723. Abu Hurayra (r.a.) Payg‘ambarimizning (s.a.v.) shunday deganlarini rivoyat qiladilar: "œKishining saxovati — uning dini, muruvvati — aqli, nasl-nasabi — xulqidir

724. Abu Sa’laba  Xoshaniy Nabiydan (s.a.v.) rivoyat qiladilar: "œMenga sizlarning sevimlirog‘ingiz va oxiratda menga eng yaqin turadiganingiz xulqi go‘zal bo‘lganlaringizdir. Menga yoqimsizingiz va oxiratda mendan uzoq turadiganingiz xulqi yomonlaringizdir".
Ibn Abbos (r.a.) aytadilar: "œYaxshi xulq  quyosh qorni eritganidek, xatolarni eritadi, yomon xulq ham asalni sirka buzganidek, amalni buzadi.

725. Maoz ibn Jabal (Alloh u zotdan rozi bo‘lsin): "œMenga Rasulullohning (s.a.v.) oxirgi vasiyatlari oyog‘imni otning uzangisiga qo‘yayotganimda aytgan gaplaridir", deb ushbu hadisni rivoyat qildilar: "œOdamlar bilan (muomalada) xulqingni chiroyli qil, ey Maoz ibn Jabal".

726. Jobir ibn Abdullohdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Nabiy (s.a.v.) aytadilar: "œYaxshi xulq kishining burnidagi Allohning rahmatidan bo‘lgan jilovdir. Jilov esa, farishtaning qo‘lida, uni yaxshilikka yetaklaydi, yaxshilik o‘z navbatida jannatga boshlaydi. yomon xulq esa, Allohning azobidan bo‘lgan jilovdir. Jilov shaytonning qo‘lida. Shayton uni yomonlikka boshlaydi, yomonlik do‘zaxga qarab tortadi".

727. Jobir ibn Abdulloh (r.a.) rivoyat qiladilar. Nabiy (s.a.v.) aytdilarki: "œAlbatta, bu dinni nafsim uchun qabul qildim. U ikki narsa bilan to‘g‘ri bo‘ladi: saxiylik va yaxshi xulq. Dinni u ikki sifat bilan qodir bo‘lganingizcha mukarram qilinglar".
Aytiladiki, agar kishi mehmon chaqirsa, uy egasiga ham, mehmonga ham uchtadan narsa vojib bo‘ladi. Uy egasiga vojib bo‘ladigani quyidagilar: mehmonni toqati yetmaydigan narsaga taklif qilmaslik va mehmondorchilikni sunnatdan oshirib yubormaslik, mehmonga faqat haloldan taom qo‘yish, mehmonga namoz vaqtlarini eslatib turish. Mehmon uchun vojib narsalar: ko‘rsatilgan joyga o‘tirish, keltirilgan taomga rozi bo‘lish, chiqayotganda uy ahlining barakoti uchun duo qilish.

728. Payg‘ambar (s.a.v.) aytadilar: “Kim  molining zakotini ado qilsa, mehmon kutsa va musibat vaqtida qavmiga saxovat qilsa, nafsini baxillikdan saqlabdi”.

_______________
Taom berish va husni xulq fazilati bobi hadislari

717-hadis. Sanadida zaiflik, uzilish bor.
718-hadis. Muttafiqun alayh.
719-hadis. Hasan. Ahmad, Termiziy, Ibn Mojjalar rivoyat qilgan.
720-hadis. Hasan. Ibn Mojja, Abu Na’im, Hokim rivoyat qilgan. “As-sahiha”ga qarang.
721-hadis. Juda zaif. Abu Ya’lo, Bazzor, Abu Na’im, Hokim, Asbahoniy rivoyat qilgan.
722-hadis. Sahih. Muslim, Termiziy, Ahmad rivoyat qilgan.
723-hadis. Zaif. Ahmad, Ibn Hibbon, Hokim, Bayhaqiy, Qazoiy rivoyat qilgan.
724-hadis. Sahih. Ahmad, Bayhaqiy rivoyat qilgan. “As-sahiha”ga qarang.
725-hadis. Sahih. Molik, Bayhaqiy rivoyat qilgan.
726-hadis. Bayhaqiy rivoyat qilgan.
727-hadis. Zaif. Tabaroniy rivoyat qligna.
728-hadis. Abu Ya’lo, Tabaroniy rivoyat qilgan.

OLTMISH TO‘RTINCHI BOB
ALLOHGA TAVAKKUL

Faqih Abu Lays Samarqandiy: "œSolim ibn Jo’ddan rivoyat qiladilar. Iso ibn Maryam aytdilar: "œErtangi kunni o‘ylab, taomni yashirmanglar. Chunki ertangi kun rizqi bilan keladi. Chumoliga kim rizq  berayotganini qaranglar, agar chumolining qorni kichkina desanglar, qushlarga qaranglar, qushlarning qorinlariga e’tiroz bildirsanglar, hayvonlarning kattaligi va semizligiga qaranglar".

Abu Majlaz rivoyat qiladilar. Umar (r.a.) aytdilar: "œQaysi holatda — yaxshi ko‘rgan narsamdami, yomon ko‘rgan narsamdami tong ottirganimga parvo qilmayman. Chunki yaxshilik yomon ko‘rgan narsamdami yoki yaxshi ko‘rgan narsamdami, qaysisida ekanini bilmayman".

729. Matlab ibn Xontabdan rivoyat qilinadi. Payg‘ambar (s.a.v.) aytdilar: "œAlloh taolo buyurgan narsalarning hammasini sizlarga buyurdim, birontasini tark qilmadim, Alloh qaytargan narsalarni ham qoldirmay aytdim. Ogoh bo‘linglar, Jabroil har bir jon o‘ziga yozilgan narsalarni olmasdan turib o‘lmasligini qalbimga soldi. Kimda mana shu (yozilgan)lardan biron narsa kechiksa, uni chiroyli talab qilsin. Chunki sizlar Alloh huzuridagi narsaga uning mislicha bo‘lgan toat bilan erisholmaysizlar".

730. Ibn Abbosdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Payg‘ambar (s.a.v.) aytdilar: "œKimni odamlarning kuchlisi bo‘lish xursand qilsa, Allohga tavakkal qilsin. Kimni odamlar ichida taqvodor bo‘lish xursand qilsa, Allohdan taqvo qilsin. Kimni odamlarning boyrog‘i bo‘lish xursand qilsa, Allohning huzuridagi narsaga bo‘lgan ishonchi qo‘lidagi narsaga bo‘lgan ishonchidan kuchliroq bo‘lsin".

Dovuddan (alayhissalom) zikr qilinadi. U kishi o‘g‘illari Sulaymonga (alayhissalom) aytdilar: "œEy o‘g‘lim, kishining taqvodorligiga uch narsa dalolat qiladi: yetishmagan narsasida Allohga chiroyli tavakkal qilish, yetishgan narsasiga chiroyli rozi bo‘lish va ketgan narsasiga chiroyli sabr qilish".

Abu Munti’ Balxiydan zikr qilinadi. U kishi Hotamul Asamga (Alloh ikkovlaridan ham rozi bo‘lsin) aytdilar: "œMenga sizning sahrodan hech bir zahirasiz, Allohga tavakkal qilib o‘tishingiz ma’lum bo‘ldi". "œYo‘q, zaxira bilan o‘taman, — deb javob qildilar Hotam, — mening to‘rtta zaxiram bor". "œUlar qanaqa narsalar?" deb so‘radilar. Aytdilarki: "œDunyoning hamma joyini Allohning mamlakati bilaman, maxluqotlarning barchasini Allohning boqimondasi bilaman,  barcha sabab va rizqlarni Allohning qudratidan bilaman, Allohning qazosini hamma yerda amalga oshuvchi bilaman". Abu Muti’ aytdilar: "œEy Hotam, sizning zaxirangiz qanday yaxshi ekan. Siz bular bilan, dunyo sahrosi nima bo‘libdi, oxirat sahrosidan ham o‘tib ketasiz".

Zikr qilishlaricha, bir kishi Shaqiqning oldlariga kelib: "œMenga nasihat qiling", dedi. Shaqiq aytdilar: "œUch narsani saqla: Allohga ibodat qil, U seni sobitqadam qiladi. Allohning dushmani bilan urush, Alloh senga yordam beradi. Allohning va’dasini tasdiq qil, U va’dani senda ro‘yobga chiqaradi".

731. Ibn Mas’ud (r.a.) aytadilar: "œAgar ilm ahllari ilmlarni saqlab, uni ahliga sarflaganlarida, zamondoshlarining hammasi baxtli bo‘lardi. Lekin ular ilmni dunyo ahllariga ularning dunyosiga ega bo‘lish uchun sarfladilar va uning (ilmning) ahliga beparvo bo‘ldilar. Payg‘ambarimizning (s.a.v.): "œKimning g‘ami bitta (ya’ni, oxirat g‘ami) bo‘lsa, Alloh taolo uning dunyoviy ishlariga kifoya bo‘ladi. Kim dunyo ishlarini muhim bilib, shug‘ullanib  qolsa, jahannamni qaysi vodiysida halok bo‘lishiga, qaysi vodiysida azoblanishiga Alloh taolo parvo qilmaydi", deganlarini eshitganman".

 Aytishlaricha, Tavrotda bir narsa yozilgan: "œQo‘lingni harakatlantir, rizqing keng bo‘ladi, senga buyurgan narsalarimga itoat qil va seni isloh qiluvchi narsa haqida menga o‘rgatma".

Ali ibn Abu Tolibdan (r.a.) rivoyat qilinadi. U kishi aytdilar: "œIslom to‘rtta narsaning ustida qoim turadi: ishonch, adolat, sabr va jihod".

Ulamolar bu  to‘rtta narsani tafsir qilib  aytishadiki: "œIshonch ikki xil: biri, amalini xolis qilish, uni dunyo boyligi talabida va odamlarning roziligini olish uchun bajarmaslik. Ikkinchisi, Allohning rizq haqidagi va’dasiga amin bo‘lish. Adolatning  ikki xili quyidagilar: agar zimmasida birovning haqqi bo‘lsa, o‘zinikini talab qilishdan oldin uni ado etish va va boshqa kishidan haqqini yumshoqlik bilan so‘rash. Sabrning ikki xili: Allohning farzlarini ado qilishda sabrli bo‘lish va  Alloh man’ qilgan narsalarga sabr qilish. Jihod ham ikki xildir: birinchisi, dushmandan g‘aflatda qolmaslik. U dushman shaytondir. Banda undan g‘aflatda qolsa ham, u bandadan g‘ofilda qolmaydi. U bo‘riga o‘xshaydi. Bo‘ri ham podaga tushganida, g‘aflatda qolgan qo‘yni ovlaydi. Ikkinchisi, mol-dunyodir. Chunki odam farzandining aksar fitnasi mol-dunyo uchundir. Bas, g‘ururlantirib qo‘ymasligi uchun molning kamiga rozi bo‘l".