290. Imron ibn Muslimdan rivoyat qilindi. Abu Zarr (r.a.) aytadilar: "Sohibim Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam yetti ishning ustida edilar, ularni tark qilmadim, tark qilmayman ham. Menga u zot miskinlarni yaxshi ko‘rishni va ularga yaqin bo‘lishni, o‘zimdan past kishilarga qarab, yuqoridagilarga nazar solmaslikni, qarindoshlarim yuz o‘girsalar ham, ularga silai rahm qilishni, jannat xazinasi bo‘lgan "la-a havla va la-a quvvata illa billah"ni ko‘p aytishni, odamlardan hech narsa so‘ramaslikni, Alloh yo‘lida malomatchining malomatidan qo‘rqmaslikni va achchiq bo‘lsa-da, haqiqatni so‘zlashni buyurdilar".
Abu Zarr (r.a.) agar qo‘llaridan qamchisi tushib ketsa, birovga olib ber deyishni yomon ko‘rardilar.

Xaysama rivoyat qiladilar. Farishtalar: "Ey Rabbimiz, kofir bandangga dunyoni keng qilib, undan balolarni daf qilgansan", deb aytishadi. Alloh ularga: "Uning oxiratdagi azobini bir ko‘ringlar-chi", deydi. Ular u azobni ko‘rgach: "Ey Rabbimiz, bu dunyoda topgan narsalari ularga foyda bermaydi", deyishadi. Farishtalar yana aytishadi: "Mo‘min bandangdan dunyoni to‘sib, uni balolarga duchor qilasan". Alloh farishtalarga: "Uning oxiratdagi savobini bir ko‘ringlar-chi", deydi. Ular uni ko‘rgach: "Ey Rabbimiz, ularga dunyoda yetgan musibatlar hech qanday zarar qilmaydi", deyishadi.

291. Abu Zarr G’iforiy (r.a.) rivoyat qiladilar. Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam aytadilarki: "Molini ko‘paytirishga urinuvchi kishilar qiyomat kunida darajasi past kishilardir, lekin kim molini mana bunday, mana bunday qilsa, uning oqibati yaxshidir. Lekin ular kamginadir".

Faqih aytadilar: Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamning "Molini ko‘paytirishga urinuvchi kishilar qiyomat kunida darajasi past kishilardir", degan so‘zlarining ma’nosi bunday: Agar boylar jannat ahlidan bo‘lsa, kambag‘alning darajasidan darajasi past bo‘ladi. "Mana bunday, mana bunday", deb aytgan gaplarining ma’nosi, ular o‘ng tomonidan, chap tomonidan, orqasidan, oldidan sadaqa qiladilar, deganidir. "Lekin ular kamginadir", degan so‘zlarining ma’nosi esa, bunday amal boylarda kam topilishiga, shayton ular uchun bu dunyoda mollarini ziynatli qilib ko‘rsatishiga dalolat etadi.

292. Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamdan rivoyat qilinishicha, shayton aytarkan: "Boy odam uch holatda najot topmaydi: molini uning ko‘ziga ziynatli qilib ko‘rsataman, natijada zakot bermaydi yoki mol topishni unga oson qilib qo‘yaman, shunda uni o‘z yo‘lida ishlatmaydi yoki molni sevimli qilib qo‘yaman, shunda nohaqdan kasb qiladi".

Abu Dardodan (r.a.) rivoyat qilinadi. U kishi aytadilar: "Meni Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam yubordilar. Savdogar edim. Men savdogarlikni ibodat bilan birlashtirmoqchi bo‘ldim. Ikkalasi ham bo‘lmadi. Savdogarlikdan bosh tortdim. Ibodatga yuzlandim. Jonim qo‘lida bo‘lgan Zotga qasamki, masjid eshigi oldida bir do‘konim bo‘lsa, unda namozimdan xato qilmasam, har kuni qirq dirham foyda olsam, u dirhamlarni Alloh yo‘lida sadaqa qilsam, baribir bu ish menga sevimli emas". Aytishdiki: "Ey Abu Dardo, uni (savdoni) nimaga yomon ko‘rasiz?" deb. "Qiyomatda hisobi og‘ir bo‘lgani uchun", dedilar u zot.

293. Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi. Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam aytdilar: "Ey Parvardigor! Kim meni yaxshi ko‘rsa, uni yetarlilik va qanoat bilan rizqlantir. Kim meni yomon ko‘rsa, molini va bolalarini ko‘paytir".

294. Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamdan rivoyat qilinadi. U zot aytdilar: "Faqirlik dunyoda mashaqqat, oxiratda xursandchilikdir. Boylik dunyoda xursandchilik, oxiratda esa mashaqqatdir".

Faqih aytadilar: "Musulmon kishi, garchi o‘zi boy bo‘lsa ham, kambag‘allarni yaxshi ko‘rmog‘i lozim. Chunki kambag‘allarni yaxshi ko‘rishda Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamni yaxshi ko‘rish bor. Alloh taolo Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamga kambag‘allarni yaxshi ko‘rishni va ularga yaqinlashmoqni buyurganlar:

"Siz o‘zingizni ertayu kech Parvardigorlarining yuzini istab, Unga iltijo qiladigan zotlar bilan birga tuting" (Kahf, 28).
Ya’ni, nafsingizni faqirlar bilan birga tuting, ular o‘z nafslarini ibodatga bog‘lashdi.

Bu oyatning nozil bo‘lish sababi quyidagicha:
Uyayna ibn Hisn Fazoriy qavmining raisi edi. Bir kuni u Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam oldilariga kirganida, Salmon Forsiy, Suhayb Rumiy, Bilol ibn Hamoma Habashiy va boshqa kambag‘al sahobalar (Alloh hammalaridan rozi bo‘lsin) o‘sha yerda edi. Ularning ustida eski yirtiq kiyimlari bo‘lib, bir oz terlashgan edi. Uyayna shunda: "Bizlarda obro‘-sharaf bor. Biz oldingizga kirganimizda, ularni huzuringizdan chiqaring, ular bizga hidlari bilan ozor berishyapti yoki biz uchun boshqa majlis chaqiring", dedi. Alloh taolo ularni u yerdan chiqarishni man’ etdi va bunday deb oyat indirdi: "Siz o‘zingizni ertayu kech Parvardigorlarining yuzini istab, Unga iltijo qiladigan zotlar bilan birga tuting". Ya’ni, ular besh vaqt namozini o‘qib, Parvardigorining rizosini talab qilishadi.
"Ko‘zlaringiz hayoti dunyo ziynatlarini ko‘zlab, ulardan o‘tib (o‘zga ahli dunyolarga boqmasin)". Ya’ni, dunyo hayoti ziynatlari talabida ularni kam ko‘rmang.
"Va Biz qalbini Bizni zikr etishdan g‘ofil qilib qo‘ygan, havoyi nafsiga ergashgan kimsalarga itoat etmang!" Ya’ni, Bizdan, Qur’ondan yuz o‘girganlarga va ba’zi nafsining shahvatiga ergashgan kambag‘allarga itoat qilmang.
"Ularning ishi izdan chiqdi", ya’ni, ularning ishi zoe’ va botil bo‘ldi.

Alloh taolo Payg‘ambari sollallohu alayhi vasallamga faqirlar bilan o‘tirishni, ularga yaqin bo‘lishni buyuryapti. Bu buyruq barcha musulmonlarga qiyomat kunigacha kambag‘alliklari uchun musulmon faqirlarini yaxshi ko‘rmoqni, ularga yaxshilik qilmoqni va ularga molu dunyolaridan infoq bermoqni vojib etadi. Chunki ular qiyomat kunida Allohning yo‘lboshlovchilaridir va ulardan shafoat umid qilinadi.

295. Hasan (Alloh u zotga rahm qilsin) Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamdan rivoyat qiladilar: U zot sollallohu alayhi vasallam aytdilar: "Qiyomat kuni bir banda keltiriladi. So‘ngra dunyoda kishi kishidan uzr so‘ragandek Alloh taolo undan uzr so‘raydi. Aytadiki, ulug‘ligimga va izzatimga qasam, xorliging uchun sendan dunyoni to‘sganim yo‘q, balki sen uchun fazilat va karomatlarni tayyorladim. Ey bandam, bu saflarga chiqib, Mening roziligimni istab, seni taomlantirgan yoki kiydirgan kishilarga qara. Ularning qo‘lidan tut, ularning ishi senga havola.

Butun insonlarni shu kuni ter bosib oladi. U banda saflardan yurib, shunday amal qilgan kishilarning qo‘lidan ushlab, jannatga kirgizadi".

296. Hasan (r.a.) Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamdan rivoyat qiladilar. U zot aytdilarki: "Kambag‘allarni ko‘proq taninglar va ularga infoq qilinglar. Chunki ularning davlati bor". Sahobalar: "Ey Rasululloh! Ularning davlati nima?" deb so‘rashdi. Javob qildilar: "Qiyomat kunida ularga, sizlarga bir bo‘lak non bergan, bir piyola suv ichirgan yo kiyim kiydirgan kishilarga qaranglar va ularning qo‘llaridan tutib, jannatga kiringlar, deyiladi".

Faqih aytadilar: Bilinglar! Kambag‘al kishi uchun beshta karomat bor:
1. Uning amali va savobi boyning amali va savobidan ko‘proqdir. Namozda, sadaqada va boshqa amallarida.
2. Agar u bir narsani xohlab, uni ololmasa, shuning uchun ham unga ajr beriladi.
3. Ular jannatga birinchilardan bo‘lib kirishadi.
4. Oxiratda ularning hisobi kam bo‘ladi.
5. Ularning pushaymonlari ham kamdir. Chunki qiyomat kunida boylar, kambag‘al bo‘lsak edik, deb qolishadi, faqirlar esa, boy bo‘lsak edik, deb orzu qilishmaydi. Bu holatlarning hammasi aniq xabarlarda kelgan.

297. Zayd ibn Aslamdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam aytdilar: "Bir dirham sadaqa yuz ming dirham sadaqadan yaxshiroqdir". "Bu qanday bo‘ldi, ey Allohning rasuli?" deb so‘rashdi. Javob qildilarki: "Bir kishi yuz ming dirhamni molidan chiqaradi va uni sadaqa qiladi. Ikki dirhami bor bir kishi bir dirhamini ich-ichidan rozi bo‘lib beradi. O‘sha dirham egasi yuz ming dirham egasidan afzaldir".

298. Hasan (r.a.) Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamdan rivoyat qiladilar: Sahobalar u zot sollallohu alayhi vasallamdan so‘rashdiki: "Agar bizlar bir narsani ko‘rib, xohlab, uni olishga kuchimiz yetmasa, bizga ajr bormi?" Rasululloh aytdilar: "U bilan ajr olmasanglar, nima bilan ajr olasizlar".

Zahhok aytadilar: "Kim bozorga chiqib, bir narsani ko‘rib, o‘sha narsaga havasi kelsa va ololmaganiga sabr qilsa, bu ishi o‘n ming dirhamni Alloh yo‘lida infoq qilishdan yaxshidir".

Faqih aytadilar: Kambag‘allarning ulug‘ligiga Allohning bu so‘zi dalildir:
" (Ey mo‘minlar), namozni to‘kis ado qilinglar, zakotni ato etinglar va payg‘ambarga bo‘ysuninglar, shoyad rahmatga erishsanglar" (Nur,56). Ya’ni, Menga ibodat qilinglar, kambag‘allarga zakotlaringizni beringlar, deb Alloh taolo o‘zining haqqi bilan kambag‘allarning haqqini yonma-yon sanayapti.

Aytilishicha, kambag‘al — boyning tabibi, uning oqlovchisi, elchisi, qo‘riqchisi, shafoatchisi.

Tabibi deyilishiga sabab — boy kasal bo‘lib, kambag‘allarga sadaqa qilsa, kasalidan tuzaladi. Oqlovchisi degani — boy unga sadaqa bersa, kambag‘al duo qiladi, boy gunohlardan pok bo‘ladi va molini ham poklaydi. Elchisi degani — boy o‘lgan ota-onasi yoki qarindoshlaridan biri uchun sadaqa qilsa, sadaqasining savobi o‘likka yetadi, demak, kambag‘al kishi boy bilan o‘tganlarning orasida elchilik qiladi. Qo‘riqchisi degani — boy sadaqa qilsa, faqir uning haqqiga duo etadi, kambag‘alning duosi bilan boyning moli qo‘riqlanadi.

299. Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam aytdilar: "Jannat podshohlarining xabarini beraymi?" "Ha", deyishdi. Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam aytdilar: "Mazlum zaiflar, ular boyvachcha xotinlarga uylana olmaydilar. Ularga yopiq eshiklar ochilmaydi. O‘layotganlarida qalbida hojati qolib ketadi. Agar Allohning nomiga qasam ichsa, uni amalga oshiradi", dedilar.

Ibn Abbos (r.a.) aytadilar: "Kim boyni ikrom qilib, kambag‘alni xorlasa, la’natlangandir".
Abu Dardo (r.a.) aytadilar: "Boy birodarlarimizga adolat qilmadik. Ular yeydilar, biz ham yeymiz, ichadilar, biz ham ichamiz, ular qiynaladilar, biz ham qiynalamiz, ularning ko‘p mollari bor, unga qarashadi, biz ham ular bilan birga u mollarga qaraymiz. Ular hisob berishadi, ammo biz hisob berishdan ozodmiz".

Shaqiq Zohid rivoyat qiladilar: "Kambag‘allar ham, boylar ham uchta narsani ixtiyor etishgan. Kambag‘allarning ixtiyor qilgan narsalari — nafsning rohati, qalbning yumshoq, hisobning yengil bo‘lishi. Boylarning ixtiyori - nafsning charchashi, qalbning mashg‘ulligi va qattiq hisob".

Hotim Zohiddan rivoyat qilinadi: "Kim to‘rt narsani to‘rt narsasiz da’vo qilsa, u yolg‘onchidir. Allohni yaxshi ko‘rishini da’vo qilsa-yu, harom etgan narsalaridan taqvo qilmasa; jannatni yaxshi ko‘rishini da’vo qilsa-yu, Alloh toatida molini infoq etmasa; Rasululloh sollallohu alayhi vasallamni yaxshi ko‘rishini da’vo qilsa-yu, u kishining sunnatlariga ergashmasa; jannatdagi ulug‘ darajalarni da’vo qilsa-yu, miskin va kambag‘allar bilan suhbatlashmasa".

Ba’zi hakimlar aytadi: "Kimda to‘rt narsa bo‘lsa, u yaxshilikning hammasidan mahrumdir. O‘zidan pastdagilardan o‘zini katta tutsa, ota-onasiga oq bo‘lsa, kambag‘alni past sanasa va miskinlarni miskinlikda ayblasa".