga kelishdi. Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam) Abu Bakr (roziyallohu anhu) bilan birga g'or ichida edilar. Ulardan Rasululloh to'sildilar. Natijada ular hamma joyga Rasulullohni (sollallohu alayhi vasallam) qidirib odam yubora boshlashdi. Ammo u zotni topishga qodir bo'la olishmadi va niyatlaridan qaytishdi.  Abu Bakr o'g'li Abdulloh har kecha Makka ahlidan xabar olib kelardi. Abdulloh qo'ylarini ham haydab kelar, ularni sog'ib, xohlaganini so'yar edi. Nabiy g'orda uch kun turdilar. (Bundan ko'proq turdilar, deb aytilgan gap ham bor.) So'ng g'ordan chiqdilar va yo'l ko'rsatuvchi qilib, Abdulloh ibn Urayqit degan kishini oldilar. Shunday qilib, Madinaga rabi'ul-avval oyining ikkinchisida dushanba kuni etib keldilar.

156-bob
Nabiyning (sollallohu alayhi vasallam) g'azotlari haqida

Faqih (rahmatullohi alayh) aytadilar: Xabarlarda kelishicha, Nabiy (sollallohu alayhi vasallam) o'ttiz olti marta g'azot qilganlar. Shulardan o'n sakkiztasida o'zlari chiqqanlar va o'n sakkiztasida qo'shin yuborganlar. Ba'zi xabarlarda qirq va undan ham ko'p marta g'azot qilganlar, deb rivoyat qilinadi.

Rasulullohning birinchi g'azotlari bunday ro'y berdi: U zotga (sollallohu alayhi vasallam) Qurayshdan bir jamoa Makkadan chiqqan xabari etdi. Nabiy (sollallohu alayhi vasallam) ham ashoblaridan bir jamoa bilan chiqdilar. Vaddon degan joyga etganlarida, Ubayda ibn Horisni muhojirlarning bir to'pi bilan yubordilar. Bas, ular Qurayshga  yo'liqishdi, o'rtada otishma bo'ldi. To'qnashuv shu bilan nihoyasiga etdi. Bu voqea hijratdan o'n ikki oy keyin — safar oyida bo'lib o'tdi.

Nabiyning (sollallohu alayhi vasallam) g'azotlaridan yana biri Naxla g'azotidir. Nabiy (sollallohu alayhi vasallam) Abdulloh ibn Jahshni hijratdan o'n olti oy o'tib, o'n bir nafar muhojir bilan Amr ibn Hazramiy boshliq Quraysh jamoasiga yubordilar. Ular bug'doy, mayiz va gazlama olib ketishayotgan edi. Musulmonlar Naxla degan joyda Quraysh karvonining oldidan chiqib Amr ibn Hazramiyni o'ldirishdi, ikkitasini asirga olishdilar, qolganlari qochib ketdi.  Abdulloh ibn Jahsh ularning molini olib, Madinaga keldilar. Bu voqea jumodul oxir oyining oxirida bo'lgan edi.