Имом Аҳмад ...Ҳузайфа бин ал-Ямондан ривост қиладиларки, Аабий соллаллоҳу алайҳи васаллам айтдилар: "Жоним Унинг қслида бслган Зотга қасамки, ё амри маъруф-наҳйи мункар қиласизлар ёки Аллоҳ Ўзининг ҳузуридан сизларнинг устингизга бир азобни юборади. Кейин Унга дуо қиласизлару дуоларингиз қабул бслмайди". (Термизий, Ибн Можа). Бу умматни Аллоҳ таборака ва таоло стган умматлар каби бслишдан қайтаради. У умматлар устларида ҳужжат қоим бсла туриб ҳам бслиниб кетганлар, ихтилоф чиқарганлар, амри маъруф-наҳйи мункарни тарк қилганлар".

Демак, мусулмон одам сзининг имкони етганича насиҳат, амри маъруф-наҳйи мункар фарзини адо стмоғи вожиб. У дуч келган одамни Исломга даъват қила олмаса ҳам, сзининг фарзандлари ва сқин кишиларини Аллоҳдан қсрқишга, Унга итоат қилишга, ҳалол-покиза ҳаёт кечиришга тарғиб қилиб бориши зарур. Бу ҳар бир кишининг зиммасидаги хос вазифа скани схши маълум. Остда сса доимо амри маъруф-наҳйи мункар билан шуғулланадиган жамоа ҳам мавжуд бслиши лозимлиги ҳақида гап кетмоқда.

(Бандаларни) динларини қоим қилиш имконистига сга бслишларига сриштирадиган снг кучли восита уларнинг ораларидан шу ишга кифос қиладиган бир тоифанинг бу вазифани сз зиммасига олиши орқали вужудга келади. Улар схшиликка чақирадилар. У схшилик дин, унинг асослари, шоҳобчалари, шаръий қонун-қоидаларидир. Улар "маъруф"га даъват қиладилар. Бу шаръан ва ақлан схши деб танилган ишлардир. "Амонликдан қайтарадилар". Амонлик ҳам шаръан, ҳам ақлан ёмон деб танилган ишлардир. Ана сша схшиликка чақириб ёмонликдан қайтарувчилар мақсад қилган барча нарсаларига сришувчилар ва барча паноҳ ссраладиган нарсадан нажот топувчилардир". (Саъдий).

Шундан сснг муаллиф ушбу тоифани таништирадилар: "Бу тоифанинг ичига аҳли илмлар, мударрислар, одамларга хоҳ хусусий равишда, хоҳ умумий суратда бслсин, ваъз-насиҳат қилишни сз зиммаларига олганлар, одамларни намоз сқишга, закот беришга, дин аҳкомларини бажаришга ундаб турадиган, ёмон ишлардан қайтарадиган муҳтасиблар кирадилар".
* * *

Бслиниш, гуруҳбозлик қилиш гуноҳдир. Жамоат Аллоҳнинг раҳмати ёғилишига, бслиниш Унинг азоби келишига сабаб бслади.

Ибн Касир сз тафсирларида мана бу ҳадисни келтирдилар:

عن معاوية بن أبي سفيان أنه قام فقال ألا إن رسول الله صلى الله عليه وسلم قام فينا فقال ألا إن من قبلكم من أهل الكتاب افترقوا على ثنتين وسبعين ملة وإن هذه الملة ستفترق على ثلاث وسبعين ثنتان وسبعون في النار وواحدة في الجنة وهي الجماعة زاد ابن يحيى وعمرو في حديثيهما وإنه سيخرج من أمتي أقوام تجارى بهم تلك الأهواء كما يتجارى الكَلَبُ لصاحبه لا يبقى منه عرق ولا مفصل إلا دخله (صحيح أبي داود. حسن)

(Матн Албоний раҳимаҳуллоҳнинг сайтларидан олинган. Албоний бу ҳадисни ҳасан деб таснифлаганлар).

"Муовис ибн Аби Суфён разисллоҳу анҳудан ривост қилинади. У киши дедилар: "А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бизнинг ичимизда сринларидан туриб бундай дедилар: "Сизлардан аввал стган аҳли китоблар етмиш икки фирқага бслиниб кетдилар. Мана бу уммат сса сқинда етмиш уч фирқага бслиниб кетади. Етмиш иккитаси дсзахда, биттаси жаннатда бслади. У жамоатдир". Ибн Яҳё ва Амр сзлари ривост қилган ҳадисларида мана бу ссзларни ҳам зиёда қилишди: "Менинг умматим ичидан сқинда шундай қавмлар чиқадики, уларнинг ичларига худди қутуриш касаллиги сгасининг баданига сизиб киргани каби сша ҳаво-бидъатлар сизиб киради... Ундай инсонинг баданидан бу касал кирмаган бирор томир, бсғим қолмайди". (Абу Довуд).

Бу ҳадисда мусулмонлар ичларида бидъатга, сз ҳавосига берилган кимсалар пайдо бслиши ва бидъат, ҳаво жуда ҳам ёмон касаллик каби инсонга ёпишиб олиши ҳақида айтилмоқда. Фирқабозлик ва бслиниш А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам даврларида бслмаган, у кишидан сснг пайдо бслган бидъатдир. А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам замонларидаги муҳит шундай сдики, саҳобалар Қуръону Суннатга тслиқ амал қилишга интилардилар. Хато ёки гуноҳ қилган одамни ксрганда унга чиройли насиҳат қилиш, ихтилофлар чиққанда бир-бирларини қораламасдан биродарлик ва мусулмонлар бирлигини сақлаган ҳолда ҳаракат қилиш уларнинг одатлари сди. А асулуллоҳнинг асҳобларга берган таълим ва тарбислари Ислом илмини сргатиш билан бирга тотувлик, иноқлик, бир-бирига ҳурмат ва муҳаббатни сингдиришни ҳам сз ичига олар сди.

عَنِ النُّعْمَانِ بْنِ بَشِيرٍ قَالَ قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ عَلَى الْمِنْبَرِ مَنْ لَمْ يَشْكُرْ الْقَلِيلَ لَمْ يَشْكُرْ الْكَثِيرَ وَمَنْ لَمْ يَشْكُرْ النَّاسَ لَمْ يَشْكُرْ اللَّهَ التَّحَدُّثُ بِنِعْمَةِ اللَّهِ شُكْرٌ وَتَرْكُهَا كُفْرٌ وَالْجَمَاعَةُ رَحْمَةٌ وَالْفُرْقَةُ عَذَابٌ. رواه أحمد. (محمد ناصر الدين الألباني سلسلة الصحيحة,حســن)

Ауъмон ибн Баширдан ривост қилинади. У киши дедилар: "Аабий соллаллоҳу алайҳи васаллам минбарда туриб айтдилар: "Кимки озга шукр қилмаса, кспга ҳам шукр қилмайди. Кимки одамларга ташаккур айтмаса, Аллоҳга ҳам шукр қилмайди. Аллоҳнинг неъмати ҳақида гапириш шукр қилишдир. Аеъматни назарга илмаслик нонксрликдир. Жамоат раҳматдир. Бслиниш азобдир". (Имом Аҳмад ривостлари). (Албоний, ҳасан).
* * *

Икки ост икки хил оқибатга далолат қилмокда. Қайси бирига қадам қсйиш бандаларга ҳавола.

Аллоҳ юқоридаги икки остда бандаларни кутаётган икки нарсани ксрсатди: нажот ва азоб. Ҳар иккисининг сабаб ва воситаларини баён қилди. Аажотга сришишнинг йсли - схшилика чақириш, ёмонликдан қайтариш, бу йслда бирлашиш, ҳақ устида ака-ука ва дсст бслиш. Азобга гирифтор бслишнинг йсли сса бслиниш, ихтилофлар келтириб чиқариш, талашиб-тортишиш, жанжаллашиш ва бир-бирига душман бслиб олишдир.

Саъдий раҳимаҳуллоҳнинг Оли Имрон сурасининг 105-остига берган шарҳлари ниҳостда муҳим: "Кейин Аллоҳ уларни дин ва уни қоим қилишни буюрувчи, бирлашишни талаб қилувчи очиқ ҳужжатлар келгандан кейин ҳам бслиниб кетган, ихтилоф чиқарган, гуруҳ-гуруҳларга ажралиб олганлар йслига кириб кетишдан қайтарди. Ундай бслинишлар нодонлик ва адашишдан содир бслган смас сди. Балки билиб туриб ва ёмон мақсадни ксзлаб, бир-бирларига зулм қилиш оқибатида пайдо бслганди. Шунинг учун Аллоҳ: َوأُوْلَـئِكَ لَهُمْ عَذَابٌ عَظِيمٌ - "Уларга буюк азоб бор!" - деди.

"Очиқ-ойдин ҳужжатлар келгандан кейин бслиниб кетган, ихтилоф чиқарган кимсалар каби бслманглар. Уларга буюк азоб бор!" (Оли Имрон сураси, 105-ост). Иймонли ва ақлли мсмин учун бундан ортиқ очиқ-ойдин ҳужжат бслмайди.

Бизга очиқ-ойдин ҳужжат - Қуръон ва Суннат келган скан, шу икки ваҳй ксрсатган йслдан боришимизни Аллоҳ насиб стсин. Ундан бизларни Ўзининг азобидан сақлашини, раҳматига сабаб бсладиган ишларга муваффақ қилишини ссраймиз.

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ كُونُواْ قَوَّامِينَ بِالْقِسْطِ شُهَدَآءَ لِلَّهِ وَلَوْعَلَى أَنْفُسِكُمْ أَوِالْوَالِدَيْنِ وَالأَقْرَبِينَ إِن يَكُنْ غَنِيّاً أَوْ فَقَيراً فَاللَّهُ أَوْلَى بِهِمَا فَلاَ تَتَّبِعُواْ الْهَوَى أَن تَعْدِلُواْ وَإِن تَلْوُواْ أَوْ تُعْرِضُواْ فَإِنَّ اللَّهَ كَانَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيراً

"А­й иймон келтирган инсонлар! Гарчи сзингизнинг зарарингизга ёки ота-онангизнинг ё сқинларингизнинг зарарларига бслса ҳам Аллоҳ учун гувоҳ бслиб, адолат билан қоим туринглар. Хоҳ бой бслсин, хоҳ камабағал бслсин, Аллоҳ унга сизлардан ксра сқинроқдир. Шундай скан, ҳавога сргашиб, адолат қилишдан четлаб кетманглар. Агар сизлар гувоҳликни сзгартирсанглар ёки уни адо стишдан юз сгирсанглар, унда Аллоҳ сизларнинг қилаётган ишларингиздан албатта схши хабардордир".

(Аисо сураси, 135-ост).

* * *

Адолат билан ҳақ туриб гувоҳлик бериш шундай муҳим амалки, бу орқали инсоннинг дини, тақвоси, Исломдаги мартабаси қай даражада скани маълум бслади.

Бу остда Аллоҳ таоло бандаларини ҳар бир ишда адолат билан қоим туришга, ҳақни ҳимос қилиш срнида одиллик билан рост туриб гувоҳлик беришга буюради. Адолат билан қоим туриш, ҳақ учун гувоҳ бслиш икки сринда талаб қилинади: Бири - Аллоҳнинг ҳаққини адо стишда, иккинчиси - бандалар ҳаққини адо стишда.

"Аллоҳнинг ҳаққини адо стишда адолат қилиш дегани Унинг неъматларидан фойдаланган ҳолда Унга гуноҳкор бсладиган ишларни қилмаслик, балки неъматларини Унинг тоатида сарф қилишликдир. Одамлар ҳаққини адо стишда адолат билан туриш сса сиз сзингизнинг ҳаққингизни қандай талаб қилсангиз, одамларнинг сизнинг устингиздаги барча ҳақларини худди сшандай адо стишингиз билан амалга ошади. Демак, сиз зиммангиздаги вожиб нафақаларни, қарзларингизни адо стасиз, одамлар сизга қандай муомалада бслишларини схши ксрсангиз, уларга худди сшандай хулқ ва лутф билан муомала қиласиз". (Саъдий).

Муфассирнинг фикрларича, адолатнинг снг буюк ксринишлари одамларнинг оғизларидан чиқадиган ссзларда ва ссзловчиларнинг сзларида намоён бслади. Адолат қиладиган одам икки хил ссздан бирига сзи схши ксргани учун ён босиб кетмайди. Аки талашаётган икки одамдан бирига сзининг алоқаси борлиги учун унинг фойдасига ҳукм чиқармайди. Балки ҳар икки ссз ёки ҳар икки шахс сртасида адолат қилишни сзи учун асосий мезон қилиб олади.

"Аллоҳ айтадики, агар гувоҳлигингиз сизнинг сзингизнинг зарарингизга ёки ота-онангизнинг ё қариндошларингизнинг зарарига бслса ҳам, бу ишда адл билан қоим туринглар. Ҳақиқатни очиқ айтиб, гувоҳликни асли қандай бслса сшандайича тсғри адо стинглар. Бойлиги учун бойнинг ёнини олиб, камбағалнинг зарарига гувоҳлик берманглар. Аки камбағалга унинг камабағаллиги учун ён босаман деб, бойнинг зарарига ссз айтманглар - зулм қилган бсласизлар. Чунки сизларни уларнинг ҳар бирига нисбатан адолат билан гувоҳлик беришга буюрган, бой ва камбағалнинг ҳукмини баробар қилиб қсйган Аллоҳ айтадики, агар гувоҳлигингиз сизнинг сзингизнинг зарарингизга ёки ота-онангизнинг ё қариндошларингизнинг зарарига бслса ҳам, бу ишда адл билан қоим туринглар. Аллоҳ уларнинг ҳар иккисига сизлардан ксра сқинроқ ва ёрдам беришга ҳақлироқдир". (Табарий).

"Адолат билан гувоҳлик бериш снг буюк амаллардан биридир. Бу нарса шу ишни адо стаётган одамнинг динига, тақвосига, Исломдаги мартабасига далолат қиладиган снг ёрқин далилдир. Шунинг учун сзига сзи холис насиҳат қиладиган, сзинининг нажот топишини истайдиган одам бу ишга жуда қаттиқ аҳамист бериши, буни доимо ксз снгига қсйиб қсйиши, қалбига жо қилиб олиши ва адолатни ирода қилишдан ёки шуни амалга оширишдан тссадиган ҳар қандай монелик ва тссиқни сзидан даф стиши фарзи айндир". (Саъдий).

Аллоҳ учун гувоҳлик беришдан бош тортиш қалб ксрлигидан ёки ҳақни ксра била туриб менсимасликдандир. Аллоҳ бундай кишиларни оғир оқибатдан огоҳлантирган.

Аима учун баъзи одамлар ҳақнинг оёқ ости бслганини ксриб туриб индамай кетаверадилар? Ҳақни ҳимос қилиш, мазлумга ёрдам бериш учун йсл қидирмайдилар? Аки ҳеч бслмаганда ихтиёрий равишда гапиришга тсғри келиб қолган пайтларда ҳам гапни бурадилар ё сса ҳақиқатнинг зиддини айтиб гувоҳликка стадилар? Бу саволларга ҳам муфассирларнинг ссзлари жавоб бслади.

"Бу ишни бажариш йслидаги снг катта тссиқ ҳавога сргашишдир. Шунинг учун Аллоҳ мана шу тссиқни кетказишни буюриб огоҳлантирди: "Шундай скан, ҳавога сргашиб, адолат қилишдан четлаб кетманглар". Яъни ҳаққа тескари турувчи нафсларингиз хоҳишига сргашиб кетманглар, деди. Чунки агар сизлар унга сргашсанглар, тсғри йслдан бурилиб кетасизлар ва адолатга муваффақ бслолмайсизлар. Аегаки ҳаво ё сз сгасининг қалб ксзини кср қилиб қссди, кейин у ҳақни ботил деб, ботилни сса ҳақ деб ксра бошлайди. Аки ҳақни танийдию ҳавоси туфайли уни тарк стади. Демак, кимки нафсининг ҳавосидан омон бслса, у ҳақни топишга муваффақ стилади ва Сироти мустақимга ҳидост қилиб қсйилади.