300. Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamdan rivoyat qilinadi. Aytdilarki: "Menga Alloh taolo mol jamlashni va savdogar bo‘lishni vahiy qilgani yo‘q. Balki Rabbimga hamd bilan tasbeh aytishimni, sajda qiluvchilardan bo‘lishimni va to o‘lim kelguncha ibodat qilishimni buyurdi".

301. Abu Said Xudriydan (r.a.) rivoyat qilinadi: U kishi aytdilar: "Ey odamlar! Qiyinchilik va faqirlik sizlarni rizqingizni haromdan talab qilishga undamasin. Men bu aytilayotgan so‘zlarni Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamdan eshitganman. U kishi aytgan edilar: "Ey Parvardigor, meni faqir holatda dunyodan o‘tkazgin, boy holatda o‘tkazmagin, qiyomat kunida miskinlarning zumrasida tiriltirgin. Albatta, badbaxtlarning badbaxti dunyo faqirligi bilan oxirat azobini jamlaganidir".

Umar ibn Xattobning (r.a.) oldilariga Qodisiyadan tushgan g‘animatlarni keltirishdi, U zot o‘ljalarni diqqat bilan kuzata boshladilar. Keyin yig‘ladilar. Abdurahmon ibn Avf: "Bugun xursandchilik kuni bo‘lsa, nega yig‘layapsiz, yo amirul mo‘minin", deb so‘radilar. Hazrati Umar aytdilar: "Ha, qaysi bir qavmga bu narsa (ya’ni, mol-dunyo) berilgan bo‘lsa, ularning orasiga dushmanlik va adovat tushadi".

302. Ibn Abbos (r.a.) rivoyat qiladilar. Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam aytdilar: "Har bir ummat uchun fitna bor. Ummatimning fitnasi mol-dunyodir".

303. Abdulloh ibn Umar (r.a.) Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamdan rivoyat qiladilar: "Alloh uchun eng yaxshi odamlar kambag‘allardir".
Chunki Allohning yaxshi ko‘rgan bandalari payg‘ambarlar. Ularni kambag‘allik bilan imtihon qilgan.

Hasan Basriy Hazratlari aytadilar: "Alloh taolo Muso alayhissalomga vahiy qildi: "Ey Muso, eng sevimli bandam va yer ahlining eng yaxshisi vafot etyapti. Bor, uni yuvib kafanla va qabrga qo‘y", deb. Muso (a.s.) uni Imrondan izlab topolmadilar. Xarobda ham topilmadi. Keyin loy qilayotgan bir qavmni uchratdilar. Ulardan: "Kecha bu yerda kasal bo‘lgan yoki o‘lgan kishini ko‘rdinglarmi?" deb so‘radilar. Loychilar: "Kecha manavi xarobada bir kasalni ko‘rgan edik, balki siz izlayotgan kishi o‘shadir", deyishdi. Muso alayhissalom: "Xo‘p", deb o‘sha tomonga ketdilar. Borsalar, bir odam kasal yotgan ekan. Boshining tagiga g‘isht qo‘yilgan, o‘zini o‘zi davolar edi. Shu payt boshi g‘ishtdan pastga tushib ketdi. Muso alayhissalom turib yig‘ladilar va: "Ey Rabbim, uni eng yaxshi bandalardan, deb aytding-ku. Lekin men uning oldida kasaliga qarovchi biror kishini ko‘rmadim", dedilar. Alloh taolo shunda: "Ey Muso! Agar men bandamni yaxshi ko‘rsam, uni butun dunyodan to‘sib qo‘yaman", deb vahiy qildi".

Hasan Basriy Hazratlari yana aytadilar: "Birinchi zarb qilingan dinorni iblis olib, ko‘ziga surtdi va: "Seni kim yaxshi ko‘rsa, o‘sha odam mening qulimdir", deb aytdi.

Vahb ibn Munabbah aytadilar: "Iblis Sulaymon ibn Dovud alayhumassolatu vassalomga shayx suratida keldi. Sulaymon aytdilarki: "Iso alayhissalom ummatini nima qilishing xabarini ber". Shayton: "Men ularni Allohdan boshqa iloh olishga buyuraman", dedi. Sulaymon (a.s.): "Muhammad sollallohu alayhi vasallam ummatiga-chi?" deb so‘radilar. Shayton: "Men ularga dirham va dinorlarni tashlab qo‘yaman. Ularga bu pullar "la-a ilaha illalloh" kalimasidan ham suyumli bo‘ladi", dedi. Sulaymon (a.s.) aytdilar: "Sening yomonligingdan Allohdan panoh tilayman". So‘ng unga qaradilar. U ketib qolgan edi".

Faqih aytadilar: Kambag‘al kishi Alloh bergan ne’matlarni bilmog‘i lozim. Va yana bilmog‘i lozimki, albatta, dunyo-ni undan uzoqlashtirgani uni muhtaram qilganidir. Zero, bu ehtirom-hurmat payg‘ambarlarga va avliyolarga ham qilingan. Demak, u Alloh taologa hamd aytmog‘i, jazavaga tushmasligi, hayot mashaqqatlariga sabr qilmog‘i, qiyomat kunidagi narsalar dunyoda ololmaganlaridan ko‘ra yaxshi ekanini unutmasligi kerak. Faqirlik Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam kasblari bo‘lgani uchun ham buyukdir.

304. Faqih Ibn Abbosdan rivoyat qiladilar. U kishi aytdilarki: "Bir kuni Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam o‘tirgan edilar, Jabroil alayhissalom bilan yana bir farishta tushdi. Jabroil (a.s.) aytdilar: "Bu farishta osmondan birinchi marta tushishi. Rabbidan sizni ziyorat qilishni so‘radi". Ozgina o‘tmasdan farishta kelib: "Assalomu alayka, yo Rasululloh", dedi. "Vaalaykassalom", dedilar Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam. Farishta aytdi: "Alloh taolo sizga hamma narsalarning xazinasini va kalitini berishini xabar qilgan. Sizdan oldin hech kimga bermagan edi, sizdan keyin ham hech kimga bermaydi va sizga tayyorlab jamlagan narsani kamaytirmaydi". Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam: "Balki uni menga qiyomat kuni jam qiladi", dedilar".

305. Safvon ibn Sulaymdan rivoyat qilinadi. Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam aytdilar: "Menga Makka sahrosi tillo holatda ko‘rsatildi. Aytdimki: "Ey Rabbim, bir kunni to‘q o‘tkazaman, bir kunni och. To‘yganimda, Senga hamd aytaman, och qolganimda, Senga tazarru’ qilaman".
______________
Kambag‘allarning fazilatlari bobi hadislari

289-hadis. Juda zaif. Uning roviylaridan biri Xorija ibn Mus’abning hadisi tark qilinadi.
290-hadis. Hasan sahih. Tabaroniy, Abu Na’im, Bayhaqiy rivoyat qilgan.
291-hadis. Sahih. Ahmad, Tayolisiy, Ibn Mojja rivoyat qilgan.
292-hadis. Isnodi noma’lum.
293-hadis. Juda zaif. Bayhaqiy, Asbahoniy rivoyat qilgan.
294-hadis. Zaif. Roviylar o‘rtasida uzilish bor. Ahmad, Bayhaqiy rivoyat qilgan.
295-hadis. Sanadida zaiflik bor. Abu Shayx, undan Daylamiy rivoyat qilgan.
296-hadis. Mavzu’. Ibn Adiy rivoyat qilgan. Imom Zahabiy mavzu’ degan.
297-hadis. Hasan. Nasoiy, Ibn Hibbon, Hakim rivoyat qilgan.
298-hadis. Mursal.
299-hadis. Haysamiy uni "œAl-majma’" kitobiga kiritgan.
300-hadis. Unda zaiflik bor. Ahmad, Abu Na’im, Ibn Murdavayh rivoyat qilgan. Mursal.
301-hadis. Hasan. Ibn Adiy, Bayhaqiy rivoyat qilgan.
302-hadis. Sahih. Buxoriy, Termiziy, Ibn Hibbon, hakim rivoyat qilgan.
303-hadis. Munzariyning "œAt-targ‘ibu vat-tarhib" kitobida keltirilgan.
304-hadis. Tabaroniy hasan sanad bilan rivoyat qilgan.
305-hadis. Juda zaif. Ibn Muborak, Ahmad, Termiziy rivoyat qilgan. "œZaiful jome’"ga kirgan.

YIGIRMA YETTINCHI BOB
DUNYODAN YUZ O‘GIRISH

306. Faqih Abu Lays Samarqandiy Zayd ibn Sobitdan (r.a.) rivoyat qiladilar: Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam aytdilar: "Kimning niyati oxirat bo‘lsa, Alloh hamma ishlarini jam qilib qo‘yadi. Boyligini qalbida qiladi. Dunyo uni izlab keladi. Kimning niyati dunyotalab bo‘lsa, Alloh uning ishlarini tarqoq etib, kambag‘alligini ko‘z oldida ko‘rsatib qo‘yadi. Unga dunyodan faqat Alloh yozgani keladi".

307. Asvad ibn Qays rivoyat qiladilar: "Men Jundubdan eshitdim, u kishi aytdilarki, Umar (r.a.) Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamning oldilariga kirganlarida, u zot qamishdan to‘qilgan sholcha ustida yotgan ekanlar. Ikki yonlarida qamishning izlari bilinib qolgan edi. Umar (r.a.) bu holga yig‘ladilar. Umarni ko‘rib, Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam so‘radilar: "Ey Umar! Sizni nima yig‘latdi?" Hazrati Umar: "Kisro va Qaysarni esladim. Ularda hamma narsa bor. Siz payg‘ambar bo‘lib, yonlaringizda qamishning izi bilinib qolibdi", dedilar. Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam aytdilarki: "Dunyo yaxshiliklari ularga berilgandir. Biz esa, yaxshiliklari oxiratga kechiktirilgan qavmmiz".

Valid Ali ibn Abu Tolibdan (r.a.) rivoyat qiladi. U kishi aytdilar: "Men sizlardagi ikki narsadan qo‘rqaman. Orzu-havasni ko‘paytirish va havoyi nafsga ergashish, chunki uzun orzu oxiratni unuttiradi. Havoiy nafsga ergashish haqdan adashtiradi. Albatta, dunyo orqada qoladi. Oxirat esa, oldinda. Har ikkovining ham farzandlari bor. Sizlar oxirat farzandlari bo‘linglar, dunyo farzandlari bo‘lmanglar. Albatta, bugun amal bor, hisob yo‘q. Ertaga esa, hisob bor, amal qilish yo‘q". Ya’ni, bu kunda amallarni ko‘paytiringizlar. Chunki ertaga amal qilishga imkon topmaysizlar.

308. Hasan Basriydan rivoyat qilinadi. U kishi aytdilar: "Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamning har jum’a qilgan xutbalarini to‘rt yil izladim, lekin topa olmadim. Bir kuni bu xutbalar ansorlardan birida borligi ma’lum bo‘ldi. Uni izlab, Madinaga kelsam, u kishi Jobir ibn Abdulloh ekanlar (r.a.). Men u kishidan: "Siz Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamning har jum’a kuni qilgan xutbalarini eshitganmisiz?" deb so‘radim. U kishi: "Ha", deb javob qildilar va Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamning xutbalarini aytdilar: "Ey odamlar, sizlar uchun alomat — belgilar bor, ularning oldida to‘xtang, sizlar uchun chegara bor, uning oldida ham to‘xtang. Mo‘min banda ikki xavf orasida bo‘ladi: O‘tgan umri borasida unga Alloh qanday muomala qilishini bilmaydi va qolgan umri davomida unga nima taqdir qilganini bilmaydi, mo‘min banda nafsidan nafsi uchun, hayotidan o‘limi uchun, yoshligidan keksaygan payti uchun, dunyosidan oxirati uchun ozuqa tayyorlasin. Dunyo sizlar uchun yaratilgan, sizlar oxirat uchun yaratilgansizlar. Nafsim qo‘lida bo‘lgan Zotga qasamki, o‘limdan keyin ayblash yo‘qdir. Dunyodan keyin yoki jannat, yoki do‘zax bo‘ladi. Bu so‘zimni tugataman, sizlarga va o‘zimga Allohdan mag‘firat tilayman".

Sahl ibn Abdulloh Tustoriydan zikr qilinadi. U kishi mollarini Alloh toatida infoq etardilar. U zotning onasi va akalari Abdulloh ibn Muborak oldilariga kelib, shikoyat qilishdi: "Bu o‘g‘limiz hech narsani qoldirmay, odamlarga beraveradi. Bizlar uning kambag‘allikka tushib qolishidan qo‘rqamiz", deb. Abdulloh ibn Muborak yordam bermoqchi bo‘lib, Sahlni chaqirtirdilar. Kelganidan so‘ng, Sahl unga aytdilar: "Ey Abdurahmonning otasi, agar shaharlik bir kishi bog‘ sotib olsa va shahardan boqqa ko‘chishni xohlasa, shunda shaharda biron narsani qoldiradimi o‘zi bog‘da turib?" Abdulloh aytdilar: "Agar shahardan boqqa qo‘chmoqchi bo‘lsa, shaharda hech narsasini qoldirmaydi". Shunda aytdilar: "Bir kishi dunyodan oxiratga ko‘chayotgan bo‘lsa, qanday qilib bu dunyoda narsasini tashlab ketadi?"

Faqih aytadilar: Oqil kishi dunyodagi rizqiga rozi bo‘ladi va mol to‘plashga mashg‘ul bo‘lmaydi. Oxirat amallari bilan shug‘ullanadi. Chunki oxirat qaror topish va ne’matlar uyidir. Dunyo foniylik uyi, u xiyonatkor, fitnakordir.

Juvaybir Zahhokdan rivoyat qiladi. Zahhok aytdilar: "Alloh taolo Odam bilan Havvoni yerga tushirganda, ular dunyo hidini topishdi va jannat bo‘yini yo‘qotishdi. Ikkalasini qirq kun dunyo bad bo‘yi o‘rab oldi".

309. Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamdan rivoyat qilinadi: "Abadiy dunyo borligiga ishona turib, (foniy) dunyo uchun amal qiladigan kishiga juda ham taajjub!"