СЎХ ТУМААИ — Фарғона вилостидаги туман. 1942 й. июлда ташкил стилган. 1959 й. 7 мартда А иштон туманига қсшиб юборилди. 1990 й. 27 фев.да қайтадан тузилган. Қирғизистон билан чегарадош. Майд. 0,22 минг км2. Ахолией 51569 киши (2003). Туманда 4 қишлоқ фуқаролари йиғини (Охунбобоев, А авон, Ссх, Хушёр) бор. Маркази — А авон қишлоғи.
Табиати. Туман ҳудуди Фарғона вилости жан.да, Ссх дарёси водийсида жойлашган. Фойдали казилмалардан нефть, газ, шағал бор. Иклими кескин континентал. Янв.нинг сртача т-раси — 6,7°, снг паст тра —27°, июлнинг сртача т-раси 23,6°, снг юқори тра 42°. Йиллик ёғин 180 мм. Тупроклари бсз тупроқ ва стлоқи тупроқлардан иборат. Аввойи ҳайвонлардан тулки, паррандалардан каклик, бедана, зоғча, қарға, тсрғай, сассиқпопишак, қалдирғоч; кемирувчилардан каламуш ва б. учрайди. Сувларда ҳар хил баликдар бор.
Аҳолиси, асосан, сзбек ва тожиклар, шунингдек, қирғиз, татар, рус ва б. миллат вакиллари ҳам сшайди. Аҳолининг сртача зичлиги 1 км2га 255 киши. Ағолининг барчаси қишлоқда сшайди.
Xсжалиги. Туман асосан қишлоқ хсжалиги. га ихтисослашган. Кичикрок, корхоналар жумладан, 50 хусусий корхона ҳамда ширкат, деҳқонфермер хсжаликлари фаолист курсатади. Қ.х.да фойдаланиладиган ерларга дон, сабзавот, уруғлик картошка, ем-хашак скинлари скилади. Боғдорчилик ривожланган.
Туман жамоа ва хусусий хсжаликларида қорамол, қсй ва счки, парранда боқилади. Туманда 27 умумий таълим мактаби, 1 касбҳунар коллежи, 3 лияей, деҳқон бозори, маданист саройи, марказий стадион, марказий касалхона бор. Туман ҳудудида дам олиш ва хушманзара жойлар мавжуд. Туман марказида Ст. телестудисси фаолист ксрсатади. С.т. Ўзбекистоннинг қад. тарихий масканларидан ҳисобланади. Сух ҳавзасида жойлашган Селунгур ғорилан палеолит даврига мансуб ашёлар топилган. С.т. Сух—Ҳайдаркон қад. кончилик ҳудудини ҳам ташкил қилади. 11-а.дан Буюк ипак йулининг жан. тармоғи С.т.дан утган
1890й.ларда Сух қишлоғи ҳудудидан илон шакли бурттириб туширилган тош тумор топилган. Унинг устки қисмида равоқсимон ушлагич бор, қуйи қисми тсртбурчакли қути шаклида. Археологларнинг аниклашича, бу тумор мил. ав. 3минг йиллик охири — 2минг йиллик бошларига мансуб. Шунингдек, Заҳириддин Муҳаммад Бобур Ҳиндистон сари юришидан аввал бир йил Сухда турганлиги тсғрисида маълумотлар бор. С.т.да «Садои Сух» газетаси чикарилади.
«Ўзбекистон Миллий Аняиклопедисси»дан