949. Faqih aytadilar: "œHotamning gapi Payg‘ambar (s.a.v.) aytgan hadisdan olingan. U zot: "œBesh narsani beshta narsadan oldin g‘animat bil", deb aytganlar.

Inson hayotning qadriga yetishi, uning har soatini g‘animat bilishi lozim. "œBir soatdan so‘ng holim qanday bo‘ladi?" deb o‘ylashi, o‘tganlarning nadomatlari haqida tafakkur qilishi kerak. Axir, ular emasmi ikki rak’at namoz o‘qish yoki "œla-a ilaha illalloh" so‘zini aytish miqdoricha hayot berilishini orzu qiladiganlar?! Senda shu fursat bor, hasrat va nadomat vaqti kelmasidan oldin Allohning ibodatida jiddu jahd qil.

Hotamdan: "œQaysi narsa ustiga amalingizni bino qildingiz?" deb so‘rashdi. Aytdilar: "œTo‘rt narsa ustiga:
- boshqalarning rizqi menga o‘tmaganidek, mening rizqim ham mendan boshqaga o‘tib ketmaydi, deb bildim va shunga ishondim;
- bo‘ynimda farzlar bor va bu farzlarni o‘zimdan boshqa hech kim ado qilmaydi, deb bildim va ularning adosi bilan mashg‘ul bo‘ldim;
- bildimki, Rabbim meni har vaqt ko‘rib turadi, men Undan uyalaman;
- ajalim menga shoshib kelayotganini bildim va men ham unga shoshildim".

Faqih aytadilar: "œAjalga shoshilish — unga solih amallar bilan tayyorlanish, Alloh qaytargan ishlardan qaytish, Alloh taolodan shu holatda sobitqadam etishini va uning oqibatini yaxshi qilishini so‘rab tazarru’ etishdir".

Hakimlar aytishadi: "œKishi amalga niyat va shukr bilan kirishmagunicha, qo‘rqinch bilan amal qilib, ixlos bilan topshirmagunicha ibodat mazasini topmaydi. Chunki niyat bilan kirsa, albatta, Alloh taolo uni ushbu amalga muvaffaq qiladi. Allohga shukr bilan amalga kirishsa, Alloh unga yanada ziyoda etadi. Chunki Alloh taolo:

"œQasamki, agar bergan ne’matlarimga shukr qilsangizlar, albatta, ularni yanada ziyoda qilurman. Endi agar kufroni (ne’mat) qilsangizlar, albatta, azobim juda qattiqdir" (Ibrohim, 7-oyat), deb aytgan. Agar qo‘rqinch bilan amal qilsa, uning savobi Alloh taoloning zimmasida bo‘ladi. Alloh taolo:

"œZotan, Alloh yaxshilik qiluvchilarning amallarini zoe’ qilmaydi" (Tavba, 120-oyat), deydi. Dunyoda savob ish qilish toatda halovat paydo qiladi, oxiratda esa, jannatga olib boradi. Agar uni ixlos bilan qilsa, Alloh qabul etadi. Amalning qabul qilinganlik alomati yanada balandroq toatga muvaffaq bo‘lishdir".

Aytishlaricha, johillik alomati uchta:
1)   foyda bermaydigan narsalarni yig‘ish;
2)   halok qilinadigan gunohlarni qilish;
3)   qutqaradigan amalni tark etish.

Alloh taologa yuzlanuvchining alomati ham uchta:
1)   qalbini tafakkur uchun;
2)   tilini zikr uchun;
3)   badanini xizmat uchun fido qilmog‘i.

O‘zini aldaydiganlarning alomati uchta:
1)   xatolardan cho‘chimay, shahvatlarga shoshilish;
2)   uzoq orzu bilan tavbani kechiktirish;
3)   oxiratni amalsiz umid qilish".

Hakimlardan ba’zi biri aytadilar: "œKim uch narsasiz uch narsani da’vo qilsa, bilki shayton uni masxara etadi:
- kim dunyoni yaxshi ko‘rib turib, Alloh zikrining halovatiga yetishishni da’vo qilsa;
- kim Allohning rizoligini nafsini rozi qilish orqasida da’vo qilsa;
- kim odamlarning maqtovini yaxshi ko‘rish bilan ixlosni da’vo qilsa".

Abu Nazra aytadilar: "œKimda to‘rt narsa bo‘lsayu, ular bilan yaxshilikni ziyoda qilmasa, Alloh taolo uning amalini qabul etmaydi:
- kim urushdan omon qaytib, keyin yaxshilikni ziyoda qilmasa, bu hol Alloh taolo undan amalini qabul qilmaganining belgisidir;
- kim ramazon oyida bir oy ro‘za tutsayu, yaxshiliklarini ziyoda qilmasa, bu hol Alloh taolo uning amalini qabul qilmaganining belgisidir;
- kim haj qilsayu, yaxshiliklarini ziyoda etmasa, bu hol ham Alloh taolo undan qabul qilmagani belgisi;
- kim kasal bo‘lsa, so‘ng tuzalib yaxshiliklarini ziyoda qilmasa, bu holat kasallik uning gunohlariga kafforat bo‘lmaganining belgisidir".

Aytishlaricha, oqil kishiga amalini isloh etishi va harakatini zoe’ qilmasligi uchun to‘rt narsa kerak bo‘ladi:
1.   Ilm. Unga ilmi hujjat bo‘ladi.
2.   Tavakkul. Ibodatda forig‘ va odamlarga qaram bo‘lmasligi uchun.
3.   Sabr. U bilan amalini mukammal qiladi.
4.   Ixlos. U bilan savobga yetadi.

Hasan Basriy aytadilar: "œKishi jannat talabida tinimsiz harakat qiladi, ozib-to‘zib ketadi. Ammo Alloh taologa yo‘liqqunicha, mustaqim bo‘ladi. Allohning:
"œAlbatta: "œParvardigorimiz Allohdir", deb, so‘ngra (yolg‘iz Alloh taologa toat-ibodat qilishda) to‘g‘ri — ustivor bo‘lgan zotlar" (Fussilat, 31-oyat), degan oyatini eshitmaganmisan?"

Hakimlar aytishadi: "œMustaqim (to‘g‘ri yo‘lda yurgan) kishi toqqa o‘xshaydi. Tog‘da to‘rt alomat bor: u issiqda erimaydi;  sovuqda muzlamaydi; shamolda qimirlamaydi; sel oqizib ketolmaydi.

Shuningdek, mustaqim kishida ham to‘rtta alomat bordir: unga bir inson yaxshilik qilsa, shu yaxshilik sababidan u insonga nohaq narsada moyil bo‘lmaydi; unga bir inson yomonlik qilsa, shu yomonlik uni nohaq narsani aytishga olib bormaydi; havoyi nafsi uni Alloh taoloning buyrug‘idan chekkaga chiqara olmaydi; dunyo matolari uni Alloh taolo toatidan to‘xtatolmaydi".

Aytishlaricha, yetti narsa yaxshilik xazinasidan. Ularning har biri Alloh kitobi ila vojib bo‘lgandir:
1.   Ibodatda ixlosli bo‘lish. Alloh taolo aytadi:
"œHolbuki, ular faqat yagona Allohga, u Zot uchun dinni xolis qilgan, to‘g‘ri yo‘ldan og‘magan hollarida ibodat qilishga buyurilgandirlar" (Bayyina, 5-oyat).

2.   Ota-onaga yaxshilik qilish. Alloh taolo aytadi:
"œSen menga va ota-onangga shukr qil! Yolg‘iz O‘zimizga qaytajaksan!" (Luqmon, 14-oyat).

3.   Qarindoshchilikni bog‘lash. Alloh taolo bu haqda aytadi:
"œOralaringizdagi savol-javoblarda o‘rtaga nomi olinadigan Allohdan qo‘rqingiz va qarindosh-urug‘laringiz bilan ajralib ketishdan saqlaningiz" (Niso, 1-oyat).

4.   Omonatni ado qilish. Alloh taolo aytadi:
"œAlbatta, Alloh taolo sizlarni omonatlarni egalariga topshirishga buyuradi" (Niso, 58-oyat).

5.   Gunoh ishlarda hech kimga itoat qilmaslik. Alloh taolo aytadi:
"œBir-birovlarimizni Allohdan o‘zga xudo qilib olmaylik" (Oli Imron, 64-oyat).

6.   Havoyi nafsi bilan amal qilmaslik. Alloh taolo aytadi:
"œEndi kim (hayoti-dunyodalik paytida qiyomat kuni mahshargohda) Parvardigorning (huzurida) turishi (va uzoq hisob-kitob berishi)dan qo‘rqqan va nafsini havoyi xohishlaridan qaytargan bo‘lsa, u holda faqat jannatdagina (uning uchun joy bo‘lur)" (Nozi’at, 40 — 41).

7.   Toatlarda jiddu jahd qilish va Allohdan qo‘rqish. Bu haqda Alloh taolo aytadi:
"œUlar Parvardigorlariga qo‘rquv va umid bilan duo-iltijo eturlar va Biz ularga rizq qilib bergan narsalardan infoq-ehson qilurlar" (Sajda, 16-oyat).

Har bir inson oqibatidan qo‘rqishi, yig‘lashi shunga ko‘ra amal qilishi lozim. Zero, qiyomat kunidagi ish og‘irdir.

Rivoyat qilishlaricha, Iso alayhissalom bir qishloqdan o‘tdilar. U yerda bir tog‘ bor edi. Tog‘dan yig‘i va ingroq eshitilardi. Iso alayhissalom qishloq ahlidan: "œBu tog‘dagi nima yig‘i?" deb so‘radilar. "œEy Iso, biz bu qishloqda turganimizdan beri shu yig‘ini va tog‘ning ingrashini eshitamiz", deyishdi. Iso alayhissalom aytdilar: "œBu yig‘i, bu ingrashlar to‘g‘risida xabar ber, ey tog‘". Tog‘ aytdi: "Ey Iso, men shunday tog‘manki, toshlarimdan sanamlar yasab, ularga ibodat qilishadi. Alloh taolo bu bilan meni do‘zaxga tashlamog‘idan qo‘rqaman. Allohning: "œOdamlar va toshlardan o‘tini bo‘lgan, kofirlar uchun tayyorlab qo‘yilgan do‘zaxdan qo‘rqing"(Baqara, 24-oyat), degan so‘zini eshitganman. O‘sha kunda do‘zaxga tashlanadigan toshlardan bo‘lib qolishdan qo‘rqaman". Alloh taolo Iso alayhissalomga vahiy qildi: "œToqqa ayt, turaversin, Men uni jahannamdan ozod qildim".

Tog‘u toshlar og‘irligi, kattaligiga qaramasdan, Allohdan qo‘rqishadi. Qanday qilib zaif, kuchsiz, miskin odam farzandi do‘zaxdan qo‘rqmaydi, undan panoh tilamaydi. Ey odam farzandi, undan ehtiyot bo‘l. Undan ehtiyot bo‘lish esa, gunohlardan saqlanish bilan bo‘ladi. Albatta, gunohlar Alloh taoloning g‘azabini va azobini keltiradi. Allohning azobini ko‘tarishga esa, toqat qilolmaysan.