Boborahim so’ylagali og’iz juftladi. Lekin pirga shogirdlar oldida tush aytib o’tirish bolalikday tuyulishini angladi.
— Majnun xayoli meni ta’qib etayotir, pirim, — deya oldi u.
O’sha yili Savr oyi u katta karvon bilan Qo’qon, Andijon, O’sh, Saritosh orqali Ulug’chot dovonidan o’tib Qashqarga keldi. Muzli tog’larning buyuk haybatini ko’rdi. Boborahim qo’rquv hissi nimaligini bilmasdi. G’oyatda chayir, kuchli yigit bo’la boshlagan edi. Ulug’chot-ga ne mashaqqat bilan ko’tarilganlarida Boborahim bu aql bovar qilmas haybat o’trusida birdan o’zini ovozi butun turkiy ellarni tutgan sarbaland shoir deb tasavvur qildi.

Mana, ikkinchi yilga qarab tortdi uning Qashqar tahsili. Pir goh hud, goh behud. Zamonning o’tkinchi ishlariga ko’p bosh qo’shadir. Muridlarni hali yosh deb yilqiga jo’natadir. Lekin nazari o’tkir. Uning ko’zidan hech narsa qochib qutulmaydi. Boborahimga ko’p iltifotlar qiladir. Uning abyotlarin savol-javob kezlari atay o’qittirib, mung ila quloq osadir.
— Bo’tam, abyotlaringni sho’x va munglig’ yozasan. Bitiklaringda Xudoning to’g’ri yo’lini kidirasan. Faqat ko’rqamenki, isyonlaringda ifrot jo’shqinlik bor. Andin o’zingni bark tutgil.
Bir kez Xojam iltifot aylab, Boborahim bir tur yangi bitgan g’azallaridan o’qiganda, unga yangi chakmon to’n, bir xachir va bir g’oyatda nafis yasalgan tanbur tortiq qildi.
— Haqiqat mayidan doim mastu mustag’riq bo’lib yurgaysan. Abyotingni emdi Mashrab ismi birlan bitgil, — deb oq fotiha bergan va barcha muridu ulamolar bunga omin degan edilar.

O’shandan beri Boborahim tahsildan ozod chog’lari Qashqarning mashhur sozandalariga qo’shilib maqom yo’llarini o’rgandi. Ajabki, u maqomlarni juda tez o’zlashtirib oldi. Maqom kuylarini qancha sevib chalsa, dilida g’azallar shuncha jo’shib, lazzatli titroqlar ichida quyulib kelardi. U oz vaqt ichida nay va ud chalishni ham xo’b o’rganib oldi. Sozandalar uning ko’p g’azallari, muxammaslari, mustazodlarini maqom kuylariga solib ayta boshladilar. Bu otashin g’azallar sho’x-shan Qashqar elida va undan o’tib butun Farg’onayu Shoshda shuhrat tutdi.
Boborahim qizil olma tagida tanburni olma shoxiga ilib qo’ygancha uzoq xayolga tolib o’tirdi.

So’ng olmalarni to’kib yubormaslik uchun shoxlarga avaylab oyoq qo’yib, daraxt tepasiga ko’tarildi. Eng yuqori ayri shoxga o’rnashib, tepadagi baayni loladay qizarib pishgan naqsh olmalarni savatga tera boshladi. Birpasda savat qizil olmalarga to’ldi. Daraxt ustida olmaning hidi yanada o’tkirroq, yanada muattarroq edi. U pastga tushmoqchi bo’lib turgan edi, shu tob yaqin o’rtada jiydazor va terakzor tomondan bulbulning jarangdor chaxchaxlagan ovozi eshitildi. Boborahim o’zicha maqomlarni bulbul yaratgan, odamga ularni chalishni bulbul o’rgatgan deb yurardi. Bog’ning jimjitligida bulbulning xonishi shu qadar teran yangrar ediki, go’yo olamda shu jigarso’xta kuydan o’zga g’am, o’zga shodlik, o’zga o’yin yo’qday edi. Boborahim ko’zlarini yumdi va asta oyog’i turgan ayri shoxga o’tirdi. Shoxlar orasiga yaxshilab o’rnashgach, u ko’zini chirt yumgan ko’yi o’zini sayrayotgan bulbul o’rnida tasavvur qila boshladi. Boborahim o’zini o’zi sevgan narsalar ichida yoki o’zini ularning o’rniga qo’yib tasavvur qilish va xayolida tasavvurining suvratlarini chizishni juda yoqtirardi. U shu tobda dilini bulbulga ko’chirdiyu, shu bilan bor dunyoni unutdi. Bilmaydi shu alfozda daraxt tepasida qancha o’tirdi. Bir zamon oyog’i ostida olma tagida nedir tingir-tingir qilayotganini va bu tovush borgan sayin bulbul sayrog’ini bosib ketayotganligini his qildi. Boborahim hushi o’ziga kelib pastga qaradi. Pastda qizil ro’mol o’ragan, qizil nimcha va qizil ko’ylak kiygan o’n besh yoshlardagi bir qiz uning tanburini shoxdan olib havas bilan ohista chertardi. Boborahim sharpa berdi. Qiz uning sharpasini darhol sezdi. Boshini ko’tarib shoxlar oralab daraxt tepasiga qaradi. Uning katta-katta qora qiyiq ko’zlarida allanima yilt etib ketdi.

— Mullaka, bizning savatimizni ham qizil olmangizga to’ldirib bermaysizmi? Oyimlar olma tilashyaptu.
— Hozir, hozir, bosh ustiga, — dedi Boborahim va o’ng qo’lini qoshi ustiga qo’ydi. So’ng olma shoxlarini larzon qilmaslik uchun ohista pastga tushdi. Qo’lidagi olma to’la savatni yerga qo’ydi va qizning rangin cho’plardan chiroyli yasalgan savatini olib yana olma ustiga ko’tarildi. Savatni bir zumda sara olmalarga to’ldirdi.
— Bu tanbur siznikimi, mullaka? Tanburingiz chiroyli ekan. Qiz yigitning javobini kutmay savatni qo’liga oldi va asta ariq bo’ylab yura boshladi. Savatni eshikkacha eltib beray, qiynaladi, — deb o’yladi Boborahim va qanchalik qisinmasin, qiz ortidan yurib savatni uning qo’lidan oldi. Qiz ortiqcha e’tiroz bildirib o’tirmadi.
— Mullaka, sizni Namangandan kelgan deyishadi, to’g’rimi? — u yana savoliga javob kutib o’tirmay so’zlay boshladi: — Men esa O’shdan kelganman. Otam meni pirimga nazir qilgan. Ikki yildan oshdi bu dargohga kelganimga... Sizni qirda lola saylida ko’rganman. Ko’p g’azal aytishgan edingiz.

Boborahim qizlar bilan sira gaplashib o’rganmagan. Lekin pirining cho’ri va kanizaklari bemalol, erkin yurishadi. Ularni har kuni yumush yuzasidan ko’radi. Lekin bu shu qadar odamga yoqadigan savollar beradigan shirin til qizni birinchi ko’rishi.
— Mullaka, nega sizni devona deb chaqirishadi? Hecham devonaga o’xshamaysiz-ku?
Boborahimning javobini kutib o’tirmay o’zi javob beradi:
— Devonalar yaxshimi? Devona emaslarmi? Yana o’zi javob beradi:
— Menga qolsa, devonalar yaxshi.
Ular kunjakdagi ahli ayol istiqomat qiladigan hashamatli imoratlar qator-qator joylashgan chiroyli hovliga qarata ochilgan bog’ eshikka yetib keldilar. Boborahim savatni qizning qo’liga tutqazdi. Shunda qo’li olovga noxos tegib ketganday jazilladi va darhol qo’lini tortib oldi. Va shitob bilan bog’ ichkarisiga kirib ketdi.
Boborahim dosh berolmadi.

Boya olma tepasida turib qizning yuzini ko’rganda, uning ikki yonog’i benihoya nafis yasalgan ko’zacha kabi o’ta nozik chiziqcha hosil qilganini ko’rgan va yuragi nogahon titrab ketgandi. Hozir, mana savatni uning qo’liga tutqazayotib yana nogoh uning chehrasiga ko’z qirini bir zum tashladi va bu oq-sariqqa moyil qirg’izcharoq chehra dunyodagi barcha eng nafis ko’zachalardan ham go’zalroq va otashinroq ekanligini ko’rdi. «Sadbarg... sariq sadbarg...» — xayolidan o’tkazdi u. Zumda onasini esladi va ko’z o’ngiga keltirdi. U qizni shu zahoti, shu tobda yana ko’rgisi keldi. Uning lolaruh yuziga to’yib-to’yib qaragisi keldi. «Onamning isi kelayotir, — deb o’yladi u. — Onamning isi kelayotir... O’zing kechir, rabbimo».
U go’zal narsalarni ko’rsa, titrab dunyoga sig’may ketardi.
Boborahim yana o’zining hech qayerga sig’may borayotganini his qildi. Bu tarovatli olmazor, bu qushlar xonishi, bu Kubro, G’azzoliy va Attor haqidagi savol-javoblar — hamma-hammasi hech narsaga keraksiz, arzimas aql o’yinlari bo’lib, injiqlik, soxtakorlik bo’lib tuyuldi unga.

Ertaga u pirning ko’ziga qarolmaydi. Nigohiga dosh berolmaydi. Ertaga u pirga bog’lanib o’tirolmaydi.
Yo’q-yo’q, ketmoq kerak. U yo’llarga g’azallar aytadi. Tunlar oq teraklarning ustiga chiqib to’lgan oyga qarab hech to’xtamay baytlar o’qiydi. Dunyoning barcha baytlarini oyga aytadi. Vayronalarga aytadi u g’azal-larini, vayronalarda «xiyp-xiyp» deb ulayotgan chug’zlar bilan baravar masnaviylar o’qiydi. U o’zi kabi dardmandlar va jigar-bag’ri kuyganlarni axtaradi. Ular bilan dunyo bog’ining yo’llarini kezadi. Uni bekor devona demaydilar. U yo’llarning devonasi. Yo’llarga, samolarga tinmay o’qilaturg’on masnaviylar — mungliq baytlar devonasi.
Boborahim shu kuni va yana bir necha kun o’zidan-o’zi «Ko’rdim yuzungni...» deb to’xtovsiz takrorlab yurdi. So’ng birdan qizilga burkangan va uning oldida birpas qizil kapalakday parvoz qilib borgan, havoyi, erkin qizning: «Devonamisiz?» — deb so’raganini esladi. «Ha, devonaman, devonaman, devonaman», deb qaytaraverdi. «Sen axir devonalarni yaxshi ko’rasan-ku...» So’ng tunda tanbur mashq qilib o’tirib, birdan so’zlar o’z-o’zidan quyulib keldi:

— Ko’rdum yuzungni devona bo’ldum...

Shu kecha Boborahim yana Majnunni tush ko’rdi. Majnunning yuzi ikki ko’zachaga o’xshardi. U ko’zalarga Majnun ko’zlaridan yosh quyulib oqar, ko’zachalar to’lib-toshib tinimsiz Majnun ko’ksiga shovullab oqardi. Majnun baland qir ustida o’tirar, uning orqasida xuddi Boborahimnikiga o’xshash yilqichilarning ko’k o’tovi qurilgan edi. Majnun o’tovga qaramas, oyog’idan ming teshik bo’lib ketgan chorig’ini yechib hadeb yerga urib qoqar-di. Choriq ichidan hech narsa tushmasdi. Lekin Majnun yirtiq choriq ichiga go’yo sahrolarning qumlari to’lganday uni to’xtovsiz yerga urib qoqardi. Yirtiq chorig’ini yerga urib qoqayotgan Majnun Boborahimning xayoliga qattiq o’rnashib qoldi. Keyin Boborahim yana bir tush ko’rdi. Unda Majnun o’sha yirtiq chorig’ini Boborahim-ga berdi. Boborahim shu zahoti uni cho’llarda yorilib ketgan oyog’iga kiyib oldi.
Necha zamonlar o’tib Boborahim bu choriqni Balxda dor tagida cho’nqayib yerga qoqib o’tirdi. Choriq endi ilma-teshik bo’lib ketgan, lekin hali kiysa bo’lardi...

Tamom.