Бу ссзлардан маълум бсладики, мусулмон инсон схшилар ичида схши бслишга интилиши лозим, ёмонлар ичида схши бслишга смас. Аллоҳ айтганидек тақводорлар имоми бслишни ссраш, сша мақомга интилиш, сшандай инсонларга тенглашиш, шу йслда мусобақалашиш Қуръон чақирадиган йслдир. وَفِى ذَلِكَ فَلْيَتَنَافَسِ الْمُتَنَـفِسُونَ - "œМусобақалашмоқчи бслганлар ана шу йслда мусобақалашсинлар". (Мутаффифийн сураси, 26-ост). Бироқ тақвоси сустлар томонига қараб қадам босиш, дини ва амали заиф одамлардан ибрат олиш, "œАна улар ҳам юрибди-ку, сшалардек юрса ҳам бслар скан-ку", деб сзини овутиш, сзини ҳам, бошқаларни ҳам схшироқ амал қилишдан совутиш бу остларга хилоф.

Саъдий айтадилар: وأن يكونوا في أعلى، ما يمكن من درجات الخلق بعد الرسل - "œ(Бу дуо) уларнинг халойиқ ичида А асуллардан сснгги снг олий даражада бслишга интилишларини тақозо қилади".

Ҳасан Басрий айтадилар: "Сиз биродарингизни то у қила олмайдиган ишларга ҳам буюрмагунингизга қадар, зиммангиздаги унга нисбатан бслган насиҳат ҳаққини адо қилган бслмайсиз".

"œМаълумки бир нарсага етишни ссраб дуо қилиш сша нарсага олиб борадиган нарсани ссраб дуо қилиш деганидир. Диндаги имомлик даражасига ҳам фақат сабр ва қатъий ишонч билангина сришилади. Аллоҳ айтган: "œСабр қилганлари ва остларимизга қатъий ишонганлари учун уларнинг ичларидан Бизнинг амримиз билан ҳидостга бошлайдиган имомларни чиқардик". Демак, юқоридаги дуо солиҳ амаллар қилишни, Аллоҳга тоат қилишда ва Унинг маъсистидан тийилишда сабрли бслишни тақозо стади. Шунингдек, тақдирнинг аччиқ синовлари келганда ҳам бардош билан туришни талаб қилади. Яна бу дуо сз соҳибини "œсқийн" (қатъий ишонч) даражасига олиб чиқадиган чуқур илмга сга бслишни... халойиқ ичида А асуллардан сснгги снг олий даражада бслишга интилишни тақозо қилади". (Саъдий).

"œБизларни тақводорларга имом қилгин", дегандан мурод масжидга имом бслишни ссраш смас. Балки иймон, илм ва ахлоқда, солиҳ амалларнинг барча турида одамларга срнак бслиш, деганидир. Иброҳим Аахаий айтадилар: "Улар сзлари раҳбарлик талаб қилмайдилар, аммо динда намуна бсладилар". (Қуртубий).

Аллоҳнинг каломидан ҳосил қилинадиган хулосалар:

1. Аҳл-оила, фарзанд зурриётлар, ёру дсстлар ҳақига схши дуода бслиш ва уларнинг солиҳ инсонларга айланишлари учун ҳаракат қилиш лозим.

2. Инсон сзини ва сқин атрофидагиларни ислоҳ қилиши билан омма мусулмонларга манфаат етказади. Шу йсл билан жамист ислоҳ бслади.

3. Инсон риёдан сақланган ҳолда тақво ва солиҳ амаллар билан Аллоҳ ва мсминлар ҳузурида юқори мартабаларга кстарилишга интилиши лозим.

4. Исломда юқори мартаба деганда амал, мансаб тушунилмайди. Динда юқори мартабага шуҳратпарастлик, мансабпарастлик ва мол-дунё билан сришиб бслмайди. Аксинча, бундай мақомга чин иймон, ихлос, илм, ҳилм, камтарлик, ҳокисорлик, ҳаммага баробар схшилик қилиш, ҳамма турдаги солиҳ амалларни бажаришга интилиш, Охират ҳаётини бу дунёдан устун қсс билиш билан мусссар бслинади.

Assalomu alaykum! Alloh rozi bo'lsin, Salmoni Forsiy.

أُوْلَـئِكَ يُجْزَوْنَ الْغُرْفَةَ بِمَا صَبَرُواْ وَيُلَقَّوْنَ فِيهَا تَحِيَّةً وَسَلاَماً * خَالِدِينَ فِيهَا حَسُنَتْ مُسْتَقَرّاً وَمُقَاماً * قُلْ مَا يَعْبَأُ بِكُمْ رَبِّي لَوْلاَ دُعَآؤُكُمْ فَقَدْ كَذَّبْتُمْ فَسَوْفَ يَكُونُ لِزَاماً *

"œАна сшалар сабр қилганлари туфайли жаннатнинг олий даражаси билан мукофотланадилар ва у ерда олқиш ва саломлар билан қарши олинадилар. Улар жаннатда абадий қоладилар. У ер қандай ҳам схши қароргоҳ ва манзилгоҳдир. (Кофирларга) айтинг: А аббим дуо-ибодатингиз бслмаса, сизларни нима ҳам қиларди?! Сизлар ҳақни инкор қилдинглар, снди сқинда бунинг оқибати келиши муқаррардир!"(Фурқон сураси, 75, 76, 77-остлар).

Биз Фурқон сурасидан А аҳмоннинг суюкли бандалари таърифига бағишланган остлар билан танишиб келиб, ниҳост бугун уларга бериладиган мукофотлар зикрига етдик. Суранинг сснггидаги остларда у бандаларни кутаётган олий мукофот баён стилади. Биз қуйида ана шу остга муфассирлар ёзган шарҳлардан бирма-бир иқтибос келтирамиз:

Табарий: "œЗикри олий Зот айтадики, Менинг бандаларимдан сифатларини келтирганим, съни "œА аҳмоннинг (суюкли) бандалари ерда оғир-босиқлик билан юрадиган", деган ибтидодан бошлаб, то "œУлар: "œА­й А аббимиз, бизга жуфтларимиздан ва зурриётларимиздан ксзларимизни қувонтирадиган зотларни ато қилгин..." деган остгача бслган ерда сифатлари зикр қилинган Менинг бандаларим "œҒурфа" билан мукофотланадилар. "œҒурфа" жаннатнинг юксак манзилларидан биридир".

Саъдий: أُوْلَـئِكَ يُجْزَوْنَ الْغُرْفَةَ بِمَا صَبَرُواْ — "œАна сшалар сабр қилганлари туфайли жаннатнинг олий даражаси билан", съни кснгилларга хуш ёқадиган, ксзлар лаззат оладиган ҳамма нарсаларни сз ичига жамловчи юксак манзилгоҳлар, гсзал масканлар билан "œмукофотланадилар". Улар нимага сришган бслсалар, сабрлари сабабли сришдилар...

وَيُلَقَّوْنَ فِيهَا تَحِيَّةً وَسَلاَماً — "œу ерда" А аббилари ва улуғ малоикалар томонларидан ҳамда бир-бирларидан "œолқиш ва саломлар билан қарши олинадилар". Ҳар қандай камчилик ва кснгил хираликдан холи ва саломат бсладилар.

Хулоса шуки, Аллоҳ уларни оғир-босиқлик, Яратганга ва бандаларга тавозели бслиш, чиройли одоб, ҳалимлик, бағри кенглик, жоҳилларга кечиримли бслиш, улардан узоқ юриш, уларнинг ёмонликларига схшилик билан жавоб қайтариш, тунлари ихлос билан ибодат қилиш, дсзах азобидан қсрқиш, ундан халос қилишни ссраб, А аббиларига тазарру билан ёлвориш, вожиб ва мустаҳаб садақаларни адо стиш, бу ишда сртамиёна йсл тутиш билан таърифлади...

Яна уларни гуноҳи кабиралардан сақланиш, Аллоҳга ибодатда ихлосли бслиш, қон ва обрс тскишдан пок юриш, булардан биронтаси содир бслиб қолса, тавба қилиш, хоҳ ҳаракат, хоҳ ссз билан содир бсладиган мункар ишлар устида ҳозир бслмаслик, сзлари ҳам ундай ишларни қилмаслик билан сифатлади...

Яна уларнинг Аллоҳ остларини хушнудлик билан қабул қилишлари, маъноларини англаб, уларга риос стишлари ва аҳкомларини амалда қсллашга ҳаракатда бслишларини айтиб мақтади...

А аҳмоннинг бандалари Аллоҳга снг комил суратда дуо қиладилар. Уларнинг дуоларидан, жуфтлари ва зурриётларининг солиҳ бслишидан сзлари ҳам, уларга алоқадор кишилар ҳам ва барча мусулмонлар ҳам фойда оладилар. Бу нарса шуни тақозо қиладики, улар бу айтилган кишиларга таълим беришга, ваъз-насиҳат қилишга саъй-ҳаракатда бсладилар. Чунки ким бир нарсани хоҳласа ва уни дуо қилиб ссраса, унинг сзи сша ишга сабаб бслиши лозим...

Офарин! Қандай олижаноб сифатлар-а!!! Қандай юксак ҳимматлар! Қандайин буюк мақсадлар! Қандай асл инсонлар! Қандай покиза қалблар! Қандай ҳам сараланган зотлар! Қандайин тақводорлар!

Аллоҳнинг уларга ато қилган ва шу туфайли уларни буюкликка сриштирган фазли, неъмати, раҳмати қандай ҳам схши! Уларни бундай мартабаларга кстарган лутфу марҳамати не қадар қимматли!

Аллоҳ ана сшаларнинг сифатларини бандаларига баён қилиб бериши, ҳолатларининг таърифини келтириши, ҳимматларини ксрсатиб қсйиши, ажрларини тушунтириб стиши миннат қилса арзийдиган иш! Зеро, мана шунда бандаларда бу сифатлар билан безанишга иштиёқ пайдо бслади. Бу йслда бор куч-ғайратларини сарф қиладилар. Ана уларга неъматлар ато қилган, ҳурматларини оширган Зотдан буларни ҳам худди сшаларни ҳидост қилгани каби ҳидост қилишини, улар каби буларни ҳам Ўзининг хос тарбиссига олишини ссрайдилар. Чунки У Зотнинг фазлу марҳамати ҳамма замон ва маконлар учун, ҳар қандай лаҳза ва онлар учун муносибдир...

Аллоҳ таоло хабар бердики, У бу айтилган инсонлардан бошқаларига сътибор бермайди. Агар сизларнинг Унга ибодат қилишингиз, ҳожатларни ссрашингиз бслмаса, сизларни назарга олмайди ва схши ксрмайди".

قُلْ مَا يَعْبَأُ بِكُمْ رَبِّي لَوْلاَ دُعَآؤُكُمْ — "œ(Кофирларга) айтинг: А аббим дуо-ибодатингиз бслмаса, сизларни нима ҳам қиларди?!"

Ибн Касир: "œЯъни агар сизлар Унга ибодат қилмасанглар, сизларни сътиборсиз ташлаб қссди ва назарга олмайди. Чунки у халойиқларни Ўзига ибодат қилишлари ва кечаю кундуз Уни улуғлашлари учун сратган. Мужоҳид ва Амр ибн Шуайб айтади: А аббим сизларни нима ҳам қилсин?"

Табарий: "œА­й Муҳаммад, сиз слчи бслиб келган бу қавмга айтингки, А аббим сизларни нимангизни ҳисобга олсин ва сизларни нима ҳам қилсин?!... Ибн Аббос айтади: Агар дуоларингиз бслмаса, дегани иймонларингиз бслмаса деганидир. Аллоҳ кофирларга хабар бердики, уларни мсминлар қилиб сратмагани сабаб уларнинг Аллоҳга кераги йсқ..."

فَقَدْ كَذَّبْتُمْ فَسَوْفَ يَكُونُ لِزَاما — "œСизлар ҳақни инкор қилдинглар, снди сқинда бунинг оқибати келиши муқаррардир!"

Табарий: "œЗикри олий Зот А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг қавмлари Қурайш мушрикларига айтади: А­й қавм, сизлар сзингизга юборилган А асулингизни инкор қилдингиз ва А аббингизнинг амал қилишга буюрган амрига тескари иш тутдингиз. Агар амал қилганингизда сди, У сизларга аҳамист қаратар сди. Бас, снди А аббингизнинг А асулини инкор стишингиз ва Яратувчингиз амрига тескари иш тутганингиз сқинда сизларга қаттиқ ёпишиб оладиган азоб бслади... Аллоҳ уларга бу нарсани ксрсатди, "œваъда"сини амалга оширди ва Бадр кунида авлиёларининг қсли билан уларни ҳалок қилди".