128. Abu Qaloba aytdi: "œAlbatta, Alloh taolo iblisni la’natlagan paytda iblis muhlat berishni so‘radi. Alloh unga muhlat berdi. "œSening ulug‘ligingga qasamki, bandangning qalbidan joni chiqqunicha chiqmayman", dedi. Alloh aytdi: "œUlug‘ligimga qasamki, bandamdan tavbani to‘smayman, toki nafasi chiqqunicha".

Allohning rahmatini, o‘z bandalariga yumshoqligini ko‘ring! Albatta ularni, gunoh qilganlaridan keyin ham, mo‘minlar deb atadi. Alloh taolo aytdi:
"œBarchalaringiz Allohga tavba qilingizlar, ey mo‘minlar! Shoyadki najot topsangizlar" (Nur, 31). Tavbadan keyin ularni yaxshi ko‘rdi. Alloh aytdi:
"œAlbatta, Alloh taolo tavba qiluvchilarni va o‘zlarini mudom pok tutguvchilarni sevadi" (Baqara, 222).

129. Payg‘ambarimizdan (s.a.v.) rivoyat qilinadi: "œGunohiga tavba qilgan kishi go‘yoki gunohi yo‘q kishiga o‘xshaydi".

Ali ibn Abu Tolibdan rivoyat qilinadi: "œBir kishi: «Men bir gunoh qildim", deb aytdi. Hazrati Ali: "œAllohga tavba qilgin, keyin bu gunohlarga qaytmagin", dedi. Aytdi: "œMen tavba qildim, yana gunoh qildim, yana qaytdim". Hazrati Ali: "œAllohga tavba qil, keyin bu ishni qilmagin", dedi. Haligi kishi: "œQachongacha, yo Ali?" dedi. Ali aytdi: "œTo shayton mag‘lub bo‘lgunicha".
Mujohid aytdi: "œAlloh so‘zida:
"œAlbatta, Alloh tavbalarni qabul qilish, faqat bironta gunohni nodonlik bilan qilib qo‘yib, so‘ngra darhol tavba qilgan kishilar uchundir" (Niso, 17). Aytdi: Nodonlik ­ qasddan qilishlik. Aytdilar: o‘limdan boshqa barcha holat (tavbaga) yaqindir (ya’ni, o‘lim paytidagi tavba qabul qilinmaydi).

130. Payg‘ambarimizdan (s.a.v.) Abu Hurayra rivoyat qiladi: "œAgar banda bir gunoh qilsa, keyin aytsaki: "œYo Allohim, men gunoh qildim", yoki aytsaki, "œMen bir gunoh sodir qilib qo‘ydim, meni kechirgin", deb. Alloh taolo aytadi: "œBandam gunoh qildi, bildiki, uning Parvardigori gunohlarni kechiradi va shu gunoh bilan jazolaydi. Bas, bandamning gunohlarini kechirdim".

Bu narsalarning hammasi Muhammadning (s.a.v.) hurmatlari uchundir. Oldingi ummatlar gunoh qilsalar, ularga halol narsalar harom qilinardi. Ulardan biri gunoh qilib qo‘ysa, eshigida yoki peshonasida: "œFalonchining o‘g‘li falonchi bu gunohni qildi", deb yozilganini topardi. Alloh taolo bu ummatining zimmasida bu ishni yengil qilib qo‘ydi. Bas, aytdi:
"œKim biron-bir yomon ish qilsa yoki o‘z joniga jabr qilsa, so‘ngra Allohdan mag‘firat so‘rasa, Allohning mag‘firat qiluvchi va mehribon ekanini topar — ko‘rar" (Niso, 110).

Har bir mo‘min-musulmon kishi Alloh taologa kechayu kunduz tavba qilmog‘i lozim bo‘ladi.
Mujohid aytdi: "œKim kechasi bo‘lganda va kunduzi bo‘lganda tavba qilmasa, u zolimlardan bo‘libdi. Banda uchun Alloh taologa hamma vaqt tavba va besh vaqt namozlarida ijtihod qilmog‘i lozim bo‘ladi. Chunki Alloh taolo besh vaqt namozni bandalarining gunohlarini poklaguvchi qildi, katta gunohlardan boshqalarini".

131. Alqama rivoyat qildi: Abdulloh ibn Mas’ud aytdi: "œBir kishi Payg‘ambarga (s.a.v.) kelib: "œYo Rasulalloh, bog‘da bir xotinga duch keldim, uni quchoqlab, o‘pdim, boshqa ishlarni ham qildim. Faqat jimo’ qilmadim", dedi. Payg‘ambar (s.a.v.) bir soat jim qoldilar, so‘ngra bu oyat tushdi:
"œKunduzning har ikki tarafida va kechadan bir bo‘lagida namozni to‘kis ado qiling! Albatta, yaxshi amallar yomonlik — gunohlarni ketkazur. Bu quloq tutguvchilar uchun eslatmadir!" (Hud, 114). Ya’ni, kunduzning ikki vaqtida Alloh taolo uchun namoz o‘qing, u bomdod, peshin, asr namozlaridir. Kechaning bir bo‘lagi, ya’ni shom va xufton namozlarini Alloh taolo uchun o‘qing. "œAlbatta yaxshi amallar yomonlik — gunohlarni ketkazur", ya’ni besh vaqt namoz bu oradagi gunohlarga, agar katta gunohlar bo‘lmasa, kafforat bo‘ladi. Ana shular tavba qilguvchilar uchun tavbadir. Payg‘ambarimiz (s.a.v.) u kishini chaqirdilar va bu oyatni o‘qib berdilar. Hazrati Umar, Alloh undan rozi bo‘lsin, so‘radi: "œYo Rasulalloh, bu oyat asosan u uchunmi yoki hamma insonlar uchunmi?" Payg‘ambar (s.a.v.) aytdilar: "œOdamlarning hammasi uchundir".

132. Payg‘ambarimiz (s.a.v.) aytdilar: "œHar bir kishi uchun ikki farishta qo‘yiladi. Ikkovi u bandaning amallarini yozadi, o‘ng tomon sohibi Amin chap tomon sohibidan ustundir. Agar banda bir yomon ishni qilsa, chap tomon farishtasi undan: "œYozaymi?" deb so‘raydi. O‘ng tomon farishtasi: "œBeshta gunoh qilgunicha to‘xtab turgin", derkan. Vaqtiki beshta gunoh qilsa, chap tomon sohibi: "œYozaymi?" deb so‘raydi, o‘ng tomon sohibi: "œBitta yaxshilik qilgunicha to‘xtab turgin", deydi. Vaqtiki bitta yaxshilik qilsa, o‘ng tomon sohibi aytadi: "œAlbatta, bizga xabar keldiki, bitta yaxshilikka o‘nta yaxshilik yoziladi, kelgin, beshtasini beshta yaxshilik bilan o‘chiramiz va qolgan beshta yaxshiligini yaxshiliklariga qo‘shib yozamiz". Shu paytda shayton qichqirib aytadi: "œQachon Odam farzandiga yetaman".

133. Abu Hurayra, Alloh undan rozi bo‘lsin, aytadi: "œBir kecha xufton namozini o‘qiganimdan keyin Payg‘ambar (s.a.v.) oldilaridan chiqdim. Bir payt yo‘l ustida turgan, yuzini o‘ragan bir xotinni ko‘rdim. Aytdi: "œEy Abu Hurayra, men katta gunoh qildim, men tavba qilsam bo‘ladimi?" "œNima gunoh qilding?", deb so‘radim. "œMen zino qildim va zinodan bo‘lgan bolani o‘ldirdim". Unga: "œHalok bo‘libsan, halok qilibsan! Allohga qasamki, senga tavba yo‘q", dedim. "œU qattiq qichqirib, hushidan ketdi,  men ketdim. Keyin o‘zimga o‘zim aytdimki, Rasululloh (s.a.v.) oramizda tursalar-u, men fatvo beraymi? Tongni ottirib ertalab Rasulallohning (s.a.v.) oldilariga kirdim. "œYo Rasulalloh, bir xotin mendan kecha falon-falon fatvoni so‘radi, men shunday-shunday, deb fatvo berdim". Payg‘ambar (s.a.v) aytdilar: "œBizlar Allohnikimiz, albatta, Allohga qaytguvchimiz, sen, Allohga qasamki, ey Abu Hurayra, halok bo‘libsan va halok qilibsan!

"œUlar Alloh bilan birga boshqa biron ilohga iltijo qilmaslar va Alloh (o‘ldirishin harom qilgan) biron jonni nohaq o‘ldirmaslar hamda zino qilmaslar..." oyatidan to:
"œAlloh ularning yomonlik-gunohlarini yaxshilik-savoblariga aylantirib qo‘yur. Alloh mag‘firatli, mehribon bo‘lgan zotdir" (Furqon, 68, 70) oyatigacha nozil bo‘lganda sen qaerda eding".

So‘ngra Payg‘ambarning (s.a.v.) oldilaridan chiqdim, men Madina ko‘chalarida yugurar va kecha mendan fatvo so‘ragan ayolni menga kim dalolat qiladi, deb so‘rar edim. Bolalar, Abu Hurayra jinni bo‘libdi, derdilar. Keyin kechasi o‘sha xotinni oldingi joyida uchratdim. Va Payg‘ambarning (s.a.v.) aytganlarini unga bildirdim. Va unga tavba borligini aytdim. Xursandchiligidan qichqirib yubordi va: "œMening bir bog‘im bor, o‘shani qilgan gunohim uchun kafforat etib, kambag‘allarga sadaqa qildim", deb aytdi".

Alloh kalomida zikr qilindi:
"œMagar kim tavba qilsa va imon keltirib solih amallar qilsa, bas, Alloh ana o‘shalarning yomonlik — gunohlarini yaxshilik — savoblarga aylantirib qo‘yur" (Furqon, 70).

Ba’zilar aytadilar: "œAlbatta, banda gunohlaridan tavba qilsa, o‘tgan gunoh amallarining hammasi yaxshiliklarga aylanadi".

Shuningdek, Ibn Mas’ud, Alloh undan rozi bo‘lsin, aytadi: "œInson qiyomat kunida kitobiga qaraydi, avval gunohlarini ko‘radi, oxirida yaxshiliklarini. Keyin birinchi kitobga qarasa, uning hammasida yaxshiliklarini ko‘radi".

Abu Zarr G‘iforiy Payg‘ambardan (s.a.v.) qilgan rivoyatda ham shunga o‘xshashdir — Alloh kalomida: "œO‘shalarning yomonlik — gunohlarini yaxshilik — savoblarga aylantirib qo‘yur", deydi. Uning ma’nosida aytiladi: Yomon amaldan solih amallarga aylanadi. Yomon amallar o‘rnini yaxshilik amallari egallashi uchun Alloh taolo muvofiq qilib qo‘yadi.

Nechukkim, Alloh taolo aytdi:
"œO‘shalarning yomonlik — gunohlarini yaxshilik —savoblariga aylantirib qo‘yur. Alloh kechirguvchi, rahmli zotdir" (Furqon, 70), ya’ni tavbasidan oldingi qilganlarini kechirguvchi, tavbadan keyin ularga rahm qilguvchi zotdir.

Biling, ey birodar, kufrdan ulug‘roq gunoh yo‘q. Alloh taolo aytdi:
"œ(Ey,  Muhammad!) Kofir bo‘lgan kimsalarga aytingki, agar (kufrlaridan) to‘xtasalar, o‘tgan gunohlari mag‘firat qilinur" (Anfol, 38).

Endi kufrdan boshqalarini qo‘yavering!

134. Hasan Payg‘ambarimizdan (s.a.v.) rivoyat qiladi. U zot aytdilarki: "œAgar sizlardan birortangiz osmon va yer orasining to‘laligicha gunoh qilsa, keyin tavba qilsa, Alloh uning tavbasini qabul etadi".

135. Yazid Raqqoshiy aytadi: "œBizga Rasulullohning minbarlaridan turib Abu Hurayra xutba o‘qidi". Xutbada aytdi: "œPayg‘ambardan (s.a.v.) eshitdim, aytdilarki: "œOdam Alloh uchun basharning eng hurmatlisidir. Alloh taolo qiyomat kunida unga uchta uzrini aytadi: "œEy odam! Men yolg‘onchilarni la’natlamaganimda va yolg‘onni yomon ko‘rmaganimda, albatta butun zurriyotingga rahm qilardim, lekin:
"œMen tomondan bu so‘z haq-sobit bo‘lgandir. Men jahannamni (kofir) jin va (dinsiz) odamlarning barchasi bilan o‘ldirurman!" (Sajda, 13).

Va unga aytadi: "œEy Odam! Men sening zurriyotingdan hech kimni do‘zaxga kirgizmayman. Do‘zax bilan azoblamayman. Men o‘z ilmim bilan bildimki, zurriyotingdan bir toifani agar dunyoga qaytarsam, albatta u dunyoda yomon ishlarga qaytadi. Keyin bu ishdan qaytmaydi, tavba ham qilmaydi, ana shularnigina do‘zaxga kirgizaman. Ey Odam! Men seni o‘zim va zurriyoting o‘rtasida hakam qildim, tarozuning oldiga tur va ularning amallaridan senga nima yetishini ko‘r. Kimga bir misqol yaxshilik og‘ir kelsa, unga jannatdir, hattoki, Men do‘zaxga faqatgina zolimlarni kirgizishimni bilgaysan".

136. Oyisha rivoyat qiladi: Payg‘ambar (s.a.v.) aytdilar: "œYozilgan gunohlar uchtadir: Alloh kechiradi; Alloh kechirmaydi; Alloh u narsadan hech narsaga teginmaydi".

Alloh kechirmaydigan gunoh Allohga shirk keltirishdir. Alloh aytadi:
"œAlbatta, kimda-kim Allohga shirk keltirsa, Alloh unga jannatni harom qilur va borar joyi do‘zax bo‘lur" (Moida, 72).

Alloh kechiradigan gunoh bilan o‘z nafsiga zulm qilishi, o‘zi va Rabbi orasidagi zulmlardir.

Alloh biror narsani tark qilib qo‘ymaydigan gunoh bandalarning ba’zilariga ba’zilari qilgan zulmidir.

137. Nabiy (s.a.v.) aytadilar: "œAlbatta, qiyomat kunida qiyomat ahllari huquqlari ado qilinadi (ya’ni bir-biridan o‘ch olinadi), hattoki shoxsiz qo‘y uchun shoxli qo‘yni bog‘latib, uni suzdiriladi".
Banda xusumatchisini rozi qilishga intilishi lozim.

Agar gunoh o‘zi bilan Alloh orasida bo‘lsa albatta, Alloh mehribon zot, istig‘for so‘rasa, U gunohlaridan kechadi.

Agar gunoh uning bilan odamlar orasida bo‘lsa, u kishiga mazlumni rozi qilishlik zarurdir. Modomiki, husumatchisini rozi qilmasa, unga kechirim so‘rash, tavba qilish foyda bermaydi. Agar bu dunyoda rozi qilmasa, oxiratda uning yaxshiliklaridan olinadi, bu haqda xabar kelgan.