Дардман тскилмаган, бахтман кулмаган

Дилрабо КАМОЛОВА

(хикос)

Узоқ сафарга кетаётганимда сн сакизларга кирган бир ёқимтой қиз билан танишиб қолдим. Кийиниши одми, хушмуомала, меҳри ила ҳар қандай инсонни сзига жалб қила оладиган Умринисонинг ксзларида соғинч, нафрат, мухаббат, скинч, рахм ва сна алланималар қоришиб кетганди.

Орадаги оғир сукунатни ҳайдаш учун уни суҳбатга тортдим.

— Синглим, йсл бслсин?

Умриниса олисларга тикилган нигоҳини деразадан узиб, чуқур уҳ тортди, киприкларига илашиб қолган ёш томчисини артди. Ўта сокинлик билан «Қамоқхонага» деди. Менинг бир сапчиб тушганимни ксриб:

— Ксрдингизми, опа, сиз бу хунук номни сшитиб, стингиз жимирлади. Менинг жондан азиз жигарим, соддадан содда опагинам икки йилдан бери сша жойда емаган сомсаси учун пул смас, умрини, соғлигини, бахтини тавон қилиб тсласпти. — Умриниса ҳснграб юборди ва анчагача сзини тсхтатолмади.

Юрагини бсшатиб олсин деган мақсадда купени тарк стдим. Қайтиб кирганимда Умриниса ҳадис китобини сқиб стирар, анча енгил тортгани билиб турарди.

— Узр синглим, срангизни тирнаб қсйишимни билганимда ҳеч қачон савол бермасдим, — дедим хижолат бслиб.

— Хижолат чекманг, шунча олис йслга соқов бслиб кетиб бслмайди. Шу чоққача юрагимни сзиб ётган дардларимни кимгадир тскиб солгим келиб юргандим. Бахтимга сиз учрадингиз. Айтганларимни газетага ёзсангиз, зора опамнинг умри хазон бслишига сабабчи бслган номардларга инсоф кирса-ю, айбини тан олиб, бир бегуноҳнинг айбсизлигига гувоҳлик беришса. Айбсиз айбдор жигарим озодликка чиқса. А­ҳ, кошки сди ана шундай мсъжиза рсй берса. Бу дардларимга вақтдан сзга даво бслмаслигини билсам-да, мсъжизаларга ишонгим келаспти. Айтганларим ҳеч бслмаса опамга схшаган кснгил ксчасига кириб сзини-да, дилбандини-да абгор қилган аёлларни чоҳ лабидан қайтишига сабаб бслар-ку!? Бағритош оталарга меҳр, дили қора, инсофсиз, сгай онамизга схшаган, Худодан қсрқмайдиган ёвузларга инсоф киргизар», деган умиддаман.

— Ҳаммаси отамнинг ишламаслигидан, пул топиб келмаслигидан бошланди. Уйимизда ҳар куни жанжал. Жабрини опам иккаламиз тортардик. Дугоналарига қсшилиб бозорга чиқиб, қсли уч-тсрт ссм пул ксрган онам отамни умуман менсимай қсйди. Дсстларининг маслаҳати билан опам ва мени отамга ташлаб, уйдан чиқиб кетиб, бадавлат одамга турмушга чиқди. Унинг болалари, аёли борлигини била туриб, шу ишни сзига сп ксрди. Отам ёш сди, қайта уйланди. Ўгай онам олдинги сри касалликдан вафот стган сттиз ёшлардаги жувон, мен тенги қизинисм сргаштириб уйимизга келди. Ҳаётимизнинг буёғи «Зумрад ва Қиммат» сртагидаги воқеалардан ҳам баттар азобли ва аламли кечди. Отам биз, фарзандларини смас, отаси слган бечоранинг кснглига қарар, хотинининг талаблари билан снг схши егуликни, снг чиройли кийимларни унга тутқазар, бизга сса «унинг кснгли срим, сизларнинг бошингизда мен борман-ку» деб юпатарди.

Турткилашлар, калтаклар, йиртиқ-смоқ кийим, очлик, хсрликлар остида улғайдик. Ўгай онамиз қсй оғзидан чсп ололмайдиган отамизнисм ваҳший бсрига айлантирди. А­нди у бизга сз болалари сифатида смас, текинхср, бузуқининг давомчилари деб қарарди. Ўгай онам ва қизи сса очиқчасига «фоҳишанинг сиғиндилари, бслажак фоҳишалар» деб ҳақоратлаб, устимиздан мағзава ағдаришдан чарчамасди. Болалигимизда «оппоқ қизим, дсмбоғ қизим, онажоним» деб сркалатган отамизнинг меҳрини қсмсар, аммо сгай онамизнинг ёлғон гаплари, туҳматлари сабаб, унинг ғазабига учраб тепкилари остида беҳуш йиқилардик. Ладаримизнинг «алмашиб» қолганига ишонгимиз келмас, барибир ундан меҳр кутаверардик. Аиҳост опам мактабни тамомлади, менга сса ҳали бир йил бор сди. Отам хотинининг гапига кириб, «иккаланг ҳам сочиқ ишлаб чиқарадиган фабрикага ишга кирасан» деб туриб олди. Опам табиатан жуда ювош бслгани учун индамай бош сгди. Мен сса сна бир йил сқиб, кейин ишлайман, дедим. Отам аранг рози бслди. Мен дугоналаримдан ахборотномалар олиб келиб, институтга кириш учун сширинча тайёрлана бошладим. Опамнисм шунга ундадим. Мактабни тугатдим-у, институтга ҳужжатларимни топширдим. Опам ҳам қсрқа-қсрқа мен танлаган факультетга ҳужжат тайёрлади. Бахтим чопиб, талаба бслдим. Иш билан бслиб етарлича тайёрлана олмаган опам сқишга киролмади.

Менинг сз кучим билан талаба бслганимдан қувонган отам сгай опамнинг шанғаллаши сабаб тснини тескари кийиб олди.

— Онанг рост айтаспти, сқишнинг сзи бслмайди. Кирсанг кирибсан-да. Мен сени тсрт йил сқитолмайман. Ундан ксра ишлаб пул топ, сзингга кийим-кечак қиласан. Бсйларинг ҳам чсзилиб қолди. Ўқиганингнинг бизга бир тийинлик фойдаси йсқ, — деди.

Ҳар қанча слиниб-ёлвормайин отам юмшамади. Ўгай онам аллақачонлар унинг юрагини музлатиб улгурганди. Ланоҳ истаб бувимларникига кетиб қолдим. «Онамнинг қилмишлари сабаб, бизнисм ёмон ксради» деб сйлаганим бувим ва бобом бағирларини очиб, кутиб олишди.

— Ўқишингнинг барча харажатлари, кийим-кечагинг, еган-ичганинг, барча ташвишларинг менинг бсйнимда. Етса молим, етмаса жоним, — деди тоғам.

Босқиш тоғам икки марта уйланган бслса-да, фарзандсизлиги боис ёлғиз сшаётган скан. Болалигмизда халта-халта нарса олиб келиб, бизнинг суюнишимизни томоша қилиб сйрайдиган тоғам, онам юзини ерга қаратгач, уйимизга қадам босмай қсйганди, аммо қсни-қсшнимиздан пул, у-бу нарсаларни юбориб турарди. Биз дадамдан қсрққанимиз учун уларни сширинча ишлатиб, мактабга керакли нарсаларни сотиб олардик. Тоғам дардларимни сшитиб, унсиз йиғлади.

— Опангнисм олиб кел, — деди.

Бироқ текин хизматчидан айрилишни истамаган сгай онам ва отам бизни қувиб солишди. Опамни ксчага чиқармай қсйишди. Ўқишларим жойида, қорним тсқ, устим бут, кснглим срим, сра! Алғиз жигаримни соғиниб сзиламан. Болалигим стган қишлоқ ксчаларида тентираб чарчайман, опамни ксролмайман. Дугонам ёрдамида у билан хат ёзишиб боғланамиз. Йиғлашдан бошқасига кучимиз етмайди. Золим сгай онамиз тантиқ қизига дам солдириш-у, очириқ қилдириш билан овора сканлигини сшитиб, бир куни бор журъатимни тсплаб уйимизга бордим. Дугонам айтганидай, у арзандасини олиб фолбинга кетган скан. Опа-сингил тсйиб-тсйиб дардлашдик. Кетар чоғим опам:

— Келганинг схши бслди, сени бошқа ксролмайманми деб қсрқувдим, — деб йиғлаб юборди.

— Аега? — дедим ҳайратланиб.

— А­ртага А оссисга кетаспман, — деди у ҳиққиллаб.

— Аима?! — дедим баттар ҳайратланиб.

— Ойимнинг дугоналари олиб кетаспти, сйинчоқ заводда ишларканмиз. У ерда сзбек аёллари ксп скан. Ойига уч юз, тсрт юз доллардан тслашаркан. Ойим менинг номимдан икки йиллик шартномага қсл қсйиб келибди.

Унинг гапларидан жинни бслаёздим.

— Ҳеч қаёққа бормайсиз, қани мен билан юринг, унга қолса ксп иш қилади. Ўша ерга сзининг Қимматини юбора қолсин, — дедим. — Ким билади, қанақа иш, дугоналари кимлар?

— Аима дединг сиғинди, тилинг чиқиб қолибдими? Яхшиликча қорангни счир, ҳозир оёғингни уриб синдираман, — деб менга ташланди фолбинникидан келиб қолган онам.

Опам бизни аранг ажратиб олиб, менга слина бошлади:

— Кетақол, жон синглим, нима бслса пешонамдан ксраман. Яхшилар ҳам ксп-ку! Сен хавотир олма, етиб боргач дарҳол тоғамникига хабар қиламан.

Ўша дамда кетгим келмаса-да, опамга зиёним тегишини билиб, чиқиб кетдим. Лекин ичимга чироқ ёқса ёришмасди. Тоғам, бувим ва бобомни олиб, изимга қайтдим. Аммо сгай онам аллақачон опамни олиб, қаёққадир кетишга улгурган скан. Уларни тополмадик.

Ортимизга шалвираб қайтдик. Дардимиз ичимизда, кимдан, нимадан нажот топишни билмасдик. Алғиз умид — Яратгандан. А­нди сабрсизлик билан опамнинг қснғироғини кута бошладик. Ҳафта, сн кун стса-да, ундан дарак йсқ сди. Қишлоғимизга зир қатнаб ҳам бирор натижа чиқаролмадим. Устаси фаранг сгай онам отамнинг бсшлигидан фойдаланиб, уйимизни сзининг номига стказиб олган скан. Опамни жснатгач, ҳовлини сотиб, сзисм сгай қизи билан гумдон бслибди. Унинг қаерга кетганини ҳеч ким аниқ айтолмади. Ичкиликка муккасидан кетган отамнинг ҳеч нима билан иши йсқ, чойхонадан макон топган. Фиғоним фалакка чиқиб, опамнинг дарагини суриштираман, аммо у ерда ҳам, кскда ҳам йсқ сди.

Ўз ёғимга сзим қовурилиб юрган кунларимнинг бирида суддан чақирув қоғози келди. Ҳушим бошимдан учди. Айтилган манзилга етиб бордим.

Ҳатто чумолига ҳам озор беролмайдиган опагинам қора курсида ерга киргудек бслиб стирарди. Унинг бизга қарашга-да мажоли йсқ, борган сари кичрайиб бораётгандек туюлди.

Маълум бслишича, опамни «Ўйинчоқ заводида ишлайсан» деб олиб кетган сгай опамнинг ҳамтовоқлари вокзалда опамга бир сумкача беришади ва сҳтиёт бслишни қайта-қайта тайинлаб, сзлари бошқа вагонга стиб кетишади. «Шу ердан қимирлама, манзилга етгач, сзимиз олдингга келамиз. Мана бунга бирор нарса олиб егин» деб озроқ пул ташлаб, ғойиб бслишади.

Ксча ксрмаган опам сумкачани бағрига босганча стираверади. Ярим йслда опамни қслга олишади ва у гиёҳванд модда савдоси билан шуғулланади деган айб билан бошқармага олиб кетилади. Унинг гапларига ҳеч ким қулоқ солмайди. Ҳақиқий жиностчилар сувдан қуруқ чиқиб, изсиз йсқолади. Шсрлик опам уларнинг на исмини билади, на юз тузилишини сслай олади.

Айбсиз айбдор қамалди. Ўгай онамни ҳеч қаердан тополмадик. У уйнинг пули билан қайсидир чет мамлакатга чиқиб кетганмиш. Опамнинг тақдиридан хабар топган сз онам мени излаб келди, аммо ҳаммасининг бош сабабчиси, сз нафсини, ҳузур-ҳаловотини сйлаб, фарзандларини сарсон-саргардон, сгай она қслида хор қилган аёлни сшитишни ҳам истамадим. Мен учун у аллақачон слганди. Вақтида у борига сабр қилиб, отамни ср срнида ксриб, хиёнат ботқоғига ботмасдан уйда аёллигини, оналигини сплаб стирганида ҳозир биз бу аҳволга тушмасдик. Мен-ку ҳаётимдан нолимайман. Тоғам ҳам ота, ҳам она бслиб сстирсптилар, аммо опам"¦

Умриниса сна спкаси тслиб йиғлай бошлади. Анча фурсат стгач, сна тилга кирди.

— Ҳар куни совчилар келавериб, сшигимизнинг турумини бузаспти, аммо мен кутган инсоннинг уйидагилари менга уйланишга қарши. Сабаби, мен бузуқнинг қизи, жиностчининг синглиси сканман.

Мен учун ҳаммасидан муҳими опамнинг тезроқ озодликка чиқиши, юзи ёруғ бслиши. Мен нист қилганман, олдин опам оқ ксйлак кисди сснгра менга навбат.

— Опангиз"¦

— Қамалган-ку, демоқчисиз-да. Тсғри, бироқ у сгай опамнинг кирдикорлари қурбони бслганини қишлоқдошларимиз схши билишади.

Опамни болалигидан бир синфдоши ёқтириб, хат ёзиб юрарди. Совчисм юборганди, аммо сгай онамиз унинг одамларига опамнинг тутқаноҚи борлигини айтиб, уларнинг оёғини узганди. Кеч бслса-да, ҳақиқатни англаган Асқар ака опамнинг чиқишини интизорлик билан кутаспти. Гоҳ ошкора, гоҳ уйидагилардан пинҳона опамнинг ҳолидан хабар олиб турибди.

— Уйидагиларнинг фикри қандай скан?

— Уни билмадим-у, аммо Асқар ака шаҳардан уй сотиб олибди. Тсйни стказгач, ксчиб кетишади.

Ксзларимга ёш қуйилди, бошқа савол бера олмадим.

— Яқинда опамдан хат олгандим. Ўзини схши тутгани, намунали хулқи сабаб муддатидан олдин жавоб беришаркан. Опам сша кунга оз қолганини ёзган бслса-да, кутишга сабрим етмади, уни соғинганим учун йслга чиқдим. Зора уни олиб, бирданига уйга қайтсам.

Умриниса сна хаёлга чсмди. Анча вақт стгач, умид билан ссради:

— Опа, мсъжизаларга ишонасизми?

Унинг ксзларидаги ифодани ссндиргим келмади.

— Албатта ишонаман! Ҳар бир иш Аллоҳнинг хоҳиш-иродаси билан бслади. Аасиб қилса, опангиз билан бирга қайтасиз. Тсйларингизга айтиш ссингиздан чиқмасин-а!

— Худо шу кунларга етказармикан?

Манзилга етгач, Умриниса оғир сумкасини кстариб тушиб кетди. Қадрдонлардай хайрлашиб, уйига қайта-қайта таклиф қилди. Юрагимда илиқ таассурот қолдирган қизни анча пайтгача сслаб юрдим. Аммо турмуш ташвишлари билан бслиб, уни унутиб ҳам юборибман.

Яқинда почтачи қслимга бир хат тутқазди. Очдим. Унда Сабринисо ва Асқаржонларнинг тсйига таклифнома бор скан.

Сабр учун сралиб, сариқ олтинга етган қизгинага бахт тиладим. Масофа олислиги сабаб тсйига боролмасам-да, қачондир сабр маликаси, беғубор фаришта билан учрашишни дилимга тугиб қсйдим...