Аллоҳ мсмин бандаларининг иймонларига қувват бахш стиш ва Ўз йслининг ҳақ сканини ксрсатиш учун ҳамма замонларда ҳам Ўзининг мсъжиза, аломатларини ксрсатиб боради.

Ерда одамзот ҳаёт кечиришни бошлаган пайтдан бери унга ҳамроҳ бслиб келаётган иймон ва Ислом сзининг неча минг йиллик тарихи давомида жуда ксплаб қаршиликларни, қаттиқ тазйиқларни енгиб стишига тсғри келган.

Ҳар галги қаршилик ва ҳужумлар мсминлар қалбидан жой олган иймонни заифлаштиришга смас, балки уни кучайтиришга, сгона ҳақиқат шу иймон ва Ислом сканини намойиш стишга, бу йслда снги-снги дсстларнинг, мсминларнинг пайдо бслишига хизмат қиларди. Иймонни асраш йслидаги меҳнат-машаққат ва курашлар снги-снги мсъжизалар, ажойиб ва ғаройиб ҳодисалар юз беришига сабаб бслар сди. Қуръони каримдаги Асҳоби каҳф қиссаси ҳам ана шундай ажиб воқеалардан бири ҳақида ҳикос қилади.

Бироқ, шуни таъкидлаш лозимки, Қуръони каримда ҳам, саҳиҳ ҳадисларда ҳам Асҳоби каҳф қиссаси тслиқ тафсилот билан келмаган. Бу ҳақда тафсир китобларида зикр қилинган ривостлар асосан Исломга келган аҳли китоблардан ва исроилиёт деб таърифланадиган ҳикослардан олинган. Табиийки, одамлар Аллоҳ Қуръонда зикр қилган воқеа ҳақида кспроқ билишни истайдилар. Бундан сса мусулмонлар сзларининг иймонларини мустаҳкамлаш, Қуръондан снада кспроқ ибратлар олишни мақсад қиладилар. Аммо саҳиҳ ривостлар билан келмаган тафсилотларга чуқур киришиб кетиш тсқима афсоналар пайдо бслишига ва тарқалишига сабаб бслади. Бизнинг қиссаларга нисбатан муносабатимиз шундай бслиши лозимки, бу асарлардан енгил-елпи сакраб стиб кетиш ҳам, улар атрофида тарқалган асоссиз ҳикосларга шснғиб кетиш ҳам нотсғридир. Вазифамиз бирор қиссани ипидан игнасигача майда тафсилотлари билан срганиш смас, балки ундан ҳосил қилинадиган асосий хулосалар ва ибратларни сзлаштиришдир. Зеро, Қуръон ҳиссиз сқиладиган китоб смас. Аки у қиссалар мажмуаси ҳам смас. Модомики, Аллоҳ: "Қуръон маънолари устида тафаккур қилмайдиларми?" - деган скан (Аисо сураси, 82-ост), унда келган ибратли қиссаларга алоҳида сътибор қаратиб, динимиз, иймонимиз учун зарур озуқаларни ҳосил қилишимиз даркор. Биз мана шу нистлар билан тафсирларда келтирилган қиссалар ичидан баъзиларини танлаб оламиз ва қадимги диндошларимизнинг воқеаларидан бугунимиз учун сабоқ ҳосил қиламиз.

А­нг аввал Асҳоби каҳф қиссасининг зикр стилишига ва Каҳф сурасининг нозил бслишига сабаб бслган воқеа хусусида икки оғиз ссз.

Маълумки, Макка мушриклари илмсиз ва ниҳостда жоҳил сдилар. Улар сз қавмлари ичидан чиққан пайғамбар борасида сзларидан ксра илмлироқ бслган сҳудийлар билан маслаҳатлашардилар. Яҳудийлар сса Қурайшийларга: "Муҳаммадга фалон денглар, ундан мана буни ссранглар", деб сргатиб турар сдилар. Шундай қилиб мушриклар А асулуллоҳнинг олдиларига келиб, сҳудийлардан сшитган саволларини ссрадилар. Улар учта нарса ҳақида савол бердилар: Қадим замонда ғойиб бслган йигитлар ким сдилар, Зулқарнайн ким бслган, руҳ нима? Шу саволлардан бирмунча вақт стгач, Аллоҳ Каҳф сурасини нозил қилди. Унда Асҳоби каҳф қиссаси ҳам зикр стилди.

Ҳикоснинг аввалида Аллоҳ таоло ксзга тез ташланадиган ёки қулоққа ғалати сшитиладиган ғаройиб воқеаларга бир томонлама ёндошиб, асосий мақсаддан чалғиб кетмаслик кераклигига ишора қилади: "А­й Муҳаммад, сиз Каҳф ва А ақийм соҳибларини бизнинг остларимиз ичида снг таажжублиси деб сйладингизми?" "...Яъни, бу иш сизга савол бераётган кофирлар бсрттириб ксрсатгани каби буюк нарса смас. Чунки Аллоҳнинг бошқа ост-аломатлари буларнинг қиссаларидан ксра буюкроқ ва машҳурроқдир..." (Қ). Дарҳақиқат, кофирлар агар Муҳаммад шу саволларга тсғри жавоб берса, унинг пайғамбарлигига ишонамиз, бслмаса йсқ, деган сдилар. Ҳолбуки, Аллоҳ Ўз пайғамбарига бундан ксра кучлирок ва таажжублирок ост-аломат ва мсъжизаларни ато қилган сди-ку. Мушриклар сшаларга ҳам ишонмаган сдилар-ку!

Бу ост тафсирини муфассирлар мана бундай шарҳлайдилар: "...Яъни Асҳоби каҳф қиссаси ва улар атрофида бслиб стган ҳодисаларни Аллоҳнинг бошқа остларидан ксра ажойиброғи, ҳикматлар ичида схшаши йсқ бслгани, қиссалар ичида мислсиз ва бебаҳоси, деб сйламанг. Балки Аллоҳ таолонинг Асҳоби каҳфдаги ҳаққа даолат қилувчи остлари қаторида ундан-да буюкроқ бслган ажойиб-ғаройиб остлари ниҳостда кспдир. Аллоҳ бандаларига коинот уфқларида ва уларнинг сз ичларида бслган ост-аломатларни, съни ҳақдан ботилни ажратишга хизмат қиладиган, ҳидостдан залолатни ажратиб берадиган остларини давомли суратда ксрсатиб боради. Лекин бу ссзлардан мақсад Асҳоби каҳф қиссасининг ажойиб қиссалардан бири сканини рад стиш смас. Аксинча, бу қисса Аллоҳнинг ажиб остларидан биридир. Аммо бунга схшаган ҳикослар, воқеалар жуда ҳам ксп... Мсминларнинг вазифалари Аллоҳ бандаларни тафаккур юритишга чақирган ҳамма остлари устида фикр қилишдир. Чунки бу иш иймон калити, илм ва ишонч ҳосил қилиш йслидир". (С).

""¦Мен сратган осмонлар ва ер ҳамда ундаги ажойиб нарсалар Асҳоби каҳфнинг ишидан ксра ажойиброқдир. Сизнинг қавмингизга ва Менинг улардан бошқа бандаларим устига ҳужжатим ана шу остлар билан собит ва қоимдир". (Т).

Шундай қилиб бу олам сгона Аллоҳнинг мулки сканига далолат қилувчи, Унинг амр-фармонларини бажо стишимиз йслида бизга тасалли, мадад ва даъват бслувчи ажойиб ост-аломатлардан бири - Асҳоби каҳф қиссаси билан танишишга киришамиз.

"Каҳф" ссзи тоғдаги каттакон ғор маъносида келади. Агар оддий, кичкина ғор бслса, уни араб тилида хам "ғор" деб айтилади. "Асҳоби каҳф" ғор соҳиблари дегани. "А ақийм" сса ғорга кириб сширинган йигитларнинг исмлари ва қиссалари ёзилган китоб ёки лавҳа. "Саид ибн Жубайр айтдилар: А ақийм тошдан ссалган лавҳа. Унга Асҳоби каҳфнинг қиссасини ёзиб ғорнинг оғзига қсйиб қсйилган". (И).

Хсш, ғор соҳиблари устида нима воқеалар содир бслган скан?

Табарий Муҳаммад Ибн Исҳоқдан ривост қилишларича, Асҳоби каҳф воқеаси А ум мамлакатида содир бслган. Исо алайҳиссаломдан сснг Инжил аҳлининг ишлари аралаш-қуралаш бслиб, хатолари кспайиб кетди. Лодшоҳлари Дақёнус тсғри йслдан озиб, ҳаддан ошди. У халқ сртасида бутларга сиғинишни, санамларга қурбонликлар қилишни авж олдирди. Шундай бслса-да, халқ орасида Исо алайҳиссаломнинг динлари Исломда мустаҳкам туриб, ёлғиз Аллоҳга ибодат қиладиган, Унинг тавҳидини сақлайдиган мсминлар бор сдилар. Дақёнус мамлакатда кимки бутларга сажда қилмаса, Исо алайҳиссалом динларида давом стса, уни слдирарди. У А ум мамлакатининг қайси шаҳарига келмасин, сша ердагиларнинг ҳаммасини ибодатхонага тсплаб, санамларга сиғинтирар, бутларга қурбонликлар қилдирар сди. Дақёнус сз одати бсйича бир шаҳарга келади. У шаҳар аҳолиси ичидаги мсминлар бундан безовта бслиб сзларини четга ола бошладилар. Улар подшоҳнинг зулмидан пана жойларга сширинишга ҳаракат қилдилар. Баъзилари сшириндилар, баъзилар қочдилар.

Дақёнус шаҳарга келганидан сснг Исо алайҳиссаломга иймон келтирганларнинг кетига тушиб қидиришни, ҳаммаларини топиб, бир ерга тсплашни буюрди. Ўша қишлоқнинг кофирларидан миршаблар тайинлаб иймонли кишиларни уйларидан ва бекинган ерларидан топиб, сзининг олдига олиб келишни талаб қилди. Келтирилган мусулмонларни ботил худолар учун қурбонлик қилинадиган майдонда турғазиб қсйиб, уларга икки йслдан бирини танлашни айтди. А слдирилиш ёки бутларга ибодат қилиб, қурбонлик қилиш. Майдонга келтирилганлардан баъзилари ҳаётларини ксзлари қиймас, слдирилишдан қсрқар сдилар. Улар шу сабабли ҳақ динларидан қайтдилар. Баъзилар Аллоҳдан бошқага ибодат қилишдан бош тортар ва қатл қилинар сдилар. Буни ксрган иймон аҳлидан бслган мустаҳкам иродали кишилар ичида ихтиёрий равишда келиб, сзларини азоб ва слимга топширадиганлари ҳам бслар сди. Улар слдирилиб, таналари бслакларга ажратилар, кейин шаҳарнинг ҳамма ёқдаги деворларига, дарвозаларига осиб қсйилар сди...

Аҳли иймон устидаги фитна мана шундай тарзда кучайиб, оғирлашиб бораверди. Шаҳардаги мсминларнинг ичларида бир гуруҳ ёш йигитлар ҳам бор сдилар. Улар бу қирғинлардан қаттиқ хафа бслганларидан ранглари сарғайиб, баданлари ориқлаб борар сди. Улар сширинча намоз, рсза, садақа, зикр-тасбеҳ, тазарруъ ва йиғилар билан Аллоҳга илтижо қилиб ҳаёт кечириб борардилар. Улар ёш ва озод йигитлар бслиб, А ум давлатининг мансабдор ва обрсли кишиларининг фарзандлари сдилар.


* Бундан кейин қавс ичида келганда Табарийни (Т), Қуртубийни (К), Бағавийни (Б), Ибн Касирни (И), Жалолайнни (Ж), Саъдийни (С) деб ксрсатамиз.

(Давоми кейинги суҳбатда)

نَحْنُ نَقُصُّ عَلَيْكَ نبَأَهُم بِالْحَق إِنَّهُمْ فِتْيَةٌ آمَنُواْ بِرَبهِمْ وَزِدْنَاهُمْ هُدًى * وَرَبَطْنَا عَلَى قُلُوبِهِمْ إِذْ قَامُواْ فَقَالُواْ رَبُّنَا رَبُّ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ لَن نَّدْعُوَاْ مِن دُونِهِ إِلـهاً لَّقَدْ قُلْنَا إِذاً شَطَطاً *

"Биз сизга уларнинг хабарини ҳаққонист ила ссйлаб берурмиз. Дарҳақиқат, улар А аббиларига иймон келтирган ва Биз уларнинг ҳидостларини зиёда қилган йигитлардир. Биз уларнинг қалбларини қувватлантириб қсйдик, шундан улар туриб айтдиларки, Бизнинг А аббимиз осмонлар ва Ернинг А аббисидир, биз Ундан сзгага асло ибодат қилмасмиз! Акс ҳолда биз ноҳақ ссзни айтган бслиб қоламиз".

(Каҳф сураси, 13, 14-остлар).

* * *

Ҳамма замонларда ҳам кофир ва золимлар иймон аҳлига қарши бор кучлари билан курашиб келганлар. Аммо хайрли оқибат, ҳусни хотима сабрли мсмин-мусулмонларга насиб бслган.

Асҳоби каҳф қиссаси муфассир Табарий келтирган ривостларга ксра қуйидагича давом стади. А ум подшоси Дақёнус барча фуқароларни ботил худоларга сиғинишга мажбурлашда давом стар скан, шаҳардаги мсминлар орасида подшоҳнинг сқин кишиларидан саналган бир гуруҳ йигитлар ҳам бслиб, улар кечасию кундузи сширин ҳолатда Аллоҳга ибодат қилар сдилар. Аллоҳдан ёрдам ва нусрат ссрардилар. Дақёнуснинг шаҳарга киргани, одамларни йиғиб, санамларга қурбонлик қилишга буюрганини сшитиб, улар: "А­й Аллоҳ, Сен осмонлар ва Ернинг А аббисисан, биз Сендан сзга ҳеч кимга ибодат қилмаймиз, акс ҳолда ноҳақ ссзни айтган бслиб қоламиз. Мсмин бандаларингдан бу фитнани Ўзинг кстаргин, бу балони даф стгин, токи улар Сенга ошкора ибодат қиладиган бслсинлар", деб дуо қилар сдилар. Йигитлар мана шундай ҳолатда давом стар сканлар, кофир айғоқчилар уларнинг ибодат қилаётган ерларини топиб бордилар. Йигитлар сса сз ибодатларида давом стардилар. Айғоқчилар ёшларнинг ссзларини сшитиб, қилаётган ибодатларини ксриб, бунинг хабарини Дақёнусга етказдилар. Лодшоҳга бориб дедиларки, "Одамлар сизнинг худоларингизга қурбонлик қилиш учун жамланиб турган пайтларида сизнинг сқинларингиздан бслган бир тсп ёшлар ибодатга келмасдан сизни масхаралаб стирибдилар. Устингиздан куласптилар. Улар Исо ибн Марсмнинг тарафдорларига қсшилиб, бирга намоз сқисптилар. Уларнинг сизнинг мамлакатингизда бсла туриб, шу ишларни қилишларига йсл қсйиб берасизми?!"

Дақёнус бу хабардан ғазабланиб кетди ва йигитларни олиб келтирди. У: "Аима учун сизлар бу ёққа ибодатга келиб, шаҳар аҳолисига намуна бслмасдан бошқага ибодат қиласпсизлар?" - деди. Шунда мсминларни сссётган, ҳамма ундан сзини олиб қочиб сширинаётган золим подшоҳнинг олдида турган бу йигитларга Аллоҳнинг Ўзи жасорат ва шижоат ато қилди. Аллоҳ айтади: "Биз уларнинг қалбларини қувватлантириб қсйдик, шундан улар туриб айтдиларки, Бизнинг А аббимиз осмонлар ва Ернинг А аббисидир, биз Ундан сзгага асло ибодат қилмасмиз!" (14-ост). Йигитлар подшоҳга: "Бизнинг Илоҳимиз шундай Зотки, Унинг буюклиги Ер ва осмонларни тслғазади. Биз Ундан бошқа худога асло ибодат қилмаймиз. Сен бизга буюраётган бу нарсаларга ҳеч ҳам сиғинмаймиз. Биз фақат А аббимиз Аллоҳгагина ибодат қиламиз. Унга ҳамдлар, такбирлар, тасбеҳлар, сано ва мақтовлар бслсин! Унгагина ибодат қиламиз, Ундангина нажот ва схшилик кутамиз. Биз сзимизни сзимиз шайтонларга қул қилиб қсймаймиз. Сенинг айтганингни қилмаймиз. Бизни нима қилсанг қилавер", дедилар. Шундан кейин подшоҳ уларнинг устларидаги обрсли шахслар кисдиган кийимларини ечиб олди. Сснгра дедики, "Демак, сизлар қиладиган ишларингни қилиб, шу йслга стиб бслган скансизлар, унда мен сизларни мамлакатим фуқаролигидан ва сзимнинг сқин кишиларим бслишдан маҳрум қиламан! Сенларни албатта жазолайман! Мен ҳозироқ азоб беришим мумкин сди, аммо сенларнинг ҳали ёш сканлигинг мени тсхтатиб турибди. Мен сенларга бир оз муҳлат бераман. Шу вақт ичида бир сйлаб оларсанлар, ақлларингни ишлатарсанлар", деди ва уларни чиқариб юборди. Дақёнус шундан кейин қсшни шаҳар аҳолисини ибодат қилдириш учун жснаб кетди.

Йигитлар йиғилишиб маслаҳатлашдилар ва бир қарорга келдилар. Улар бир-бирларига: "Агар сизлар улардан ва уларнинг Аллоҳдан бошқага қилаётган ибодатларидан юз сгирган скансизлар, снди ғорга кириб, сширининглар. А аббингиз сизлар учун Ўз раҳматини ёсди ва ишларингизда ёрдам ато қилади", - дедилар. (16-ост). "...Аегаки, кофирларга қарши жанг қилишга йигитларнинг имконистлари йсқ сди. Улар бошқа динда сканлар, уларнинг ораларида сшашнинг иложи ҳам қолмаган сди". (С). Сснг ҳар бирлари сз уйларидан оталарининг молларидан бир оздан маблағ олишди ва бир қисмини садақа қилишди, бир қисмига озиқ-овқат сотиб олишди. Кейин шаҳар ташқарисидаги тоққа қараб йсл олишди. Улар тоғдаги бир ғорга кириб сшириндилар ва у ерда фақат Аллоҳга ибодат қилиш, Унинг розилигини ссраш билан машғул бслдилар. Бу дунё ҳаётидан ксра Охиратни, шаҳардаги шоҳона қасрларидан тоғу тошлар орасидаги ғорни афзал билдилар. Улар агар Дақёнус сна шаҳарга келса, қайтиб унинг олдига борамиз, унга сна сз ссзимизни айтамиз, кейин у бизни нима қилса қилади, унгача А аббимизга хотиржам ибодат қиламиз деб маслаҳатлашган сдилар.