5. Jannatda joylashgan vaqtlarida aytadilar:     
"œVa ular (jannatga kirgan chog‘larida) dedilar: "œBizlardan g‘am-qayg‘uni ketkazgan  zot — Allohga hamdu-sano bo‘lsin. Darhaqiqat, Parvardigorimiz mag‘firatli va o‘ta shukr qilguvchidir. U o‘z fazlu marhamati bilan bizlarni mangu turadigan bir diyorga tushirdi" (Fotir surasi, 34 —35- oyatlar).

6. Ovqatdan forig‘ bo‘lganlaridan keyin aytadilar:                     
"œHamdu sano butun olamlar xojasigadur" (Fotiha surasi, 1-oyat).

Hakimlardan bittasi aytadi: "œTo‘rt narsada shukr qildim:
1. Alloh taolo maxluqlardan ming xilini yaratdi, so‘ng ularning ichida odamni ulug‘ etdi va meni ham odam farzandidan yaratdi.
2. Erkaklarni xotinlardan fazilatli etdi va meni erkak qilib yaratdi.
3. Islomni dinlarning afzali etdi va meni musulmonlardan qildi.
4. Muhammadning (s.a.v.) ummatlarini ummatlar ichida eng yaxshi ekanini ko‘rdim va meni ham u zotning (s.a.v.) ummatlaridan qildi".

Shukr ikki xil bo‘ladi: umumiy va xususiy.
Umumiy shukr til bilan hamd aytish, Allohning ne’matlarini e’tirof etishdir. Xos shukr til bilan hamd aytish, qalb bilan tanish va ruknlar bilan xizmat etish hamda halol bo‘lmagan narsalardan tilini va a’zolarni saqlashdir.

Muhammad ibn Ka’bdan rivoyat etiladi. U kishi aytadilar: "œShukr - Allohning:                         
"œ(Ey) Dovud xonadoni, (Alloh sizlarga ato etgan bu ne’matlarning) shukronasi uchun amal-ibodat qilinglar" (Saba’ surasi, 13-oyat), degan so‘ziga amal qilishdir".

695. Amr ibn Shuayb otalaridan, otalari bobolaridan rivoyat qiladilar. Payg‘ambarimiz (s.a.v.) dedilarki: “Ikki xislat kimda bo‘lsa, Alloh uni shukr va sabr etuvchi, deb yozib qo‘yadi. Biri – dindorlikda o‘zidan baland bo‘lgan kishiga qarab, unga ergashish va ikkinchisi – dunyoda o‘zidan past bo‘lgan kishiga qarab, so‘ngra Allohga hamd aytish».

Faqih aytadilar: «Shukrning mukammalligi uch narsa bilandir: Alloh sizga bir narsa bersa, kim orqali berayotganiga qarashingiz va Unga hamd aytmog‘ingiz; bergan narsasiga rozi bo‘lmog‘ingiz; modomiki, o‘sha sizga ato qilingan narsa jasadingizga quvvat berar ekan, u tufayli Allohga osiylik qilmasligingiz lozim bo‘ladi”.

Maymun ibn Mahron Ibn Abbosdan (r.a.) rivoyat qiladilar: “Alloh taoloning yaratgan bandalari ichida muxtor-tanlanganlari bor, ular yaxshilik qilsalar, xursand bo‘ladilar, gunoh qilsalar, mag‘firat so‘raydilar, ne’mat kelsa, shukr aytadilar, balolarga duchor bo‘lsalar, sabr qiladilar.

Muhammad ibn Ka’b Quraziy aytadilar: “Sulaymon ibn Dovud (alayhissalom) ulovlariga minganlarida, qavmlaridagi odamlar kelib shunday dedilar: “Ey Allohning rasuli, sizga oldingilarga berilmagan biron narsa ato qilinganmi?” Sulaymon (alayhissalom) aytdilar: “To‘rt xislat  kimda bo‘lsa, Dovud oilasiga berilgan dunyo matolaridan ham yaxshiroq narsalar berilibdi: Allohdan oshkora va yashirin holatda qo‘rqish, kambag‘allik va boylikda o‘rtacha bo‘lish, rozilik va g‘azab holatida adolatli bo‘lish, xursandchiligu xafalikda Allohga hamd aytish”.

Abu Zarr G‘iforiydan (r.a.): “Odamlarning qaysisi ne’matga boy?” deb so‘rashdi. Aytdilarki: “Azobdan omonda bo‘lib, savob kutayotgan tuproqdagi jasad”.

___________________
Shukr bobi hadislari

688-hadis. Sahih. Muslim, Termiziy, Ahmad rivoyat qilgan.
689-hadis. Isnodi zaif. Ibn Abu Dunyo rivoyat qilgan.
690-hadis. Zaif. Tabaroniy, Ibn Abu Dunyo, Bayhaqiy rivoyat qilgan.
691-hadis. Sahih. Buxoriy, Termiziy rivoyat qilgan.
692-hadis. Juda zaif, marfu’. “Tanzixush-shari’a”ga qarang.
693-hadis. Hasan. Bayhaqiy rivoyat qilgan. “Sahihul-jomi’a”ga qarang.
694-hadis. Sahih. Muslim, Ahmad rivoyat qilgan.
695-hadis. Zaif. Ibn Muborak, Termiziy, Bag‘oviy rivoyat qilgan.

OLTMISH BIRINCHI BOB
KASB-HUNAR FAZILATI HAQIDA

696. Faqih Abu Lays Samarqandiy aytadilar: "œAbu Hurayradan (r.a.) rivoyat etilishicha, Payg‘ambarimiz (s.a.v.) aytdilar: "œKimki dunyoni tilanchilikdan saqlangan holda, ahli uchun harakat qilib, qo‘shnisiga muloyimlik bilan halol talab etsa, Alloh taolo qiyomat kuni uning yuzini badr kechasidagi (to‘lin) oydek qilib tiriltiradi. Kimki dunyoni halol yo‘llar bilan ko‘paytirib, (lekin) faxrlanish va riyo qilish uchun talab etsa, qiyomat kuni Alloh taoloning g‘azabiga yo‘liqadi".

Ba’zilar aytishadi: "œDovud (alayhissalom) odamlar tanimaydigan suratda chiqib, mamlakat ahlidan, o‘zlari haqida so‘rar edilar. Bir kuni u kishiga Jabroil (alayhissalom) odam qiyofasida ko‘rindi. Dovud (alayhissalom) aytdilar: "œEy yigit, Dovud  haqida nima deysan?" "œU yaxshi odam, lekin bir yomon xislati bor — musulmonlar xazinasidan istifoda etadi. Bandalarining ichida Allohga sevimlirog‘i o‘z mehnati bilan topib yeydiganlardir", dedi Jabroil. Shundan so‘ng Dovud (alayhissalom) mehroblariga qaytib, yig‘lab-yig‘lab, tazarru’lar qilib aytdilar: "œEy Rabbim, menga bir hunar o‘rgatgin, mo‘minlarning molidan o‘zimni behojat etay". Alloh taolo u kishiga temirchilikni o‘rgatdi. Temirlar u kishining qo‘lida xuddi xamirdek yumshoq bo‘lib qolardi. Ish vaqtlaridan bo‘shaganlaridan keyin sovut yasardilar. So‘ngra uni sotib o‘zi va ahlining ehtiyojlariga sarflar edilar.

Bu xususda Alloh taolo dedi:                                     
"œVa uning uchun temirni (xamirdek)  yumshoq  qilib qo‘ydik" (Saba’ surasi, 10-oyat). Yana aytadi:
         
"œUnga (Dovudga)  sizlarga ziyon yetishidan saqlaydigan sovut yasashni ta’lim berdik" (Anbiyo surasi, 80-oyat).

Sobit Banoniy (r.a.) u zot dedilar: "œMenga aytishlaricha, salomatlik o‘n qismdir: to‘qqiztasi sukut qilishda va bittasi odamlardan qochishda. Ibodatlar o‘n bo‘lakdir: to‘qqiztasi tirikchilik talabida va bittasi ibodatdadir".

697. Jobir ibn Abdullohdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Payg‘ambar (s.a.v.) aytdilar: "œKimda kim tilanchilik eshigini o‘ziga ochsa, Alloh unga faqirlik eshigini ochib qo‘yadi. Kim o‘zini undan tiysa, Alloh ham uni saqlaydi. Kim behojat bo‘lishni so‘rasa, Alloh uni behojat qiladi. Sizlarning biringiz arqon olib, vodiyga chiqib, u yerdan o‘tin terib bozorga keltirib, bir mud xurmoga sotsa, o‘sha ishi odamlar beradigan yoki bermaydigan sadaqani so‘rashidan yaxshidir".

698. Nabiyning (s.a.v.) bunday deganlari rivoyat qilinadi: "œGazlama savdosi bilan shug‘ullaninglar. Chunki bobolaringiz Ibrohim (alayhissalom) bazzoz (gazlama savdogari) edilar".

699. Abu Hurayra (r.a.) Payg‘ambardan (s.a.v.) rivoyat qiladilar. U zot: «Zakariyo (alayhissolatu vassalom) duradgor edi», deb xabar berganlar.

Oisha onamizning bunday deganlari rivoyat qilinadi: "œSulaymon (alayhissalom) odamlarga minbarda xutba qilayotganlarida, qo‘llarida palma daraxtining novdalari bo‘lar edi, undan savat yoki shunga o‘xshagan biron narsa yasab turardilar. Agar  to‘qib bo‘lsalar, bir kishiga berib: "œBozorga olib borib sot", derdilar.

Shaqiq ibn Ibrohim aytdilar: Alloh taoloning:                 
"œAgar Alloh (barcha) bandalarining rizqlarini mo‘l-ko‘l qilsa, albatta, ular yer yuzida  zulm-tajovuzkorlik qilgan bo‘lur edilar" (Sho‘ro surasi, 27), degan oyati haqida aytadilar: "œAlloh taolo agar bandalariga kasb-hunarsiz rizq-ro‘z berganida, ular ishsiz qolib, oqibatda buzilib ketardilar. Lekin  buzg‘unchilikka bo‘sh vaqt topmasinlar, deya  ularni kasblar bilan shug‘ullantirib qo‘ydi".

Sa’d ibn Musayyab aytdilar: "œMolini haloldan topmagan, undan haqlarni chiqarib turmagan, u bilan obro‘-sharafini saqlamagan kishida yaxshilik yo‘qdir".
Umar ibn Xattobdan (r.a.) rivoyat qilinadi. U kishi dedilar: "œEy kambag‘allar jamoasi, boshlaringni ko‘taringlar, savdogarlik qilinglar, albatta, yo‘lingiz ravshan bo‘ladi. Boshqalarning qo‘liga qarab qolmanglar".

Umarning (r.a.) ozod qilgan quli Abu Solih (r.a.) rivoyat qiladilar: "œUmar bizga uch kishining sherikchilik qilishini buyurdilar: bittasi yig‘adi, boshqasi sotadi va uchinchisi Alloh yo‘liga chiqadi".

Avvom aytadilar: "œAbu Solih sohilda qo‘riqchilik qilayotganida menga: "œBiz uch kishimiz. Bu kun g‘azotda mening navbatim", deb aytgan edi".

Faqih Abu Ja’far (r.a.) deydilar: "œAbu Muborakning: "œKim bozorni tashlasa, muruvvati ketib, xulqi yomon bo‘ladi", deganini eshitdim".

 Ibrohim ibn Yusuf (Alloh rahmat qilsin) Muhammad ibn Salamaga: "œBozorni mahkam tut, chunki u egasiga kuch-quvvat beradi", deb nasihat qilganlar.

700. Jobir ibn Abdullohdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Payg‘ambar (s.a.v.) aytdilar: "œKim bir daraxt yoki ekin eksa, shu ekkanidan inson, hayvon yoki qush yo yirtqich yesa, mana shu (eganlari) uning uchun sadaqadir".

701. Anas ibn Molik (r.a.) Payg‘ambarimizdan (s.a.v.) rivoyat qiladilar: "œBirortangiz qo‘lida ko‘chatni tutib turgan holida qiyomat qoyim bo‘lib qolsa, uni ekishga imkoni bo‘lsa, eksin".

702. Makhul (r.a.) Payg‘ambarimizning (s.a.v.): "œG‘iybatchi, maddoh, ta’na qiluvchi yoki o‘likka o‘xshab yuruvchi kishilar bo‘lishdan saqlaninglar", degan hadislaridagi "œo‘likka o‘xshab yuruvchilar"ni kasb bilan shug‘ullanmaydigan kishilar, deb izohlaganlar".

703. A’mash (rahmatullohi alayh) Abu Maxoriqdan rivoyat qiladilar. U kishi xabar beradilarki, Payg‘ambar (s.a.v.) sahobalari bilan o‘tirganlarida, yosh a’robiy yigit o‘tib qoldi.  Abu Bakr va Umar (roziyallohu anhumo) deyishdi: "œAgar u yigitligiyu kuch-quvvatini Alloh yo‘lida sarflaganida, katta ajr olgan bo‘lardi". Shunda Payg‘ambar (s.a.v.) aytdilar: "œAgar qarib qolgan ota-onasiga yordam berishga harakat qilsa, u Alloh yo‘lidadir. Kichkina bolalari uchun harakat qilsa, u Alloh yo‘lidadir. Agar u o‘z nafsi uchun, odamlardan behojat bo‘laman, deb harakat qilsa, u Alloh yo‘lidadir. Agar odamlar ko‘rsin va eshitsin, deb harakat qilsa, u shayton yo‘lidadir".