241. Abu Hurayra, Alloh undan rozi bo‘lsin, rivoyat qiladi: «Rasulullohning (s.a.v.) Allohdan rivoyat qilishlaricha, hadisi qudsiyda Alloh aytadi: «Ulug‘lik izorim-dir, kibrlik ridoimdir. Kim ikkisidan biri ustida Mening bilan tortishsa, uni yonib turgan jahannamga kirgizaman».

Faqih aytadi: Bu hadisning ma’nosi, ya’ni «ikkalasi mening sifatimdan», degani Qur’onda kelganidek: «U qudrat sohibidir, bo‘ysundirguvchidir, tanho kibr egasidir» (Hashr, 23). Bu ikkalasi Allohning sifatlaridandir. Zaif banda uchun kibr qilish lozim bo‘lmaydi.

___________
XX BOB. KIBR BOBI HADISLARI

1. Abu Hurayra.
"œPayhambar (s.a.v.) aytdilar: "œUch kimsaga qiyomat kuni Alloh taolo gapirmaydi..." Sahih*. Muslim (107).
2. Abu Hurayra.
"œPayg‘ambar (s.a.v.) aytdilar: "œMenga birinchi jannatga kiruvchilar ko‘rsatildi..." Zaif*. Ahmad (345/2) va Tayolisiy (2567), Hokim (387/1).
3. Yahyo ibn Ja’da.
"œPayg‘ambar (s.a.v.) aytdilar: "œKimning qalbida misqolning zarrasidek kibr bo‘lsa..." Sahih*. Ahmad (151/4) va Muslim (91).
4. Hasan.
"œKim etigini tuzatib kiygan bo‘lsa..." Bu hadis roviylari ishonchli, Abu ibn Hamid (673) va Asbahoniy (628).
5. Hadis.
"œPayg‘ambar (s.a.v.) aytdilarki: "œKim jundan kiyim kiysa..." Juda zaif*. Bayhaqiy, "œAsh-shu’ab" (6164/5).
6. Ibn Umar.
"œPayg‘ambar (s.a.v.) aytdilar: "œAgar o‘zlarini past olgan kishilarni..." G‘arib*. Hofiz Iroqiy, "œTaxrijul ihyo"(331/3).
7. Abu Hurayra.
"œPayg‘ambar (s.a.v.) aytdilar: "œAlloh taolo tavozu’da bo‘lgan..." Sahih*. Muslim (2577/4) va Molik (100/2), Ahmad (386/2) va Termiziy (2029).
8. Abu Hurayra.
"œPayg‘ambar (s.a.v.) aytdilar: "œSadaqa berishdan mol noqis bo‘lmaydi..." Sahih*. Muslim (2588/4).
9. Hadis.
"œPayg‘ambar (s.a.v.) Oyisha onamiz uylarida edilar..." Sahih*. Abu Shayx, "œAxloqun nabiy" (141).
10. Hadis.
"œRasululloh aytdilar: "œMenga yer kalitlari berildi..." Haysamiy "œAl-Majma’"da (192/9) va Tabaroniy "œAl-avsat"da keltirgan.
11. Qatoda.
"œPayg‘ambar (s.a.v.) aytdilar: "œKimki dunyodan uch narsadan pok ketsa..." Sahih*. Ahmad (76/6).
12. Abu Hurayra.
"œPayg‘ambar (s.a.v.) rivoyat qilishlaricha, hadisi qudsiyda Alloh aytdi: "œUlug‘lik izorimdir..." Sahih*. Muslim (2360/4) va Abu Dovud (4090).

XXI BOB. IHTIKOR

242. Faqih Abu Lays Samarqandiy, Alloh rahmat qilsin, Muammar ibn Abdulloh Adaviydan rivoyat qiladi: «Payg‘ambarning (s.a.v.) mana bunday deganlarini eshitganman: «Xatokor odam ihtikor qiladi».

243. Ibn Umar, Alloh undan rozi bo‘lsin, rivoyat qiladi: Payg‘ambar (s.a.v.) aytdilar: «Kimki ovqatni qirq kun saqlab tursa, u Allohdan bezor bo‘libdi, Alloh ham undan bezor bo‘ladi».

244. Said ibn Musayyab Umar ibn Xattobdan, Alloh undan rozi bo‘lsin, rivoyat qildi: «Chetdan mol olib keluvchi rizqlangandir, ihtikor qiluvchi la’natlangandir».

Chetdan mol olib keluvchi o‘sha yeguliklarni sotish uchun sotib oladi va uni o‘z shahriga olib borib sotadi. U rizqlangandir. Chunki odamlar bundan foydalanadilar va u odamlarning duosiga musharraf bo‘ladi. Oziq-ovqatni yig‘ib qo‘yuvchi yemaklarini man qilish uchun sotib oladi va odamlarga zarar beradi.

245. Sha’biy rivoyat qiladi: «Bir kishi o‘g‘lini kasbli qilmoqni xohladi. Bu to‘g‘rida Payg‘ambar (s.a.v.) bilan maslahatlashdi. Payg‘ambar (s.a.v.) unga aytdilar: «O‘g‘lingni bug‘doy sotuvchiga bermagin, qassobga ham bermagin, kafan sotuvchiga ham bermagin. Chunki oziq-ovqatni qirq kun saqlab sotib, Allohga yo‘liqishdan ko‘ra, aroqxo‘r, zino-kor holatda yo‘liqishi yaxshiroqdir. Qassob esa hayvonni so‘yayotganida uning qalbidan rahmat ketadi, kafan sotuvchi bo‘lsa, bu ummatning o‘lishini xohlaydi. Mening ummatimdan tug‘ilganlar menga bu dunyodan va undagi narsalardan suyukliroqdir».

Faqih aytadi: Mol to‘plash degani, yegulik narsalarni o‘z shahrida sotib oladi va sotishdan to‘xtab turadi. Odamlar unga hojatmand bo‘ladi. Qaytarilgan ihtikor mana shudir. Ammo yeyiladigan narsani nobud bo‘lishidan yoki boshqa shaharga jo‘natish uchun olib qo‘ysa, u ihtikor bo‘lmaydi. Lekin odamlar unga hojatmand bo‘lsa, afzal ish sotishdir. Uni sotishdan to‘xtatib turish gunohkor bo‘lishdir. Niyati yomonligi bilan yoki musulmonlarga shafqati kamligi uchun muhtakir kishini o‘sha yeyishlikni sotishga majbur qilish lozim bo‘ladi. Agar bundan qaytmasa, ta’zir va odob beriladi. Lekin uning narsasiga narx qo‘yilmaydi. Unga: «Odamlar sotganidek sotgin», deb aytiladi.

246. Payg‘ambar (s.a.v.) aytadilarki: «Men narx qo‘ymayman. Albatta, Alloh taolo narxni belgilovchidir».

247. Rasululloh (s.a.v.) aytdilar: «Qimmatchilik va arzonchilik Allohning askaridir. Birining ismi rag‘bat, ikkinchisi rahbat.1 Vaqtiki, Alloh taolo arzon qilishni xohlasa, odamlarning qalbiga qo‘rqinchni tashlaydi. Shundan so‘ng, ular o‘zlaridagi narsalarni chiqaradilar va arzonga sotadilar. Agar Alloh taolo qimmat qilishni xohlasa, odamlarning qalbiga rag‘batni tashlaydi. Ular o‘z qo‘llaridagi narsalarni saqlaydilar».

Zikr qilindi: Bani Isroil qavmidan, zohidlardan biri qumtepaning oldidan o‘tib qoldi. U o‘zicha orzu qildiki: «Mana shu qumlar bug‘doyga aylansa va ochlik yetgan bani Isroil qabilasini to‘ydirsa», deb.

Alloh taolo ularning Payg‘ambariga vahiy qildi: «Falonchiga aytgin: «Alloh taolo sen o‘ylagan (narsa) bug‘doy bo‘lmasa ham, senga o‘shaning ajrini berdi. U bilan sadaqa qilding», deb», ya’ni yaxshi niyat qilganing uchun.

Alloh taolo unga ajrni niyati yaxshiligi uchun va musulmonlarga shafqatli bo‘lganligi uchun hamda ularga rahmati borligi uchun berdi. Musulmon kishi musulmonlarga shafqatli, rahmdil bo‘lishligi lozim.

Zikr qilindi: «Bir kishi Abdulloh ibn Abbosning oldiga kelib: «Menga vasiyat qiling», dedi.
Abdulloh ibn Abbos: «Sizga olti narsani vasiyat qila-man», dedi.
1. Alloh sizga kafil qilib bergan narsalarga qalbni ishontirish va oxiratni tafakkur qilish.
2. Farzlarni o‘z vaqtida ado etish.
3. Allohning zikrida ho‘l til bilan bo‘lishlik (ya’ni, hamisha).
4. Shayton bilan kelishmaslik. Chunki u xalqqa hasad qiluvchidir.
5. Dunyoga bino qilmaslik. Chunki dunyo sizning oxiratingizni buzadi.
6. Musulmonlarga doimo nasihat qilmoqlik».

Faqih aytadi: Mo‘min kishi musulmonlarga nasihatgo‘y, rahmli bo‘lmog‘i lozimdir. Bu esa saodatmandlik alomatlaridandir.

Aytiladiki: «Saodatmandlik belgilari o‘n bir xislatdan iboratdir:
1. Dunyoda zohid, oxiratda rag‘bat holatida bo‘lmog‘i.
2. Uning himmati ibodat va tilovati Qur’on bo‘lmog‘i.
3. So‘zga muhtoj bo‘lmagan vaqtida kamgap bo‘lmog‘i.
4. Besh vaqt namozlarini vaqtida o‘qimog‘i.
5. Harom va shubhali narsalar bor yerda ehtiyot bo‘lmog‘i.
6. Solih kishilar bilan suhbatda bo‘lmog‘i.
7. Mutakabbir emas, tavozu’li bo‘lmog‘i.
8. Saxiy va qo‘li ochiq bo‘lmog‘i.
9. Allohning maxluqlariga rahmli bo‘lmog‘i.
10. Xalqqa manfaatli bo‘lmog‘i.
11. O‘limni ko‘p eslamog‘i.

Va badbaxtlik alomati ham o‘n bittadir:
1. Mol yig‘ishga haris bo‘lmog‘i.
2. Qiziqish dunyo shahvati va lazzatlariga bo‘lmog‘i.
3. So‘zda ko‘p uyatli so‘zlamog‘i.
4. Namozda beparvo bo‘lmog‘i.
5. Yeyishi harom va shubhalardan bo‘lmog‘i, suhbati esa fojirlar bilan bo‘lmog‘i.
6. Yomon xulqli bo‘lmog‘i.
7. O‘zini yuqori oladigan mutakabbir, faxrlanuvchi bo‘lmog‘i.
8. Odamlarning manfaatini to‘smog‘i.
9. Musulmonlarga rahmi oz bo‘lmog‘i.
10. Baxil bo‘lmog‘i.
11. O‘limni unutmog‘i».

Zohidlarning ba’zisidan zikr qilindi: «Uning uyida bir qop don bor edi. Odamlarga qahat kelganda, donni sotib yubordi. Keyin o‘zining hojati uchun don sotib olishga borganda: «Agar o‘zingdagi bor narsani ushlab turganingda edi», deyishdi. U: «Odamlarning g‘amiga sherik bo‘lishni xohladim», dedi».

________
XXI BOB. IXTIKOR BOBI HADISLARI

1. Muammar ibn Abdulloh Adaviy.
“Payg‘ambarning (s.a.v.) mana bunday deganlarini eshitganman...” Sahih*. Muslim (130-1605/3).
2. Ibn Umar.
“Payg‘ambar (s.a.v.) aytdilar: “Kimki ovqatni 40 kun saqlab tursa...” Inkor qilingan zaif*. Ahmad (33/2), Hokim (11/2) va “G‘oyatul-marom” (324) ga qarang.
3. Said ibn Musayyab.
“Chetdan mol olib keluvchi...” Zaif*. Ibn Moja (2153), Hokim (11/2), Bayhaqiy (30/6) va “G‘oyatul marom” (327) ga qarang.
4. Sha’biy.
“Bir kishi o‘g‘lini kasbli qilmoqni xohladi...” Munqoti’*. “Almatolibul oliya” (1272/379/1) ga qarang.
5. Hadis.
“Payg‘ambar (s.a.v.) aytdilarki: “Men narx qo‘ymayman...” Sahih*. Abu Dovud (3401), Termiziy (1314) va Ibn Moja (2200) Anasdan.
6. Hadis.
“Rasulullohdan (s.a.v.) rivoyat qilindi: “...” Botil*. Uqayliy “Az-zuafo” (1399), Ibn Javziy, “Al-Mavzu’ot” (341/2) va Suyutiy ham “Al-lao” kitobida bu hadisni bekor hadis deganlar.

XXII BOB. KULISHDAN QAYTARISH

Faqih Abu Lays Samarqandiy rivoyat qiladi: Sufyon ibn Uyayna aytdi: Iso alayhissalom sahobalariga aytdilar: «Ey yerning tuzlari, buzilmanglar. Agar narsalardan buzilsa, tuz bilan davolanadi. Agar tuz buzilsa, hech narsa bilan davo qilinmaydi. Ey havoriylar jamoasi, o‘zingiz ilm o‘rgatgan kishilardan haq olmangizlar, magar menga ozgina hadyalar qilganingizdan boshqa. Bilingizlar, sizlarda ilmsizlikdan ikki xislat bor: sababsiz kulishlik va kechasi uxlab, yana kunduzi uxlashlik».

Faqih aytadi: Iso alayhissalom so‘zlarining ma’nosi bunday: Yerning tuzlari ulamolardir. Albatta, ulamolar xalqni isloh qiladilar, tazatadilar, ularga oxirat yo‘lini dalolat qiladilar. Agar olimlar oxirat yo‘lini tark qilsalar, ularni kim bu yo‘lga dalolat qiladi?! Bilmaganlarni kim ergashtiradi?! Bilmaganlar kimga ergashadi?!

Yana so‘zning davomi: «Ta’lim bergan kishilaringizdan haq olmangizlar, magar menga bergan ozgina hadyalaringizdan boshqa». Ya’ni olimlar nabiylarning vorislaridir. Shuningdek, payg‘ambarlar xalqni haq olmasdan o‘qitishgan. Allohning so‘zi:

«(Ey Muhammad, Makka mushriklariga) ayting: «Men sizlardan bu (da’vatim) uchun ajr-mukofot so‘ramayman, faqat qarindoshchilikdagi do‘stlik, yaqinliknigina (so‘rayman)» (Sho‘ro, 23); «Mening ajr-mukofotim yolg‘iz Allohning zimmasidadir» (Sa’ba, 47). Shuningdek, olimlar ham payg‘ambarlarga ergashmoqliklari va bergan ilmlariga haq olmasliklari lozim bo‘ladi.

Ammo Iso alayhissalomning so‘zidagi «qahqaha bilan kulishlik» makruhdir. Ushbu amallar, axmoqlarninggina amallaridandir. «Kechasi bedor bo‘lmay, yana kunduzi uxlashlik», ya’ni kunduzning avvalida uxlashlik, kechasi bedor bo‘lmasdan, bu ham ahmoqlikdir.

248. Payg‘ambar (s.a.v.) aytdilar: «Kunning avvalida uxlashlik ahmoqlik, o‘rtasida uxlashlik xush xulqlilik, kunning oxirida uxlashlik nodonlikdir».

249. Ibn Umardan, Alloh undan rozi bo‘lsin, rivoyat qilindi: «Payg‘ambar (s.a.v.) bir kuni masjidga chiqdilar, qavm gapirib, kulishib turardi. Payg‘ambar (s.a.v.) ularning oldida to‘xtab, salom berdilar va ularga: «Lazzatlarni kesuvchi narsani ko‘p zikr qilinglar», dedilar. Bizlar: «Yo Rasulalloh, lazzatlarni kesuvchi narsa nima?» deb so‘radik. «O‘lim», dedilar. Shundan keyin, yana bir kuni chiqdilar. Qavm kulishib turgan edi. Ularga salom berib: «Ogoh bo‘linglar! Mening nafsim qo‘lida bo‘lgan Zotga qasamki, agar men bilgan narsalarni sizlar bilganingizda edi, albatta, kamroq kulib, ko‘proq yig‘lar edingizlar», dedilar. Shundan so‘ng, yana bir kun masjidga chiqdilar. Qavm kulishib, gapirishib turgan edi, ularga salom berib: «Albatta, Islom g‘arib holatda boshlandi va g‘arib holatga qaytadi. Qiyomat kunida g‘ariblarga qanday ham yaxshi», dedilar. So‘rashdilarki: «Qiyomat kunidagi g‘ariblar kimlar?» deb. «Odamlar buzilib ketgan vaqtda ular salohiyat va yaxshilikda bo‘ladilar», dedilar».

Faqih aytadi: Bizlarga Ishoq ibn Mansur aytadiki: «Xizr alayhissalom Muso alayhissalomdan ajralayotgan vaqtda Muso alayhissalom Xizr alayhissalomga: «Menga mav’iza qiling», dedilar. Xizr alayhissalom: «Yo Muso, tortishishdan saqlaning, biror hojatsiz yuruvchi bo‘lmang, sababsiz kulmang, xato qilgan kishiga xatosini aytib ayb-lamang», dedilar. Boshqa rivoyatda: «Xato qilguvchilarning xatosini aytib, ayblamang va qilgan xatolaringizga yig‘lang, ey Imron o‘g‘li», degan edilar».