687. Payg‘ambar (s.a.v.) aytgan ekanlar: «Otaning yuziga qarash – ibodat, Ka’baga qarash – ibodat, Mushafga qarash – ibodat, olimning yuziga qarash – ibodat».

Hasan Basriy (r.a.) aytadilar: «Olimlar yulduzlarga o‘xshaydi. Agar ko‘rinib tursa, odamlar ular bilan yo‘l topishadi. Agar ko‘zdan yo‘qolib, zulmatda qolsa, qayoqqa yurishni bilmay, hayron qolishadi. Olimning o‘limi bilan Islomda bo‘shliq paydo bo‘ladi. Vaqt o‘tsa-da, bu bo‘shliqni biror narsa to‘ldira olmaydi”.

__________________
Ilm ahli bilan birga o‘tirish fazilati bobi hadislari

682-hadis. Muttafaqun alayh.
683-hadis. Muttafaqun alayh.
684-hadis. Zaif. Daylamiy rivoyat qilgan.
685-hadis. Muttafaqun alayh.
686-hadis. Hasan. Ahmad, Tabaroniy rivoyat qilgan.
687-hadis. Zaif. Daylamiy rivoyat qildilar. “Kashful xofa”ga qarang. Hadisning oxirgi jumlasi sahih deb hisoblanmagan.

OLTMISHINCHI BOB                     
SHUKR HAQIDA

688. Faqih Abu Lays Samarqandiy (r.a.) sahih sanad orqali  Anas ibn Molikdan (r.a.), u kishi Payg‘ambardan (s.a.v.) rivoyat qiladilar. Nabiy (s.a.v.) aytdilarki: "œAlloh taolo yeb-ichganidan keyin Unga hamd aytgan bandasidan rozi bo‘ladi".

689. Asmo binti Yazid aytadilar: "œPayg‘ambardan (s.a.v.) eshitdim. U zot aytdilarki: "œQachon Alloh taolo avvalgiyu oxirgilarini yig‘sa, bir nido qiluvchi kelib: "œBugun hamma kim hurmatga loyiq ekanini biladi. Yonboshlari o‘rin-joylaridan yiroq bo‘lganlar tursinlar", deb nido qiladi. Uni butun xaloyiq eshitadi. Ular turishadi, lekin ular ozdir. Keyin yana nido qiladi: «Allohning zikridan tijorat ham, oldi-sotdi ham chalg‘itolmaganlar tursinlar». Ular ham turishadi, ular ham ozdirlar. So‘ng yana nido qiladi: "œAlloh  taologa xursandlikda ham, xafalikda ham hamd  aytganlar tursinlar". Ular ham turishadi, ular ham kamchilik bo‘ladi. Shundan keyin boshqa odamlar hisob-kitob qilinadi".

Hasan Basriy (r.a.) aytadilar: "œMuso (alayhissalom) Allohdan: "œEy Rabbim, inson qanday qilib Senga shukr qila oladi? Uni qo‘ling bilan yaratding, ruhingdan og‘ziga puflading, jannatingdan joy berding, farishtalaringni unga sajda qilishga buyurding", deb so‘radi. Alloh taolo: "œEy Muso, odam u narsalar hammasi Mendan ekanini bildi, so‘ngra Menga hamd aytdi. Bu aytgan hamdu sanosi yaratgan narsalarimning shukri bo‘ldi", deb javob qildi".

690. Qatoda (rahmatullohi alayh) rivoyat qiladilar. Payg‘ambar (s.a.v.) aytdilarki: "œTo‘rt narsa kimga berilgan bo‘lsa, dunyo va oxirat yaxshiligi berilibdi: zikr qiluvchi til, shukr etuvchi qalb, sabrli badan va mo‘mina soliha xotin". 

Aytishlaricha, Dovudning (alayhissalom) duolaridan biri bunday bo‘lgan ekan: "œEy Parvardigor, men Sendan to‘rt narsani so‘rayman va to‘rt narsadan panoh tilayman. So‘raydiganlarim: zikr qiluvchi til, shukr etuvchi qalb, sabrli badan va dunyoyu oxiratimda yordam beradigan soliha xotin. Ammo menga xo‘jayinlik qiladigan farzanddan, sochim oqarishni boshlamasdan oq tushiradigan xotindan, menga azob beradigan moldan va mening yaxshiligimni yashiradigan, yomonligimni oshkorqiladigan qo‘shnidan panoh tilayman".   

Muoviya ibn Abu Sufyondan (r.a.) rivoyat qilinishicha, u kishi suhbatdoshlaridan: "œSizlar uchun dunyoning yaxshiligi nimada?" deb so‘radilar. Ularning har biri fikrini aytishdi. Shunda Muoviya dedilar: "œOfiyat kishi uchun uch narsadadir: boshpana bo‘larlik uy, qoniqtirarlik yashash sharoiti, rozi qiladigan xotin. Bizlar ularni bilmaymiz". O‘sha paytda u zot xalifa edilar.

Sufyoni Savriydan (r.a.) rivoyat qilinadi. U kishi deydilar: "œAlloh taolo sizni ikki ne’mat bilan rizqlantirgan — sultonning va tabibning eshigiga borishdan saqlagan bo‘lsa, Unga hamd ayting va shukr qiling".
Bakr ibn Abdulloh Mazaniy aytadilar: "œKim musulmon bo‘lib, badani ham sog‘lom bo‘lsa, unda dunyo va oxirat ne’matlarining kattasi jamlanibdi. Chunki dunyo ne’matlarining sayyidi — salomatlik, oxirat ne’matlarining sayyidi — Islom".

691. Ibn Abbos (r.a.) Payg‘ambarimizdan (s.a.v.) rivoyat qiladilar: "œIkki ne’mat bor. Ko‘p odam ularning qadriga yetmaydi. Bu ikki ne’mat salomatlik va bo‘sh vaqtdir".

Ba’zi tobe’inlardan (r.a.) rivoyat qilinadi: "œKimda ne’matlar ko‘rinish berib ko‘paysa, Allohga hamd va zikrni ko‘paytirsin. Kimning g‘amlari ko‘paysa, istig‘forni ko‘paytirsin. Kimga kambag‘allik yopishsa, "œla-a havla va la-a quvvata illa-a billahil ‘aliyyil ‘aziym"ni ko‘p aytsin".

692. Payg‘ambarimiz (s.a.v.) aytdilarki: "œAgar taomda to‘rt narsa bo‘lsa, mukammal bo‘ladi: haloldan bo‘lsa, yeyilayotganida Alloh nomi zikr qilinsa, shu taomdan yeydigan qo‘llar ko‘p bo‘lsa, yeyilgandan so‘ng Allohga hamd aytilsa".

693. Hasan Basriy Payg‘ambarimizdan (s.a.v.) rivoyat qiladilar. U zot aytdilar: "œAlloh bandaga xoh kichik, xoh katta bo‘lsin, bir ne’mat bersa va banda Allohga hamd aytsa, batahqiq, unga olganidan ham afzalroq narsa berilibdi".

694. Rasululloh (s.a.v.) aytadilar: "œMo‘minning ishi ajoyib. Uning hamma ishi o‘ziga foyda. Agar bir yaxshilik yetsa, unga shukr qiladi va u uchun yaxshi bo‘ladi. Agar yomonlik yetib, sabr qilsa, bu ham yaxshilik bo‘ladi".
Makhuldan (r.a.) Alloh taoloning:
 
"œSo‘ngra ana o‘sha kunda, albatta (hayoti dunyoda sizlarga ato etilgan barcha) ne’matlar to‘g‘risida mas’ul bo‘lursizlar" (Takasur surasi, 8-oyat), degan so‘zi haqida so‘rashdi. U kishi aytdilar: "œBu ne’matlar yaxna ichimlik, salqin maskanlar, to‘ygan qorinlar, qomatning to‘g‘ri bo‘lishi va uyqu lazzatlaridir".

Iso ibn Maryamdan  (alayhissalom) zikr qilinadi. U kishi bir kuni sahobalarining oldiga chiqdilar. Egnilarida jundan bo‘lgan qattiq kiyim va yopinchiq bor edi. Sochlari qirilgan, mo‘ylovlari olingan edi. Ochlikdan ranglari o‘zgarib, yig‘lagan, chanqoqlikdan lablari qurigan, ko‘krak va bilaklaridagi mo‘ylari o‘sgan edi. Shunda u zot dedilar: "œMen Allohning izni bilan dunyoning manzilatini belgiladim Bunga ajablanmanglar ham, faxrlanmanglar ham, ey Bani Isroil. Dunyoni yengil sananglar,  shunda sizlarga u yengil bo‘ladi. Dunyoni past bilinglar, oxirat diyori sizlarni  ikrom etadi. Oxiratni qadrlanglar, bu dunyo sizlarni qadrlaydi. Dunyo mukarram zotlar diyori emas. U har kuni fitna va xasratga chaqiradi". Keyin yana aytdilar: "œAgar sizlar mening hamsuhbatlarim, sahobalarim bo‘lsangizlar, nafslaringizga dushmanlik qilish va dunyodan g‘azablanishda qattiq turinglar. Agar sizlar bu ishlarni bajarmasanglar, mening sahobalarim va birodarlarim emassizlar. Ey Bani Isroil, masjidlarni uyingiz kabi saqlang. Qabrlarga doimo borib turing. Mehmon qancha izzatlanishi lozim bo‘lsa, shuncha izzatlang. Ko‘rmaysizlarmi osmondagi qushlarni, ular ekmaydilar ham, o‘rmaydilar ham. Allohga qasamki, ular osmonda yurib, rizqlarini topadilar. Ey bani Isroil, arpa nondan, mevasabzavotlardan yeb turinglar. Bilinglarki, sizlar hech qachon o‘sha narsalarning shukrini ado qila olmaysizlar. Shunday ekan, bulardan-da, yuqoriroq ne’matlarning shukrini qanday ado etasizlar!"

Sa’d ibn Jubayr aytadilar: "œBirinchi bo‘lib jannatga kiradigan kishilar qiyinchilik paytida ham, xursandchilik paytida ham Allohga hamd aytadigan kishilardir".

Faqih aytadilar (Alloh rahmat qilsin): "œBilingki, hamd va shukr avvalgilaru oxirgilarning ibodatidir. U maloikalarning ibodati, payg‘ambarlarning ibodati, yer ahlining ibodati, jannat ahlining ibodati. Payg‘ambarlarning ibodati ekani shuki, Odam (alayhissalom) aksa urganlarida, "œalhamdulillah", dedilar. Nuhning (alahissalom) qavmi suvga g‘arq bo‘lib, u kishi bilan bo‘lgan mo‘minlar najot topganidan keyin Alloh taolo  hamd aytmoqni buyurgan edi:

"œEndi qachon o‘zing va sen bilan birga bo‘lgan kishilar kema ustida joylashib olsa: "œBizlarni zolim qavmdan qutqazgan Allohga hamdu sano bo‘lsin", deb ayt" (Mo‘minlar, 28-oyat). Ibrohim xalilur Rahmon (alayhissalotu vassalom) aytganlar:

"œMenga keksalik paytimda Ismoil va Ishoqni hadya qilgan zot — Allohga hamdu sanolar bo‘lsin, albatta, Parvardigorim barcha duolarni eshituvchidir" (Ibrohim, 39-oyat). Dovud (alayhissalom) va Sulaymon (alayhissalom) aytadilar:
           
"œBizlarni ko‘p mo‘min bandalardan afzal qilib qo‘ygan zot — Allohga hamdu sano bo‘lsin" (Naml surasi, 15-oyat).

Jannat ahllarining ibodati ekani shuki, ular olti o‘rinda Alloh taologa hamd aytadilar:
1. Allohning:                         
“Ey jinoyatchi kimsalar, mana bu kunda (mo‘minlardan) ajralinglar” (Yosin surasi, 59-oyat), degan so‘zi aytilgan paytda, shunday deydilar:
                     
“Bizlarni zolim qavmdan qutqazgan Allohga hamdu sano bo‘lsin” (Mo‘minlar surasi, 280-oyat).

2. Sirotdan o‘tgan vaqtlarida:
“Va ular (jannatga kirganlarida) dedilar: “Bizlardan g‘am-qayg‘uni  ketkazgan zot – Allohga hamdu sano bo‘lsin. Darhaqiqat, Parvardigorimiz mag‘firatli va o‘ta shukr qiluvchidir” (Fotir surasi,  34-oyat).

3. Jannatdagi hayot suvida cho‘milganlarida jannatga qaraydilar va aytadilar:
“Bizlarni bu (ne’matga) yo‘llagan zot – Allohga hamdu sano bo‘lgay. Agar bizni Alloh hidoyat qilmaganida hargiz yo‘l topa olmas edik” (A’rof surasi, 43-oyat).

4. Jannatga kirganlarida:             
“Va bizlarga va’dasini rost qilgan va bizlarni bu (jannat) yeriga vorid qilgan hamda jannatdan o‘zimiz xohlagan tarafda joy-o‘rin olishimizga (muvaffaq qilgan) Allohga hamdu sano bo‘lsin” derlar” (Zumar surasi, 24-oyat), deb shukrona aytadilar.