260. Rivoyat qilindi: Ushbu oyat tushganda Jabroil alayhissalomga Payg‘ambar (s.a.v.) aytdilar: «Ey Jabroil, bu oyatning tafsiri nimadir?»

Jabroil aytdi: «Ey Muhammad (s.a.v.), Alloh taolo sizga uzilgan kishingiz bilan bog‘lanishingizni, sizni bir narsalardan mahrum qilgan kishiga biror narsa bermoqligingizni va sizga zulm qilganni afv qilmog‘ingizni buyurdi», dedi.

261. Abu Hurayra aytdilar: «Bir kishi Abu Bakr Siddiqni so‘kayotganida Payg‘ambar (s.a.v.) o‘tirgan edilar. Payg‘ambar (s.a.v.) ham, Abu Bakr ham jim o‘tirib edilar, haligi odam Abu Bakrni so‘kishdan to‘xtagandan keyin, Abu Bakr unga gapirib qoldi. Shunda Payg‘ambar (s.a.v.) o‘rinlaridan turib ketdilar. Abu Bakr Siddiq u kishini topib: «Ey Allohning elchisi, meni so‘kkanda o‘tirgan edingiz, men gapirganimda nima uchun turib ketdingiz?» deb so‘radi.

Payg‘ambar (s.a.v.) javob qildilarki: «U sizni so‘kayotganda, farishta unga javob qaytarib turgan edi. Ana shu holatda o‘tirgan edim, keyin siz unga gapirdingiz, farishta ketdi, farishtaning o‘rniga shayton o‘tirdi. Men shayton o‘tirgan joyda o‘tirishni o‘zimga yomon deb bilib, u yerdan ketdim», dedilar. So‘ng Payg‘ambar (s.a.v.) aytdilar: «Uch narsa Alloh taoloning haqqidandir: birovdan zulm ko‘rib, mazlum bo‘lgan kishi zulm qilgan kishini Alloh roziligi uchun kechirsa, Alloh taolo o‘sha kechirganligi uchun unga izzatni ziyoda qilib qo‘yadi. Banda ko‘p mol bo‘lishini xohlab, so‘rashlik eshigini ochsa, Alloh taolo unga kamchilikni ziyoda qilib qo‘yadi. Bir banda Alloh taolo roziligini istab, birovga biron narsa bersa, bergan narsasi uchun unga ko‘plikni ziyoda qilib qo‘yadi».

262. Ibn Abbosdan, Alloh ikkovlaridan ham rozi bo‘lsin, rivoyat qilindi: Payg‘ambar (s.a.v.) aytdilar: «Har bir narsaning sharafi bordir. Masjidlar sharafi qibla tomonga qarab o‘tirmoqlikdir. O‘tirganda ham tinchlik bilan o‘tirmoqlikdir. Tahoratsiz va uxlayotgan kishining orqasidan namoz o‘qimangizlar. Namozdagi vaqtingizda ham chayon bilan ilonni o‘ldiringizlar. Devorni kiyimlar bilan bekitmangizlar. Kim bi-rodarining xatiga ruxsatsiz qarasa, do‘zaxga qaragan kabidir. Kim odamlarning kuchlirog‘i bo‘lishni yaxshi ko‘rsa, Allohga tavakkul qilsin. Kim odamlarning hurmatlirog‘i bo‘lishni yaxshi ko‘rsa, Alloh taologa taqvo qilsin. Kim odamlarning boyrog‘i bo‘lishni yaxshi ko‘rsa, Allohning qo‘lidagi narsani o‘zining qo‘lidagi narsadan ishonchliroq bilsin».

Keyin aytdilar: «Yomonlaringizning xabarini berayinmi?» Sahobalar: «Ha, ey Allohning rasuli», dedilar. Aytdilar: «Kim o‘zi yolg‘iz ovqatlansa, yordamini man’ qilsa, qulini kaltaklasa, o‘sha odam yomonlaringizdir».
Keyin: «Bundan ham yomonining xabarini berayinmi?» dedilar. «Ha, ey Allohning elchisi», deyishdi. Aytdilar: «Insonlarga g‘azab qiladigan va insonlar unga g‘azab qiladigan kishidir».
Keyin: «Bundan yomonining xabarini berayinmi?» dedilar.
«Ha, Rasululloh», deyishdi.
Aytdilar: «Hojatmandga yordam bermaydigan, uzrni qabul qilmaydigan, gunohni kechirmaydigan kishilardir».
Rasululloh (s.a.v.) aytdilar: «Bundan ham yomonrog‘ining xabarini berayinmi?»
Sahobalar: «Ha!» deyishdi.
Rasululloh (s.a.v.) aytdilar: «Yaxshiligidan umid qilinmaydigan va yomonligidan omon bo‘linmaydigan kishilardir». Yana dediki: «Iso alayhissalom Bani Isroil oldilarida turdilar. Va dedilarki: «Ey Bani Isroil! Johillar oldida hikmat bilan gapirmanglar, hikmatga zulm qilib qo‘yasizlar, hikmatni hikmat ahlidan man’ qilmangizlar. Ularga zulm qilib qo‘yasizlar. Rabbilaringiz oldida fazilatlaringizni botil qiladi. Ey Bani Isroil! Ishlar uch xildir: birinchisi, uning to‘g‘ri yo‘l ekanligi ravshan bo‘lgan ishdir, unga ergashinglar, ikkinchisi, xatosi zohir bo‘lgan ish, undan qochinglar, uchinchisi, bir ishki, unda ixtilof qilinsa, uni Allohga va Payg‘ambariga qaytaringlar».

Ba’zilari aytdilar: «Zuhd dunyoda to‘rt xildir:
1. Dunyo va oxirat ishida Alloh va’da qilgan narsaga ishonish.
2. Xalqning maqtovi va yomonlamog‘i uning nazdida bir xil bo‘lmog‘i.
3. Amalida ixlos qilmog‘i.
4. Unga zulm qilgan kishidan gunohini o‘tib yuborishi, qo‘l ostida ishlaydiganga g‘azab qilmasligi, yumshoq va sabrli bo‘lmog‘i».

Abu Dardodan, Alloh undan rozi bo‘lsin, rivoyat qilindi: «Bir kishi u kishining oldilariga kelib, menga kalimalardan o‘rgatginki, Alloh taolo shulardan foyda bersin», dedi. Abu Dardo: «Men senga Alloh taoloning ulug‘ darajadagi savobiga yetadigan kalimalarni tavsiya qilaman. Nima yesang, toza, halolidan yegin, Alloh taolodan rizqingni kunma-kun so‘ragin. O‘zingni o‘lganlardan hisoblagin. Hurmatingni Alloh uchun ber, senga aziyat bersa yoki so‘ksa, aytgin: «Hurmatimni Alloh uchun berdim» va agar sen yomonlik qilsang, Allohdan istig‘for so‘ragin», dedi.

263. Payg‘ambardan (s.a.v.) rivoyat qilindi: Uhud jangida Payg‘ambarning (s.a.v.) tishlarini sindirishdi. Bu ish sahobalarga qattiq tegib: «Ey Allohning rasuli! Ularni duoibad qiling. Ular bizning ko‘z o‘ngimizda sizga zarar qildilar-ku!» deyishdi. Payg‘ambar (s.a.v.) aytdilar: «Men la’nat qilish uchun yuborilmadim, balki duo qiluvchi va rahmat qiluvchi qilib yuborildim. Ey Parvardigorim! Qavmimni hidoyat qilgin. Ular bilishmaydi».

264. Payg‘ambar (s.a.v.) aytdilar: «Kim musulmonlarni yomonlashdan tilini tiysa, Alloh taolo qiyomat kunida uning musibatiga kushoyish beradi. Kim g‘azabini to‘ssa, Alloh taolo qiyomat kuni unga qiladigan g‘azabidan najot beradi».

265. Mujohiddan, Alloh undan rozi bo‘lsin, rivoyat qilindi: Payg‘ambar (s.a.v.) bir kuni tosh ko‘tarib, qaysi birlari kuchliroq ekaniligini namoyish qilayotgan qavmning oldidan o‘tdilar. Rasululloh (s.a.v.) so‘radilar: «Bu nima?» Ular: «Katta tosh», deyishdi. Rasululloh (s.a.v.) aytdilar: «Sizlardan undan kuchliroq nima ekanligini aytayinmi?» Ular: «Ha! Ey Allohning elchisi», deyishdi. Aytdilar: «Bir kishi bir og‘aynisi bilan dushmanligi bo‘lsa, unga hamroh bo‘lgan shaytonni yengib, u birodariga gapirsa, o‘sha kishi eng kuchli odamdir», dedilar.

Boshqa rivoyatda: «Tosh ko‘tarib musobaqalashayotgan qavm-ning oldidan o‘tdilar va ularga aytdilar: «Sizlar o‘zlaringizni tosh ko‘tarish bilan kuchlimiz deb bilasizlarmi? Men sizlarga undan ham kuchlirog‘ining xabarini berayinmi?» Sahobalar: «Ha!» deyishdi. Aytdilar: «Unday kishi g‘azabini yutib, keyin sabr qiluvchi kishidir».

Yahyo ibn Maozdan zikr qilindi: «Kimki o‘ziga zulm qilgan kishini duoibad qilsa, Muhammadni (s.a.v.) Payg‘ambarlar ichida xafa qiladi va shaytoni la’inni kofirlar va shaytonlar ichida xursand qiladi. Kim zulm qilgan kishini kechirsa, iblis la’inni kofirlar va shaytonlar ichida xafa qiladi, hamda Muhammadni (s.a.v.) payg‘am-barlar ichida xursand qiladi».

266. Payg‘ambar (s.a.v.) aytdilar: «Qiyomat kunida nido qilguvchi nido qiladi: «Savoblari Alloh taolo ustida bo‘lgan kishilar qaerdalar?» Odamlarning ichida kechirib yuboruvchilar turadilar va ular jannatga kirgaydirlar».

Ahnaf ibn Qaysdan so‘raldi: «Insoniylik nimadir?» deb. Aytdi: «Mansab, davlat berilganda tavozu’li bo‘lishlik, qudratli vaqtida kechirishlik va minnatsiz berishlikdir».

267. Atiyadan rivoyat qilindi: Payg‘ambar (s.a.v.) aytdilar: «Mo‘minlar yumshoq va muloyim bo‘ladilar. Xuddi majbur qilinmasdan yoki urilmasdan yurib turgan tuya kabiki, yetaklansa, ergashadi yoki toshning ustiga cho‘ktirilsa, cho‘kadi».

Faqih aytadi: Sizlarga g‘azab qilganda, sabr qilishlik lozim bo‘ladi. G‘azab kelganda shoshilmangizlar, shoshilishdan saqlaningizlar. Shoshqaloqlikda ham, sabrda ham uch narsa bordir.
Shoshqaloqlikdagi uch narsa:
1. Ichida pushaymon bo‘ladi.
2. Odamlar oldida malomat qilinadi.
3. Alloh oldida jazolanadi.
Sabrdagi uch narsa:
1. Ichida xursand bo‘lishlik.
2. Odamlar oldida maqtanishlik.
3. Allohdan savob olishlik.

Albatta, yumshoqlik avvalida achchiq, oxirida shirin bo‘ladi. Aytilganidek: «Yumshoqlikning mazasi boshida achchiq, oxirida asaldan shirin bo‘ladi».

___________
XXIII BOB. G‘AZABNI YENGMOQ BOBI HADISLARI

1. Abu Said Xudriy.
"œPayg‘ambar (s.a.v.) aytdilar: "œAlbatta, g‘azab o‘tdan uchqundir..." Zaif*. Abdurazzoq (20720) va Ahmad (61-19/3).
2. Abu Said Xudriy.
"œPayg‘ambar (s.a.v.) aytdilar: "œG‘azabdan saqlaningiz..." Zaif*. Oldingi hadisga qarang.
3. "œRasululloh (s.a.v.) aytdilar: "œKim o‘ch olishga qodir bo‘lib..." Hasan*. Abu Dovud (4777) va Ibn Moja (4816).
4. Hadis.
"œPayg‘ambardan (s.a.v.) rivoyat qilindi: "œKimda uch xislat bo‘lmasa..." Zaif, marfu’*. Ibn Abu Dunyo, "œAl-hilm"da, Bayhaqiy "œAsh-shu’ab"da (7423) Hasandan rivoyat qilib, "œmursal" deyishgan.
5. Hadis.
"œJabroil alayhissalomga Payg‘ambar (s.a.v.) aytdilar: "œEy Jabroil! Bu oyatning tafsiri nimadir?" Mursal*. Ibn Jarir (10569) va Ibn Kasir tafsiri (266/2) ga qarang.
6. Abu Hurayra.
"œBir kishi Abu Bakr Siddiqni so‘kayotganida..." Hasan*. Ahmad (436/2) va Abu Dovud (4897) va "œAs-sahihat" (2376, 2231) ga qarang.
7. Ibn Abbos.
"œPayg‘ambar (s.a.v.) aytdilar: "œHar bir narsaning sharafi bordir..." Mavzu*. Hokim (270,269/4).
8. Hadis.
"œUhud jangida Payg‘ambarning (s.a.v.) tishlarini sindirishdi..." Sahih*. Muslim (2599/4).
9. Hadis.
"œRasululloh aytdilar: "œKim musulmonlarni yomonlashdan tilini tiysa..." Zaif*. Ibn Abu Dunyo (21) Ibn Umardan.
10. Mujohid.
"œPayg‘ambar (s.a.v.) bir kuni to ko‘tarib..." Muttafaqun alayhi*. Buxoriy (6114/4) Muslim (2609/4) Abu Hurayradan.
11. Hadis.
"œPayg‘ambardan (s.a.v.) rivoyat qilishdi: "œQiyomat kunida nido qiluvchi nido qiladi..." Zaif*. Uqayliy, "œAz-zuafo" (1498) va Tabaroniy, "œAl-avsat".

XXIV BOB. TILNI SAQLASH

268. Abu Said Xudriy aytadi: «Bir kishi Payg‘ambar (s.a.v.) oldilariga kelib: «Ey Allohning elchisi, menga vasiyat qiling», dedi. Payg‘ambar (s.a.v.) aytdilar: «Allohga taqvo qilgin. Chunki u barcha yaxshiliklarni jam qiluvchidir. Jiddu jahdni mahkam tutgin. Chunki u musulmonlarning (yoki «musulmonning», dedilar) rohibligidir». Va Allohning zikrini va Qur’on tilovatini qilgin. Chunki u senga yerda nur, osmonda zikrdir. Yaxshi-likdan boshqasidan tilingni saqlagin. Shu bilan shay-tonni yengasan».

Faqih aytadi: Payg‘ambarning (s.a.v.): «Allohga taqvo qilgin», degan so‘zlarining ma’nosi Alloh qaytargan ishlardan qaytish uchun Alloh buyurganlariga amal qilishdir. Agar taqvo qilsa, barcha yaxshiliklarni jam qilibdi. Endi «tilingni saqlagin», deganlarining ma’nosi faqat yaxshiliklardan gapirgin, g‘animatli bo‘lasan yoki jim yurgin, salomat bo‘lasan. Chunki salomatlik sukutdadir. Bilgin, inson shaytondan jim turishlik bilan g‘alaba qiladi. Musulmon shaytondan xoli qo‘rg‘onda bo‘lishi va Alloh uning avratini berkitishi uchun tilini saqlamog‘i lozim bo‘ladi.

269. Ibn Umar, Alloh undan rozi bo‘lsin, Payg‘ambardan (s.a.v.) rivoyat qiladi: «Kim qulini ursa, kafforati uni ozod qilishlikdir. Kim tiliga podshoh bo‘lsa, Alloh uning uyat ishlarini berkitadi, kim g‘azabini yutsa, Alloh uni azobdan saqlaydi. Kim Allohdan uzr so‘rasa, uning uzrini qabul qiladi».