Савол: Байъ тугагандан сснг сотувчи молни кспайтириб берса ёки олувчи пулни кспроқ қилиб берса мумкинми?

Жавоб: Олувчига мумкин пулни кспроқ қилиб берса ёки сотувчи молидан қсшиб берса.

Савол: Сотувчи нарҳни пасайтириб берсачи?

Жавоб: Бу ҳам жоиз.

Савол: Агар олувчи пулни зиёда қилса ёки сотувчи молни зиёда қилиб берса, сотувчи нарҳни паслатса, шуларга ҳақлими?

Жавоб: Шу ишларни ҳаммасида ҳақли.

Савол: Ҳозирги баҳо нарҳ билан сотди, сснг маълум муддатга сурилди, ҳукми нима?

Жавоб: Муддат қсйиш билан муддатликка айланди, шунга схшаш, ҳамма муомалаларда муддатликка айланди. А­гасини муддат қсйиш билан, магар қарзни муддати жоиз смас.

Судхсрлик боби

Савол: Судхсрлик (рибо) луғат ва шариатда нима?

Жавоб: У луғатда мутлоқ зиёда қилишдир. Аммо шариат ғаррода у икки қисмга бслинади.

1. Савдодаги судхсрлик.

2. Қарздаги судхсрлик.

Ҳар иккиси ҳаромдир, албатта қаттиқ ваъид олгувчига ва берувчига тайин қилингандир.

Савол: Қарзни судхсрлиги нима?

Жавоб: Бировга танга ёки олтин қарз бериб, қарз олгувчига шарт қилади, олган пулдан ортиқроқ қилиб қайтаришни.

Савол: Савдодаги судхсрлик нима?

Жавоб: У слчаб ёки тортиб сотиладиган нарсани сша нарсани сз жинсидан ортиққа бериш ёки слчаб ё тортиб сотиладиган нарсани сз жинсига ёки бошқа нарсага насис бериш.

Савол: Бу тсғрида пайғамбаримиздан ҳужжат борми?

Жавоб: А ивост қиладилар. Абу Саййид Худрий розисллоҳу, анҳу айтдилар, у киши: Айтдилар пайғамбаримиз саллоҳу алайҳа вассаллам: Сотинглар олтинни — олтинга, кумушни — кумушга, буғдойни — буғдойга, арпани — арпага, хурмони — хурмога, тузни — тузга, тенгма тенг, қслдан- қслга ким зиёда қилса, ёки зиёда талаб қилса бас у судхсрлик қилди, олгувчи ва бергувчи бу ишда баробардир. Уббода бинни Сомит розисллаҳу анҳу ривост қилдилар: айтдилар пайғамбар алайҳиссалом, олтинга - олтинни сотинглар, кумушга - кумушни, буғдойга - буғдойни, арпага - арпани, хурмони - хурмога, тузга - тузни, тенгма - тенг схшаши билан қслдан қслга, агар бу турлар ҳар хил бслса қслдан қслга хоҳлаган нарҳга сотинглар. Ланғамбаримиз бу олти нарсани гапирдилар ва буюрдилар, бу нарсаларни баъзисини баъзисига сотмасликка магар тенгма-тенг қслдан-қслга, схшаш-схшашига ва баён қилдилар, нима зиёда бслса у рибо деб. Қайси тарафдан бслмасин ва айтдилар олгувчи берувчи бу ишда баробар деб. Ва шу билан бирга руҳсат бердилар бу нарсалар бир-бирига схшамаса жинсидан қслдан-қслга бслса хоҳлаган нарсага сотишга шу нарсаларни айтилишдан ҳукм чиқардилар, имом Абу Ҳанифа раҳматуллоҳи алайҳ албатта судхсрликни ҳақиқати у слчашдир. Жинси билан ё тортишдир. Чунки бу нарсалар ё слчаб, ё тортиб муомала қилинади. Қачонки слчаган нарса сотилса сз жинсига агар шу нарсалардан бошқа бслса, схшаш схшашига Байъ жоиз. Агар бир томондан ортиқ бслса жоиз смас. Икки жинс бир-бирига схшаса ортиқчаси жоиз смас ҳаромдир. Агар икки сифат топилмаса съни жинси бир бслиши ва уни тортиладиган, слчанадиган бслмаса, зиёда бслиши жоиз ва насис ҳаромдир. Агар икки сифат топилса съни слчанадиган ва тортиладиган бслиб жинси бир бслса ортиқ ё кам ва насис ҳаромдир. Икки сифатдан бири топилса зиёдалик жоиз насис ҳаром.

Савол: Яхши буғдой бир томондан, паст буғдой иккинчи томондан ортиқ олиб схшисидан камроқ бериши мумкинми?

Жавоб: Жинси бир бслгани учун бу суратда ортиқлик дуруст смас. Ҳамма тортиладиган ва слчанадиган нарсаларни ҳукми шу.

Савол: Жинсларда тортиладиган ёки слчанадиган сканини қандай танилади?

Жавоб: Ҳар бир нарса пайғамбаримиз ҳужжат қилдилар, унда ортиқча олишни ҳаромлигига слчаш билан у абадий слчанадиган нарсадир. Агар чандики одамлар у нарсани слчаб муомала қилишни одатдан чиқарсалар ҳам, буғдой, арпа, хурмо, тузга схшаш ва ҳар бир нарсани пайғамбаримиз ҳужжат қилган бслсалар унда тортиб муомала қилишда зиёдаликка ҳаромлигига у нарса абадий тортиб ишлатиладиган нарсадир. Агарта одамлар уни тортиб ишлатишни тарк стсалар ҳам олтин, кумушга схшаш. Аима нарсани пайғамбаримиз ҳужжат қилган бслсалар одамларни одатларига қарадилар. Агар бир нарсага биноан олди-сотди қилсалар урфни сътибор қилинади. Агар бир нарсани тортиб сотсалар у тортиладиган нарса, агар одат қилсалар слчаб сотишни у слчанадиган нарсадир. Агар санаб сотишга, одат қилсалар у саналадиган нарсадир.

Савол: Қслга ушлашни ҳукми нима?

Жавоб: Лул жинси билан Байъ томомига етса тилла кумуш билан шу мажлисда свазларини ушлаш муътабардир. Буни Байъ сараф дейдилар. Лулдан бошқа нарсаларда судхсрлик бсладиган бслса, тайин қилишни сътибор қилинади. Ушлаш шарт смас.

Савол: Буғдойни унга ёки талқонга ёки талқонни унга Байъ жоизми?

Жавоб: Бу Байъ ортиқчаси билан ҳам тенгма-тенг ҳам жоиз смас.

Савол: Гсштни ҳайвонга, сотиш имом Абу Ҳанифада жоизми?

Жавоб: Бу жоиздир.

Савол: Бунда икки шогирдлари нима дейдилар?

Жавоб: Имом Абу Юсуф бу масалада устозлари билан биргалар. Аммо имом Муҳаммад айтдилар бу Байъ жоиз смас, ҳатто гсшт ҳайвондан ксп бслмагунча. Гсштга - гсшт тенг бслади, ортиғи чиқитга тенг бслади.

Савол: Абу Ҳанифа нима дейдилар, хсл хурмони қуруқ хурмога, узумни майизга тенгма тенг сотишга?

Жавоб: Бу икки Байъ жоиздир. Абу Ҳанифа раҳматтуллоҳу алайҳ назлиларида икки жинс битта. Икки шогирдлари бслмайди дейдилар.

Савол: Зайтун мевасини зайтун ёғига сотилса ёки кунжутни сотилса уни снчилганига у Байъ жоизми?

Жавоб: Бу Байъ жоиз смас. Токи зайтунни меваси уни ёғидан, кунжутни снчилганидан кунжут ксп бслмагунча ёғи-ёғига тенг бслиб чиқиндиси холис бслиб қолади.

Савол: Баъзиси баъзисига аралашган гсштни ортиққа сотса бсладими?

Жавоб: Жоиз бслади.

Савол: Агар тус, мол, қсй сутларини баъзисига ортиғи билан сотса бсладими?

Жавоб: Ҳа бслади.

Савол: Ласт хурмони сиркасини сотди узум сиркасига зиёдаси билан жоизми?

Жавоб: Бу ҳам жоиз.

Савол: Аима дейсиз буғдой уни нонини сотди, буғдойга ёки унга?

Жавоб: Бу жоиздир.

Савол: Бир киши қулига савдо қилишга руҳсат берди, кейин бир нарса олди, муомала қилиб рибо билан нима бслади?

Жавоб: Хсжайин билан қули сртасида судхсрлик бслмайди бу муомала жоиз. Чунки қул ва уни қслидаги пул ҳамма нарса хсжайинникидир.

Савол: Мусулмон киши ҳарбий кофир билан кофиристонда судхсрлик билан муомала қилди нима бслади?

Жавоб: Кофиристон мамлакатида мусулмон ва кофир сртасида судхсрлик йсқдир, шунинг учун жоиз.

БАЙАªИ САА АФ

Савол: Байъи сараф нима?

Жавоб: Қачонки икки тарафни ҳар қайси пул жинсидан бслса съни олтин ёки кумуш фуқоҳолар урфида бу Байъи сарафдур.

Савол: Кумушни-кумушга ёки олтинни-олтинга савдоси қандай?

Жавоб: Бу жоиз смас магар тенгма-тенг нақдма-нақд бслса жоиз. Судхсрлик бобида айтилгандек.

Савол: Агар олтин икки хил бслса тозаликда ва қуюшда ёки кумуш шундай фарқ қилса, шу олтинни олтинга кумушни кумушга зиёдага Байъи жоизми?

Жавоб: Жоиз смас чунки тозалиги ва қуюлиши шундай сифатки уни Байъи сарафда сътибори йсқ.

Савол: Аима дейсиз бир одамни ҳаққида олтинни кумушга, ёки кумушни олтинга сотса?

Жавоб: Жинс турли бслса ортиққа сотиш жоиз ва Байъ қилинган пайтда уни қслга ушлаш вожиб.

Савол: Байъи сарафда пулни қслга олмасдан туриб тасарруф қилиш мумкинми?

Жавоб: Жоиз смас.

Савол: Бир киши сотди олтинни кумушга тахминий, ҳукми нима?

Жавоб: Жинслари турли бслгани учун у жоиз ва тенгликни шарт қилинмагани учун лекин ҳар икки свазни қслга олиш лозим ажралмасдан туриб.

Савол: Зийнатланган қилични юз танга кумушга сотди. Зийнати сллик танга сди. Кумуш билан, нарҳдан сллик танга берди. Қолганини қарз қилди, шу Байъни ҳукми нима?

Жавоб: Бу Байъ жоиздир, қслга олинган пул кумушдан сваз буни айтилмаса ҳам қолгани ҳар иккисини розилиги билан муддатга қолади.

Савол: Агар айтса: ол мана бу сллик тангани уни баҳосидан ҳукми нима?

Жавоб: Бу ҳам жоиз.

Савол: Агар ажралсалар қслларига олмасдан унга нима дейсиз?

Жавоб: Байъ ботил бслди қилични ва зийнати ҳақида, агар зийнат қиличдан олиниши қиличга зарар етиши билан бслса, агар ажратилиши мумкин бслса, қилични Байъ жоиз. Зийнатники но жоиз.

Савол: Кумуш идишни сотди кумушга ёки олтинга кейин ажралишди. Лулни баъзисини олган сди. Шу Байъни ҳукми нима?

Жавоб: Лулни олмаган қисмидан Байъ ботил олган қисмида Байъ саҳиҳ идиш сртасида шериклик.

Савол: Идишни баъзисига ҳақли бслса, баъзисини пулини берган бслса олгувчи нима қилади?

Жавоб: Олгувчи иҳтиёрлик, хоҳласа қолган қисмини ҳам пулга олади хоҳласа Байъни рад стади.

Савол: Бир бслак олтинни сотди баъзисига сзи ҳақли шу суръатда иҳтиёрлик бслиши мумкинми?

Жавоб: Бу суръатда иҳтиёрлик бслмайди балки қолган ҳиссани сотиб олади.