Аллоҳнинг каломидан ҳосил қилинадиган хулосалар:

1. Ўзини ва аҳл-оиласини, зурриётлари ва ёру дсстларини Аллоҳнинг севимли бандаларига айланишлари учун жон чекиб ҳаракат қилиш, бу йслда сабр-бардошли бслиш жаннатнинг снг олий даражаларига сриштиради.

2. Мсминларни жаннатга киришдаги дастлабки лаҳзаларида малоикалар салом ва олқишлар, табрик ва тасаннолар билан кутиб оладилар. Аллоҳнинг саломини етказадилар. Мсминлар ҳам бир-бирлари билан саломлашадилар ва қутлашадилар.

3. А аҳмоннинг олийжаноб бандалари бу дунёда кечирадиган ибратли ҳаёт, Охиратда ксрадиган иззату икромлар ҳақида суҳбатлашиш фарзандлар тарбисси учун муҳим аҳамистга сга.

4. Инсон агар Аллоҳга иймон келтириб, ибодатга киришмас скан, Аллоҳу А асулнинг ксрсатмаларига риос стмас скан, Аллоҳ ҳузурида унинг заррача қадри бслмайди. Ундай кимсалар бу дунёда ҳам, Қиёматда ҳам азобга қоладилар.

إِنَّ قَارُونَ كَانَ مِن قَوْمِ مُوسَى فَبَغَى عَلَيْهِمْ وَآتَيْنَاهُ مِنَ الْكُنُوزِ مَآ إِنَّ مَفَاتِحَهُ لَتَنُوءُ بِالْعُصْبَةِ أُوْلِي الْقُوَّةِ إِذْ قَالَ لَهُ قَوْمُهُ لاَ تَفْرَحْ إِنَّ اللَّهَ لاَ يُحِبُّ الْفَرِحِينَ * وَابْتَغِ فِيمَآ آتَاكَ اللَّهُ الدَّارَ الآخِرَةَ وَلاَ تَنسَ نَصِيبَكَ مِنَ الدُّنْيَا وَأَحْسِن كَمَآ أَحْسَنَ اللَّهُ إِلَيْكَ وَلاَ تَبْغِ الْفَسَادَ فِي الأَرْضِ إِنَّ اللَّهَ لاَ يُحِبُّ الْمُفْسِدِينَ *

"Қорун Мусонинг қавмидан сди, уларга зулм қилди. Биз унга дунё хазиналаридан шунчалик ксп берган сдикки, унинг калитлари бир гуруҳ кучли кишиларга ҳам оғир келар сди. А­сланг, қавми унга бундай деган сдилар: "œСен ксп хурсанд бслма, чунки Аллоҳ ҳаддан зиёда хурсанд бслиб кетганларни ёқтирмайди. Аллоҳ сенга берган нарсалар ёрдамида Охират уйини ксзла ва бу дунёдан ҳам насибангни унутма. Аллоҳ сенга схшилик қилгани каби сен ҳам схшилик қил ва ерда фасод тарқатма. Шубҳасиз, Аллоҳ бузғунчиларни схши ксрмайди". (Қасас сураси, 76, 77-остлар).

Бу ва буларнинг сснггидан келадиган остларда аввал мусулмон бслиб, кейин молу дунёга ҳирс қсйиши, мутакаббирлик қилиши сабабли ҳақ йслдан чиқиб кетган, охир-оқибат балога йслиқиб ҳалок бслган одам — Қорун ҳақида ҳикос қилинади ҳамда иймон ва ақл сгаларини бу ҳодисадан ибратлар олишга чақирилади.

Саъдий: "œҚорун Мусонинг қавмидан сди", съни сз замонасида бутун олам аҳлининг афзали қилиб қсйилган, Аллоҳ зиёда марҳаматларини ато қилиб берган Бану Исроилдан сди. Лекин Қорун сз қавмининг йслидан озиб кетди, шундан "œуларга зулм қилди" ва сзига берилган улкан фитнали ишлар туфайли туғёнга кетди".

Ибн Касир: "œҚатода ибн Даома айтади: ...Қорун Мусонинг амакисининг сғли сди. Тавротни чиройли сқигани учун уни Мунаввар деб айтишар сди. Аммо Аллоҳнинг душмани худди Сомирий каби мунофиқ бслиб кетди. Моли ксплиги оқибатида унинг зулми сзини ҳалок қилди".

Қуртубий: "œАллоҳ баён қиладики, Қорунга дунё берилган сди, у мағрурланиб, сзидан кетди. Худди Фиръавннинг дунёси уни сақлаб қола олмагани каби Қоруннинг дунёси ҳам уни сақлаб қола олмади. А­й мушриклар, сизлар сон ва мол жиҳатидан Қорун ва Фиръавндан ортиқ смассизлар. Фиръавнга унинг аскарлари ва мол-дунёси фойда бермади. Қорунга ҳам унинг Мусога қариндошлиги ва хазиналаридан наф бслмади".

Саъдий: "œБиз унга дунё хазиналаридан шунчалик ксп берган сдикки, унинг калитлари бир гуруҳ кучли кишиларга ҳам оғир келар сди". ... Яъни унинг мол-дунёси хазиналари калитларини кстариш бақувват хизматкорлардан иборат гуруҳни ҳам қийнаб қсср сди. Калитларининг сзи шунақа бслса, хазиналари ҳақида нима деб сйлайсиз?!

"œА­сланг, қавми унга" насиҳат қилиб ва туғёнга кетишдан огоҳлантириб, "œбундай деган сдилар: "œСен ксп хурсанд бслма, чунки Аллоҳ ҳаддан зиёда хурсанд бслиб кетганларни ёқтирмайди". Яъни бу улкан бойлик билан хурсанд бслиб, фахрланиб кетма, бу нарсалар сени Охиратдан чалғитиб қсймасин. Чунки Аллоҳ дунё билан хурсанд бсладиганларни, унга муҳаббат билан шснғиб кетадиганларни схши ксрмайди".

Қуртубий: " لاَ تَفْرَحْ — хурсанд бслма, дегани нонксрлик ва мутакаббирлик қилма деганидир... Зажож айтади: "œБунинг маъноси мол билан хурсанд бслма, чунки молига хурсанд бслган одам унинг ҳаққини адо стмайди". Мубашшир бин Абдуллоҳ деди: "œХурсанд бслма — фасод қсзғамайсан".

Саъдий: "œАллоҳ сенга берган нарсалар ёрдамида Охират уйини ксзла". Яъни сенга бошқаларда бслмаган миқдорда мол берилган скан, демак, сенда Охират ободлигини қслга киритиш воситаси бор. Бас, бу восита билан Аллоҳ ҳузуридаги нарсаларни изла, садақалар қил, фақат кснгил хоҳлайдиган нарсалар ва лаззатларни қслга киритиш билан сралашиб қолма. "œБу дунёдан ҳам насибангни унутма". Биз сени ҳамма молингни садақа қилиб, ҳеч нарсасиз қолишга чақирмаймиз. Балки Охиратинг учун ҳам сҳсон қил, динингга нуқсон етказмайдиган, Охиратингга зарар бслмайдиган тарзда дунёингдан ҳам баҳраманд бсл".

Қуртубий: "œБаъзилар айтишган: Унутма, сен ҳамма молингни қолдириб кетасан, магарам мана бу насибангни бирга олиб кетасан, у ҳам бслса кафандир. Шоир ҳам шуни таъкидлайди:

Инсон бу дунёдан териб-йиққани,
Ичра бир насиба — кафанин олур.
Қабр бслур охир зсрға сиққани,
Бошқаси — алвидо! Кузатиб қолур".

Саъдий: "œАллоҳ сенга" бу молу дунё билан "œсхшилик қилгани каби сен ҳам" Аллоҳнинг бандаларига "œсхшилик қил ва ерда" кибр-ҳавога берилиш, Аллоҳга гуноҳкор бслиш, неъматга берилиб кетиб, неъмат берганни ссдан чиқариш билан "œфасод тарқатма. Шубҳасиз, Аллоҳ бузғунчиларни схши ксрмайди", аксинча ундай кимсаларни қилмишлари учун ниҳостда қаттиқ жазолайди".

Аллоҳнинг каломидан ҳосил қилинадиган хулосалар:

1. Бойлик Аллоҳнинг неъмати бслиши билан бирга, фитна-синов ҳамдир. Иймони заиф кимсалар молу дунё сабабидан Исломдан чиқиб кетиб қолиши мумкин.

2. Мол-давлат кишининг схши ёки ёмон сканига далолат қилмайди. Аллоҳ схшига ҳам, ёмонга ҳам ксп мол-мулк бериши ёки хеч нима бермаслиги мумкин. Бу Аллоҳнинг Ўзи биладиган чуқур ҳикмат тақозоси билан содир бслади.

3. Инсонлар бир-бирларига насиҳат қилиб туришлари, хато ёки гуноҳ қилаётган одамни чиройли насиҳатлар билан тсғри йслга даъват қилишлари лозим.

4. Аллоҳ схши инсонни дунё томонидан кенгу мсл қилиб қсйган бслса, ундай одам молидан сзининг ҳалол сҳтиёжларини қондиришда Аллоҳ ва А асул ксрсатган чегарада истифода стади. Бу неъматларнинг шукронаси учун дунёсидан доимо Аллоҳ розилиги йслида сарфлаб боради, Охират уйи — жаннатни қслга киритишга ҳаракат қилади.

قَالَ إِنَّمَآ أُوتِيتُهُ عَلَى عِلْمٍ عِندِيۤ أَوَلَمْ يَعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ قَدْ أَهْلَكَ مِن قَبْلِهِ مِنَ الْقُرُونِ مَنْ هُوَ أَشَدُّ مِنْهُ قُوَّةً وَأَكْثَرُ جَمْعاً وَلاَ يُسْأَلُ عَن ذُنُوبِهِمُ الْمُجْرِمُونَ *

"Қорун: "œМенга бу мол-дунё фақат сзимнинг илмим туфайли берилган!" деди. Ахир у билмасмиди, Аллоҳ ундан аввал стган асрларда ундан ксра кучлироқ ва моли кспроқларни ҳалок қилган. Жиностчилардан уларнинг гуноҳлари ҳақида ссраб стирилмайди. (Қасас сураси, 78-ост).

Дастлаб Мусо алайҳиссаломга иймон келтирган, аммо улкан бойлик берилгандан сснг хақ йслдан озиб, туғёнга кетган Қорунга унинг қавми насиҳат қилдилар. Бироқ Қорун бу насиҳатларни буткул рад стди.

Ибн Касир: "œҚоруннинг қавми унга насиҳат қилган, схшилик йслига даъват қилган пайтларида Қоруннинг уларга қайтарган жавоби ҳақида Аллоҳ таоло хабар беради:

قَالَ إِنَّمَآ أُوتِيتُهُ عَلَى عِلْمٍ عِندِيۤ — "œҚорун: "œМенга бу мол-дунё фақат сзимнинг илмим туфайли берилган!" — деди". Яъни мен сизлар айтаётган гапларга муҳтож смасман. Чунки Аллоҳ таоло менга бу молни менинг шунга лойиқ сканимни билгани ва мени схши ксргани учун берган..."

Табарий: "œҚорун: Аллоҳ мени бу мол билан сизлардан устун қилди, чунки у биладики, мен сизлардан афзалман, деди".

Демак, баъзи одам Аллоҳга иймон келтирдим деб туриб ҳам кофир бслиб қолади. Бунда унинг нафсининг кучлилиги, бойликка счлиги иймондан ажратади.

Саъдий: "œҚорун уларнинг насиҳатларини рад стиб ва А аббининг неъматига кофир бслган ҳолда айтди: قَالَ إِنَّمَآ أُوتِيتُهُ عَلَى عِلْمٍ عِندِيۤ Яъни бу молларни сзим касб-кор қилиб ишлаб топдим, пул топиш йслларини билганим ва ақллилигим туфайли қслга киритдим, деди. Аки Аллоҳ мени схши билгани учун, менинг шу бойликларга лойиқлигимни ксргани учун берган, сизлар нега Аллоҳ Ўзи хоҳлаб берган нарса учун мени тергаспсизлар, деди".

Баъзи муфассирлар Қорун сзининг диний илмда пешқадам бслгани туфайли бундай улкан бойликка сришганини айтиб мақтанганини ёзишади. Қорун ҳам бой, ҳам "œолимлиги" учун сзини Мусо ва Ҳорундан кам санамас сди ҳамда у икковларига ҳасад қиларди. Инсонда чин иймон ва ихлос бслмаса, унинг диний илмлари ксп бслишининг ҳам нафи бслмайди. Аксинча, бу илм унинг зарарига ҳужжат бслади ва унинг азоби ҳам бошқаларникидан қаттиқроқ бслади. "œҚорун Бану Исроил ичида Мусо ва Ҳорундан сснг Тавротни снг схши биладиган одам сди". (Жалолиддин Маҳаллий).

Бойликка муккасидан кетган одам сзини ким деб сйламасин, барибир ҳеч қачон моддий аҳволи унинг маънавий даражасини белгилаш учун меъёр бсла олмайди. Аксинча, дунёси кспайган сайин одам боласининг қаршисида хатарлар кучайиб бораверади.

Саъдий: "Аллоҳ кимгадир мол-дунё тортиқ қилиши сша одамнинг схши инсон сканига далил бслмаслигини баён қилиб айтади: أَوَلَمْ يَعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ قَدْ أَهْلَكَ مِن قَبْلِهِ مِنَ الْقُرُونِ مَنْ هُوَ أَشَدُّ مِنْهُ قُوَّةً وَأَكْثَرُ جَمْعاً "œАхир у билмасмиди, Аллоҳ ундан аввал стган асрларда ундан ксра кучлироқ ва моли кспроқларни ҳалок қилган". Бас, Биз Ўз одатимиз ва қонунимизга ксра бошқа асрларда ҳам унга схшаган ва ундан улканроқ бслган кимсани — агар у ҳалок стишни тақозо қиладиган ишни қилса — ҳалок қилишимизга нима ҳам монелик қиларди?!

وَلاَ يُسْأَلُ عَن ذُنُوبِهِمُ الْمُجْرِمُونَ — «Жиностчилардан уларнинг гуноҳлари ҳақида ссраб стирилмайди». Балки Аллоҳ Ўзи улар ҳақида билган илми бсйича жазо юбориб, азоблайверади. Улар гарчи сзларига сзлари схши баҳо берсалар ҳам, сзларини нажотга лойиқ деб ҳисобласалар ҳам, уларнинг ссзлари қабул стилмайди ва бу ҳаракатлари улардан азобни заррача тссиб қололмайди. Чунки уларнинг гуноҳлари ҳеч кимга сир смас, шунинг учун уларнинг сз қилмишларини инкор стишларига срин йсқ".