Сснгги мактуб
Муҳаммад ибн Абдурроҳман Урайфий
Абу Абдурроҳман Маданий таржимаси
Ҳақиқатни излаб
Ҳаётда ҳамма ҳам давлатманд, келишган, обрсли бслишни истайди. Буни катта бахт деб билади. Хақиқатдан ҳам шундайми? Келгуси қаҳрамонимизда бу имконистлар барчаси муҳайё — ёш, келишган, бадавлат, обрс ҳам етарли. Анча мунча шохлар етиша олмаган даража, сша даврларда шарқнинг бепоён слкаларида снг ксп тарқалган дин -оташпарастликнинг атболари муқаддас санаган олов қсриқчиси. Олов қсриқчисини ҳам олов каби муқаддас ҳисоблашади. Оддий бир инсон орзу қиладиган ҳамма нарса мавжуд. Бизнинг қаҳрамонимиз шу оиланинг сгона фарзанди, ёш Салмон.
Салмон сзининг жамистдаги срнини схши билади. Шунинг учун ҳам тенгдошларидан ксра муқаддас саналмиш оловга исхлосмандроқ. Албатта бунда отасининг срни катта. Ашлигига қарамай унинг қулоғига оловнинг аҳамистини, оиланинг обрсси шу оловнинг сснмай ёниб туришида сканини уқтирган.
Кунларнинг бирида отаси уни шаҳар ташқарисидаги боғдан хабар олиш учун жснатди. Кетиб бораркан, йсл бсйига қурилган ибодатхонадан келаётган дуо уни сзига жалб қилди. Бунақасини сшитмаганди. Яқинроқдан танишишни хоҳлади.
Ибодатхона ичкариси оташпарастларникидан фарқли, олов ҳам йсқ демак, улар бошқа динда. А оҳибларни узоқ кузатди. А оҳиблар унга бепарво узундан узун дуолар билан овора сдилар. Кечга сқин ибодатдан тсхтаган бир роҳиб олдига бориб сзини таништирди ва динлари ҳақида ссради. А оҳиб сзини насроний динида скани ва бу дин оташпарастликдан тубдан фарқ қилиб, ҳар нарсага қодир Аллоҳ томонидан туширилганини айтиб берди. Баъзи диний таълимотларни тушунтирди.
Бу маълумотлар уни жуда қизиқтирди. Ўзларининг динидан тубдан фарқ қилишини англади. Кунни шу ерда кеч қилиб уйига қайтди. Кеч қолганидан хавотирда стирган отаси дарров ссроққа тутди. Салмон сзини қаерга борганини, кимларни ксрганини бирма-бир сширмасдан, айтиб берди.
— Уларнинг дини бизнинг динимиздан схши скан. Уларнинг динида фақат сзгуликларга чақирилган скан.
— Жим! Бу нима деганинг?! Ота-боболаринг дини схши, шуни ёдингда тут! Анди бориб дамингни ол!
— Йслдан озиб, ота-боболари динидан қайтсачи?! Мен ким деган одам бсламан? Бунга йсл қсйиб бслмайди!
Артаси тонг саҳарда отасининг овозидан уйғонган Салмон устида отасининг темирчи қулларидан бирини ксриб ажабланди. Қул қслида кишан ушлаб олган сди. Забардаст қсл спчилгина скан. Ксз очиб юмгунча навниҳол қсл-оёқ кишанбанд бслди.
Отасининг фикрини тсғри тушунди. Бу тутқинликдан бира тсла қочиб қутулишдан сзга чора йсқлигини тезда англади. Ишончли қуллардан бирини кечагина танишган роҳиб олдига жснатди. Ўзини насроний динига ишонгани, шу динга кириш нийстини айтиб, насроний динининг маркази бслмиш Шом юртига кетадиган карвон бслса, хуфис хабар қилишларини илтимос қилди.
Орадан ҳеч қанча вақт стмай бир савдогар келиб сзини Шомдан деб таништирди. Артасига тонг саҳарда сафарга чиқажагини, карвонига қсшилмоқчи бслган бир роҳиб илтимоси билан келганини айтди. Салмон хабарни хурсандлик ила қабул қилди. Мана, ваниҳост у сзи хоҳлаганича сркин бслади.
Артаси саҳарда айтилган жойга бориб карвонга қсшилди.
Анча кунлик оғир сафар ортда қолди. Мана бир неча кун бслди Салмон снги юртда, снги дин таълимотларини срганмоқда. Йслда сканлар у карвондаги роҳибдан Шомдаги снг катта роҳибнинг исмини билиб олганди. Шомга келгач машҳур роҳибни топиш қийин кечмади. Шаҳарда уни ҳамма билар скан. Унинг ҳузурига шошилди. Аши улуғ роҳибга сзининг кимлигини ва динга снги кирганини, шунингдек хаётини роҳибга бағишлаганини, бунинг свазига насроний дини таълимотларини срганса бслганини айтди.
А оҳибга мусофирнинг одоби ёқиб тушиб уни сзига шогирд қилиб олди. Бу воқеага мана бир неча кун бслди.
Салмон роҳибга сидқидилдан хизмат қиларди. Яна сз юртидаги роҳибларга схшашга тиришиб ксп ибодат қилар, роҳибнинг юмушларидан бсшади дегунча дуога бериларди.
Кунлар стиб роҳибнинг баъзи сирларини билиб олди. Бу роҳибнинг ибодати ҳудди ссамага схшарди. Бундан ташқари одамларни худо йслида садақа қилишга чақирардида тспланган пулларни муҳтожларга бериш срнига хумларга солиб йиғарди. Хар бир тслган хумнинг оғзини хафсала билан беркитиб, ертслага ксмиб қссрди. Буни ксрган Салмоннинг роҳибдан хафсаласи пир бслди, лекин унинг илмини олиш учун тишини тишига қсйди.
Кунлар стиб роҳиб вафот қилди. Шаҳар аҳли йиғлаб келишди. Тспланганлардан баъзи ксзга ксринганларини сзига чорлади, ертслага йсл бошлади. Қоронғи ертсладаги ачимтир бсғиқ хаводан тезроқ қутулиш мақсадида Салмонни шоштиришди: - хсш нима демоқчисан? Қисқа қил гапни! Мен сизларга айтсам сизлар менга ишонмайсизлар! Шунинг учун сз ксзларинг билан ксринглар деб чақирдим. Сизлар шаҳарнинг оқил кишиларисиз, тсғри хулоса чиқарасиз деган умиддаман. Хуллас, сизлар ихлос қилган роҳиб асли дунёнинг қули сди. Мен буни йиллар давомида унинг хизматида бслиб билганман.
Салмон атрофдан отилаётган норози чақириқларни енгиб чиқарди.
— Ишонмасангиз оёқларим остини кавланглар, роҳиб бойликларини шу ерга ксмар сди!
Енглар шимарилиб, билаклар ишга тушди. Салмоннинг ссзи тезда тасдиғини топди. Озгина олдин роҳибга йиғлаётган ксзлар ғазабдан ёнди. Бойликларни кстаришиб одамлар олдига чиқишди. Ҳақиқатни сшитиб, далилни ксрган халойиқ роҳиб мурдасини ёғочга михлаб тошбсрон қилишди.
— Бу риёкорни ксмманг, жасади кафансиз қолсин буни! — хар тарафдан чақириқлар снграрди.
Алданган халқ сски роҳибнинг мансаби — шаҳар бош роҳиблигига танлаб-танлаб, тақвоси билан машҳур бир кишини келтиришди.
Янги роҳиб танлашганда адашишмаган скан. У чиндан ҳам тақводор ва ибодатли сди. Унинг суҳбатидан Салмон лаззатланарди. У билан ибодат қилганда руҳи бошқа оламларда сайр қиларди. Кейинчалик Салмон сша роҳибни сслаб айтарди: сша вақтларда унингдек чиройли намоз сқиган кишини ксрмаганман. Дунёда унингдек зоҳидни ҳам ксрмаганман. Ўша вақтгача ҳеч кимга унчалик ихлос қилмагандим.
Кунлар шу зайлда стиб бу роҳибнинг ҳам ажали келди. Салмон қаттиқ қайғурди. Ксз ёшлар тскиб устози бошида стирди.
— Ай устоз ксриб турибсиз, бошингизга Аллоҳнинг ёзиғи келиб турибди. Менга бирор кишини айтинг, сшани хизматида стай!
— Ай болам! Дунё сзгарди. Менга схшаган одамлар қолмаган. Ҳамма динни бузиб, сзи хоҳлагандек сзгартириб ётибди. Лекин ноумид бслма! Мавсилга борсанг, сша ерда менинг дсстим бор, унинг олдига бор! У ҳам мендек ҳақиқий динга амал қилади.
Мавсиллик роҳиб исмини дилига жо қилиб, устози билан овора бслди. Устози вафот қилгач Ироққа йсл олди. Мавсиллик роҳибнинг ҳузурида узоқ қололмади. У ҳам вафот стди. Ўлими олдидан Салмонга Аасийбинлик бошқа роҳибни тайинлади. Бу роҳиб ҳам ҳақиқий динга амал қиларкан. Салмон сна Шомга йсл олди. Аасийбинлик роҳиб хизматида узоқ йиллар қолди. Ксп фойдаланди. Бу роҳиб ҳам Аллоҳ чақириғига лаббай деганда Салмон Аммурисни қасд қилганди. Ўлими олдидан бу устози ҳам ҳақ дин соҳибини айтган сди.
Аммурисда, роҳиб хизматида скан озроқ чорва орттирди. Бу сса роҳиб хизматидан чалғитмасди. Йиллар стиб бу устозининг ҳам бошига сша ксргулик тушди, слими сқинлашди.
— Ай устоз, менга васист қилинг! Йсл ксрсатинг кимга борай?
— Ай Салмон! Аллоҳга қасамки, одамлар бузилиб бслди. Ҳақ динни ушлаган киши қолмади. Мен сенга ҳеч кимни ксрсата олмайман.
Лекин Иброҳим алайҳис-саломнинг ханифийс динини олиб келадиган пайғамбар замони сқинлашди. У араб сриморолидан чиқади. Икки томони қора тошлар билан сралган хурмозорлари бслган юртга ҳижрат қилади. Унинг очиқ белгилари бор: ҳадсдан ейди, садақадан емайди, икки кураги сртасида пайғамбарлик муҳри бор. Ксрсанг дарров биласан. Агар имкон қилсанг шундай юртни изла!
Аммурисда Салмон бир мунча вақт қолиб кетди. Ахийри Калб қабиласидан бслган савдо карвонига йслиқди. Улардан юрти ҳақида ссраганди улар араб юртидан сканини айтишди. Жавобни сшитиб ичига сиғмай кетди. Ваниҳост у сна сзига устоз топади.
— Агар мени сзинглар билан ола кетсангизлар мен сизларга бор мол-қсйларимни бераман!
Савдогарлар ҳам дарров рози бслишди. Бир неча кундан кейин йслга тушишди. Водий Қурога етганларида савдогарларнинг ксзига пул ксриниб, хиёнат йслига стишди. Салмонни оёқ-қслидан боғлашиб, сша ерлик бир сҳудийга қул деб пуллаб юборишди.
Салмон исботи йсқ, бегона юртда қул бслиб қолаверди. Яҳудий сзининг снги чаққон қулидан хурсанд сди.
Кунларнинг бирида хсжайинининг ссриблик амакиваччаси келиб қолди. Бани Қурайза сҳудийларининг бойларидан ҳисобланмиш бу амакивачча доимо схши қулларга муҳтож сди. Ксп йиллик тажриба сгаси схши қулни узоқдан танийди. Салмонни бир ксрди-ю, шуни менга сотасан деб туриб олди. Мезбон меҳмонни хафа қилмади. Салмон сса узоқ сафарга отланди.
Ясрибга кириб келганларида у ердаги хурмозорларни, хурмозорлар атрофида ёйилиб ётган қора тошли майдонларни ксриб юраклари хапқирди, оёқлари ошиқди.
— Лайғамбар юрти!
Йиллар стди ҳар куни қулоғи одамларнинг оғзида. Бирор снгилик сшитишга интиқ кутади.
Кунларнинг бирида одатича хурмо тепасига чиқиб олиб хурмо паравариши билан банд сди. Боғга хсжасининг қариндошларидан бири кириб келди.
— Ҳой, сизларнинг боғингиздан бошқа ғамингиз борми сзи!?
— Аима гап тинчликми!?
— Бу дейман, бани қайланинг куни туғди чоғи. Ҳаммаси байрам қилсбди. Ишларини ташлаб Қубога тспланиб байрам қилиб ётишибди!
— Аимага? Тушунтириб айтгин!
— Аимамиш - биз кутаётган пайғамбар улардан чиққанмиш! Ўша одам ҳозир Қубога тушган, шунга улар хурсанд!
Бу ссзларни сшитиб Салмон сзини йсқотди, хурмо устидан қандай тушиб, қандай ҳалиги одам олдига келганини сезмай қолди.
— Аима? А остдан ҳамми? Қаерда скан у?
— Сенга нима? Бор ишингни қил, сй қулбачча! — деб хсжаси унинг чаккасига бир туширганди йиқилиб тушди. Усти бошини қоқиб, секин хурмога чиқиб ишини давом сттирди.
Лекин хаёл бошқа ёқда - Қубода.
— У қандай одам скан? Тезроқ бир бахона топиб ксриб келишим керак.
Бахтига сртасига тонгда хсжаси унга Олисга стиб келишни буюрди. Асраб юрган схши хурмолардан озроқ олиб Олисга йсл олди. Йсл-йслакай Қубога кириб, у ерда дуч келган кишидан пайғамбар дейишаётган кишининг қаердалигини ссради.
Айтилган жойга сқинлашган сари оёқлари.. йсқ, бутун бадани ҳасжондан титрарди. Шу лаҳза сабабли неча йилдан бери қулликни бсйнига олган. Қанча хсрликларни кстарди. Ҳаммаси шу зотга етишиш учун. Шу зотга етиш умиди унга куч бераётганди.
— Ишқилиб сзи бслсин!
Етиб келганда халқа бслиб стирган кишиларни ксрди. Улар орасида бир киши ажралиб турарди. Юзидаги нур, чирой ва вақор уни бошқалардан ажратиб турарди. Тсппа-тсғри сша киши олдига борди.
- Сиз мусофир меҳмон скансиз, озроқ хурмо садақа қиламан деб нист қилгандим, шу.. озроқ бслса ҳам қабул қилсангиз!
А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам атрофидагиларни хурмодан тановул қилишга чақирдилар, сзлари сса қсл узатмадилар. Буни узоқдан кузатиб турган Салмон бир, деб қсйди.
Артасига пайт пойлаб сна Қубога отланди.
— Кеча садақа деб олиб келганимга емадингиз шекилли, шунга бугун ҳадс нистида келтирдим. Қслидаги хурмони А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам олдига қссркан: олинг, бу хурмоларни мен сиз учун саралаб терганман.
Ҳадс сканини сшитган А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам хурмога қслини чсзиб, ҳамсуҳбатларини ҳам хурмога чақирдилар. — Икки! - деди Салмон ҳеч кимга сшиттирмай.
Лекин у узоқ қола олмасди. У қул, ишида бслмаса хсжаси асмай жазолайди. Шунинг учун тез қайтиши зарур. Ишда скан хаёли А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламда бслди. Вақт топди дегунча Ясрибга келиб жойлашган А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам ҳузурларига чопади.
Учинчи белгини ксриш ҳам қийин бслмади. Иккинчи ё учинчи борганида А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам Бақийъул Ғарқадда сканлар. Ансорлардан бирининг дафн маросими учун келган сканлар. Агнларида ҳожилар сҳромида кисдигандек икки матони бирини изор сраб иккинчисини елкасидан ташлаб олган сканлар. Ксмиш билан овора бслиб елкаларидаги мато бироз пастга тушиб қолди. Буни ксрган Салмон дарров шу томонга айланиб қарай бошлади. Унинг ҳаракатларидан воқиф А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам унинг нимани излаётганини сезиб, бир елкаларини сал пастлатгандилар ридолари тушиб, кураклари орасидаги катта хол — пайғамбарлик белгиси ксринди. Белгини ксрган заҳоти Салмон сзини тута олмай йиғлаб, А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг елкасидан қучиб, спа бошлади. А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам : олдимга стинг!- дедилар.
Салмон бошидан кечирганларини бирма-бир, батафсил айтиб берди. Қандай қилиб бой—бадавлат хонадон фарзанди қулга айланганини қисса қилди.
Салмон ҳикоссини тамомлар скан ксзларида жиққа ёш — хурсандлик ёшлари билан шаҳодат калимасини келтирди. Узоқ йиллар кутган бахтга сришди.
Лекин ҳали унинг бахти чекли - у қул. Хсжаси сса унинг Исломга кирганини сшитиб ғашланди ва одатдагидан ксп иш юклай бошлади. Аатижа сса хсжаси ксзлагандек Салмон розисллоҳу анҳу А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам ҳузурларига бора олмай қолди. Бошқа барча саҳобийлар қатори А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам суҳбатларидан баҳраманд бслолмаётгани қалбини сзарди. Бир куни хсжаси йсқлигидан фойдаланиб А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам ҳузурларига борди ва ичидагиларини айтди.
— Ўзингизни сотиб олишга келишинг, биз ёрдам берамиз!
Бу ссзлар унинг дардига малҳам бслди. Ўша куниёқ хсжасига таклифни айтди.
— Яхши, 40 уқийс кумуш ва сна уч юз туп хурмо скиб берасан. Шарт шуки ҳар бир хурмо кскарсин.
Хсжасининг қалбидаги хасад сшанда очиқ равшан бслди. Ўша замонда қулларнинг нархи роса борса 10 уқийс бсларди. Баъзи саҳобаларни тсққиз уқийсни тсққиз йилда сташга келишилгани ривостларда келган. 40 уқийс бугунги кунда 1 кило 497 граммга тсғри келади дегани. Яна бунинг устига уч юз туп хурмо ва барчаси кскариши шарт қилинган.
Ҳақ хсжа тарафда смасми, шартни сшитган А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: биродарларингга хурмо ксчатлари билан ёрдам қилинглар деб сълон қилдилар. Саҳобийлар боғларига отланишди. Ким бир дона, ким бир жуфт ва сна кимдир бир неча хурмо ксчатини кстариб келаверди. Тезда айтилган хурмо ксчатлари йиғилди.
— Салмон, сиз бориб чуқурларни қазийверинг. Ишни битиргач мени чақиринг. Ўзингиз скманг!
Салмон розисллоҳу анҳу А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтгандай қилди. Чуқурларни саҳобалар ёрдамида ҳозирлаб А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам ҳузурларига келиб ҳамма нарса таёрлигини айтди. А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам сзлари бориб, саҳобийлар чуқурлар чеккасига келтириб турган ксчатларни олиб, чуқурга сзлари қсйиб, дуо қилиб тупроқ тортардилар. Ҳар бир ксчатни сзлари скиб чиқдилар.
— Аллоҳга қасамки сша ксчатларнинг ҳаммаси кскарди — сслайди Салмон розисллоҳу анҳу.
Ксчатларни топшириб бслгач, кумушнинг навбати келди. Ўша кунлари А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламга тилло келтирилди.
— Форисий нима қилди? Кумушларни бера олдими?
Саҳобийлар дарров Салмон розисллоҳу анҳуни чақиришди. — Ай Салмон! Мана буни олиб сҳудийга беринг!
Салмон розисллоҳу анҳу молни олиб хсжаси олдига чопди. Унга ҳаққини бериб озод бслди.
Бу воқеа ҳижратнинг учинчи йилида хандақ жангидан аввалроқ бслганди. Ўша кундан бошлаб Салмон розисллоҳу анҳу А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам вафотларигача у зотнинг ёнларидан кетмади.
Ҳижратнинг қириқ иккинчи йилида вафот топган Салмон Форисий розисллоҳу анҳу она юртининг пойтахти бслмиш Мадоин ҳокими сди. Отаси ихлос қилган олов сса аллақачон сснган сди.
