551-YIL — Bumin "œxoqon" deb e`lon qilinib, O`rta Osiyoda yangi saltanat — "œTurk xoqonligi"ga asos solinishi. Oltoy xoqonlikning markazi qilib belgilanadi.

555-YIL — turklar Sharqiy Turkistonning hamda Sirdaryo va Orol dengizi bo‘ylarigacha cho‘zilgan keng dashtliklarni egallashi.

558-YIL — turklar Yoyiq (Ural) va Itil (Volga) bo‘ylarini zabt etib, g‘arbdagi va shimoliy Kavkazning bepoyon yerlarini egallab olgan avarlar bilan to‘qnashadilar.

563-YIL — Eron askarlarining Balxga hujumi ko‘magida turklar Eftallar davlati yerlariga bostirib kiradilar. Parak (Chirchiq) vodiysi va uning markazi Choch shahri ishg‘ol qilinadi. Turklar Sirdaryodan o‘tib, Zarafshon vodiysiga kirib boradilar. Samarqand, Kesh va Naxshabni egallab, Buxoroga yaqinlashadilar. Buxoro yaqinida eftaliylar qo‘shini turklardan yengiladi. Janubda Eron sosoniylaridan, shimolda esa Turk xoqonligidan qaqshatqich zarbaga uchragan Eftaliylar davlati tamomila barbod bo‘ladi. Natijada mag‘lub davlatning merosi o‘zaro bo‘linib, Amudaryoning janubiy qirgo‘qlarigacha bo‘lgan viloyatlar Eron, uning shimoliy sohillari bo‘ylab Kaspiy dengizigacha cho‘zilgan yerlar Turk xoqonligi tasarrufiga o‘tadi.

563-YIL — Vizantiyaning avarlarga homiyligining to‘xtashishga imperatorni ko‘ndirish maqsadida nushubi qabilasining boshlig‘i Eskil boshchiligida Turk xoqonligi elchilari Konstantinopol shahriga yetib keladilar.

563-567-YILLAR — janubdan Eron sosoniylaridan, shimoldan esa Turk xoqonligidan zarbaga uchragan Eftaliylar davlati bir asrdan oshiqroq hukmronlikdan so‘ng, tamomila barbod bo‘ladi.

568-569-YILLAR — Turklar Konstantinopolga Yustin II saroyiga o‘z elchilarini yuboradi. Vizantiya va Turk xoqonligi o‘rtasida Eronga qarshi harbiy ittifoq tuziladi. Vizantiya elchisini xoqon Tangritog‘ (Tyanshan)ning Oltin tog‘i etagidagi O‘rdugohida qabul qiladi.

575-576 YILLAR — turklar Qrim yarim oroligacha kirib boradilar. Sosoniylar Toxariston va Chag‘aniyonni eftaliylardan tortib oladilar.

585-586-YILLAR — Buxoroda xoqon xonadoniga mansub Abruy boshchiligida qo‘zg‘olon ko‘tarildi. Qo‘zg‘olon natijasida Abruydan jabrlangan mulkdor dehqonlar va boy savdogarlar Buxoro viloyatini tark etib, Turkiston va Taroz atrofiga kelib o‘rnashadilar. Ular turk xoqoniga murojaat etib, qo‘zg‘olonchilarga qarshi kurashda yordam berishni so‘raganlar. Turk xoqoni qoracho‘rin o‘g‘li Sheri Kishvar (El Arslon) boshliq qo‘shin yuboradi. Abruy o‘ldirilib, qo‘zg‘olon bostiriladi. Kadivar va xizmatkorlar o‘z xo‘jayinlari — dehqonlarga qaytariladi.

618-630-YILLAR — G‘arbiy Turk xoqonligida To‘nyabg‘u hukmronligi davrida boshqaruv tartiblari isloh qilinadi. O‘troq viloyat hokimlarini xoqonlik ma’muriyati bilan bevosita bog‘lash va ularni ustidan nazoratni kuchaytirish maqsadida mahalliy hukmdorlarga xoqonlikning "œyabg‘u’ unvoni berilishi natijasida ular xoqonning noibiga aylanadilar. O‘rta Osiyo, Sharqiy Turkiston va Toxaristonning mustaqil hokimliklari ustidan siyosiy nazorat kuchaytirilib, ular huzuriga xoqonlikning vakillari — "œtudun"lar yuboriladi.

627-YIL — Buxoro, Samarqand, Ishtixon va Ustrushonadan birlashgan juda katta savdo karvoni Xitoyga yetib boradi.

685-686-YILLAR — Qashshoqlik, jabr-zulm va dehqonchilik asoratiga qarshi Buxoroda Abruy boshchiligida qo‘zg‘olon natijasida jabrlangan mulkdor dehqonlar va boy savdogarlar Buxoro viloyatini tark etib Turkiston va Taroz atrofiga borib o‘rnashadilar. Qochib borganlar qo‘zg‘olonchilarga qarshi kurashda yordam berishni so‘rab Turk xoqoniga murojaat qiladilar . Turk xoqoni Qoracho‘rin Turk o‘g‘li Sheri Kishvar boshliq qo‘shin yuboradi. Abruy o‘ldirilib, qo‘zg‘olon bostiriladi.

705-732-yILLAR — Ummaviylarga tegishli 12 kumush tangani Yunusobod Oqtepasidan topilishi.

718-YIL — Sug‘diylar hadya tariqasida yuborgan dubulg‘asidan nusxa olib, Xitoy qurolsozlari o‘z qo‘shinlarini dubulg‘alar bilan ta’minlaganlar.

1932-yIL — Mug‘ tog‘idan nodir hujjatlar majmuasi topildi. Bu hujjatlardan 74 tasi sug‘dcha, 2 tasi xitoycha, 2 tasi arabcha va bittasi turkiy tilda bo‘lib, fan uchun beqiyos ahamiyat kasb etdi.

1953-1955-YILLAR — arxeolog L.Albaum tomonidan Bolaliktepa yodgorligi o‘rganilishi.

III ASR O‘RTALARI — Xorazm davlatining poytaxti dastlab hozirgi Qoraqalpog‘istonning Ellikqal’a tumanida joylashgan qadimgi Tuproqqal’a shahar xarobasining o‘rnida bo‘lgn.

IV ASR — Xorazmshox Afrig‘ tomonidan qurilgan Al-Fir qal’asini ta’riflar ekan, Beruniy uning "œ"¦uchta devori paxsadan va xom g‘ishtdan urilgan; bularning biri ikkinchisi ichiga joylashgan; har birining balandligi boshqasinikiga qaraganda oshib boradi, ammo shohlar qasri hammasidan ham balanddir" — deb yozadi.

IV ASR O‘RTALARI — Yettisuv va Sharqiy Turkistondan Grumbat podshohi boshchiligida ko‘chmanchi chorvador xiyon nomli qabilalarning hujum boshlashi.

IV ASRNING 70-YILLARI — O‘rta Osiyo (Sirdaryo bo‘ylaridan to Amudaryo havzasigacha)da xiyoniylar hukmronligi o‘rnatilib, bu davlatni 120 yildan oshiqroq hukmronlik qilishi.

IV ASRNING IKKINCHI YARMI — V ASR — Mamlakatning ichki va tashqi hayotida sodir bo‘lgan keskinlik ayniqsa binokorlikka kuchli ta’sir ko‘rsatdi. Samarqand, Buxoro, Naqshab va Toshkent kabi dehqonchilik vohalarida baland tagkursi ustiga bino qilingan ko‘plab istehkomli qasrlar va mulkdor dehqonlar qo‘rg‘onlari qad ko‘tardi.

MILODNING I MINGYILLIK O‘RTALARI — Qadimgi Turon aholisining ijtimoiy va iqtisodiy hayotida sodir bo‘lgan keskin o‘zgarish mamlakatning mayda davlatlarga bo‘linib ketishiga sabab bo‘ldi.

V ASR — "œEftal" degan nom ilk bor "œxetal" shaklida arman manbalarida uchraydi. Bu nom aslida "œEftalon" deb yuritiladigan qabila nomidan olingan.

V ASR — Choch Eftallar davlatiga bo‘ysudirilgan.

V ASR — O‘rta Osiyolik shishasozlar xitoylik hunarmandlarga rangli shisha va shisha buyumlarni yasashni o‘rgatishlari. O‘rta Osiyo shishasi rangdorligi, yarqiroqligi va tiniqligi jihatidan Vizantiya shishasidan ustun turishi, Xitoy imperatorlari o‘z saroylarini bezashda O‘rta Osiyodan keltirilgan rangli shishadan foydalanishlari.

V ASRNING 30-50-YILLARI — kidariylar bilan sosoniylar o‘rtasida ziddiyat tobora kuchayib, ular bir-biriga dushman bo‘lib qolgan.

V ASRNING 50-YILLARI — Eftallar davlatining nihoyatda kuchayishi.

V ASR O‘RTALARI — ekin yerlarining ma’lum bir qismi mulkdor dehqonlar va majusiy ruhoniy-kohinlarning qo‘l ostidagi mulklardan iborat bo‘lsa ham, ammo ziroatkor vohalardagi obikor yerlarning asosiy qismi qishloq jamoalarining qaramog‘ida edi. Ziroatchi jamoalarning oddiy mehnatkash a’zolari "œkashovarz", ya’ni yerni haydovchi — yerni omoch bilan ag‘daruvchi-"œqo‘shchi" deb yuritilardi. Dehqonchilik mahsulotlarining deyarli asosiy qismi qo‘shchi-kashovarzlar mashaqqatli mehnati bilan yetishtirilar edi.

V ASR O‘RTALARI — O‘rta Osiyoga bostirib kelgan Eftallar yozma manbalarda eftal, xaftal, xaytal degan nomlar bilan tilga olinadi.

V ASRNING 60-YILLARI — Kidariylar sosoniylarning asosiy dushmani bo‘lib qolishi, Marv vohasidagi jangda sosoniylar shohining qo‘li baland kelib, Kidariylar va Sosoniylar davlatlari o‘rtasida Talikon yaqinida chegara belgilanishi.

V ASR OXIRI — binokorlikda an’anaviy xom g‘isht va paxsa bilan bir qatorda pishiq g‘isht ham ishlatila boshlandi. Pishiq g‘ishtdan saroy va ibodatxonalarning sahnini to‘shashda foydalanilgan.