211. Anas ibn Molikdan, Alloh undan rozi bo‘lsin, rivoyat qilindi: Payg‘ambar (s.a.v.) aytdilar: "œTo‘rt narsa ro‘zani ochadi, tahoratni ketkazadi va amalni buzadi. Birinchi, g‘iybat, ikkinchi, chaqimchilik, uchinchi, yolg‘onchilik, to‘rtinchi, halol bo‘lmagan xotinga qarashlik. Bular xuddi daraxt ildizini suv bilan sug‘organdek, yomonlik ildizlarini sug‘oradi va aroq ichishlik xatolarni ko‘paytiradi".

Ka’b-ul Ahbor aytadi: "œPayg‘ambarlarning kitoblarida o‘qidim. Kim g‘iybatdan tavba qilib o‘lsa, u jannatga kiruvchilarning oxiri bo‘ladi. Kim u g‘iybatni davom ettirib o‘lsa, u do‘zaxga kiruvchilarning birinchisi bo‘ladi".

Iso ibn Maryam alayhissalomdan zikr qilindi: U kishi do‘stlariga dedilarki: "œAgar uxlab yotgan kishining ustiga kelib qolsangizlar, shamol uning biror avratini ochsa, sizlar uning ustini yopib qo‘yasizlarmi?" Ular: "œHa" deyishdi. Iso alayhissalom: "œBalki sizlar qolganini ham ocharsizlar", dedilar. Do‘stlari: "œSubhonalloh, qolganini ochgani qanday qo‘l boradi?" deb javob berishdi. Iso alayhissalom aytdilar: "œSizlarning oldilaringizda bir kishi bir odamni yomonlasa, sizlar esa undan qattiqroq yomonlaysizlar. Bu bilan uning qolgan avratini ochib tashlaysizlar".

Homid Rabi’y rivoyat qildi: "œMen masjidda o‘tirgan edim, u yerdagilar bir kishi haqida har xil gaplarni gapira boshladilar. Ularni bundan qaytardim. Undan jim bo‘lib, boshqasiga o‘tdilar. Ular boshqa kishidan to‘xtab, yana oldingi kishiga o‘tdilar. Men ham ularning ba’zi ishlariga aralashdim, o‘sha kechasi tush ko‘rdim. Tushimda bo‘ylari uzun, qora kishi mening uyimga kelganini ko‘rdim. Uning qo‘lida bir tovoq bo‘lib, tovoqda bir bo‘lak cho‘chqa go‘shti bor edi. U menga: "œShu go‘shtdan yegin", dedi. Men "œCho‘chqa go‘shtidan yemayman, Allohga qasamki, yemayman", dedim. U esa qattiq so‘kib: "œSen bundan ham yomonrog‘ini yeding-ku!" dedi va og‘zimga tiqa boshladi, shu payt uyqudan uyg‘onib ketdim. Shundan so‘ng o‘ttiz-qirq kun o‘tirib qoldim, qaysi ovqatni yesam, o‘sha go‘shtning ta’mi kelib, og‘zimda sasir edi".

Sufyon ibn Husayn aytdi:
"œMen Ilyos ibn Muoviyaning oldida o‘tirgan edim. Bir kishi o‘tib qoldi. U kishi haqida u-bu deb gapirdim. Ilyos "œJim bo‘lgin!" deb aytdi va so‘radi:
­ Yo Sufyon, sen Rumga yurish qilganmisan?
­ Yo‘q! — deb javob qildim.
­ Turkka qarshi yurish qilganmisan?
­ Yo‘q!
U:
­ Sendan Rum va Turk salomat qolibdi, lekin musulmon birodaring salomat qolmadi,­ dedi"
Sufyon: "œShundan so‘ng, bu ishga qaytmadim", deydi.
Hotam Zohid, Alloh rahmat qilsin, aytdiki: "œUch narsa majlisda bo‘lsa, rahmat ketadi".
Birinchisi, dunyoni zikr qilish. Ikkinchisi, kulgu. Uchinchisi, odamlarni g‘iybat qilish".

Roziy aytadi: "œMo‘min sendan uch xislat bilan nasiba olsa, yaxshilardan bo‘lasan. Birinchisi, agar sening unga foydang tegmasa, sen unga zarar qilma. Ikkinchisi, agar sen uni xursand qila olmasang, unga g‘am keltirma. Uchinchisi, agar sen uni maqtay olmasang, uni yomonlay ko‘rma".

Mujohiddan zikr qilindi: "œOdam farzandlari bilan bir farishta ham o‘tirgan edi. Shu vaqtda ulardan biri birodarlaridan birini maqtab gapirib qoldi. Maloika aytdiki: "œSenga ham unga o‘xshashi bo‘lsin". Yana birlari birodarlarining yomon tomonlarini zikr qildi. Maloika aytdi: "œEy odam bolasi, uning avratiga qo‘yilgan satrni (pardani) ochding, o‘zingning nafsingga qaytgin va Allohga hamdki, U zot sening avratingni berkitdi".

Zikr qilinishicha, kunlarning birida Ibrohim Adhamni bir noma’lum kishi mehmonga aytdi. Ibrohim Adham kelib o‘tirgach, ulardan biri, falonchi kelmadi, dedi, ikkinchisi esa falonchi semiz,  og‘ir, dedi. Ibrohim aytdiki: "œMusulmonni g‘iybat qilgan paytda qornim to‘ydi", deb chiqib ketdi va uch kungacha ovqat yemadi.

Hakimlarning ba’zilari aytdilarki: "œUch narsaga kuching yetmasa, uch narsani mahkam ushla. Birovga yaxshilik qilishga kuching yetmasa, yomonlik qilishdan saqlangin. Agar odamlarga foydang tegishiga qodir bo‘lmasang, zarar keltirishdan o‘zingni saqlagin. Agar ro‘za tutishga qodir bo‘lmasang, odamlarning go‘shtini yemagin".

Vahb Makkiydan zikr qilindi: "œG‘iybatni tashlashim menga dunyo va u yaralgandan yo‘q bo‘lgunicha bo‘ladigan narsalar meniki bo‘lishidan yaxshiroqdir. Alloh menga harom qilgan narsalardan ko‘zimni berkitmoqligim dunyo va undagi narsalar meniki bo‘lib, uni Alloh yo‘lida sarf qilishimdan yaxshiroq", dedi va ushbu oyatni o‘qidi: "œVa ayrimlaringiz ayrimlaringizni g‘iybat qilmangiz",  keyin bu oyatni tilovat qildi: "œ(Ey Muhammad), mo‘minlarga ay-ting, ko‘zlarini (nomahram ayollarga tikishdan)  saqlasinlar" (Nur, 30).

Faqih aytadi: Odamlar g‘iybat qiluvchining tavbasidan so‘zlashdilarki, g‘iybat qilgan kishi (g‘iybat qilingan) birodaridan ruxsat olmasdan, tavba qilsa, joiz bo‘ladimi?" deb. Ba’zilar: "œJoiz bo‘ladi", deyishdi, ba’zilar: "œBirodaridan ruxsat olmasa, joiz bo‘lmaydi", dedilar. Bu bizning nazdimizda ikki xildir:

Birinchi, agar gap g‘iybat qilingan kishiga yetgan bo‘lsa undan ruxsat olib tavba qilmog‘i, keyin Allohdan kechirim so‘rashi lozimdir. Agar gap yetmagan bo‘lsa, Alloh taolodan mag‘firat so‘ramog‘i va ichida saqlamog‘i, ikkinchi marta g‘iybat qilmaslikka qasd qilmog‘i lozim.

Rivoyat qilinishicha, bir kishi ibn Sirin oldiga kelib: "œMen sizni g‘iybat qildim, mening masalamni hal qilib bering", dedi. Ibn Sirin: "œQanday qilib, Alloh taolo harom qilgan narsani halol qilaman", dedi.

Bundan ko‘rinib turibdiki, har bir banda Allohdan mag‘firat so‘rashi va tavba qilmog‘i, g‘iybat qilingandan ruxsat so‘rashiga ishorat qilinyapti. Ammo bu g‘iybat egasiga yetmagan bo‘lsa, u Alloh taolodan mag‘firat so‘ramog‘i va tavba qilmog‘i lozimdir. Uning qalbi bu bilan shug‘ullanib qolmasligi uchun g‘iybat qilingan kishiga xabar bermaydi. Agar g‘iybat qilingan odamda bu xislat bo‘lmasa, bo‘hton bo‘ladi, keyin u uch joyga borib tavba qilishligi lozim.
1. G‘iybat qilgan kishi g‘iybat qilgandagi jamoa o‘rtasiga borib, o‘zining nohaq ekanligini va bo‘hton qilganligini tan olib, jamoadan uzr so‘rashi lozim.
2. Bo‘hton qilgan kishi, bo‘hton qilingan kishi oldiga borib, o‘z xatolarini tan olib, gunohidan o‘tishini so‘rashi lozim.
3. Alloh taolodan mag‘firat so‘rab, tavba qilmoqligi lozim.

Gunohlarning ichida bo‘htondan kattarog‘i yo‘qdir. Chunki boshqa gunohlar birgina tavbaga muhtoj bo‘lsa, bo‘hton uch joyda tavbaga muhtoj bo‘ladi. Alloh taolo bo‘htonni kufrga yaqin qildi. Aytdiki:
"œButlardan iborat najosatdan yiroq bo‘lingiz va yolg‘onchilikdan yiroq bo‘lingiz" (Haj, 30).

Va aytildiki: "œG‘iybat ma’lum kimsalarga qaratilgandagina g‘iybat bo‘ladi. Agar bir shahar xalqi yomon deb zikr qilinsa ham, bu g‘iybat bo‘lmaydi. Chunki ularda yaxshilari ham, yomonlari ham bor. Bundan u odam hammani xohlamagani bilinadi. Ammo bu ishni ham qilmaslik afzaldir.

Zohidlarning biridan zikr qilinishicha, bir odam  xotini uchun paxta sotib oldi. Xotini esa eriga: "œPaxta sotuvchilar yomon odamlar, ular sizga xiyonat qilibdilar", dedi. Bu gapi uchun zohid xotiniga taloq aytdi. U zohiddan buning sababini so‘rashishdi. U: "œMen rashkchi kishiman qiyomat kunida barcha paxta sotuvchi kishilar dushman bo‘lib qolishidan qo‘rqaman. Falonchining xotiniga paxta sotuvchilar osilib olishdi, deyilishidan qo‘rqaman. Shuning uchun men xotinimni taloq qildim", dedi.

Aytildiki, uch kishini gapirsa, g‘iybat bo‘lmaydi:
1. Zolim podshohni gapirsa, g‘iybat bo‘lmaydi.
2. Ochiq gunoh qiluvchini gapirsa, g‘iybat bo‘lmaydi.
3. Bid’at sohibini gapirsa, g‘iybat bo‘lmaydi. Ya’ni ularning ishlari va yo‘llarini gapirsa bo‘ladi. Agar ularning badanidagi biror aybi aytilsa, g‘iybatdir. Lekin odamlar ularning fe’llarini va yo‘llarini insonlarni ogohlantirish uchun zikr qilsa, buning zarari yo‘q.

212. Payg‘ambardan (s.a.v.) rivoyat qilindi. Aytdilarki: "œFojirda bor narsalarni zikr qilinglar, odamlar undan hazar qilishi uchun".

Faqih aytadiki, g‘iybatning to‘rt tomoni bor:
1) kufr tomoni;
2) nifoq tomoni;
3) gunoh tomoni;
4) muboh tomoni.
Kufr tomoni musulmonni g‘iybat qilmog‘idir. Unga aytiladi: "œG‘iybat qilmagin", deb. U javob qiladi: "œBu g‘iybat emas, bu narsaga sodiqman (ya’ni rost aytayapman)", deb. Bu vaqtda u Alloh harom qilgan narsani halol sanadi, shuning uchun kimiki harom narsani halol desa, kofir bo‘ladi. Bu narsalardan Allohdan panoh tilaymiz.
Nifoq tomoni ­ insonni g‘iybat qiladi va uni kimki tanisa, ismini aytmaydi. U g‘iybat qilaveradi, o‘zini taqvodor qilib ko‘rsatadi. Bu munofiqlikdir.
Gunoh tomoni shuki, bir odam bir odamni g‘iybat qiladi, u odamning ismini ham aytadi, amalining gunoh ekanini ham biladi. Bunday odam gunohkordir. U tavba qilishi lozimdir.
Muboh tomon yomonligi bilan mo‘minlar orasida tanilgan fosiqni yoki bid’at egasini g‘iybat qilmoqlikdir. Bunda mo‘minlar ajr (mukofot) oladilar. Chunki mo‘minlar bilsalar, undan hazar qiladilar.
   
Payg‘ambar (s.a.v.) dedilar: "œFojirda bor narsalarni zikr qilinglar, mo‘minlar ulardan hazar qilishlari uchun".

Faqih aytadi: Otamning payg‘ambarlar haqida hikoya qilganlarini eshitdim:
Rasul bo‘lmagan nabiylarning ba’zilari vahiyni tushlarida ko‘rar edilar, ba’zilari ovozini eshitar edilar, biroq hech narsani ko‘rmas edilar. Tushida ko‘radigan nabiylardan birlari bir kechasi tush ko‘rdilar. Unga aytildi: "œVaqtiki tong ottirsang, senga nima uchrasa, birinchi narsani yegin, ikkinchi narsani yashirgin, uchinchisini qabul qilgin, to‘rtinchisini noumid qoldirmagin, beshinchisidan qochgin". U tongni ottirganda birinchi uchratgani katta qora tog‘ bo‘lib chiqdi. U tog‘ning oldida to‘xtab, hayron qoldi. U kishi aytdiki: "œRabbim menga bu tog‘ni yeyishni buyurdi, men buni yeya olar ekanmanmi?" deb  taajjubda qoldi. O‘zicha o‘ylab ko‘rdi va shunday dedi: "œRabbim meni toqatim ko‘tarolmaydigan narsaga  buyurmaydi". Shundan so‘ng, uni yeyishga qasd qilib, yaqinlashib borganida, uzoqdan ko‘ringan katta tog‘ asaldan shirin luqmaga aylandi va u luqmani yedi. U kishi Allohga hamd aytib, yo‘liga ravona bo‘ldi. Yo‘lda ketayotib, unga oltin tovoq uchradi. U esa, menga yashirishni buyurdi, dedi-yu, darhol tovoqni ko‘mdi. Yo‘lda ketayotib orqasiga qarasa tovoq yerda yotgan emish, ikkinchi, uchinchi marta o‘sha tovoqni ko‘mdi, yana tovoq yer ustiga chiqib qola boshladi. U esa: "œMenga buyurilgan ishni qildim", dedi-da, o‘z yo‘liga ravona bo‘ldi. Shu payt ko‘rdiki,  bir lochin kichik bir qushchani yemak istab quvlab kelayotir edi. Shunda haligi qush: "œEy Allohning nabiysi! Menga yordam ber!" deb nolish qildi. U kishi qushni olib, yengiga soldi. Lochin esa yetib keldi va dedi: "œEy Allohning nabiyi,  mening bu rizqimdan noumid qilmagin, men ochman". Nabiy o‘zicha o‘yladi: "œMen uchinchisini qabul qilishga buyurilgan edim, lekin to‘rtinchi narsadan noumid qilmaslikka buyurildim, bu lochindir: "œQanday qilsam ekan?" o‘ylab ko‘rdi va pichog‘ini olib,  o‘zining sonidan bir bo‘lak kesib, lochinga tashladi, lochin go‘shtni olib o‘z yo‘liga ketdi. Shundan so‘ng qushni qo‘yib yubordi. Qush ham uchib ketdi. U kishi ham yo‘liga ravona bo‘ldi. Yo‘lda sasigan o‘laksaga duch keldi va undan qochdi. Vaqtiki, kech bo‘ldi. Nabiy: "œEy Rabbim, Sen menga nima buyurgan bo‘lsang, qildim, endi shu buyurgan ishlaringning nima ekanligini bayon etgin", deb Allohga iltijo qildi. Shu payt javob keldiki: "œEy nabiy! Tushingda birinchi katta tog‘ bo‘lib ko‘ringan narsani sen qo‘rqmasdan yeding, bu g‘azabdir. Sen sabr qilding va g‘azabni (engding) yashirding, u asaldan ham shirinroq bo‘ldi. Ikkinchisi, yaxshi amallar, agar uni yashirsa, yana ko‘rinaveradi. Uchinchisi shulkim, birovning omonatiga xiyonat qilmagin. To‘rtinchisi esa, agar biror mo‘min kishi sendan hojat so‘rasa, uning hojatini chiqarishga harakat qil, o‘zing muhtoj bo‘lib qolgan paytingda ham. Beshinchisi, g‘iybat. Bir kishi ikkinchi bir kishini g‘iybat qilayotgan bo‘lsa, unday g‘iybatchidan qochgin".
Alloh bilguvchidir.

________________
XVII BOB. G‘IYBAT BOBI HADISLARI
 
1. Payg‘ambar (s.a.v.) aytdilar: "œSizlar g‘iybat nima ekanini bilasizlarmi?" Sahih*. Muslim (2589/4).
2. Ibn Abu Najih.
"œBir pakana xotin Payg‘ambar (s.a.v.) oldilariga kirdi..." Sahih*. Ahmad (206,189/6) va Ibn Abu Dunyo, "œAl-g‘iyba va namiyma" (73, 68).
3. Abu Said Xudriy.
"œPayg‘ambar (s.a.v.) aytdilarki: "œIsro kechasi bir qavm..." Sahih*. Ahmad (224/3) va Abu Dovud (4778), Ibn Abu Dunyo, "œAs-samtu" (165).
4. "œBir kuni otamdan ushbu hikoyatni aytayotganlarini eshitdim..." Abu ibn Hamid Ikrimadan rivoyat qilingan va "œAd-durrul Mansur" (572, 571/7).
5.Jobir ibn Abdulloh.
 "œPayg‘ambarimiz (s.a.v.) zamonlarida sassiq hidli shamol esib qoldi..." Zaif*. Ahmad (351/3) va Buxoriy, "œAl-adabul mufrad" (734). Ibn Abu Dunyo, "œAs-samtu" (216).
6. Sudiy.
"œSalmon Forsiy odamlar bilan safarda edi..." Zaif*.
7. Ibn Abbos.
"œUshbu "œAyrimlaringiz ayrimlaringizni g‘iybat qilmasin" oyati borasida aytdilar..." Zaif*. Hofiz, "œAl-kashshof" (374/4).
8. Anas ibn Molik.
"œPayg‘ambar (s.a.v.) aytdilarki: "œFojirda bir narsalarni zikr qilinglar..." Mavzu’*. Uqayliy (72), Ibn Hibbon, "œAl-majruhiyn" (220/1). Ibn Adiy (173/2) va "œAz-zaifatu" (583) ga qarang.

XVIII BOB. CHAQIMCHILIK

213. Huzayfa, Alloh undan rozi bo‘lsin, rivoyat qiladi: Payg‘ambar (s.a.v.): "œChaqimchilar jannatga kirmaydilar", deganini eshitganman.

214. Abu Hurayra rivoyat qiladi: Rasululloh (s.a.v.) bunday dedilar: "œSizlar yomonlaringizni bilasizlarmi?" Sahobalar javob qilishdiki: "œAlloh va Rasuli bilguvchidir". Rasululloh (s.a.v.) aytdilar: "œSizlarning yomonlaringiz ikkiyuzlamachi kishidir. Bularga bir yuzi va boshqalarga ikkinchi yuzi bilan keladi.

215. Ibn Abbos, ikkalasidan ham Alloh rozi bo‘lsin, rivoyat qiladi: Rasululloh (s.a.v.) ikki yangi qabrning oldidan o‘tib qoldilar, aytdilarki: "œIkkisi ham azoblanyapti, ularning gunohlari katta emas, birinchi kishi siydikdan saqlanmasdi, ikkinchi kishi esa chaqimchilik qilar edi", dedilar. Payg‘ambar (s.a.v.) bir daraxtdan ho‘l novdani oldilar va ul novdani ikkiga bo‘lib, ikkala azoblanayotgan marhumlar qabriga suqib qo‘ydilar. Shunda sahobalar Rasulullohga (s.a.v.) savol qildilar: "œYo Rasululloh, nima sababki, siz bu ho‘l novdani ikkiga bo‘lib, ikki qabrga suqdingiz?" Rasululloh (s.a.v.) javob qildilar: "œShoyadki, bu ho‘l novdalar qurib bitguncha, ikkalasiga yengillik berilsa".

Faqih aytdiki: "œKatta gunohlarda azoblanmayapti", degan so‘zning ma’nosi sizlar uchun katta gunoh emas, lekin Alloh nazdida bu ulug‘ gunohlardandir. Abu Hurayra zikr qilgan rivoyatda ham: "œAlloh nazdida odamlarning yomoni chaqimchidir", deyilganidan bilib olsa bo‘ladi.

Huzayfa, Alloh undan rozi bo‘lsin, rivoyat qilgan hadisda aytildi: "œChaqimchi jannatga kirmaydi". Jannatga kirmaydigan bo‘lsa, boradigan joyi faqat jahannamdir. Bunday kishilar Allohga tavba qilmoqlari lozimdir. Tavba qilmasa, o‘lgandan keyin qabr azobini tortishi muqarrardir, dunyoda xordir, qiyomat kunida do‘zax o‘tida yonadi. Ular Allohning rahmatidan noumiddir. Tirik paytida qilgan gunohlari uchun Allohga tavba-tazarru’, qilsa Alloh tavbasini qabul qilgay.

216. Hasan rivoyat qiladi: Rasululloh (s.a.v.): “Odamlarning yomoni ikkiyuzlamachidir. Birovlarning oldiga bir yuzi bilan, boshqalarning oldiga boshqa yuzi bilan boradi”, dedilar. Yana boshqa bir hadisda aytdilarki: “Kimki ikkiyuzlamachi bo‘lsa, bu dunyoda uning ikki tili bo‘lsa, Alloh taolo unga qiyomat kuni olovdan ikkita til qilib qo‘yadi”.

Qatoda aytadi: “Alloh bandalari ichida yomoni ko‘p ta’nachi, ko‘p la’natlovchi va chaqimchilar.
Va yana aytiladiki: “Qabr azobi uchga bo‘linadi. Birinchisi ­ g‘iybatdan, ikkinchisi – siydikdan, uchinchisi – chaqimchilikdan”.

Hammod ibn Salamadan rivoyat qilindi: “Bir kishi g‘ulom sotibdi. Oluvchiga: “Uning chaqimchiligidan boshqa aybi yo‘q”, debdi. Oluvchi g‘ulomning aybini yengil sanab, sotib olibdi Xizmatchi xo‘jayinnikida bir necha kun turgandan keyin bir kuni xo‘jayinining xotini oldiga borib: “Seni ering yaxshi ko‘rmaydi, sening o‘rningga o‘ynash topgan. Senga mehribon bo‘lishini xohlaysanmi?” debdi. Xotini: “Ha!” debdi. Xizmatchi: “Ustarani olgin va ering uxlagan vaqtda soqolining uchidan ozginasinni qirqqin”, deb o‘rgatibdi. Shundan so‘ng erining oldiga keldi va shunday dedi: “Xotining senga xiyonat qildi, o‘ziga o‘ynash topdi. Endi u seni o‘ldiradi. Sen buni aniqlashni xohlaysanmi?” dedi. Er: «Ha!» dedi. Xizmatchi: “O‘zingni uxlaganga solgin” dedi. Eri o‘zini uxlaganga soldi. Shu payt xotini uning soqolidan olish uchun ustara bilan keldi. Eri esa, u meni o‘ldiradi, deb gumon qilib, undan ustarani olib, xotinini o‘ldirdi. Xotinining yaqinlari kelib erni o‘ldirdilar. Erning qarindoshlari kelishdi. Ular orasida urush bo‘ldi”.

Yahyo ibn Aksam rivoyat qiladi: “Chaqimchi sehrgardan ham yomondir. Chunki chaqimchining bir soatda qiladigan ishini sehrgar bir oyda ham qila olmaydi”.

Rivoyat qilindi: “Chaqimchining amali shaytonning amalidan zararliroqdir. Chunki shaytonning amali xayolan va vasvasa bilan bo‘ladi. Chaqimchining amali esa yuzma-yuz kelish va ko‘rish bilan bo‘ladi”.

Alloh taolo Masad surasida “hammalatal-Hatob” dedi. Ko‘p tafsirchilardan aytilganki, “Hatob”dan maqsad chaqimchilik. Chaqimchilikni “o‘tin” deb nomladi. Chunki chaqimchilik dushmanlikka va urushga sababdir. Olovning, yondiruvchi narsaning o‘rnidadir.

Aksam ibn Sayfiy aytadi: “Xorlar to‘rt nafardir: chaqimchi, yolg‘onchi, qarzdor va yetim”.
Ubayda ibn Abu Luboba Ubaydulloh Qurashiydan rivoyat qiladi: «Bir kishi bir kishiga yetti kalima uchun yetti yuz farsax masofaga erishib keldi. Unga yetib kelgach, undan so‘radi: “Men sendan Alloh senga bergan va ilmdan so‘ramoq uchun keldim. Menga osmondan ham og‘irroq narsaning, yerdan ham kengroq narsaning, toshdan ham qattiqroq narsaning, olovdan ham issiqroq narsaning, ayozdan ham sovuqroq narsaning, dengizdan ham chuqur narsaning, yetimlikdan ham zaifroq narsaning xabarini bergin”, dedi. U javob berdi: “Pokdomon kishiga tuhmat qilishlik osmondan ham og‘irroqdir. Haq yerdan ham kengroqdir; qanoat qiluvchi qalb dengizdan ham chuqurroqdir, boyroqdir; jasaddagi hirs olovdan ham issiqdir. Yaqiniga hojati tushib, undan najot topmaslik ayozdan ham sovuqroqdir. Kofirning qalbi toshdan ham qattiqdir. Chaqimchilik, agar uning egasi tayin bo‘lsa, yetimdan ham zaifdir”.
Boshqa rivoyatda, chaqimchining ishi zohir bo‘lib qolsa, u xorga aylanadi, deyiladi.

217. Ibn Umar, Alloh undan rozi bo‘lsin,  rivoyat qiladi: Payg‘ambar (s.a.v.) aytdilar: "œAlloh taolo jannatni yaratgan vaqtda aytdi: "œGapirgin!" Jannat javob qildi. "œMenga kim kirsa, baxtli bo‘ladi". Alloh taolo aytdi: "œIzzatimga va ulug‘ligimga qasamki, u yerda odamlardan sakkiz nafari turmaydi: doimiy aroq ichuvchi, zinoni davomli qiluvchi, chaqimchi, dayus, qurumsoq, ziqna va yo‘lto‘sar, o‘zini xotinga o‘xshatgan kimsa, qarindoshchilikni uzuvchi, menga Allohning ahdi bor, qilmasam unday bo‘lay, bunday bo‘lay, deb va’dasiga vafo qilmagan kishilar".

Hasan Basriy, Alloh undan rozi bo‘lsin, aytadi: "œKim senga gap yetkazsa, bilginki, sening gapingni boshqaga ham yetkazadi".

Umar ibn Abdulazizdan rivoyat qilindi: "œU kishining oldilariga bir kishi kirib, bir kishini zikr qildi, ya’ni u kishi haqida u-bu gaplarni gapirdi. Umar aytdi: "œAgar xohlasang, ishingga qaraymiz. Agar yolg‘on bo‘lsa, sen mana bu oyat ahlidan bo‘lasan:
"œEy mo‘minlar! Agar sizlarga bir fosiq kimsa biror xabar keltirsa, sizlar (haqiqiy ahvolni)  bilmagan holingizda biron qavmga musibat yetkazib qo‘yib, qilgan ishlaringizga afsus-nadomat chekib qolmasliklaringiz uchun (u fosiq kimsa olib kelgan xabarni) aniqlab, tekshirib ko‘ringlar" (Hujurot, 6).

Agar so‘zing to‘g‘ri bo‘lsa, bu oyat ahlidan bo‘lasan:
"œYana siz har bir tuban, qasamxo‘r, g‘iybatchiyu gap tashuvchi, yaxshilikni man qiluvchi, baxil-tajovuzkor, gunohga botgan, qo‘pol va bulardan tashqari, benasab haromi kimsaga itoat etmang!" (Qalam, 10—12.)

Agar xohlasang buni sendan kechiramiz. Haligi kishi: "œKechirishingizni xohlayman, ey amiral mo‘minin. Bundan keyin, bunday ishlarga hech ham qaytmayman!" dedi.

Abdulloh ibn Muborakdan rivoyat qilindi: "œZinodan bo‘lgan bola gapni yashirmaydi, qavmida yaxshi nasab egasi esa qo‘shniga ozor bermaydi".

Odamlarning gaplarini yashirmaydigan kishi chaqimchilik qilib yuruvchidir. U valadizinodir. Agar u valadizino bo‘lmaganda edi, albatta gaplarni yashirardi. Bu ma’no Allohning so‘zidan chiqarilgan: "œG‘iybatchi-yu gap tashuvchi, yaxshilikni man qiluvchi — baxil, tajovuzkor, gunohga botgan, qo‘pol va bulardan tashqari, benasib haromi kimsaga itoat qilmang!" (Qalam, 10-12.)

Valid ibn Mug‘iyra keksayib qolgan bo‘lishiga qaramay, chaqimchilik bilan yurardi.
"œYaxshiliklarni man’ qiluvchi" ya’ni yaxshilikdan odamlarni qaytaruvchi, "œtajovuzkor, gunohga botgan, gunohkor fojir, bulardan tashqari benasab", ya’ni bularning hammasi kimda bo‘lsa, u valadizinodir. Ba’zi tafsirchilar shunday tafsir qilishgan.

Zikr qilindi: Hakimlardan birini do‘sti ziyorat qildi. Uning oldida ayrim birodarlari to‘g‘risida u-bu deb gapirib qo‘ydi. Hakim aytdi: "œZiyofatni bekor qilding. Bu bilan uchta jinoyat qilding, birinchi, birodarimni yomonlading; ikkinchi, bo‘sh qalbimni mashg‘ul etding; uchinchi, o‘zingni chaqimchiga chiqarding".

Ka’b-ul Ahbordan, Alloh undan rozi bo‘lsin, rivoyat qilindi: "œBani Isroil qabilasiga qahatchilik keldi. Muso alayhissalom qabila ahli bilan uch marta suv so‘rab chiqdilar. Ularga suv berilmadi. Shundan so‘ng Muso alayhissalom: "œEy Rabbim, bandalaring suvsizlik va ochlikdan Senga uch marta zorlanib, iltijo qilib, najot berishing-ni so‘radilar. Sen ularning iltimoslarini, duolarini ijobat qilmading!" dedilar. Alloh taolo unga dedi: "œEy Muso! Men sening va sen bilan bo‘lgan qavmlaringning duolarini ijobat qilmayman. Chunki sizlarning orangizda chaqimchi bor. U chaqimchilikni uzluksiz davom ettirib kelyapti". Muso alayhissalom so‘radilar: "œKim u? Bizlar uni oramizdan chiqaraylik". Alloh: "œEy Muso! Sizlarni chaqimchilikdan qaytarib, o‘zim chaqimchilik qilayinmi? Hammalaringiz tavba qilinglar!" dedi. Hammalari tavba qilishdi. Shundan so‘ng, Alloh ularga suv berdi".

Zikr qilindi: Amiral mo‘minin Sulaymon ibn Abdulmalik Zuhriy bilan o‘tirgandi. Bir kishi keldi. Sulaymon unga: "œMenga yetdiki, sen mening ustimdan chaqimchilik qilibsan? U-bu gaplarni aytibsan", dedi. Haligi kishi: "œBunday qilmadim, siz to‘g‘ringizda hech narsa aytmadim", dedi. Sulaymon: "œMenga xabar keltirgan kishi sodiq (to‘g‘riso‘z)dir", dedi. Shunda Zuhriy (Alloh undan rozi bo‘lsin): "œChaqimchi to‘g‘riso‘z bo‘lmaydi", dedi. Sulaymon: "œTo‘g‘ri aytding, sen tinchgina ketaver", dedi.

Hakimlarning birlari aytgan edi: "œKim sizga sizni falonchi so‘kdi", deb xabar keltirsa, uning o‘zi so‘kuvchidir, sizni so‘kkan kishi emas".

Vahb ibn Munabbah, Alloh undan rozi bo‘lsin, aytdi: "œKim seni senda yo‘q narsalar bilan maqtasa, senda yo‘q narsalar bilan yomonlamoqdan omon bo‘lmaysan".

Faqih aytadi: "œSizning oldingizga bir kishi kelib, falonchi sizni bu unday, bu bunday, deb gapirdi", deb ketib qolsa, sizga olti narsa vojib bo‘ladi.

Birinchi, uni to‘g‘ri deya topmang. Chunki chaqimchining shahodati ahli islom nazdida rad qilingan. Alloh taolo aytadi: "œEy mo‘minlar, agar sizlarga bir fosiq kimsa biron xabar keltirsa,  sizlar (haqiqiy ahvolni)  bilmagan holingizda biron qavmga musibat yetkazib qo‘yib, qilgan ishlaringizda afsus-nadomat chekib qolmasliklaringiz uchun (u fosiq kimsa olib kelgan xabarni) aniqlab-tekshirib ko‘ringlar". Ya’ni agar fosiq sizlarga xabar keltirsa, bu ishga qaranglar, shoshilmanglar, qavmga johillik bilan musibat yetkazib qo‘ymanglar.

Ikkinchi, siz uni bu ishdan qaytaring, chunki yomon ishdan qaytarishlik vojibdir.
Alloh taolo aytadi:
"œ(Ey ummati Muhammad) odamlar uchun chiqarilgan millatlarning eng yaxshisi bo‘ldingiz. Zero, siz yaxshi amallarga buyurasiz, yomon amallardan qaytarasiz" (Oli Imron, 110).

Uchinchi, Alloh yo‘lida uni yomon ko‘ring, chunki osiyni yomon ko‘rish vojibdir. Zero, Alloh taolo osiyni yomon ko‘radi.

To‘rtinchi, birodarlaringizga yomon gumonda bo‘lmang. Chunki musulmon kishiga yomon gumon qilishlik harom.
"œAlbatta ayrim gumonlar gunohdir!" (Hujurot, 12).

Beshinchi, birodar birodarga josuslik qilmaslik lozim. Chunki Alloh taolo josuslikdan qaytardi va o‘z kalomida "œJosuslik qilmanglar" (Hujurot, 12), deb buyurdi.

Oltinchi, chaqimchilikka rozi bo‘lmang va chaqimchilik qilmang. Chaqimchi sizga nima olib kelgan bo‘lsa, boshqa kishiga xabar bermang.

_____________
XVIII BOB. CHAQIMCHILIK BOBI HADISLARI

1. Huzayfa.
"œPayg‘ambar (s.a.v.): "œChaqimchilar jannatga kirmaydilar", deganlarini eshitganman..." Muttafaqun alayhi*. Buxoriy (6056/10) va Muslim (105).
2. Abu Hurayra.
"œRasululloh shunday dedilar..." Muttafaqun alayhi*. Buxoriy (6057/10) va Muslim (2526/4).
3. Ibn Abbos.
"œRasululloh (s.a.v.) kunlarning birida ikki, yangi qabrning oldidan..." Muttafaqun alayhi*. Buxoriy (216) va Muslim (292).
4. Hasan.
"œRasululloh aytdilar: "œOdamlarning yomoni ikki yuzlamachidir". Muttafaqun alayhi*. Buxoriy (6058/10) va Muslim (2526/4).
5. Hadis.
"œKim ikki yuzlamachi bo‘lsa..." Sahih*. Abu Dovud (4873) va Buxoriy "œAl-adabul mufrad" va "œAs-sahihat" (892).

XIX BOB. HASAD HAQIDA

218. Faqih Abu Lays Samarqandiy, Alloh undan rozi bo‘lsin, Hasandan rivoyat qiladi: Payg‘ambar (s.a.v.) bunday degan ekanlar: «Dushmanlik va hasad yaxshiliklarni yong‘in o‘tinni yegandek yeydi».   

219. Abdurahmon ibn Muoviya rivoyat qiladi: Payg‘ambar (s.a.v.) aytadilar: «Uch narsadan hech kim najot topmaydi: gumondan, hasaddan, fol ochishdan». So‘rashdiki: «Yo Rasulalloh! Ularga nima najot beradi?» Rasululloh (s.a.v.) javob qildilar: «Agar hasad qilsang, dushmanlik qilmagin; gumon qilsang, haq deb bilmagin; yomon xayol kelsa, uni o‘tkazib yuborgin».

«Agar hasad qilsang, dushmanlik qilmagin», degan so‘zning ma’nosi: «Agar qalbingda hasad bo‘lsa, uni zohir qilmagin, u haqda yomonlik bilan zikr qilmagin». Chunki Alloh taolo qalbingda bo‘lgan narsa bilan jazolamaydi, modomiki o‘shani tiling bilan aytmasang yoki shunga amal qilmasang.

«Agar gumon qilsang, haq deb bilmagin», ya’ni bir musulmon haqida yomon gumonda bo‘lsang, uni ko‘zing bilan ko‘rmaguningcha haq deb topma.

«Yomon xayol kelsa, uni o‘tkazib yuborgin», degan so‘zining ma’nosi: bir joyga chiqishni xohlasangiz, shunda siz boyo‘g‘lining ovozini eshitsangiz yoki hakkaning ovozini eshitsangiz yoki a’zolaringizdan birortasida notinchlik bo‘lsa, o‘sha ishingizdan qaytarmangiz. Shu ishga boring, noumidlik qilmang.

220. Payg‘ambardan (s.a.v.) rivoyat qilinadiki, u zot yaxshi alomatni mahbub ko‘rardilar va yomon gumon qilishni yoqtirmas edilar.

Aytiladiki: «Yomon fol johiliyat ishlaridan edi». Alloh dedi:
«Ular dedilar: Bizlar (boshimizga tushgan ocharchilik-qahatchilik) sening va sen bilan birga bo‘lgan (mo‘minlarning) shumqadamligidan deb bildik» (Naml, 47).

Boshqa oyatda:
«Ular dedilar: Haqiqatan bizlar sizlar haqingizda badgumondamiz» (Yosin, 18).

Ibn Abbosdan, Alloh undan rozi bo‘lsin, rivoyat qilinadi: U kishi qushning ovozini eshitsang, ushbularni aytgin, derdi: «Ey Parvardigor! Biror qush yo‘qki, magar Sening qushingdir, yaxshilik yo‘qki, magar Sening yaxshiligingdir. Sendan boshqa iloh yo‘q! Boshqa kuchli, qudratli zot yo‘q. Magar Alloh ulug‘ va oliydir!» Shundan so‘ng, boravering, sizga Alloh izni bilan hech narsa zarar bera olmaydi!»