3)   tahoratni vaqtida, mukammal qilish, bu ham Alloh taoloning so‘ziga muvofiq:

"œEy mo‘minlar, namozga turganlaringizda...." (Moida, 6-oyat);

4)   namozlarni vaqtida va mukammal o‘qish. Alloh taoloning oyati bor:

"œAlbatta, namoz mo‘minlarga (vaqti) tayinlangan farz bo‘ldi" (Niso, 103-oyat);

5)   rizq borasida Alloh bergan va’daga ishonish. Alloh taolo aytadi:

"œO‘rmalagan narsa borki, barchasining rizqi Allohning zimmasidadir" (Hud, 6-oyat);

6)   Allohning taqsimotiga qanoat qilish. Alloh aytadi:

"œUlarning hayoti dunyodagi tirikchiliklarini ham ularning o‘rtalarida biz O‘zimiz taqsimlaganmiz" (Zuxruf, 32-oyat);

7)   Alloh taologa tavakkul qilish. Bu ham Allohning so‘ziga muvofiq:

"œVa o‘lmaydigan tirik Zotga tavakkul qiling" (Furqon, 58-oyat)

"œAgar mo‘min bo‘lsangiz, yolg‘iz Allohgagina suyaninglar" (Moida, 23-oyat);

   Allohning amriga va taqdiriga sabr qilish. Bu ish ham Alloh so‘ziga muvofiqdir:

"œBas (ey Muhammad), siz Parvardigoringizning hukmiga sabr qiling" (Qalam, 48-oyat);

"œEy mo‘minlar, sabr qilinglar va sabru toqat qilishda (kofirlardan) ustun bo‘linglar" (Oli Imron, 200-oyat);

9)   Allohning ne’matiga shukr qilish. Alloh taolo aytadi:

“Agar Allohga ibodat etuvchi bo‘lsangizlar, U zotning ne’matlariga shukr qilinglar!” (Nahl, 114-oyat). Allohning ne’matlari ko‘p: salomatlik, farzand, boylik... Ne’matlarning eng ulug‘i Islom ne’matidir. Alloh kitobida aytadi:

“Va agar Allohning ne’matlarini sanasangizlar, sanog‘iga yeta olmaysizlar” (Nahl, 18-oyat);

10) haloldan yeyish. Alloh taolo bu haqda aytadi:

“Sizlarga rizq qilib bergan pok narsalardan yenglar” (Baqara, 57-oyat), ya’ni, halol yenglar.

__________________
Kishining qanday tong ottirishi to‘g‘risidagi bob hadislari

918-hadis. Sahih. Buxoriy rivoyat qilgan.

SAKSON BESHINCHI BOB
TAFAKKUR QILISH

919. Faqih Abu Lays Samarqandiy Ato ibn Abu Rabohdan rivoyat qiladilar: "œIbn Umar va Ubayd ibn Umayr bilan birga Oyishaning (r.a.) oldiga kirdik. Hammamiz salom berdik. Oyisha: "œUlar kim?" deb so‘radilar. "œAbdulloh ibn Umar, Ubayd ibn Umayr", dedik. Onamiz aytdilar: "œXush kelibsiz, ey Ubayd ibn Umayr, nima uchun bizni ziyorat qilmay qo‘ydingiz?" Ubayd aytdilar: "œKam ziyorat qil, sevgi ziyoda bo‘ladi, deyishadi". Ibn Umar so‘ngra: "œBu gaplarni qo‘yib turaylik, bizga Payg‘ambardan (s.a.v.) ko‘rgan ajoyib narsalaringizni gapirib bering", dedilar. Oyisha onamiz aytdilar: "œU kishining hamma ishlari ajoyib edi. Bir kechasi mening oldimga keldilar va to‘shagimga kirdilar, hatto badanlari badanimga tegdi. So‘ngra aytdilar: "œEy Oyisha, Rabbimga ibodat qilishimga ruxsat berasanmi?" "œAllohga qasamki, sizga yaqin bo‘lishni hamda siz hohlagan narsani yaxshi ko‘raman", dedim. So‘ng o‘rinlaridan turib, tahorat qildilar. Keyin qiyomda turib yig‘ladilar. Ko‘z yoshlari ko‘kraklariga tushdi. So‘ng o‘ng taraflariga suyanib, o‘ng qo‘llarini o‘ng yuziga qo‘ydilar. Yana yig‘ladilar. Yig‘laganlaridan ko‘z yoshlari yerga tushganini ko‘rdim. Bir ozdan keyin bomdodga azon chaqirgani Bilol keldi. Bilolni ko‘rib ham yig‘layverdilar. Bilol: "œEy Rasululloh, nimaga yig‘layapsiz? Alloh sizning oldingi va keyingi gunohlaringizni kechirgan-ku?!" dedi. Payg‘ambar (s.a.v.) aytdilar: "œEy Bilol! Shukr qiluvchi banda bo‘lmayinmi? Nima uchun yig‘lamay, bu kecha ushbu oyat tushdi", dedilar va:
"œOsmonlar va yerning yaralishida..." jumlasidan

"œO‘zing bizni jahannam azobidan asragil", jumlasigacha (Oli Imron, 190 — 191-oyatlar) o‘qidilar. Keyin aytdilar: "œKim bu oyatni o‘qib, tafakkur qilmasa, vayl azobi bo‘lsin".
 
Ba’zi xabarlarda rivoyat qilinadi: "œKim yulduzlarga qarab, uning ajoyibligini va Allohning qudratini fikr qilib:

"œParvardigoro, bu (borliqni) behuda yaratganing yo‘q! Sen (behuda biron ish qilish aybidan) poksan. O‘zing bizni jahannam azobidan asragil", degan oyatni o‘qisa, unga osmondagi yulduzlar sanog‘icha yaxshilik yoziladi".

Omir ibn Qaysning bunday deganlari rivoyat qilinadi: "œOxiratda odamlarning ko‘proq xursand bo‘lishlari, ularning dunyoda xafachilikni uzun qilganlari sabablidir. Oxiratda ko‘p kuluvchilar odamlar dunyoda ko‘p yig‘laganlardir. Odamlarning qiyomat kunida iymon jihatidan ixlosmandlari dunyoda ko‘proq tafakkur qilganlaridir".

920. Abu Dardo (r.a.) aytadilar. Payg‘ambarimiz (s.a.v.) marhamat qildilar: "œInsonlar orasida shundaylari borki, ular yaxshilikka kalit, yomonlik uchun qulfdirlar. Shu tufayli ularga ajr yoziladi. Insonlardan yana ba’zilari borki, ular yomonlikka kalit, yaxshilikka qulfdirlar. Shu tufayli ularga gunoh yoziladi. Yaxshilik uchun kalit bo‘lgan va yomonlik uchun qulf bo‘lgan kishilar qanday ham yaxshi. Bir soatlik tafakkur men uchun bir kechalik ibodatdan yaxshidir".

921. A’mash Amr ibn Murradan rivoyat qiladilar: "œPayg‘ambar (s.a.v.) tafakkur qilayotgan qavmning oldidan o‘tayotib, ularga: "œYaratilgan narsalar haqida fikr qilinglar. Yaratuvchi haqida fikr qilmanglar", dedilar".

922. Payg‘ambar (s.a.v.) aytadilar: "œShayton birontangizga kelib: "œOsmonni kim yaratdi?" deb so‘raydi. U: "œAlloh taolo", deydi. "œYerni kim yaratdi?" deb so‘raydi keyin. Yana: "œAlloh taolo", deydi. "œAllohni kim yaratdi?" deydi keyin. Agar birortalaringiz o‘sha narsani sezsa, Allohga va Uning payg‘ambariga iymon keltirdim, desin".

923. Payg‘ambardan (s.a.v.) rivoyat qilinadi. Aytdilar: "œBir soat fikrlash bir yillik ibodatdan afzaldir".

Faqih aytadilar: "œAgar inson fikrlash fazilatiga yetishni xohlasa, besh narsa to‘g‘risida fikr qilsin:
1) Allohning mo‘’jiza va alomatlari to‘g‘risida;
2) Allohning botiniy va zohiriy ne’matlari to‘g‘risida;
3) Uning savobi to‘g‘risida;
4) Uning azobi to‘g‘risida;
5) Uning yaxshiligi va o‘zining jafosi to‘g‘risida.

Alloh taoloning mo‘’jiza va alomatlarini tafakkur qilish Alloh taoloning qudratiga qarashdir. Alloh taolo osmonni va yerni qanday yaratganiga, quyoshni sharqdan chiqarib, g‘arbga botirayotganiga, kecha-kunduzni almashadigan qilib qo‘yganiga va o‘zining xilqatiga nazar qilishdir. Alloh taolo aytadi:

"œ(Ey mo‘minlar,) yerda (undagi tog‘u toshlar va vodiy dalalarda, dengizlar va daryolarda, hayvonot va nabotot olamida) hamda o‘zlaringizda (ushbu hayotga kelib-ketishingizdan tortib vujudlaringizdagi har bir a’zolaringizda balki har bir hujayralaringizning naqadar nozik tartib-intizom bilan yaratilib, o‘z o‘rniga joylashtirilganida va o‘z zimmasidagi Yara tuvchi buyurgan vazifani quloq qoqmasdan ado etib borishida) ishonuvchi zotlar uchun (Allohning qudratiga dalolat qiladigan) oyat-alomatlar bordir. Axir ko‘rmaysizlarmi?" (Zoriyot, 20 — 21-oyatlar).

Agar banda oyat-alomatlarga tafakkur bilan qarasa, ishonchi va ma’rifati ziyoda bo‘ladi.

Xudoning marhmati va ne’mati haqida fikrlash Uning ne’matlariga e’tibor qilishdir. Hakimlardan ne’mat bilan marhamat orasidagi farqni quyidagicha belgilaganlar: "œNe’matlarning ko‘rinib turgani marhamat, ko‘rinmagani esa ne’matdir. Buning oddiy misoli — ikki qo‘l, ular Allohning marhamati, undagi quvvat esa, ne’mat. Yuz ham Allohning marhamati, undagi chiroy — ne’mat. Og‘iz — marhamat, taomning ta’mini his qilish — ne’mat. Agar kishida ikki oyoq bo‘lib, yurishga quvvat yetmasa, unga Alloh marhamat qilibdi, lekin ne’mat bermabdi. Tomir va suyaklar marhamat. Ularning sihatligi ne’matdir".

Ba’zilar:  "Ne’matning yetishi — marhamat. Musibatni daf bo‘lishi esa, ne’mat", deyishadi. Ba’zilar buning ziddini aytishadi.

Yana aytilishicha, ne’mat va marhamat bitta narsa. Alloh taolo aytadi:
"œVa agar Allohning ne’matlarini sanasangizlar, sanog‘iga yeta olmaysizlar" (Ibrohim, 34-oyat). Xullas, inson ne’mat va marhamatlar to‘g‘risida fikr qilsa, muhabbati ziyoda bo‘laveradi.

Uning savobi to‘g‘risida fikr qilish esa, Alloh taolo o‘z valiy-do‘stlari uchun jannatda qanday karomatlar tayyorlaganining savobini fikrlashdir. Alloh, Uning savobi haqida fikr qilish jannatga rag‘batni, uning talabida harakat qilishni, Rabbining toatida quvvatni ziyoda qiladi.

Azobi haqida fikrlash esa, Alloh taolo dushmanlari uchun do‘zaxda tayyorlab qo‘ygan azoblar va xorliklarni fikrlashdir. Bu narsa unda qo‘rqinchni va gunohlardan tiyilish quvvatini ziyoda qiladi. Unga qilingan yaxshiliklar to‘g‘risida fikrlash Alloh taoloning ehsoni haqida fikr etishdir. Alloh uning gunohlarini berkitdi, azoblamadi va tavbaga chaqirdi. O‘zining jafosini fikr qilish esa, Allohning amrlarini tark etib, ma’siyatlar sodir qilganiga nazar solishdir. Bunday tafakkur qilish hayo va xijolatni ziyoda etadi.

Qachon shu beshta narsa to‘g‘risida fikr qilsa, u Payg‘ambar (s.a.v.) aytgan yaxshilikka erishadi.