98. Abu Said Xudriy, Alloh undan rozi bo‘lsin, rivoyat qiladi: Payg‘ambarimiz (s.a.v.) aytdilar: "œSizlardan birontalaringiz munkar (yomon) ishni ko‘rsa, uni bu ishdan qo‘li bilan qaytarsin, agar qodir bo‘lmasa, tili bilan qaytarsin, agar qodir bo‘lmasa, dili bilan, o‘sha dili bilan qaytarishi imonining zaifligidir".

Ba’zilar aytdilar: "œQaytarishlik amrlar uchun qo‘l bilan, olimlar uchun til bilan, ummiylar uchun dil bilandir". Ba’zilar, kimiki shularga qodir bo‘lsa, o‘shalardan qaytarishligi vojib bo‘ladi, dedilar.

Faqih, Alloh rahmat qilsin, aytadi: Yaxshi ishlarga buyuruvchilar shu ishi bilan Alloh taolo uchun, dinni ulug‘lashni, yuksaltirishni qasd qilishi lozim bo‘ladi. O‘zini bildirish uchun, o‘zining himoyasi uchun, dimog‘dorlik uchun bo‘lsa, bo‘lmaydi. Albatta, bu bilan Allohning o‘zi uchun dinni aziz qilishni qasd etsa, Alloh taolo unga yordam beradi, uning uchun muvofiq qilib qo‘yadi. Agar o‘zining nafsini bildirish, takabburlik bo‘lsa, Alloh uni xor qilib qo‘yadi.

Ikrimadan, Alloh undan rozi bo‘lsin, rivoyat qilinidi: Bizga aytdiki: "œBir kishi Allohni qo‘yib, daraxtga sig‘inadigan joydan o‘tib qolibdi. U kishi Alloh uchun bu ishdan g‘azablanibdi. Xudoni qo‘yib bu daraxtga sig‘inishayotgan edilar. Keyin u boltasini olib, eshagiga minib, o‘sha daraxt tomonga, uni chopib tashlash uchun otlanibdi. Shaytoni la’in odam suratida uning yo‘lidan chiqib: "œQaerga ketyapsan?" deb so‘rabdi. «Bir daraxtni ko‘rdim, odamlar Allohni qo‘yib, o‘shanga ibodat qilishyapti. O‘sha daraxtni bolta bilan chopib tashlayman, deb Allohimga ahd berdim», dedi. Iblis: "œU senga nima qildi? Qo‘ygin, ibodat qilishayotgan bo‘lsa, ibodat qilaverishsin. Ularni Allohning o‘zi uzoqlashtiradi", dedi. U kishi qaytmaydi. Iblis la’natulloh alayh aytdi: "œQaytgin, har kuni senga to‘rt dirham beraman, har kuni ko‘rpachangning bir chetini ko‘tarsang, uni olasan". "œShunday qilasanmi?" deb so‘radi. Iblis: "œAlbatta, har kuni senga o‘sha pulni to‘layman". Keyin haligi kishi uyiga qaytdi. O‘sha pulni ikki-uch kun Alloh xohlagancha topdi. Shundan keyin bir kuni ertalab turib, ko‘rpaning quyi tarafini ko‘tarsa, hech narsa ko‘rmadi. Kiyin bir kun kutdi, dirhamlarni topolmagandan keyin, boltasini olib eshagiga minib, o‘sha daraxt tomon otlandi. Iblis odam suratida uning oldiga chiqdi. "œQaerga ketayapsan?" deb so‘radi. U kishi: "œAllohni qo‘yib, sig‘inilayotgan daraxt oldiga boryapman, uni kesib tashlayman", dedi. Iblis aytdi: "œBunga kuching yetmaydi. Ammo oldingi gal sen Alloh uchun g‘azablangan holda chiqqan eding. O‘sha paytda osmon va yer ahllari jam bo‘lsalar ham, seni qaytara olmas edi. Ammo hozir sening chiqishing nafsing uchun, sen dirhamlarni topa olmaganing uchun chiqyapsan. Agar o‘sha joyga o‘tsang, boshingni yoramiz". U daraxtni tinch qo‘yib uyiga qaytibdi.

Faqih aytadi: Yaxshi ishlarga buyurguvchi kishi besh narsaga muhtoj bo‘ladi:
1. Ilmga, chunki johil amri ma’ruf va nahiy munkarni chiroyli qila olmaydi.
2. Allohning roziligini va dinni kuchaytirishni qasd qilmoqlikka.
3. Bu ishlarni bajaruvchi rahmdil bo‘lmoqligi, buyurganda ham yumshoqlik bilan, do‘stona buyurishligi lozim bo‘ladi. Qalbi qattiq, qo‘pol bo‘lmasligi kerak. Chunki Alloh taolo, Muso va Horunni Fir’avn oldiga yuborayotib aytdi:
"œBas, unga yumshoq so‘z so‘zlanglar" (Toha, 44).
4. Sabrli, halim bo‘lmoqligi, chunki Alloh taolo Luqmon qissasida aytdi:
"œYaxshilikka buyur va yomonlikdan qaytar hamda o‘zingga yetgan (balolarga) sabr qil!" (Luqmon, 17.)
5. O‘zi buyurgan narsalarga amal qilmoqligi, amal qilish bilan boshqalarga  ibrat bo‘lishi lozim. Ushbu oyatga rioya zarur.
"œOdamlarni yaxshilikka chaqirib, o‘zlaringizni unutasizlarmi?" (Baqara, 44).

99. Anas ibn Molikdan rivoyat qilinadi: Payg‘ambar (s.a.v.) aytdilar: "œIsro kechasida lablarini qaychilar bilan kesib tashlayotgan kishilarni ko‘rdim. "œEy Jabroil, ular kimlar?" deb so‘radim. Jabroil aytdi: "œUlar odamlarni yaxshilikka buyurib, o‘zlarini unutgan xatiblaringiz, ular Allohning kitobini o‘qib, unga amal qilmaydilar", dedi".

Abu Qatodadan bizga zikr qilindi. Tavrotda yozilgan: "œEy odam farzandi! Meni eslatsang-u, o‘zing unutsang, Menga chaqirsang-u, o‘zing qochsang, bas, botildir sizlar qilayotgan narsalaringiz!"

100. Abu Muoviya Fazzoriy Payg‘ambardan (s.a.v.) rivoyat qiladi: "œBugun sizlar Rabbilaringiz tomonidan ravshan hujjat ustidadirsizlar. Batahqiq Alloh sizlarning yo‘llaringizni ravshan qilib berdi, agar sizlarda ikki mastlikning ko‘rinishi bo‘lmasa. Hayot mastligi va ilmsizlik mastligi. Sizlar bugun yaxshi ishlarga buyurib, yomon ishlardan qaytarasizlar va Alloh taolo yo‘lida jihod qilasizlar, yaqinda o‘sha narsalardan o‘girilib qolasizlar, agar sizlarda dunyoni sevish ko‘paysa, yaxshi ishlarga buyurmaysizlar, yomon ishlardan qaytarmaysizlar. Allohdan boshqasining yo‘lida jihod qilasizlar. O‘sha og‘ir kunda Alloh kitobiga oshkora va pinhona amal qiluvchi zotlarning birinchilar qatori o‘tgan muhojir va ansorlar kabi martabalari barobardir".

101. Hasandan, Alloh rahmat qilsin, rivoyat qilindi: Payg‘ambar (s.a.v.) aytdilar: "œKimiki dini uchun bir yurtdan ikkinchi yurtga qochsa, agar bir qadam bo‘lsa ham. Jannat uni talab qiladi va u Hazrati Ibrohim alayhissalom va Muhammad (s.a.v.) bilan rafiq bo‘ladi". Ya’ni Ibrohim alayhissalom Xarron (Iroq)dan Shom (Suriya) yeriga hijrat qildilar, Allohning kalomida aytiladi: "œ(Ibrohim) aytdi: "œAlbatta men Parvardigorim (buyurgan tomon)ga hijrat qiluvchidirman. Albatta, uning o‘zigina qudrat va hikmat egasidir" (Ankabut, 26). Va yana Ibrohim alayhissalom aytdilar:

"œAlbatta, men Parvardigorim (buyurgan taraf)ga ketguvchidirman, uning o‘zi meni hidoyat qilur" (Vas-saffot, 99) Ya’ni, Rabbim toatiga, Uning rizosiga ketaman, deydilar. Payg‘ambarimiz (s.a.v.) Makkadan Madinaga hijrat qildilar.

Kimning yerida fahsh-gunohlar ko‘rinsa, o‘sha kishi u yerdan Allohning rizoligini istab chiqsa, Ibrohim va  Muhammad alayhissalomlarga ergashgan bo‘ladi. Oxiratda ikkovlari bilan jannatda birga bo‘ladi. Alloh taolo aytdi:
"œKim uyidan Alloh va Uning payg‘ambari sari muhojir bo‘lib chiqib, so‘ng (shu yo‘lda) unga o‘lim yetsa, haqiqatki, uning ajri — mukofoti Allohning zimmasiga tushar. Alloh mag‘rifatli, mehribon bo‘lgan zotdir" (Niso, 100).

Ya’ni, kimki Allohning va rasulining toatida yo‘lga chiqib, keyin o‘lsa, uning savobi Allohga vojib bo‘ladi.

102. Payg‘ambar (s.a.v.) aytdilar: "œQaysi mo‘min Alloh va rasulining toatida o‘z uyidan chiqib, ulovining uzangisiga oyog‘ini qo‘ysa, agar bir qadam bo‘lsa ham yursa, keyin o‘limini topsa, Alloh taolo unga muhojirlar ajrini beradi va qaysi mo‘min o‘z uyidan Alloh yo‘lida qasd qilguvchi bo‘lib chiqsa, so‘ngra oti uni yiqitib, o‘lsa yoki urushga kirishdan oldin bir narsa chaqsa yoki qandaydir o‘limni topsa, u shahiddir. Qaysi muslim o‘z uyidan Allohning uyiga chiqsa, keyin unga yetmasdan ajali yetsa, Alloh taolo unga jannatni vojib qiladi".

Faqih, Alloh rahmat qilsin, aytadi: Kimiki o‘z yeridan muhojir bo‘lmasa, u Allohning farzlarini ado etishga qodir bo‘lsa, o‘sha joyda turishining zarari yo‘qdir. Ularning qilayotgan gunohlarini yomon ko‘rguvchi holida bo‘ladi. Bu uzrlidir.

Abdulloh ibn Mas’uddan, Alloh undan rozi bo‘lsin, rivoyat qilindi: "œAgar kishi munkar ishni ko‘rib, o‘zi o‘zgartirishga qodir bo‘lmasa-da, qalbida bu ishni Alloh xush ko‘rmaydi, degan e’tiqodda bo‘lsin".

Ba’zi sahobai kiromlar, Alloh ulardan rozi bo‘lsin, aytdilar: "œSizlardan birortangiz bir munkar ishni ko‘rsa, lekin uni qaytarishga qodir bo‘lmasa, uch marta: "œEy Parvardigor, bu yomon ish, bunga rozi emasman", deb aytsin. O‘shani aytsa, amri ma’ruf va nahiy munkar qilguvchi savobini oladi".

103. Rivoyat qilindi: Abu Umayya aytdi: Abu Sa’laba Xushniydan

"œEy imon keltirganlar, o‘zlaringizni bilingizlar!" (Moida, 105) oyati to‘g‘risida so‘radim. So‘ngra aytdi: "œSen olim kishidan buning ta’vilini so‘radingmi?" Buni Payg‘ambarimizdan (s.a.v.) so‘radim, u kishi aytdilar: "œEy Abu Sa’laba, yaxshilikka buyuringlar, yomon ishlardan qaytaringlar, bas, agar g‘alaba qilguvchi dunyoni va hamma ergashgan baxillikni va har bir kishi o‘zining fikri bilan gerdayish holatini ko‘rsang, o‘zingni saqlagin, albatta, bu ishlaringizdan keyin faqat sabrdir, o‘sha kunda o‘zini saqlaganlar hozirgi amal qilguvchilardan ellik kishining ajriga barobardir".

So‘radilarki: "œYo Rasululloh, ellikta amal qiluvchi ulardanmi (oldingilardanmi) yoki bizlardanmi?" Aytdilar: "œSizlardan ellikta amal qiluvchining ajri kabidir".

104. Qays ibn Abu Hozim aytdi: "œAbu Bakr Siddiqdan, Alloh undan rozi bo‘lsin, eshitdim, u zot aytdi: "œSizlar bu oyatni o‘qiysizlar-u, uni o‘z o‘rnidan boshqa o‘ringa qo‘yasizlar:
"œEy mo‘minlar, o‘zingizni bilingizlar! (Ya’ni gunohlardan saqlaningizlar.) Modomiki, haq yo‘lni tutgan ekansiz, adashgan kimsalar sizlarga zarar yetkaza olmagay. Barchangiz ham Allohga qaytguvchisizlar" (Moida, 105). Va Payg‘ambar (s.a.v.) aytdilar: "œQaysi bir qavm, gunohlarni qilsa-yu, ularni bu ishlaridan qaytarmasalar, o‘shanda Alloh taolo hammalariga azobini beradi".

Ibn Mas’uddan, Alloh undan rozi bo‘lsin, yuqoridagi oyatning ta’vili so‘raldi, aytdilar: "œBu zamon hozirgi zamon emas, qachon insonlarning havolari ko‘paysa, talashib-tortishishni yaxshi ko‘rsalar, har bir kishi o‘zining nafsini lozim topsin (saqlasin)!"

____________
VIII BOB. YAXSHI ISHLARGA BUYURISH VA YOMON  ISHLARDAN QAYTARISH BOBI  HADISLARI

1. Anas ibn Molik.
"œAlbatta, odamlarning bir toifasida yomonlikni yopuvchi yaxshilik kalitlari bordir..." Hasan*. Ibn Moja (237) va Tayolisiy (2082).
2. Qatoda.
"œBir kishi Payg‘ambar (s.a.v.) oldilariga keldi..." Isnodi yaxshi*. "œAt-targ‘ib" kitobi (224/3) ga va "œAl-majma’a" (151/8) ga qarang.
3. Ubaydulloh ibn Jabar.
"œOdamlar ichida yomonlik qiluvchi kishi bo‘lsa..." Sahih*. Abu Dovud (4339) va Ibn Moja (4009).
4. No‘’mon ibn Bashir.
"œAlloh taoloning haqqida..." Sahih*. Buxoriy (2686-2493/5).
5. Huzayfa.
"œMening jonim qo‘lida bo‘lgan zotga qasamki..." Hasan*. Termiziy (2169) va Ahmad (288/5), "œAl-mishkot" (5140) ga qarang.
6. Ali ibn Abu Tolib.
"œAgar ummatim zolimni ko‘rib..." Isnodi yaxshi*. Ahmad (190/2) va Hokim (96/4).
7. Abu Dardo.
"œAlbatta, yaxshi ishga buyurib..." Zaif*. Bazzor (3307), "œZaiful jome’"ga (4650) qarang.
8. Abu Said Xudriy.
"œSizlardan birontalaringiz..." Sahih*. Muslim (49), Abu Dovud (1140), Termiziy (2172), Nasoiy (111/8) va Ibn Moja (4014/1275).
9. Ikrima.
"œBir kishi Allohni qo‘yib..." Zaif*. Uni Abu Dunyo "œShayton hiylalari" kitobida zikr qilgan (60) va Javziyning "œTalbisul-iblis" kitobida keltirilgan (32-bet).
10. Abu Muoviya Fazzoriy.
"œBugun sizlar Rabbilaringiz tomonidan..." Zaif*.
11. Hasan.
"œKim dini uchun bir yurtdan ikkinchi yurtga qochsa..." Zaif*
12. Hadis.
"œQaysi mo‘min Alloh va Rasulining toatiga..." Isnodi zaif*. Ahmad (36/40).
13. Sa’laba Qushniy.
"œBu oyat to‘g‘risida so‘radim..." Zaif*. Abu Dovud (4341), Termiziy (3058) va Ibn Moja.
14. Abu Bakr Siddiq.
"œSizlar bu oyatni o‘qiysizlar-u..." Sahih*. Ahmad (2), Abu Dovud (4338), Termiziy (3057, 2168), Ibn Moja (4005).

IX BOB. TAVBA

Faqih Abu Lays Samarqandiy aytadi: Abdulloh ibn Ubayd ibn Umayrdan rivoyat: Odam alayhissalom aytdi: "œEy Parvardigor, shaytonni mening ustimga ega qilib qo‘yding. Men Sening yordamingsiz undan o‘zimni saqlay olamayman". Alloh: "œSening qaysi farzanding tug‘ilsa, iblisning makridan va yomonlik egalaridan ham qaytaradigan farishtani himoyachi qilib qo‘ygayman", dedi. "œEy Parvardigor, ziyoda qil!" Alloh aytdi: "œBir yaxshilikka o‘n barobar savob ziyoda qilgayman. Bir yomonlik qilsa, uni bitta qilib yozgayman yoki kechirgayman!"

"œEy Rabbim, ziyoda qil!" Alloh dedi: "œUning ruhi jasadida bo‘lgan vaqtning o‘zida tavbasini qabul qilgayman" "œAlloh o‘z kalomida aytdi: "œ(Ey Muhammad), Mening o‘z jonlariga jinoyat qilgan bandalarimga ayting: Allohning rahmati-marhamatidan noumid bo‘lmangiz! Albatta, Alloh (o‘zi xohlagan bandalarining) barcha gunohlarini mag‘firat qilur. Albatta, Uning o‘zigina mag‘firatli, mehribondir" (Zumar, 53).

105. Faqih aytadi, Ibn Abbos rivoyat qiladiki, payg‘ambarimizning amakilarini o‘ldirgan Vahshiy Payg‘ambarimizga (s.a.v.) Makkadan xat yozdi: "œMen musulmon bo‘lishni xohlayman, lekin sizga tushgan bu oyatlar meni qaytaryapti:
"œUlar Alloh bilan birga boshqa biron ilohga iltijo qilmaslar va Alloh (o‘ldirishni harom qilgan) biron jonni nohaq o‘ldirmaslar hamda zino qilmaslar. Kim mana shu (gunohlardan bittasi)ni qilsa, uqubatga duchor bo‘lur" (Furqon, 68). Men oyatda aytilgan shartlarning uchchalasini ham qilganman, men tavba qilsam bo‘ladimi?"

So‘ngra bu oyat tushdi:
"œMagar kim tavba qilsa va imon keltirib, yaxshi amallar qilsa, bas, Alloh ana o‘shalarning yomonlik — gunohlarini yaxshilik — savoblariga aylantirib qo‘yur" (Furqon, 70).

Payg‘ambar (s.a.v.) shuni Vahshiyga yozdilar. Vahshiy: "œAlbatta, oyatda shart bor ekan. Bu shart amali solihdir, bilmaymanki, amali solihga qodir bo‘lamanmi yoki yo‘qmi?" deb yozdi.  So‘ngra Allohning ushbu so‘zi tushdi: "œAlbatta, Alloh o‘ziga sherik qilinishini kechirmas, shundan boshqa gunohlarni o‘zi xohlagan bandalar uchun kechirur" (Niso, 48). Buni Vahshiyga yozdi. Vahshiy javob qildiki, «Bu oyatda yana bir shart bor ekan, bilmaymanki, Alloh mening gunohlarimni kechiradimi yoki yo‘qmi?» Keyin Alloh bu oyatni tushirdi: "œ(Ey Muhammad), Mening o‘z jonlariga jinoyat qilgan bandalarimga ayting: "œAllohning rahmat va  marhamatidan noumid bo‘lmangiz. Albatta Alloh (O‘zi xohlagan bandalarining) barcha gunohlarini mag‘firat qilur. Albatta Uning O‘zigina Mag‘firatli, Mehribondir" (Zumar, 53). Buni Vahshiyga yozdilar. Vahshiy bu xatda shartni topmagandan keyin Madinaga kelib musulmon bo‘ldi.

106. Abdulloh ibn Sufyon aytadi: Muhammad ibn Abdurahmon Sulamiy menga otasidan eshitganlarini yozdi: "œMadinada Payg‘ambarning (s.a.v.) sahobalaridan bir nechtalarining oldida o‘tirgan edik. Bulardan bittasi: "œPayg‘ambarimizdan (s.a.v.): "œKim o‘lmasidan yarim soat oldin tavba qilsa, Alloh taolo uning tavbasini qabul qiladi" deganlarini eshitdim", dedi. «Sen Payg‘ambarimiz (s.a.v.) shunday deganlarini eshitdingmi?» deb so‘radim. U: "œHa", deb javob berdi. Boshqasi: Payg‘ambardan (s.a.v.): "œKimki o‘lmasdan bir soat oldin tavba qilsa, Alloh uning tavbasini qabul qiladi", deb aytganlarini men ham eshitdim", dedi. Yana bittalari: "œPayg‘ambarning (s.a.v.): "œKim g‘arg‘aradan oldin tavba qilsa, Alloh tavbasini qabul qiladi", degan so‘zlarini eshitdim", dedi".

107. Muhammad ibn Mutarrifdan rivoyat qilinadi. Alloh aytdi: "œEy odam farzandi! Senga voy bo‘lsin! Gunohni qilasan, keyin kechirim so‘raysan, uni kechiraman, gunohga qaytasan, yana kechirim so‘raysan, uni kechiraman. Sho‘ring qursin! Gunohni tashlamagan, yana rahmatimdan ham noumid bo‘lmagan banda! Ey maloikalarim, sizlarning shohidligingizda Men uning gunohlarini kechirdim".

A’mashdan naql: "œSizlardan oldingi o‘tgan qavmlarimning ichida bir gunoh bilan mashg‘ul bo‘luvchi kishi bor edi va u kunlardan bir kun sayr qilib yurib, oldingi gunohlarini esladi va: "œEy Parvardigor, Sening mag‘firatingdan umid qilaman!" deb uch marta aytdi va shu holatda olamdan o‘tdi, uning gunohlarini Alloh taolo kechirdi".

Makhuldan rivoyat qilindiki, Ibrohim alayhissalom osmon mulkiga ko‘tarildilar. Bir zino qilgan bandani ko‘rdilar, uni badduo qildilar. Alloh uni halok qildi. Keyin o‘g‘irlik qilgan bandani ko‘rib, uni ham badduo qildilar. Alloh uni ham halok qildi. Alloh taolo: "œEy Ibrohim, sen bandalarimni qo‘yavergin, bandam uch xislatning orasidadir: Menga tavba qiladi va Men tavbasini qabul etgayman. Menga ibodat qiladigan zurriyotni undan chiqargayman. Shu orada unda ahmoqlik g‘alaba qiladi va shu badbaxtligining orqasida jahannam bordir".

Faqih aytadi: Bu xabar, agar banda tavba qilsa, Alloh taolo uning tavbasini qabul qilishiga dalildir. Banda uchun Allohning rahmatidan noumid bo‘lishi lozim emas. Alloh taolo aytdi:
"œZero Allohning rahmatidan faqat kofir qavmigina noumid bo‘lur" (Yusuf, 87).

Boshqa oyat:
"œU bandalardan tavba-tazarrularni qabul qiladigan, yomonliklarni afv etadigan va qilayotgan ishlaringizni biladigan zotdir" (Sho‘ro, 25).

Oqil kishi Alloh taologa har kuni va har vaqt tavba etmog‘i, gunohda davomli bo‘lmasligi lozimdir. Albatta gunohidan qaytguvchi gunohda doimiy bo‘lmaydi. Agar bir kunda yetmish marta gunoh qilib, mag‘firat so‘rasa, u gunohda doimiy emas.