191. Anas ibn Molik, Alloh undan rozi bo‘lsin, Payg‘ambardan (s.a.v.) rivoyat qildi: "œAlloh taolo meni butun olam uchun rahmat va hidoyat qilib yubordi va ma’o-zofni (chertib chalinadigan katta musiqa asbobi) va mezomirni va johiliyat ishlarini, butlarni o‘chirmog‘ligim uchun yubordi va Rabbim o‘z ulug‘ligi bilan qasam ichdiki: "œBandalarimdan hech bir banda dunyoda sharob ichmagay. Agar ichsa, uni qiyomat kunida undan mahrum etgayman. Bandalarim-dan qaysi biri aroq ichishni tark qilsa, uni jannatimdagi ichimliklardan sug‘orgayman".

Avs ibn Sam’on aytdi: "œSizni haq bilan yuborgan Zotga qasamki, men aroqning Tavrotda yigirma besh marta harom qilinganini topdim. Aroq ichuvchiga vayl-azob bo‘lsin, Alloh taolo bu fosiq, fujur bandani qiyomat kunida do‘zax ahlining yiringi bilan sug‘oradi".

192. Molik Muhammad ibn Munkadirdan rivoyat qildi: Alloh taolo qiyomat kunida aytar ekan: "œQani dunyoda quloqlarini lahvdan, shaytonning musiqa asboblaridan pok qilganlar! Ularni mushkning bog‘idan bahramand qilinglar!" Keyin maloikalarga aytar ekan: "œMeni sanoimni va maqtovimni eshittiringlar" va xabar beringlar, ularga xavf yo‘q va ular xafa ham bo‘lmaydilar".

193. Abu Voildan rivoyat qilindi: Shaqiq ibn Salamani to‘yga chaqirishgan ekan, u yerda ikki o‘yinchi va qo‘shiqchini ko‘ribdi, keyin qaytib kelib aytdi: Ibn Mas’uddan eshitdim, aytdi: "œAlbatta, qo‘shiq qalbda nifoqni o‘stiradi, suv ko‘katlarni o‘stirgandek".

194. Ato ibn Soib: Abdurahmon Salbiynning otasidan rivoyat qildi: "œAhli Shomdan bir nechalari kechasi aroq ichishdi. Bu vaqtda Shomda Muoviya ibn Sufyon hokim edi. Shom ahli, aroq bizga halol, chunki Alloh taolo:
"œImon keltirsalar, so‘ngra Allohdan qo‘rqib chiroyli amallar qilsalar, (ilgari) yeb-ichgan narsalarida gunoh yo‘qdir" (Moida, 93), deb dalil keltirishdi. Hazrati Muoviya ular to‘g‘risida Umar roziyallohu anhuga xat yozdi. So‘ng Umar javob xatini yozdi: "œUlarni menga yuboring, siz bi-lan birga bo‘lgan kishilarni buzmasdan burun", deb. Keyin ularni Umarga keltiradilar. Hazrati Umar Payg‘ambarning (s.a.v.) sahobalarini yig‘ib, bu to‘g‘rida ular bilan maslahatlashdi. Aytdilarki: "œEy musulmonlarning amiri! Ular Alloh taolodan bosh tortdilar. Va Alloh ruxsat bermagan bir ishni shar’iy deb qildilar. Ularning boshlarini tanasidan judo qiling!" Hazrati Ali qavmning orasida jim o‘tirgan edi. Hazrati Umar: "œSizning fikringiz-chi?" deb so‘radi. Aytdi: "œUlardan tavba so‘rash kerak, deb fikr bildiraman. Agar tavba qilmasalar, keyin boshlarini olish kerak. Tavba qilsalar ham, sakson darra urish kerak". Ulardan tavba qilishlarini so‘radilar, tavba qildilar. Keyin sakson darradan urdilar.

195. Ikrima ibn Abbosdan rivoyat qildi: "œAroqning harom qilingani to‘g‘risida oyat tushgandan keyin, "œOldin aroq ichib o‘tgan birodarlarimizga nima bo‘ladi?" deb so‘radilar. Keyin oyat tushdi:
"œImon keltirsalar, so‘ngra Allohdan qo‘rqib, chiroyli amallar qilsalar, (ilgari) yeb-ichgan narsalarida gunoh yo‘qdir" (Moida, 93).

___________
XV BOB. AROQ ICHISHDAN QAYTARISH BOBI HADISLARI

1. Abdulloh ibn Mas’ud.
"œAroq ichuvchi kishini qiyomat kunida betlari qora holatda keltiriladi..." Zaif*. "œTanzihush shariy’ati" (230/2) ga qarang.
2. Ibn Umar.
"œMast qiluvchi hamma narsa xamrdir..." Muttafaqun alayhi*. Buxoriy (5575/10) va Muslim (2003/2).
3. Jobir ibn Abdulloh.
"œKo‘pi mast qilguvchi narsaning..." Sahih*. Ahmad (343/3), Abu Dovud (3681) va Termiziy (1875).
4. Usmon ibn Affon.
"œEy odamlar, aroqdan saqlaninglar..." Sahih*. Nasoiy (315/8). 
5. Qatoda.
"œTo‘rt nafar kishi jannat hidini topmaydi..." Zaif*. Abu Na’im, "œAl-xulya" (407/3) va "œSifatul janna" (194) va Tabaroniy, "œAs-sag‘ir" (408).
6. Hadis.
"œQiyomat kunida aroq ichuvchi qabridan..." Bu hadisni musannif "œQurratul ‘uyun" kitobida zikr qilgan.
7. Oyisha.
"œKim aroq ichuvchini bir luqma bilan taomlantirgan bo‘lsa..." Bu hadisni musannif "œQurratul ‘uyun" va ibn Iroq "œTanzihush-shariati" (232/2)da zikr qilgan.
8. Asmo Yazid qizi.
"œKim aroq ichsa, qorniga joylashtirsa..." Hasan*. Ahmad (460/6).
9. Hasan.
"œVaqtiki, bir marta aroq ichsa..." Sahih*. Ahmad (35/2), Termiziy (1762) va Tayolisiy (1901). Sahihul jome’ (6312).
10. Hadis.
"œGunohlar, xatolar hammasi bir uyda qilindi..." Sahih*. Ibn Moja (4034) va "œSahihul jome’" (7339).
11. Anas ibn Molik.
"œAlloh taolo meni butun olam uchun rahmat qilib yubordi..." Zaif*. Bayhaqiy, "œAsh-shu’ab" (6529), Ahmad (268, 257/5) va Tayolisiy (1134).
12. Molik Muhammad ibn Munkadir.
"œAlloh taolo qiyomat kunida aytar ekan:..." Ibn Muborak, "œZavoid" (43), Abu Na’im, "œAl-xulya (151/3), Ibn Abu Dunyo, "œSifatul janna" (263), Asbahoniy, "œAt-targ‘ib", (319).
13. Shaqiq ibn Salama.
"œU kishini to‘yga chaqirishgan ekan..." Sahih mavquf*. " Ibn Abu Dunyo, "œZammul malohiy" (12) va Bayhaqiy, "œAs-sunnan" (223/10) va "œAsh-shu’ab" va "œTalbiysu iblis" (249-bet).
14. Abu Abdurrahmon Sulamiy.
"œAhli Shomdan bir nechalari aroq ichishdi..." Zaif*. Ibn Shayba va Ibn Munzir "œAd-durul mansur" (174/3).
15. Ibn Abbos.
"œAroqning harom qilingani to‘g‘risidagi oyat tushgandan keyin..." Zaif*. Hokim (143/4) va Bayhaqiy, "œAsh-shu’ab" (5617).

XVI BOB. YOLG‘ONDAN QAYTARISH

196. Faqih, Alloh rahmat qilsin, aytadi: Ibn Mas’ud, Alloh undan rozi bo‘lsin, Payg‘ambarimizdan (s.a.v.) rivoyat qiladi: "œO‘zlaringga to‘g‘riso‘zlikni (sidqni) lozim tutinglar. Chunki to‘g‘ri so‘zlik yaxshilikka yo‘llaydi va yaxshilik jannatga yo‘llaydi. Kishi to‘g‘ri gapirishlikda davomli bo‘lsa va to‘g‘rilikni qasd qilsa, Alloh nazdida siddiq deb nomlanadi. Yolg‘onchilikdan saqlaninglar! Chunki yolg‘onchilik fujur ishlarga yo‘llaydi va fujur jahannamga yo‘llaydi. Kishi yolg‘on gapirishlikda davom etsa va yolg‘onchilikni qasd qilsa, Alloh nazdida yolg‘onchi deb nomlanadi".

197. Ibn Mas’ud, Alloh undan rozi bo‘lsin, aytadi: "œMunofiqni uch narsa bilan sinab ko‘ringlar: gapirsa, yolg‘on gapiradi, va’da bersa, xilof qiladi va ahdlashsa buzadi".

Abdulloh, Alloh undan rozi bo‘lsin, aytadi: Alloh taolo uni tasdiqlab mana bu oyatni nozil qildi:
"œUlarning orasida: "œQasamki, agar (Alloh) bizga o‘z fazli karamidan (mol-davlat) ato qilsa, albatta biz kambag‘allarga sadaqotlar qilurmiz va solih bandalardan bo‘lurmiz", deb Allohga ahd-paymon beradigan kimsalar ham bordir. Endi qachonki (Alloh) ularga o‘z fazlu karamidan (mol-dunyo) ato qilsa, unga baxillik qilurlar va yuz o‘girgan hollarida keturlar. Bas, (sadaqalar berurmiz) deb Allohga bergan va’dalariga xilof qilganlari va (imon keltiramiz) deb yolg‘on gapiruvchi bo‘lganlari sababli (Alloh) ularga to uning o‘ziga ro‘baro‘ bo‘ladigan kungacha dillarida nifoq bo‘lishini oqibat qilib qo‘ydi" (Tavba, 75-­77).

198. Luqmoni Hakimdan so‘raldi: "œSizni shu darajaga nima yetkazdi?" Aytdi: "œTo‘g‘riso‘zlik, omonatni ado qilish va keraksiz bo‘lgan narsalarni tark qilish".

199. Aytildi: "œYo Rasulalloh, mo‘min qo‘rqoq bo‘ladimi?" Aytdilar: "œHa". "œMo‘min baxil bo‘ladimi?" "œHa", dedilar. "œMo‘min yolg‘onchi bo‘ladimi?" "œYo‘q", dedilar.

200. Payg‘ambar (s.a.v.) aytdilar: "œO‘zlaringizdan olti narsada men uchun kafil bo‘lingizlar, sizlarga jannatning kafolatini bergayman. Gapirsangizlar, to‘g‘ri so‘zlangizlar; va’da bersalaringiz, vafo qilingizlar; omonat olsangizlar, ado qilingizlar va farjlaringizni saqlangizlar, ko‘zlaringizni tiyingizlar. Va qo‘llaringizni harom yo‘llardan tutib turingizlar".

Faqih aytadi: Payg‘ambar (s.a.v.) bu olti narsada jamiki yaxshi narsalarni jam qildilar.
1. "œGapirsangiz, to‘g‘ri gapiringizlar". Bunda ko‘zda tutilgani tavhid kalimasidir va boshqa kalimalar ham kirgan. Ya’ni, vaqtiki "œLa ilaha illalloh", desa uning so‘zi o‘zi uchun to‘g‘ri bo‘ladi va odamlar bilan gaplashganda ham to‘g‘ri bo‘ladi.
2. "œVa’da bersangizlar, vafo qilinglar", ya’ni Alloh va uning orasidagi o‘zaro va’dadir. Ya’ni o‘zi va Alloh oldidagi va’dasi o‘z imonida sobit bo‘lmog‘idir, to o‘limi-gacha. Ammo u (banda) orasida va odamlar orasidagi va’da, odamlar bilan hamma va’dalariga vafo qilishdir.
3. "œOmonat olsangizlar, ado qilinglar". Omonat ikki xil bo‘ladi: 1) o‘zi va Alloh orasidagi omonat; 2) o‘zi va odamlar orasidagi omonat. Alloh va o‘zi orasidagi omonat Alloh taolo o‘z bandalariga farz qilib bergan farzlaridir. Bu omonat Alloh omonatidir. Bu omonatni o‘z vaqtida ado qilishlik vojib bo‘ladi. Ammo odamlar va o‘zi orasidagi omonat, bu unga kishi moliga, so‘ziga va boshqa narsalarga omonat berishligi, so‘ngra uning omonatiga vafo qilmog‘i vojib bo‘ladi.
4. "œFarjlaringizni saqlangizlar", buni saqlashlik ikki xil bo‘ladi: 1) farjini harom va shubhadan saqlamoqligi; 2) unga birovning ko‘zi tushmasligi.