الۤمۤ * ذَلِكَ ٱلْكِتَابُ لاَ رَيْبَ فِيهِ هُدًى لِّلْمُتَّقِينَ * ٱلَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِٱلْغَيْبِ وَيُقِيمُونَ ٱلصَّلاةَ وَممَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنْفِقُونَ * وٱلَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِمَآ أُنْزِلَ إِلَيْكَ وَمَآ أُنْزِلَ مِن قَبْلِكَ وَبِٱلآخِرَةِ هُمْ يُوقِنُونَ * أُوْلَـٰئِكَ عَلَىٰ هُدًى مِّن رَّبِّهِمْ وَأُوْلَـٰئِكَ هُمُ ٱلْمُفْلِحُونَ

"Алиф, лом, мим. Бу шундай китобдирки, унда ҳеч бир шубҳа йсқ. У тақводорлар учун ҳидостдир. Улар шундай зотларки, ғайбга иймон келтирадилар, намозни тскис адо стадилар ва Биз уларга ризқ қилиб берган нарсалардан сҳсон қиладилар. Яна улар Сизга туширилган китобга ва Сиздан аввал туширилган нарсаларга иймон келтирадилар ва Охиратга қаттиқ ишонадилар. Ўшалар А аббилари томонидан ато қилинган ҳидост устида бслган инсонлардир ва ана сшалар ҳақиқий нажот топгувчилардир".

(Бақара сураси, 1-5-остлар).

* * *

Ушбу беш ост "Бақара" сурасининг дастлабки остлари бслиб, улар алоҳида сқиладиган ҳарфлар ("ҳуруфи муқаттаот") билан бошланади. Бунга схшаш ҳарфлар Қуръони каримнинг бир неча суралари бошида келади. Уларнинг маъноси ҳақида уламолар срталарида турли таъвиллар мавжуд. Бу таъвилларнинг хулосаси сифатида аллома Саъдий раҳимаҳуллоҳнинг мана бу ссзларини келтириш сринли: "Суралар аввалида келувчи алоҳида ҳарфлар борасидаги снг тсғри йсл уларнинг маънолари ҳақида шаръий далилсиз ссзлашдан сукут сақламоқдир. Шу билан бирга Аллоҳ таоло уларни бекорга нозил қилмаган, балки, биз билмайдиган бир ҳикмат билан туширган, деб қатъий ишонамиз". Бу ибтидодан сснг А аббимиз бизни Қуръон китоби билан таништиради. У Ўз китобини бандаларга тақдим стар скан, унинг Ўз ҳузуридан туширилганлигини, бунда ҳеч бир шубҳа бслиши мумкин смаслигини хабар қилади. "У Аллоҳнинг сифатларидан бир сифат бслиб, махлуқ ҳам "муҳдас" ҳам смасдир". (Қуртубий). Азалда мавжуд бслмаган, кейин сратилган нарсалар "муҳдас" дейилади. Қуръон "муҳдас" смас, чунки у азалдан Аллоҳнинг Зоти билан бирга мавжуддир.

Қуръони каримдан фақат тақво сгаларигина дунёвий ишларда ҳам, ухровий ишларда ҳам манфаат ҳосил қиладилар. Аллоҳ Қуръони каримнинг ҳақ китоб сканини таъкидлаш билан бир вақтда бу китобдан кимлар манфаат ҳосил қилишини баён стади: "У тақводорлар учун ҳидостдир". "Ҳидост" калимаси луғатда тсғри йслни ксрсатиш, ҳақни баён қилиш, иймонга ва солиҳ амалларга муваффақ қилиш маъноларида келади. Саъдий раҳимаҳуллоҳ هُدًى لِّلْمُتَّقِين деган иборани бундай шарҳлайдилар: "Ҳидост залолат ва шубҳадан қутқариб, тсғри йслга олиб чиқишга сабаб бсладиган, фойдали йслларга киришга восита бсладиган нарсадир. Аллоҳ (Қуръонни) "ҳудан" (ҳидост) деди. Бироқ бу ерда умумманфаат ирода қилингани ва Қуръон ҳар икки дунёнинг барча схшиликлари учун ҳидост бслгани сабабли уни "фалон манфаатга, фалон нарсага етаклайдиган ҳидост" деб чеклаб қсймади. Демак, бу китоб бандалар учун сътиқод масалаларида ҳам, фиқҳ, муомалот масалаларида ҳам йслбошчидир. У ҳақ билан ботилнинг фарқини, "саҳиҳ" (соғлом) билан "заиф" (ночор) орасини ажратиб берувчидир. Бандаларнинг дунё ва Охиратлари учун фойдали бслган йслларга қандай қилиб сришиш мумкинлигини очиқ баён қилиб берувчи китобдир.

Аллоҳ Қуръон ҳақида бошқа бир сринда هُدًى لِّلنَّاسِ - "одамлар учун ҳидостдир"", деб умумлаштириб айтган бслса, бу ва бошқа остларда هُدًى لِّلْمُتَّقِين - "тақводорлар учун ҳидостдир" деган. Чунки аслида Қуръон жамики инсонлар учун ҳидостдир. Аммо бахтсиз кимсалар бунга сътибор бермадилар, Аллоҳнинг ҳидостини қабул қилмадилар, шундан Қуръон уларнинг зарарларига ҳужжат бслди ва улар бахтсизликлари сабабли бу китобдан манфаат ололмадилар. Тақводорлар сса ҳидостга сришиш учун (Қуръонга) снг катта восита билан ёндошдилар. У восита тақво сди. Тақвонинг ҳақиқати Аллоҳнинг ғазаби ва азобидан сақлайдиган нарсани ушлаш, амрларига бсйсуниб, қайтариқларидан узоқлашишдир. Шундай қилиб улар Қуръон билан ҳидост топдилар, ундан жуда катта манфаат ҳосил қилдилар. Аллоҳ таоло айтади: "Агар Аллоҳдан тақво килсангизлар, У сизларга ҳақ билан ботил сртасини ажратувчи илм ато қилур". (Анфол сураси, 29-ост).

Тақводорларнинг сифатлари ғайбга иймон келтириш, ботиний ва зоҳирий солиҳ амалларни тскис бажаришга интилишдир. Аллоҳ тақводорларни тақво тақозо қиладиган ақоид, ботиний ва зоҳирий амаллар билан сифатлаб бундай деди: "Улар шундай зотларки, ғайбга иймон келтирадилар". Иймоннинг ҳақиқати расуллар хабар берган нарсаларни тсла-тскис тасдиқлашдир. Иймон аъзойи бадан билан бсйсунишни ҳам сз ичига олади. Бироқ иймонда асосий гап ҳис стиш аъзолари билан билинадиган нарсалар устида кетмайди. Чунки бунда мусулмон билан кофирнинг сртасида фарқ йсқ. Масала ғайбга ишонишдадир. Қайб сса биз ксрмаган ва сезмаган нарсадир. Биз ғайбга фақат Аллоҳ хабар бергани учун ва Унинг расули хабар бергани учунгина ишонамиз, холос. Демак, иймон шундай нарсаки, мусулмон шу билан кофирдан ажралиб туради. Чунки иймон фақат Аллоҳ ва Унинг расули учунгина тасдиқлашдир. Бас, мсмин одам Аллоҳ хабар берган ёки Унинг расули хабар берган нарсаларнинг ҳаммасига - хоҳ уларни ксрган бслсин, хоҳ ксрмаган бслсин, хоҳ унга ақли етсин, хоҳ етмасин, фарқи йсқ - ишонади. Аммо зиндиқлар ва ғайбни инкор қилувчилар сса бунинг аксидирлар. Чунки уларнинг калта ва чала ақллари у хабарларнинг тагига етмади. Шу туфайли сзлари билмаган нарсаларни инкор қилдилар. Оқибатда уларнинг ақллари фасодга учради... Ғайбни тасдиқловчи мсминларнинг Аллоҳ ҳидости билан тсғри йсл топган ақллари сса тиниқлашди, покланди. Ғайбга иймон келтириш деганда Аллоҳ хабар берган барча стмиш ва келажакка тааллуқли ғайб нарсалар, Охират ҳолатлари, Аллоҳ сифатлари ва сифатларининг кайфистлари (қандайлиги), расуллар ҳақида берган хабарлари тушунилади...

Кейин Аллоҳ: "намозни тскис адо стадилар" деди... Аамознинг зоҳирий суратини адо қилишнинг сзи кифос қилмайди. Аамозни тскис бажо қилиш дегани зоҳиран унинг рукнларини, вожиботларини ва шартларини мукаммал бажариш билан, ботинан сса унинг руҳини барпо қилиш билан бслади. Бу сса қалбни намоз учун холи қилиш, унда сқиладиган калималар ва бажариладиган амалларнинг маъносини ҳис қилиш билан амалга ошади... Бандага намозидан фақат фикрини юргизиб турган еригагина савоб бслади, холос. Аамоз деганда фарз ва нафл намозлар ҳам назарда тутилади.

Сснг: "Биз уларга ризқ қилиб берган нарсалардан сҳсон қиладилар" деди. Бу ссзнинг доирасига закот каби вожиб сҳсонлар ҳам киради, схшилик йслида қилинадиган барча турдаги мустаҳаб сҳсонлар ҳам киради... "Биз уларга ризқ қилиб берган нарсалардан" деган иборада шундай ишора борки, "ушбу қслларингиздаги моллар сизларнинг сзингизнинг куч-қувватингиз ва сгалигингиз билан пайдо бслган смас. Булар фақат Аллоҳнинг сизларга ато қилган ризқидир. Буларни У сизларга инъом қилди. Кспгина бандаларидан сизларни устун қилиб қсйди. Бас, У сизларга қандай инъом қилган бслса, сизлар ҳам худди шундай сзингизга ато қилиб қсйилган нарсаларнинг баъзи бир қисмини сҳсон қилиш билан Унга шукр қилинглар, йсқсил биродарларингизга мурувват қилинглар".

Кспинча Қуръонда Аллоҳ намоз билан закотни ёнма-ён зикр қилади. Чунки намоз Маъбудга нисбатан ихлосли бслишни ифодалайди. Закот ва нафақалар сса Унинг бандаларига сҳсонли бслишни англатади. Банданинг бахти Маъбудга ихлос қилиш ва халқ манфаати йслида ҳаракат қилиш билан келади. Шунингдек банданинг бахтсизлик сабабларининг боши ҳам мана шу икки ишнинг - ихлос ва сҳсоннинг йсқлигидандир...

"Яна улар Сизга туширилган китобга... иймон келтирадилар". А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга туширилган нарса Қуръон ва Суннатдир... Бас, тақводорлар А асул олиб келган нарсаларнинг ҳаммасига иймон келтирадилар. Улар Лайғамбарга нозил қилинган нарсаларнинг баъзисига иймон келтириб, бошқа бир қисмига иймон келтирмасдан, уларнинг орасини ажратиб қсймайдилар. Чунки бидъатчилар ё инкор йсли билан ёки Аллоҳ ва А асул мурод қилмаган маъноларга таъвил қилиш йсли билан Аллоҳ нозил қилган нарсаларнинг орасини ажратадилар. Улар сзларининг қавлларининг зиддига далолат қилиб турган ост-ҳадисларни таъвил қиладилар. Оқибатда у ҳужжатларнинг лафзини инкор қилмасалар-да, уларнинг маъноларини тасдиқламаган бслиб чиқадилар. Шундай қилиб, сша ҳужжатларга ҳақиқий иймон келтирмаган бслиб қоладилар.

"Сиздан аввал туширилган нарсаларга" деган ссз аввалги китобларнинг ҳаммасига иймон келтиришни ифодалайди. Китобларга иймон келтириш А асулларга иймон келтириш ҳамдир...

Кейин Аллоҳ: "Охиратга қаттиқ ишонадилар" деди. Охират слимдан сснг келадиган нарсаларнинг исмидир. Аллоҳ бу мавзуни юқорида умумий тарзда баён қилганидан сснг бу ерда сна алоҳида хос зикр қилмоқда. Чунки Охиратга иймон келтириш иймон рукнларидан бири бслиб, у банданинг Аллоҳ томонга рағбатини оширадиган, Ундан ҳайбатга тушишига сабаб бсладиган, уни амал қилишга ундайдиган снг катта омилдир. Қаттиқ ишонч ("сқийн") сса заррача шакка срин қолдирмайдиган ва амални вожиб қиладиган даражада чуқур англаш, тушуниш деганидир.

"Ўшалар А аббилари томонидан ато қилинган ҳидост устида бслган инсонлардир". Ана шу гсзал сифатлар билан сифатланганлар А аббилари томонидан берилган буюк ҳидост устидадирлар... Бундан ортиқ ҳидост бсладими? ...Саҳиҳ ақида ва солиҳ амалларни сз ичига оладиган сифатлардан ҳам ксра буюкроқ ҳидост бсладими? Ҳақиқатда фақат уларнинг ҳидостлари ҳидостдир. Уларга хилоф келган бошқа йсллар сса залолатдир.

Бу сринда Аллоҳ "устида" ( عَلَىٰ ) калимасини қсллади. "Устида" дегани юксакликка далолат қилади. Залолатни зикр қилган сринда сса "ичида" ("фий") деб айтган... Чунки ҳидост соҳиби ҳидост туфайли олиймақомдир ва у ҳидост шарофати билан юксакликка кстарилгандир. Залолат соҳиби сса залолатнинг ичига шснғиган, чсккан, хор бслган кимсадир.

"...ва ана сшалар ҳақиқий нажот топгувчилардир". Аажот дегани сзи қидирган, орзу қилган нарсасига сришиш ва қочган нарсасидан қутулишни англатади. Аллоҳ нажотни тақводорларга чеклаб, хослаб қсйди. Чунки уларнинг йслларига кирмасдан туриб нажотга сришиш учун ҳеч бир йсл йсқ. У йслдан бошқа йсллар бахтсизлик, ҳалокат ва зиён йслларидирки, у йсллар инсонни ҳалокатга дучор қилади. (Курсивда берилган шарҳлар Саъдий тафсиридан ссзма-ссз таржима қилинди)."

يَاأَيُّهَا ٱلنَّاسُ ٱعْبُدُواْ رَبَّكُمُ ٱلَّذِي خَلَقَكُمْ وَٱلَّذِينَ مِن قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ * ٱلَّذِي جَعَلَ لَكُمُ ٱلأَرْضَ فِرَاشاً وَٱلسَّمَاءَ بِنَآءً وَأَنزَلَ مِنَ ٱلسَّمَآءِ مَآءً فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ ٱلثَّمَرَاتِ رِزْقاً لَّكُمْ فَلاَ تَجْعَلُواْ للَّهِ أَندَاداً وَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ

"А­й инсонлар, сизларни ва сизлардан аввалгиларни ҳам сратган А аббингизга ибодат қилинглар - шосдки, тақводор бслсангизлар. У шундай Зотки, сизларга Ерни тсшак қилиб, осмонни том қилиб қсйди. Осмондан сувни тушириб, у туфайли сизларга ризқ бслсин дес мева-емишларни ундириб чиқарди. Бас, билиб туриб, Аллоҳга тенглаштириш учун шериклар сйлаб топманглар".

(Бақара сураси, 21, 22-остлар).

* * *

Инсон зотининг дунёга келтирилишидан ксзланган мақсад ва Ислом динига киришнинг асл маъноси ёлғиз Аллоҳга ибодат қилишдир.

Маълумки, тарихда стган барча пайғамбарларнинг Аллоҳ ҳузуридан олиб келган динларининг снг асосий талаби скка Аллоҳнинг Ўзига ибодат қилишдан иборат бслган. Бу ҳақда Аллоҳ шундай деб хабар беради:

وََلَقَدْ بَعَثْنَا فِي كُلِّ أُمَّةٍ رَّسُولاً أَنِ اعْبُدُواْ اللَّهَ وَاجْتَنِبُواْ الْطَّاغُوتَ

"Биз албатта ҳар бир халққа Аллоҳга ибодат қилинглар ва тоғутдан узоқ бслинглар, дес слчи юбордик..." (Ааҳл сураси, 36-ост).

Аллоҳ сна айтади:

وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالإِنسَ إِلاَّ لِيَعْبُدُونِ

"Мен жинлар ва инсонларни фақат Ўзимга ибодат қилишлари учун сратганман". (Зориёт сураси, 56-ост).

Ислом динимиз Одам отамиздан тортиб, то Муҳаммад алайҳиссаломгача бслган ҳамма пайғамбарлар олиб келган диннинг давомидир. Шундай скан, унинг бугунги талаби ҳам аввалги пайғамбарлар даврларида бслгани каби барча инсонларнинг скка Аллоҳнинг Ўзига ибодат қилишларидир. Бақара сурасининг 21-остида Аллоҳ ер юзидаги жамики одам болаларини ёлғиз Унинг Ўзига ибодат қилишга амр стмоқда. Шуниси муҳимки, Аллоҳга ибодат қилишга чақираётган бу даъват Қуръони каримда келган снг биринчи буйруқ ҳисобланади. Демак, Аллоҳнинг умуман ер юзидаги барча инсонларга, хоссатан мусулмонларга Қуръони карим орқали йсллаётган снг биринчи талаби Унинг Ўзига ибодат қилишга бслган буйруқ скан.

Тсғри, Аллоҳнинг сккалигига иймон келтириш, калимаи шаҳодатни айтиб мусулмон бслиш инсондан биринчи галда талаб қилинадиган нарсадир. Бироқ кишини Исломга олиб кирадиган бу воситанинг амалга ошадиган вақти нисбатан жуда қисқа бслиб, у умр ичида бир марта калима келтириш билан бажо бслган саналади. Асосий масала шундан кейин келади. Иймонга мушарраф бслган инсонлар учун ушбу ҳаётдан ксзланган асосий мақсад Аллоҳга давомли ибодат қилишдир. Агар одам иймон келтирдим деса-ю ёки илм сқиспман деса-ю, тез ибодатга киришмаса, шу йслда собитқадамлик билан бардавом бслмаса, у Исломга келишдан, балки ерда ҳаёт кечиришдан ксзланган асосий вазифани бажармаган бслади. Меҳмонга келган одам сшикка қадам босса-ю, ундан нарига стмасдан остонада туриб олса, мақсад ҳосил бслмайди. Қалбдан иймон келтирмаган, илмига амал қилмаган инсонлар ҳам шунга схшаган иш қилган бсладилар.

Ибодат жуда кенг қамровли ссз бслиб, у иймон келтирган ҳар бир мусулмоннинг зиммасига фарз қилинган намоз, рсза, закот, ҳаж каби зоҳирий амаллардан бошланади. Шу билан бирга ихлос, Аллоҳдан чинакам қсрқув, Уни схши ксриш, қалбни маънавий касалликлардан покиза сақлаш каби ботиний ибодатларни сз ичига олади. Аллоҳ схши ксрадиган барча солиҳ ва сзгу ишлар ибодатдир. Ибодат турлари ва қоидалари бандаларга фақат Аллоҳ ва А асул томонидан баён қилиб берилган бслади. "Ибодат Аллоҳни сккалаш ва Унинг дини қоидаларига риос қилишдан иборатдир. Ибодатнинг асли бсйсуниш, сзини паст-ҳокисор тутишдир". (Таъриф имом Қуртубийники).

Остдаги "инсонлар" калимасидан кимлар мурод қилинган деган масала устида икки хил қавл бор. Биринчиси: инсонлардан мақсад - Аллоҳга ибодат қилмаган кофирлар. Иккинчиси: бу калима жамики инсонлар учун умумийдир. Бунда Аллоҳ мсминларни ибодатда давом стишга буюрган бслади. Кофирларни сса (иймон келтириб) ибодатни бошлашга буюрган бслади". (Табарий).

Яратган зот ибодат қилинишга лойиқдир.

Аллоҳ инсонларни Ўзига ибодат қилишга буюрар скан, уларни Ўзи сратганини таъкидлайди. Дарҳақиқат, бу оламни ва унинг ичидаги барча махлуқотларни сратган, уларнинг ишларини бошқариб, барча жонзотга ризқ ато қилаётган Зот ибодат қилинишга, дуо қилинишга муносибдир. Қуртубий "сизларни ва сизлардан аввалгиларни ҳам сратган А аббингиз" деган ибора тафсирида ёзадилар: "Аллоҳ инсонларни сратиш сифатини бошқа сифатларидан алоҳида хослаб зикр қилди. Чунки араблар сзларини Аллоҳ сратганлигига иқрор бслардилар. Шунинг учун Аллоҳ уларга ушбу ҳақиқатни ҳужжат ва танбеҳ сифатида келтирди... Аллоҳ уларга сзларидан аввалгиларни ҳам сслатдики, токи билсинлар, улардан аввалгиларни (сратиб) слдирган Зот буларни ҳам сратган скан, албатта слдиради ҳам. Шунинг учун сзларидан аввал стганларнинг аҳволлари қандай бслганлигини ссласинлар ва уларнинг ичларидан ҳалок стилганлари қандай ишларни қилиб стганлари ҳақида тафаккур юритсинлар. Билсинларки, сшалар қандай синовларга дучор стилган бслсалар, булар ҳам сшандай синовларга дучор қилинадилар, валлоҳу аълам".

Аллоҳ таолонинг "шосдки" деган ссзи бандаларга умид бағишлайди.

Қуръон остларида ксп келадиган "шосдки" ( لَعَلّ ) калимаси ҳақида уламолар бир қанча фикрларни айтишган. Жумладан, Жалолайн тафсири муаллифлари айтадилар: " لَعَلّ аслида умидни ифода қилади, аммо у Аллоҳнинг каломида келса, ишнинг амалга ошиши аниқ сканини билдиради".

"...шосдки, тақводор бслсангизлар" - деган жумланинг тафсирида Табарий ёзадилар: "Бу шундай маънодаки, сизларни сратган А аббингизга ибодат қилишингиз, буюрган ва қайтарган ишларда Унга итоат стишингиз, ибодатни ёлғиз Унинг Ўзига бағишлашингиз билан шосд А аббингиздан тақво қилсангиз, съни сизларнинг устингизга Унинг ғазаби тушишидан сақлансангиз ва А аббилари улардан рози бслган тақводорлардан бслсангиз".

Яна Табарий ёзадилар: "Агар кимдир: олий мақтовли Зот қандай қилиб "шосдки тақводор бслсангизлар", деб айтади, ахир, бандалар Унга ибодат ва итоат қилсалар, нима натижага сришишларини Унинг Ўзи билмайдими? "Мана бу ишни қилсанглар, сҳтимол тақводор бсларсизлар", дейиш билан Унга ибодат қилишларидан келадиган натижа ҳақидаги хабарни шубҳа остига қсйган бслмайдими? - деб айтса, унга мана бундай жавоб қилинади: Йсқ, бу жумла сиз сйлаган маънода смас. Бунинг маъноси мана бундай: Унга тоатда бслиш, тавҳидига риос стиш, рубубистда сккалаш ва сиғиниш орқали тақводорларга айланишингиз учун сизларни ва сизлардан аввалгиларни сратган А аббингизга ибодат қилингиз".

Аллома Саъдийнинг ҳам бу остга берган тафсирлари чиройлидир: "Бунинг маъноси "агар сизлар Аллоҳнинг скка Ўзига ибодат қилсангизлар, шунинг сабаби ила Унинг ғазаби ва азобидан сақланган бсласизлар. Чунки сизлар шунга олиб келадиган сабабни пайдо қилган бсласизлар", дегани ҳам бслиши мумкин. Яна бу остга "агар сизлар Аллоҳга ибодат қилсангизлар, тақво билан сифатланган инсонларга, съни муттақийларга айланасизлар", деган маъно бериш ҳам мумкин. Ҳар икки маъно ҳам тсғри бслади. Чунки бу икки маъно бир-бирини тақозо қилади. Яъни кимки мукаммал ибодатни бажо қилса, муттақийлардан бслади. Кимки муттақийлардан бслса, Унга Аллоҳнинг азоби ва ғазабидан нажот топиш насиб бслади".

Қуртубий ҳам Қуръони каримда келган бу каби ибораларнинг бир нечтасини сслатиб, уларга ажойиб маъноларни берадилар.

{ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ } [البقرة:37]، { لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ } [البقرة:25]، { لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ } [الأنعام:251]، { لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ } [البقرة:35]

"Шосдки ақл юргизсангизлар", "шосдки шукр қилсангизлар", "шосдки сслатма олсангизлар", "шосдки ҳидост топсангизлар". Бу сринда " لَعَلّ " ("шосдки") сзининг аслига ксра умид ва бирор ишнинг амалга ошишини кутиш маъносида бслиб, бу одамзотнинг табиатига тегишли ишдир. Остда гсёки уларга айтиласптики, шу айтилган ишларни қилар скансизлар, сизлар насиҳат олишни, сслатма олишни ва тақво ҳосил қилишни умид қилган ҳолингизда бслинг".

Табиат ва коинот Яратувчининг сгоналигига далолат қилади. Бу Унинг Ўзига ибодат қилишни ва Унга ҳеч нимани шерик қилмасликни тақозо стади. Аллоҳ оламдаги ҳамма инсонларни Ўзига бсйсунишга чақирар скан, бу даъватнинг ҳақ сканига кучли ҳужжат ҳам келтиради. У ҳам бслса, одамзотдан бирор лаҳза ҳам ажрамайдиган, унинг олти томонидан сраб турган сирли табиат, мсъжиза оламдир.

Ибн Касир айтадилар: "Аллоҳ таборака ва таоло Ўзининг сгона илоҳлигининг баёнига киришиб, айтадики, бандаларни йсқликдан борлиққа келтириб, уларга Ўз инъомларини ато қилувчи Зот фақат Удир. У инсонлар устига Ўзининг зоҳирий-у ботиний неъматларини ёғдирди. Ерни тсшак, бешик мисоли ором оладиган макон қилди. Унга улкан тоғларни срнатиб, мустаҳкамлади, барқарорлаштирди. Осмонни бино қилиб қсйдики, у иморатнинг томидир. Бошқа бир остда "Осмонни ҳеч бир зарар етмайдиган мустаҳкам том қилиб қсйдик", деган. Аллоҳ... сувни тушириб, у туфайли одамларнинг сзларига ва ҳайвонларига ризқ-емиш бслсин учун ҳамма гувоҳ бслиб турган турли-туман донларни, меваларни ундириб чиқариб берди. Бу ҳақда Қуръоннинг бир неча ерида келган... Мазмуни шундан иборатки, Аллоҳ сратувчи, ризқ берувчи, олам ва унинг ичидагиларнинг сгасидир, уларнинг боқувчисидир. Шундай скан, ёлғиз Унинг Ўзи ибодат қилинишга лойиқ, Унга бирор нарсанинг шерик қилиниши мумкин смас. Шунинг учун "Бас, билиб туриб, Аллоҳга тенглаштириш учун шериклар сйлаб топманглар", деб айтди. "Саҳиҳайн"да Ибн Аббосдан ривост қилинадики, у киши дедилар: Мен сй А асулуллоҳ, Аллоҳ ҳузурида снг қаттиқ гуноҳ нима, деб ссрадим. У киши айтдилар: "Аллоҳнинг тенгдоши бор деб даъво қилишингдир, ҳолбуки сени У сратган"... Шунингдек, Муознинг ҳадисида келадики, Лайғамбар дедилар: "Биласанми, Аллоҳнинг бандалар устидаги ҳаққи нима?" "Аллоҳнинг ҳаққи бандаларнинг Унга ибодат қилишлари ва ҳеч нимани Унга шерик қилмасликларидир"".

اللَّهُ لاَ إِلَـهَ إِلاَّ هُوَ الْحَيُّ الْقَيُّومُ لاَ تَأْخُذُهُ سِنَةٌ وَلاَ نَوْمٌ لَّهُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الأَرْضِ مَن ذَا الَّذِي يَشْفَعُ عِنْدَهُ إِلاَّ بِإِذْنِهِ يَعْلَمُ مَا بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَمَا خَلْفَهُمْ وَلاَ يُحِيطُونَ بِشَيْءٍ مِّنْ عِلْمِهِ إِلاَّ بِمَا شَآءَ وَسِعَ كُرْسِيُّهُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ وَلاَ يَؤُودُهُ حِفْظُهُمَا وَهُوَ الْعَلِيُّ الْعَظِيمُ

"œАллоҳ Ундан бошқа бирор илоҳ бслмаган Зотдир. У Ҳаййдир, Қаййумдир. Уни на мудроқ босади ва на уйқу. Осмонлар ва Ердаги барча нарсалар Уникидир. Унинг изнисиз ким ҳам шафоат қила олур?! У бандаларнинг келажакларини ҳам, стмишларини ҳам билур. Улар Аллоҳнинг илмидан бирон нарсани тслиқ идрок ста олмаслар. Фақат Аллоҳ хоҳлаган нарсагина бундан мустасно. Унинг Курсийси осмонлар ва Ерни сз ичига сиғдиради. Уларни сақлаб туриш Унга ҳеч оғир келмайди. У Алийдир, Азиймдир".

(Бақара сураси, 255-ост).

* * *