Демак, Унинг исмларига имон келтириб ихлосу муҳаббат билан сқисак, жаннатга кирадиган бслсак, у исмларни ҳам ёдлаб олиб, сқиб юришимиз лозим бсларкан. Улар қуйидаги исмлар:
1.   Аллоҳ ссзи бслиб, Аллоҳнинг исми зотидир. Бу ссз-ақлларни лол, ҳайрон қолдирувчи маъносини ифода стади. Аллоҳ (ж.ж.)дан бошқа бирор нарса У билан сифатланмайди. Аллоҳ таоло сзининг зотига шундай исмни танлаганки, унинг аввалидан биринчи ҳарфи бслган «алиф»ни олиб ташласак ҳам «лиллоҳи» қолиб, ҳамма нарса Аллоҳнинг мулки, деган маъно чиқади, иккинчи ҳарфи «лом»ни олиб ташласак ҳам «лаҳу» қолиб, ҳамма мавжудот Уники маъноси чиқади. Учинчи ҳарф бслган кейинги «лом»ни олиб ташласак ҳам «ҳу» қолиб, ёлғиз У маъносини беради. Дунёдаги бошқа ҳар қандай ссздан биронта ҳарфини камайтирсак, ссз бузилиб, маъно чиқмайди. Биргина исми зотига қсйилган «Аллоҳ» ссзи инсонларни лолу ҳайрон қолдиради;
2.   Ар-А оҳману - Дунё ҳаётида махлуқотнинг ҳаммасига марҳамат -меҳрибонлик билан муомала қилувчи;
3.   Ар-А аҳийму - Охират ҳаётида фақатгина мсъминларга раҳм қилувчи;
4.   Ал-Малику - Мулк (подшоҳлик) Уникидир. Хоҳлаганини азиз (улуғ), хоҳлаганини залил (хор) қилувчи;
5.   Ал-Қуддусу - Бутун қусурлардан, айбу-нуқсонлардан холи;
6.   Ас-Салому - Зоти, сифатлари ва феъллари бутун нуқсонларидан саломатдир;
7.   Ал-Муъмину - Аллоҳ Ўз зотини, Ўзи берган хабарларини, пайғамбарларини тасдиқ стувчи;
8.   Ал-Муҳаймину - Ҳамма нарсанинг муҳофаза ва муроқаба (кузатувчиси, нигоҳбони) стувчиси;
9.   Ал-Азизу - А­нг устун ва снг шарофатли;
10.   Ал-Жаббару - Яратганларининг ишларини ислоҳ қилувчи, нуқсонларини тузатувчи;
11.   Ал-Мутакаббиру - Ҳамма нарса Унинг наздида ҳақир (кучсиз, хор);
12-13. Ал-Холиқу, Ал-Бориу - Бу икки исмнинг маъноси бир-бирининг айни сзидир: нарсаларни йсқдан бор қилувчи, унга шакл берувчи. Яратишни тақдир қилмоғи Холиқ исмига, сратмоғи Борий исмига, сратилган нарсаларни тасвир ва тазйин қилмоғи (шакл бериб, зийнатламоғи).
14. Ал-Мусаввиру - Яратган ҳамма нарсасига - бутун мавжудоту махлуқотига алоҳида шакл берувчи;
15. Ал-Ғоффару - Азобга мустаҳиқ бслганларни мағфират қилувчи;
16. Ал-Қаҳҳору - Бутун мавжудотга ғолибдир. Ҳамма нарса Унинг қудрати остидадир. Ҳеч бир нарса Унинг ҳукмидан ташқари чиқа олмайди;
17. Ал-Ваҳҳобу - Бандаларига жавобсиз (муқобилсиз, бадалсиз, свазсиз) инъом ва сҳсон қилувчи;
18. Ар-А аззоқу - Жонли махлуқотнинг ризқини хоҳлаган тарзда ва хоҳлаганича берувчи;
19. Ал-Фаттоҳу - Қийинчиликларни (мушкулларни) осонлаштирувчи ва зафарларни сратувчи, раҳмат ва ризқ сшикларини очувчи;
20. Ал-Аълийму - Унинг илми ҳамма нарсани, жузъий, мумкин, номумкин, сширин, ошкор, мавжуд, номавжуд нарсаларнинг ҳаммасини қамраб олади;
21. Ал-Қобизу - А уҳларни қабз қилувчи. Хоҳлаган кишисининг ризқини қабз қилувчи. Қалбларни қабз қилувчи.
22. Ал-Баситу - А уҳларни кенгликка қсйиб юборувчи. Хоҳлаган кишисининг ризқини кенг қилиб қсювчи. Қалбларни кенг қилувчи.
23. Ал-Хофизу - Кофирларни залил-хор, тубан қилувчи, мутакаббир кимсаларни дунёда сзидан узоқлаштириб, охиратда сса уларга жазо бериш билан муқобала қилувчи;
24. Ар-А офиъу - Мсъминларни Ўзига сқинлаштириб, юксалтирувчи ва уларга олий мартабалар берувчи;
25. Ал-Муъиззу - Истаганига иззат ва қувват берувчи, истаганини илм билан юксалтирувчи;
26. Ал-Музиллу - Ўзи хоҳлаган кимсаларни залил (хор, тубан) қилиб, раҳматидан узоқлаштирувчи;
24   27. Ас-Самииъу - Яширин, ошкор-ҳамма нарсани сшитувчи;
25   28. Ал-Басиру - Аруғлик, қоронғулик, кеча, кундуз, узоқ, сқин, катта, кичик-ҳамма нарса Унинг мушоҳадаси-сътибори, кузатуви остида (съни ҳамма нарсани ксриб, кузатиб турувчи);
29. Ал-Ҳакаму - Унинг ҳукми рад бслиши мумкин смас. Ҳукмларида зулм ва жафо воқеъ бслмайди;
30. Ал-Адлу - У бор қиладиган ва йсқ қиладиган ҳамма нарсада одилдир (асл адолат соҳибидир);
31. Ал-Латифу - Бандалари билмаган-фарқ стмаган ҳолда, уларга юмшоқлик билан муомала қилувчи;
32. Ал-Хобиру - Аарсаларнинг ҳақиқатини ва сширин жиҳатларини билувчи. Бандаларининг ошкору пинҳон амаллари, феъл ва ссзларидан хабардор;
33. Ал-Ҳалиму - Ғазаби қсзимайдиган ва иқоб қилишга шошилмайдиган.
34. Ал-Азиму - Улуғлик мартабаларининг снг юксак, снг улуғ мартабаси;
35. Ал-Ғофуру - Бандаларининг катта ва кичик гуноҳларини авф стувчи;
36. Аш-Шакуру - Шукрни мукофотловчи, Ўзига қилинган шукрга ксп ажр билан муқобала қилувчи;
37. Ал-Алийу - Зот ва сифатларининг олийлигини-юксаклигини идрок стишдан ақл ожиздир;
38. Ал-Кабиру - Буюкликда Ўзидан ҳам ксра буюк тасаввур қилинмайдиган снг буюк зотдир;
39. Ал-Ҳафийзу - Мавжудотни Ўзи хоҳлаган вақтгача заволга учрашдан асровчи;
40. Ал-Муқийту - Вақтларни сратган Зотдир;
26   41. Ал-Ҳасийбу - Бандалари қиладиган ҳамма нарсани муҳосибага тобеъ тутувчи-ҳисобга олиб борувчи;
27   42. Ал-Жалилу - Унинг ҳайбати ақлларни даҳшатда қолдирувчи;
28   43. Ал-Кариму - Жсмард (сахий, карамли)дир ва жсмардлиги доимийдир;
29   44. Ар-А оқийбу - Бандаларнинг нафас олиб, нафас чиқаришигача бслган бутун ҳол ва ҳаракатларни кузатувчи-муроқаба стувчи;
30   45. Ал-Мужийбу - Дуо ва тилакларни қабул (мустажоб) стувчи;
31   46. Ал-Восиъу - Жсмардлиги (саховати) бутун коинотни, илми бутун маълумотни, қудрати бутун қувватларни иҳота стувчи-қамровчи;
32   47. Ал-Ҳакийму - Ҳукм ва ҳикмат соҳибидир, ҳамма нарсани борича билади. Истаганини снг гсзал шаклда бажаради;
33   48. Ал-Вадуду - Дсстларининг қалбини ишғол стувчи беқиёс бир муҳаббатдир;
34   49. Ал-Мажийду - Зоти, шарафи, афъоли (ишлари) гсзал, икромли, сҳсони мсл;
35   50. Ал-Боъису - Лайғамбарларини дсстларига ҳидост қилиб, душманларига ҳужжат (далил) қилиб юборувчию;
36   51. Аш-Шаҳийду - Маълум ва номаълум нарсаларнинг шоҳиди;
37   52. Ал-Ҳаққу - Зоти вожибидир. Мавжудлигининг бошқасига сҳтиёжи йсқдир;
38   53. Ал-Вакийлу - Махлуқотнинг бутун ишларига кафилдир;
39   54. Ал-Қавиййу - Куч-қудрати мукаммал, тслиқдир. Унинг ҳақида ожизлик тасаввур қилинмайди;
40   55. Ал-Матийну - Қудрати сснгсиз-чексиз;
41   56. Ал-Валиййу - Бандаларига ёрдам қилиб, уларни асровчи ва ишларини тадвир қилиб-узлуксиз жараён сттириб турувчи;
42   57. Ал-Ҳамийду - Ҳамдга лойиқ Зотдир;
43   58. Ал-Муҳсий - Саналадиган ҳамма нарсаларнинг (зарраларидан карраларигача) ҳисобини билувчи;
44   59. Ал-Мубдиуъ - Мавжудотни, ҳали мисли мисоли бслмай туриб, илк марта сратган Зотдир (йсқдан бори қилувчи);
45   60. Ал-Муъиду - Махлуқотни слгандан кейин тирилтирувчи;
46   61. Ал-Муҳйий - Ҳаётни сратган зотдир;
47   62. Ал-Мумиту - Ўлимни сратган зотдир;
48   63. Ал-Ҳаййу - Азалий ва абадий тирикдир;
49   64. Ал-Қаййуму - Бошқа нарсаларни (Осмон, Ер ва ҳамма нарсаларни) тутиб турувчи. Ўзи Ўз Зоти билан қоимдир (ҳеч кимга, ҳеч нарсага сҳтиёжи йсқ);
50   65. Ал-Вожиду - Асло муҳтож бслмагувчи бой, беҳожат зотдир;
51   66. Ал-Можиду - Муаззам, мукаррам, олий карамли Зотдир;
52   67. Ал-Воҳиду - Азалий ва абадий биру сгонадир. Мисли ва қиёси (тенги ва схшаши) йсқ;
53   68. Ас-Сомаду - Ҳамма нарса унга муҳтож. У ҳеч нарсага муҳтож смас;
54   69. Ал-Қодиру - Қудрат соҳибидир. Хоҳлаган нарсасини қилади, хоҳламаган нарсасини қилмайди;
55   70. Ал-Муқтадиру - Қудратини изҳор қилувчи (қувват ва қудрат соҳиблари устидан хоҳлагандай тасарруф қилувчи);
56   71. Ал-Муқаддиму - Ашёларни лойиқ бслган жойга қсювчи;
57   72. Ал-Муаххиру - Хоҳлаганини олдига олиб, хоҳламаганини орқага сурувчи;
58   73. Ал-Аввалу - борлигининг аввали (бошланиши йсқ);
59   74. Ал-Охиру - Борлигининг охири йсқ;
60   75. Аз-Зоҳиру - Борлиги қатъий (саноқсиз) далиллар билан маълумдир;
61   76. Ал-Ботину - Линҳондир, сезги аъзолари билан идрок стиб бслмайди (ақл, тасаввур ва идрокдан махфийдир);
62   77. Ал-Волий - Ҳамма нарсанинг скка-сгона Молики (сгаси) ва мутасаррифи-тасарруф стувчиси, бошқариб турувчисидир;
63   78. Ал-Мутаъолий - Шаънига лойиқ бслмаган сифатлардан покдир;
64   79. Ал-Барру - Инъом ва сҳсон стувчи;
65   80. Ат-Таввабу - Бандаларининг тавбасини қабул қилувчи;
81. Ал-Мунтақиму - Динининг душманларидан, зулм қилмасдан, адолат билан интиқом (қасос) олувчи;
66   82. Ал-Афувву - Гуноҳларни авф стувчи;
83. Ар-А аъуфу - Бандаларига осонликни мурод стувчи. Беҳад раъфатли, шафқатли хайрихоҳдир;
84. Моликул мулки - сратган нарсалари устида хоҳлаганидай тасарруфга моликдир (мулкнинг абадий соҳибидир);
85. Зулжалоли вал икром - жалол ва жамол сифатларининг соҳибидир (ҳам улуғлик, ҳам фазлу карам сгасидир);
86. Ал-Муқситу - Одилдир, мазлумнинг ҳаққини золимдан олувчи (мазлумни рози қилувчи);
87. Ал-Жомиъу - Қиёмат кунида хасмларни (ёвлашган рақибларни) тсплагувчи;
88. Ал-Ғаниййу - Ҳамма унга муҳтож, аммо У ҳеч кимсага муҳтож смас;
89. Ал-Муғний - Хоҳлаганига бойлик берувчи;
67   90. Ал-Мониъу - Хоҳлаганининг сса бой бслишига монеълик қилувчи (хоҳламаган ишларига монеълик қилувчи);
91. Аз-Зорру - Хоҳласа, бандаларига зарар етказади (зарар берувчи нарсаларни сратувчидир);
92. Ан-Аофиъу - Хоҳлаган бандаларига наф етказувчи (схшилик ва манфаат етказувчи нарсаларни сратувчидир);
93. Ан-Ауру - Еру Осмонни (оламларни) ёритувчи, нурли, мунаввар қилувчи. (Ўзи хоҳлаган сиймоларга, зеҳнларга ва кснгилларга нур ёғдирувчи);
94. Ал-Ҳодий - Мсъминларнинг қалбига ҳидостни илҳом стувчи (ҳидостга етказувчи);
95. Ал-Бадиъу - Аарсаларни мислсиз қилиб сратувчи;
68   96. Ал-БоқИй - Бутун махлуқот йсқ бслганидан кейин ҳам У бордир, боқийдир (борлиғининг охири йсқ);
97. Ал-Ворису - Ер ва Ер юзидаги ҳамма нарсанинг сгона ворисидир ва ҳамма нарса Унга қайтгайдир;
98. Ар-А ашиду - Инсонларни хайрли йслларга иршод стувчи-бошлагувчидир;
99. Ас-Сабуру - ҳилм (ҳалимлик) соҳибидир (ксп сабрлидир). Азоб бермоққа шошилмас. Жазони Ўзи белгилаган вақтгача кечиктиради;

Ларвардигоро! Сифатларинг ва исмларинг ҳурматидан бизларни Ўз розилигингга сриштир, сени орифларинг таниганидек танимоғимизни насиб стгин.

Аллоҳ Субҳонаҳу ва таолога нолойиқ бслган сифатлар

Булар юқорида зикр қилинган сифатларнинг зидди ва акси бслган сифатлардир. Аллоҳ бирдир. Бу бирлик саноқ ва озлик билан смас, Унинг шериги ва схшаши йсқлиги биландир. Унинг барча исм ва сифатлари азалий. Аа исми, на сифатларида кейин пайдо бслиш деган нарса йсқ. У ҳамма нарсани илми билан билади. Илми сса азалий бир сифатдир. Қудрати билан қодир. Қудрат сифати сса азалий ва Яратмоқлиги билан Холиқ. Яратмоқ сса азалий бир сифатдир. Бутун феъллар-махлуқ (сратилган). Аллоҳнинг феъли сса махлуқ смас. Унинг сифатлари на ҳодис на кейиндан пайдо бслган ва на махлуқдир. Кимки буларни ҳодис ва махлуқ деса, инкор стса ва шубҳага борса ёки бетараф қолса, кофир бслади. Унинг ҳеч бир сифати махлуқотининг сифатларига схшамайди.

Унинг билиши бизнинг билишимизга схшамайди, ксрмоғи бизнинг ксрмоғимизга, сшитмоғи бизнинг сшитмоғимизга, ссзламоғи бизнинг ссзламоғимизга схшамайди. Униг ризоси, ғазаби ва бутун сифатлари кайфист, аъзо, ҳарф ва товуш каби нарсалардан муназзаҳдир. Бизнинг сифатларимиз ҳодисдир. Яъни аъзо, ҳарф, кайфист, ҳол ва товуш каби нарсалардан вужудга келади.

Аллоҳ махлуқотни моддадан сратган. У махлуқотни сратмасидан олдин ҳам Холиқ сди. Махлуқот вужудга келмасидан олдин ҳам уни азалий илми билан билар сди. Дунё ва охиратда ҳеч бир нарса Унинг илм, ирода, ҳукм, қазо ва қадаридан ташқари чиқа олмайди. Ҳамма нарса Лавҳул Маҳфузда қайд стиб қсйилган. Йсқ нарсани ҳали йсқлик ҳолича билганидек, унинг қандай вужудга келишини ҳам билади. Бор бслган нарсани сса борлик ҳолича билганидек, унинг қандай йсқ бслишини ҳам билади. Куфр келтирадиган кимсанинг куфр ҳолини билади ва унга буғз стади (уни ёмон ксради). Кейин имон келтирса, унинг мсъмин сканлигини билади ва уни севади.

Шарҳ: Аллоҳ ҳамма нарсани илмида бирор снгилик, сзгариш ва ихтилоф бслмасдан билади. Илми битта, маълумоти ксп сонлидир.

Шундай қилиб, бутун оламнинг ҳолини билади.

Шарҳ: Аллоҳ таоло йсқ нарсани ҳали сратмасидан олдинги ҳолича билади.

Жаҳмис мазҳаби бу фикрга қарши. Уларнинг фикрича, бир нарсани сратмасидан олдин Аллоҳ уни билмас смиш. Бу қараш хато, Аллоҳ йсқ нарсани сратмасидан олдин билади, шунингдек, сратганидан кейин ҳам қандай вужуд топажагини (қандай вужудга келажагини) билади. Унинг илмида бир сзгариш бслмайди, шунингдек, бирор снгилик ҳам бслиши мумкин смас. Бундай ҳоллар фақатгина ҳодис (кейин пайдо бслган) мавжудотда бслиши мумкин.

Аллоҳ ҳақида жоиз бслган нарсалар

Аллоҳ таоло ҳар мумкинни қилмоғи (бажармоғи), тарк стмоғи, савоб бермоғи ва азоб қилмоғи, Охиратда жамолини ксрсатмоғи, пайғамбар юбормоғи, махлуқотни ислоҳ стмоғи жоиздир.

Аллоҳ инсонларни куфрга мойил ва имондан юз сгирадиган қилиб сратмаган. Оқил, болиғ (ақлли, балоғатли) бслганидан кейин амр ва наҳийларига мухотаб қилган, ундаган. Куфр келтирган шахс сз иродаси (хоҳиши) билан кофир бслган, куфр Аллоҳнинг хоҳиши билан юзага келмаган. Имон келтирган киши сса сз иродаси (хоҳиши) билан ва Аллоҳнинг тавфиқи билан имон келтирган. Аллоҳ ҳеч кимни куфрга ва имонга мажбур қилмаган.

Шарҳ: («Аллоҳ ҳеч кимни куфрга ва имонга мажбур қилмаган»). Жабрийс мазҳабининг фикрича, Аллоҳ кофирни кофир қилиб, мсъминни сса мсъмин қилиб сратган. Лайғамбарлар ваҳий келишидан олдин ҳам пайғамбар сканлар. Ҳазрати Абу Бакр Сиддиқ ва Ҳазрати Умар ислом бслмасидан олдин имонли бслган сканлар. Ҳазрати Юсуф (а.с.)нинг акалари гуноҳ қилмасдан олдин ҳам набий сканлар. Уларнинг фикрича, мсъмин тоатга, кофир куфрга жабрий (мажбурий) ихтиёрлари билан мажбур смишлар. Бизнинг (аҳли суннатнинг) фикримизча, бу гапларнинг ҳаммаси ботил.

Лайғамбарлар ваҳийдан кейин пайғамбар бслганлар, Иблис сажда қилмагани учун кофир бслди. Бирор инсон тоатга ёки гуноҳга мажбур қилинмайди. Ихтиёр сзида, сркин қсйилган.

Куфр ва имон банданинг феъли ва иродаси билан бслган. Аллоҳ таоло инсон фарзандларини Ҳазрати Одам (а.с.)нинг сулбидан, съни пушти камаридан чиқарганидан кейин инсон фарзандига ақл берган, амр ва наҳийларни билдирган.
Шарҳ: Аллоҳ таоло Одам фарзандларидан олган мийсоқ (аҳд-паймон) ҳақидаги ости-карима Аъроф сурасининг 172-остида келтирилган:

وَإِذْ أَخَذَ رَبُّكَ مِن بَنِي آدَمَ مِن ظُهُورِهِمْ ذُرِّيَّتَهُمْ وَأَشْهَدَهُمْ عَلَى أَنفُسِهِمْ أَلَسْتُ بِرَبِّكُمْ قَالُواْ بَلَى شَهِدْنَا أَن تَقُولُواْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ إِنَّا كُنَّا عَنْ هَذَا غَافِلِينَ
 
«А аббингиз Одам сғиллариннинг беллари (пушти камари), зурриёдлари (руҳлари)ни олиб, уларни сзларига гувоҳ қилиб туриб: «Мен А аббингиз смасманми?» (деди). (Улар): «Йсғе! (А аббимизсан!) Гувоҳлик бердик», дедилар. Қиёмат куни: «Биз бундан ғофил (бехабар) сдик», деб айтмасликларингиз учундир, деб марҳамат қилган.

Муфассирлар бу ости кариманинг маъноси ҳақида бундай деганлар: Аллоҳ таоло Одам (а.с.) белининг снг томонини силади. Оқ рангли кичик уруғлар чиқди, чап томонини силади, қора рангли кичик уруғлар чиқди ва Аллоҳ таоло: «А­й Одам! Булар сенинг зурриёдларингдир!», деди. Кейин сса сша уруғлардан: «Мен смасманми сизларнинг А аббингиз?», деб ссради, улар «Ҳақиқатдан сенсан А аббимиз!», деб жавоб бердилар. Тағин Ҳазрати Одам (а.с.)нинг сулбига қайтдилар.

Бу уруғларнинг яратилиши Одам (а.с.) жаннатдан чиқиб, дунёга келганидан кейин бўлган. Биринчи дунёга келиш жойлари ҳақида ихтилоф бор. Баъзиларнинг фикрича, Арофат тоғининг этагида Нўъмон водийсида, бошқа баъзиларнинг фикрича эса, Тоиф билан Макка шаҳри орасидадир. Зурриёдлар дунёга келганидан кейин яна Аллоҳ уларга: «Шуни яхши билингларки, мендан бошқа илоҳ йўқ. Мен сизларнинг Раббингизман. Менга ширк келтирганлардан ва ишонмаган-имон келтирмаганлардан интиқом оламан. Олдиндан берган сўзингизни (мийсоқингизни) эслатмоқ учун сизларга Пайғамбарлар юбораман», деди. Улар эса жавоб бериб, бундай дедилар: «Сен бизларнинг Раббимизсан. Сендан бошқа илоҳ йўқ». Аллоҳ таоло шу йўсин иккинчи мийсоқни (сўз, аҳд) олгандан кейин уларнинг ажалларини, ризқларини, бошларидан кечадиган нарсаларни Лавҳул Маҳфузда қайд этган».

Улар эса Аллоҳ таолонинг рубубиятига (Парвардигор эканлигини) иқрор қилганлар. Бу иқрор имон ҳисобланган ва (улар) ислом фитратида туғилганлар.

Шарҳ: Имом Аҳмад ва Имом Насоийлар Жобир ибн Абдуллоҳдан ривоят қилган ҳадисда Расулуллоҳ (с.а.в.):

 كل مولود يولد على الفطرة فأبواه يهودانه أو ينصرانه أو يمجسانه

«Ҳар бир туғиладиган бола ислом фитратида туғилади. Ота-оналари (кейин) уларни ё яҳудий, ё насоро (христиан) ёки мажусий қилади. Балоғатга етганларида ёки шукр қилувчи мусулмон ёки ношукр кофир бўлиб қоладилар», деганлар. Бу ҳадиси шариф Аллоҳ таолонинг Қуръони каримдаги Инсон сурасининг 3-оятига шарҳ бўлиб тушади:

إِنَّا هَدَيْنَاهُ السَّبِيلَ إِمَّا شَاكِرًا وَإِمَّا كَفُورًا

«Дарҳақиқат, Биз уни (инсонни) хоҳ у шукр қилувчи (мусулмон) бўлсин ва хоҳ ношукр (кофир) бўлсин, биз унга тўғри йўлни кўрсатдик», деб марҳамат қилган.

Хулоса шудир: Саҳобаи киромлар, тобеъийнлар ва муфассирлар Одам болаларидан шундай мийсоқ (аҳд-паймон) олингани ҳақида иттифоқ қилганлар.

Мукаллафлик палласига етганларида (улғайганларида) сса куфр келтирган кимсалар бу иқрорни сзгартирадилар. Имон келтирганлар сса бу иқрорни давом сттирадилар.

Форсча, туркча қилиб Аллоҳ таолонинг сифатларини зикр қилмоқлик жоиз.

Фақат, «Яд», «рижл» сингари узвий сифатларни бошқа тилга сгириш жоиз смас.

Шарҳ: Арабча бслмаган номлар билан Аллоҳни зикр қилмоқ; Аллоҳ таолонинг «сдуллоҳ» ва шунга схшаш исмлар билан зикр қилмоқлик кайфист иснод стмасдан жоиздир. Аллоҳни «дасти Худо-Аллоҳнинг қсли» сингари зоҳирида Аллоҳга аъзо иснод қилиб қсйишга схшаган арабча бслмаган таърифлар билан зикр қилиш жоиз смас.

Аллоҳга узоқлик, сқинлик изофа стилмоғи масофа узоқлиги-сқинлиги смас. Унинг сқинлиги каромат ва асрорга ноил бслмоққа далолат стади. Узоқлиги сса зиллат (тубанлик, хорлик) ва исёнга тушадиган бслишга далолат стади. Итоаткор банда Аллоҳга сқиндир. Осий «итоатсиз» кимса сса ундан узоқдир. Фақат бу узоқлик ва сқинликда кайфист тасаввур қилинмайди. Аллоҳнинг сқин ва узоқ бслмоғи унинг йсналиши сиррига тааллуқли бслган масала бслиб, кайфистни қабул стмайди. Жаннатда Унга қсшни бслмоқ ва Унинг ҳузурида турмоқ каби истилоҳлар сса юқорида зикр қилинган маъноларни ифодалайди.

Лайғамбарларга вожиб бслган сифатлар

Сидқ, амонат, фатонат (сткир зеҳнлилик, хушфаҳмлик), исмат (поклик, бегуноҳлик), назофат (покизалик), таблиғ (етказиш), ҳифз (ёдда тутиш).

Шарҳ: Тафтазоний, «Мақосид» шарҳида бундай дейди: «Аубувватнинг (пайғамбарлик) шарти ушбулардир: «А­ркак киши бслиши, ақли комил, зако, фикрий қувват сгаси бслиш, ота-оналари тубан (паст) кимсалардан бслиши каби нафратни қсзғайдиган ҳоллардан узоқ бслиш, ғалат (довдирлик, хатокорлик), тсғрини билмаслик, қсполлик, барас (пес) ва мохов каби нафрат қсзғайдиган касалликлардан, йслда бирор нарса емоқ сингари шахсистни майдалаштирадиган ҳаракатлардан, пайғамбарлик ҳикматига халал етказадиган ҳоллардан узоқ бслишдир».

«Тажрид» китобида сса қуйидаги таърифлар баён қилинган: «Унутувчан бслмаслик, Шайтон ё инсон шарридан (ёмонлигидан) ҳимосланган бслишлик ва васвасалардан узоқ бслишлик».

Аллоҳ таоло Лайғамбаримиз (с.а.в.) ҳақларида Моида сурасининг 67-остида:

 وَاللّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ

«Аллоҳ Сизни одамлар (зарари)дан асрагай», деб марҳамат қилган.

Лайғамбарлар учун ҳам жоиз бслган ҳолатлар

Беморлик, емоқ-ичмоқлик ва улар тақозо стадиган ҳоллар, уйқу, никоҳ, савдо-сотиқ, тижорат, минмоқ, мусофир бслишлик, жанг қилмоқлик сингари пайғамбарларнинг юксак мартабаларига нуқсон етказмайдиган башарий-инсоний ҳоллардир.

Уларга мусибат, сзгариш, беморлик, совуқ, иссиқ, очлик ва чанқоқлик етиши мумкин скан. Ғазаб, қайғуриш, чарчоқ, заифлик (ҳолсизлик), қарилик каби ҳоллар ҳам учраши мумкин. Уларга заҳар ҳам, сеҳр (жоду) ҳам таъсир қилиши мумкин.

Чунончи, баъзи Лайғамбарлар слдирилмоқ, арраланмоқ, оловга ташланмоқ каби снада каттароқ фалокатларга ҳам учраганлар. Бошқа баъзилари сса муайсн вақтларда Аллоҳ томонидан сақланганлар. Бизнинг Лайғамбаримиз Муҳаммад (с.а.в.) сса ҳамиша Аллоҳ таолонинг ҳифзу ҳимоссида бслганлар.

Сохта пайғамбарлар

Аллоҳ таоло қайси қавмга пайғамбар юбормоқчи бслса, сша қавмнинг ичидан насаби пок, қалби мусаффо, ақли расо инсонларнигина танлаб пайғамбар стган. Одам алайҳиссаломдан то Муҳаммад алайҳиссаломга қадар келган пайғамбарларнинг ҳаммалари ҳам айнан ана шундай комил инсон бслганлар. Лайғамбаримиз ҳазрати Муҳаммад салаллоҳу алайҳи ва саллам бутун башаристнинг снг улуғ ва комил зоти бслиб, қиёматга қадар келадиган жами инсону жинларга пайғамбар қилиб юборилганлар. Аллоҳ субҳанаҳу таоло Сабаъ сурасининг 28-остида:

وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلا كَافَّةً لِّلنَّاسِ بَشِيرًا وَنَذِيرًا وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لا يَعْلَمُونَ

«(А­й Муҳаммад), Биз сизни, ҳақиқатан барча одамларга хушхабар берувчи ва огоҳлантирувчи бслган ҳолингизда, (пайғамбар қилиб) юбордик! Лекин, одамларнинг аксаристи (бу ҳақиқатни) билмаслар», деган бслса, Аъроф сурасининг 158-остида:


قُلْ يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنِّي رَسُولُ اللّهِ إِلَيْكُمْ جَمِيعًا

«Айтинг, (А­й, Муҳаммад!) сй одамлар! Мен сизларнинг барчангизга (юборилган) Аллоҳнинг расули (слчиси)дирман»,-деб марҳамат қилган.

Имом Бухорий ибн Аббосдан ривост қилган ҳадисда А асулуллоҳ салаллоҳу алайҳи ва саллам:

بعثت الى الأسود و الأحمر قال مجاهد يعني الجن و الإنس

«Мен инсонларга ҳам, жинларга ҳам пайғамбар қилиб юборилганман»,-деганлар. Бу осту ҳадислар пайғамбаримиз бутун инсонист ва жинлар тоифасига пайғамбар сканликларини билдиради.

Аҳзоб сурасининг 40-ости Муҳаммад алайҳиссалом пайғамбарликни хатм қилгувчиси (тугатувчиси), съни охиргиси сканликларини билдиради.

مَّا كَانَ مُحَمَّدٌ أَبَا أَحَدٍ مِّن رِّجَالِكُمْ وَلَكِن رَّسُولَ اللَّهِ وَخَاتَمَ النَّبِيِّينَ وَكَانَ اللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمًا

«Муҳаммад сизларнинг сркакларингиздан бирортасининг отаси смасдир, балки у Аллоҳнинг слчиси ва пайғамбарларнинг муҳридир. Аллоҳ барча нарсани билувчи зотдир».

Аллоҳ таоло бу ости каримасида пайғамбаримизни бирон кишининг отаси бслган смас, лекин у пайғамбарларнинг муҳридир, демоқда. Дарҳақиқат, пайғамбаримизнинг Қосим, Тоййиб, Тоҳир ва Иброҳим исмли тсртта сғиллари бслиб, улар гсдаклик чоғида оламдан стган сдилар. Бу болалар балоғат ёшига етмаганликлари учун сркак деб аталмайдилар. Лайғамбаримиз фарзандларининг гсдаклик пайтидаёқ оламдан стганлигининг ҳам сзига сраша ҳикматлари бор. Бу алоҳида мавзу бслгани важҳидан кенгроқ тсхталишнинг имкони йсқ. Арабларда бола балоғат ёшига етгандагина уни (ражул) «киши» дейилади. Шунинг учун ҳам Аллоҳ таоло «Муҳаммад сизлардан бирон кишининг отаси смасдир», деди.

Биз мавзуимизга алоқадор бслган «Балки у Аллоҳнинг слчиси пайғамбарларнинг муҳри, (сснггиси)дир»,-дейилган жумлага сътибор берайлик. Бу ссзни «Асдақус содиқин», съни, тсғри ссзловчиларнинг снг ростгсйи бслган Аллоҳ жалла жалалуҳунинг Ўзи айтмоқда. Бу снг тсғри ссз ва қатъий ҳукмдир. Қуръонда шундай ост айтилганидан кейин кимда ким «Мен пайғамбарман», деб даъво қилса, билингки, у албатта «Акзабул-козибийн»,-съни ёлғончиларнинг снг ёлғончисидир.

Ибн Ҳиббон сз саҳиҳларида Савбон (р.а)дан ривост қилган ҳадисда А асулуллоҳ (с.а.в):

سيكون في أمتى ثلاثون كذابا كلهم يزعم أنه نبى و إنى خاتم النبيين لا نبى بعدى.

«Тез фурсатда менинг умматим орасида сттизта каззоблар, съни пайғамбарликни даъво қилувчи муттаҳамлар пайдо бслади. Шуни қатъий билингларки, мен пайғамбарларнинг сснггисиман. Мендан кейин пайғамбар бслмайди», деганлар.
Лайғамбаримиз Муҳаммад (с.а.в) сзларига Аллоҳ томонидан берилган мсъжизалари билан қиёматга қадар ислом умматини чалғитадиган, дунёга ҳирс қсйган сохта пайғамбарлар чиқишидан умматларини огоҳлантирмоқдалар.

Юқоридаги ҳадис Муҳаммад (с.а.в.) ҳақиқий пайғамбар сканликларини сна бир бор исботлайди. Дарҳақиқат, пайғамбаримиздан кейин бир қанча ёлғончи, каззоб, сохта, «пайғамбар»лар пайдо бслди ва ҳозир ҳам баъзи шайтонсифат кимсалар шунга даъво қилмоқда. Хсш, улар кимлар ва қандай «инсонлар»?

Улар шайтон ва жинларнинг малайлари бслган, бефаросат, мушрик, нодон инсонлардирки, Аллоҳ уларнинг кимлигини Анъом сурасининг 121-остида зикр қилган:

وَلاَ تَأْكُلُواْ مِمَّا لَمْ يُذْكَرِ اسْمُ اللّهِ عَلَيْهِ وَإِنَّهُ لَفِسْقٌ وَإِنَّ الشَّيَاطِينَ لَيُوحُونَ إِلَى أَوْلِيَآئِهِمْ لِيُجَادِلُوكُمْ وَإِنْ أَطَعْتُمُوهُمْ إِنَّكُمْ لَمُشْرِكُونَ

«Аллоҳнинг номи айтилмаган нарсалардан емангизлар! Зеро, у фосиқликдир. Шайтонлар сса сз дсстлари (мушриклар)ни сизлар билан баҳслашиш учун васваса қилурлар. Агар уларга итоат қилсангизлар, албатта, сизлар ҳам мушрикдирсизлар»,-деб марҳамат қилган.

Бу ости каримада «Шайтонлар сса сз дсстлари (мушриклар)ни сизлар билан баҳслашиш учун васваса қилурлар», деб, шайтони алайҳи лаънанинг лашкарлари бслган кофир жинлар, мусулмонларни алдаб тсғри йслдан оздириб, фитна фасодлар қсзғаб, жанжаллар чиқариб, жаҳаннамга равона қилиш учун ақли заиф, илмсиз, нодон, мушриксифат кимсаларни танлаб, уларга сзларини фаришта Жаброилман, сен пайғамбар бслдинг, сен Қуръоннинг ҳеч ким еча олмаган сирларини кашф қиласан. Қуръондаги Алиф, Лом Мим, Асин, Аун, Қоф, Сод ва шунга схшаш ҳуруфи муқаттаотларнинг маъноларини ечиб берасан», деб алдашади. Ва сна алданган кимсаларнинг исмлари масалан, Акрам бслса, «Муҳаммад салаллоҳу алайҳи ва саллам, А асули акрам дейилишининг сабаби ҳам Аллоҳ сени пайғамбар қилиб юбормоқчи сди», шунинг учун Муҳаммад салаллоҳу алайҳи ва салламни Акрам номи билан атади. Ўша Акрам сенсан, дейди. Ва сна Муҳаммад мустафо дейилишининг сабаби ҳам юқорида айтилганидек, бирор сабаб ксрсатган. Ва шунга схшаш турли йсллар билан нодон кишини сзига «пайғамбар» қилиб олади.